Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 444/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Iwulski
SSN Jerzy Kuźniar
w sprawie z wniosku A. R.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanych: […] o składkę zdrowotną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 16 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 20 czerwca 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 20 czerwca 2012 r. oddalił apelację
wnioskodawczyni A. R. od wyroków Sąd Okręgowego w E. z 16 grudnia 2011 r. w
sprawach o sygn. […], którymi oddalono jej odwołania od decyzji pozwanego z 7 i 8
czerwca 2011 r. Spór dotyczył zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy z 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. 2013 r., poz.
1442; niżej jako „ustawa o sus”), zgodnie z którym „Za pracownika, w rozumieniu
2
ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej,
umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z
Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło,
jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub
jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym
pozostaje w stosunku pracy”. Pozwany ustalił, że zainteresowane […] były
zatrudnione na zlecenia z wnioskodawczynią a pracę wykonywały na rzecz
swojego pracodawcy Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w […], z którym
pozostawały w stosunku pracy. Pozwany stwierdził, że składki nie obciążają
wnioskodawczynię lecz Szpital. Sądy decyzje pozwanego uznały za prawidłowe.
Ustalono, że wnioskodawczyni prowadzi działalność gospodarczą w zakresie
świadczenia usług lekarskich i pielęgniarskich. W 2006 r. zawarła z Wojewódzkim
Szpitalem Zespolonym umowę i przyjęła do wykonania udzielanie świadczeń
zdrowotnych z zakresu całodobowej opieki pielęgniarskiej nad pacjentem w tym
Szpitalu, pełnionych w ramach dyżurów uzupełniających obsadę (zastępstwa). W
2007, 2009 i 2010 r. wnioskodawczyni i Szpital zawierali kolejne umowy. W celu
realizacji umowy ze Szpitalem wnioskodawczyni zawarła z zainteresowanymi
umowy zlecenia i zgłosiła je do ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu wykonywania
tych umów. Zainteresowane pozostawały w stosunku pracy ze Szpitalem. W
ramach umów zlecenia zainteresowane wykonywały te same czynności, które
wykonywały w ramach stosunku pracy w Szpitalu. Miały dostęp do środków i
pomieszczeń znajdujących się na terenie szpitala. Ich pracę nadzorował lekarz
dyżurny, przełożona oddziałowa. Sąd Okręgowy rozstrzygnął, że zainteresowane
były pracownikami w rozumieniu art. 8 ust. 2a ustawy o sus, gdyż w ramach zleceń
świadczyły usługi medyczne na rzecz swojego pracodawcy i dlatego to Szpital, a
nie wnioskodawczyni, był płatnikiem składek (uchwała Sądu Najwyższego z 2
września 2009 r., II UZP 6/09 i wyrok z 22 lutego 2010 r., I UK 259/09). Sąd
Apelacyjny dodatkowo zauważył, że przepis art. 8 ust. 2a został wprowadzony po to,
aby wyeliminować sytuacje, gdy w ramach umowy cywilnoprawnej ubezpieczony
wykonywałby te same obowiązki, które świadczył w ramach umowy o pracę,
wskutek czego pracodawca nie musiałby zatrudniać pracownika w większym
wymiarze czasu pracy lub w godzinach nadliczbowych i odprowadzać składek na
3
ubezpieczenie społeczne od wyższego wynagrodzenia. Pracodawca w wyniku
umowy o podwykonawstwo przejmuje w ostatecznym rachunku rezultat pracy
wykonywanej na rzecz zleceniodawcy, przy czym następuje to w wyniku zawarcia
umowy zlecenia/świadczenia usług z osobą trzecią oraz zawartej umowy
cywilnoprawnej między pracodawca i zleceniodawcą. Nie ma podstaw, aby
stosowanie art. 8 ust. 2a ustawy o sus ograniczać tylko do sytuacji, gdy
pracodawca zatrudnia swojego pracownika równolegle na podstawie umowy
cywilnoprawnej. Pracodawcę obciąża zatem obowiązek poboru i odprowadzenia do
ZUS składek na ubezpieczenie zdrowotne za osobę „uznaną za pracownika”
(art. 66 ust. 1 pkt 1a ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki
zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych w związku z art. 8 ust. 2a
ustawy o sus). Za obciążeniem obowiązkiem rozliczania i poboru składek
przemawia zasada racjonalnego ustawodawcy. Podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenie zdrowotne pomniejsza się o kwoty składek na ubezpieczenia
finansowane przez ubezpieczonych nie będących płatnikami składek. W sytuacji
trójkąta umów, to obowiązkiem ubezpieczonego, jest udzielenie płatnikowi
wszelkich niezbędnych danych pozwalających mu terminowo wywiązać się z
obowiązków płatniczych wobec ZUS. Ubezpieczony (zainteresowane) ma
obowiązek ujawnienia świadczeniodawcy (Szpitalowi) przychodu z umowy
cywilnoprawnej zawartej ze skarżącą.
W skardze kasacyjnej wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie: 1) art. 8 ust.
2a ustawy o sus, w szczególności zdanie ostatnie tego przepisu, „czy ma on
zastosowanie do umów zawartych przez wnioskodawczynię o świadczenie usług
medycznych Wojewódzkiemu Szpitalowi Zespolonemu oraz zawartych z osobami
fizycznymi o świadczenie usług medycznych na jej rzecz, przez przyjęcie przez Sąd,
że świadczenie usług na rzecz wnioskodawczyni przez wymienione osoby fizyczne
stwarza obowiązek odprowadzenia składek na ubezpieczenia społeczne przez
pracodawcę tych osób na zasadach ogólnych (pracodawca nie posiada umów
cywilnoprawnych podpisanych ze swoimi pracownikami); 2) przepisów
postępowania wskutek oddalenia wniosku wnioskodawczyni o zwrócenie się z
pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego, czy przepis art. 8a ust. 2a
ustawy o sus, dotyczący zdania ostatniego tego przepisu jest zgodny z Konstytucją
4
RP, bowiem rozstrzygnięcie tego zagadnienia miałoby wpływ na rozstrzygnięcie
sprawy zawisłej przed sądem.
Pozwany wniósł o oddalenie skargi kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma zasadnej podstawy i dlatego została oddalona.
Sedno sprawy jest w regulacji przyjętej w art. 8 ust. 2a sus. Orzecznictwo
Sądu Najwyższego utrwaliło już wykładnię, że przepis ten nie dotyczy tylko sytuacji,
gdy pracownik zawiera ze swoim pracodawcą umowę cywilną na dodatkową pracę
na jego rzecz, czyli obok lub ponad dotychczasowe pracownicze zatrudnienie.
Regulacja ta obejmuje także sytuację – taką jak w obecnej sprawie -, gdy
pracownik „w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym
pozostaje w stosunku pracy”, czyli gdy pracownik pracuje na rzecz swojego
pracodawcy także na podstawie umowy zawartej z innym podmiotem. Pierwszą
wypowiedzią Sądu Najwyższego była powołana w tej sprawie uchwała z 2 września
2009 r., II UZP 6/09. Powiedziano w niej, że to pracodawca, którego pracownik
wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy o dzieło zawartej z osobą trzecią,
jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne. Wówczas płatnikiem składek
nie jest ta osoba trzecia. Natomiast kolejne orzeczenia Sądu Najwyższego
jednolicie utrwalają to stanowisko i odnoszą się do dalszych kwestii, wynikających z
przyjęcia, że płatnikiem składek jest pierwotny pracodawca (wyroki z 14 stycznia
2010 r., I UK 252/09, z 2 lutego 2010 r., I UK 259/09, z 18 października 2011 r.,
III UK 22/11, z 11 maja 2012 r., I UK 5/12, z 22 października 2013 r., III UK 155/12,
z 6 lutego 2014 r., II UK 279/13, z 3 kwietnia 2014 r., II UK 399/13). Obecny skład
podziela stanowisko dotychczasowe orzecznictwa, nie tylko ze względu na wartość
wynikającą z jednolitej wykładni. Inna wykładnia – taka jak proponowane w skardze
– musiałby wpierw wyjaśnić, jakie znaczenie ma i po co w ogóle wprowadzono tę
regulację (art. 8 ust. 2a sus in fine). Skoro pierwsza sytuacja z art. 8 ust. 2a, czyli
gdy pracownik pracuje dodatkowo na podstawie umowy cywilnej zawartej ze swoim
pracodawcą, stanowi odpowiedź na nadużycia sprzeczne z ochroną zatrudnionego
(choćby w zakresie czasu pracy, co zresztą skarżąca samo pośrednio zauważa
5
wskazując na problem nadgodzin), to również sytuacja druga, czyli ujęta w drugiej
części przepisu, nie może być oderwana od pierwszej, albowiem dopiero wówczas
regulacja może być oceniona jako całościowa ze względu na cel zakładany przez
ustawodawcę. W przeciwnym razie, jak pokazuje praktyka, bez większych
problemów można by wyłączyć pierwszą regulację, właśnie przez zatrudnianie do
pracy na rzecz pracodawcy przez podmioty trzecie. Nieuprawniona jest więc teza
skargi, że art. 8 ust. 2a dotyczy tylko i wyłącznie dodatkowych umów zwartych
przez pracodawcę z własnym pracownikiem.
Nie występuje problem kolizji czy potrzeba rozważenia zgłoszonego w
skardze „problemu korelacji art. 8 ust. 2a z art. 9 ust. 1 i ust. 2 sus”. Skoro
rozszerzone zostało pojęcie pracownika na gruncie ubezpieczeń społecznych, to
nie zachodzi kolizja z przepisem art. 9 ust. 1 sus, gdyż nie dotyczy pracowników
objętych regulacją z art. 8 ust. 2a sus. Natomiast art. 9 ust. 2 sus ma na uwadze
zbieg inny niż z art. 8 ust. 2a sus.
Zarzut procesowy skargi nie jest zasadny. Nie wskazuje przepisu
postępowania, który miałby zostać naruszony (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Pytanie
prawne o konstytucyjność regulacji art. 8 ust. 2a nie jest aktualne, gdyż wpierw
należałoby uznać, że jest sprzeczna z określonym przepisem ustawy zasadniczej.
Dopiero wówczas można by rozważać potrzebę pytania prawnego (art. 193
Konstytucji). Takiej analizy skarżąca w uzasadnieniu wniosku skargi nie
przedstawia. Ponadto zabezpieczenie społeczne to domena ustawy zwykłej (art. 67
Konstytucji). Przepis art. 8 ust. 2a ma do spełnienia określone cele, nie tylko z
zakresu ubezpieczeń społecznych. To tłumaczy i uzasadnia oparcie tej dziedziny
prawa są na szczególnych regulacjach. W tym przypadku rozwiązanie przyjęte w
art. 8 ust. 2a ma swoje racjonalne uzasadnienie, choćby łączone z
przeciwdziałaniem instrumentalnemu wykorzystywaniu przepisów prawa. Natomiast
kwestie dalsze, w tym praktyczne a pochodne tezy, że płatnikiem składek jest
pracodawca, nie zostały przedstawione w skardze w stopniu, który wymagałby
dalszej szczegółowej analizy. Innymi słowy Sąd nie zwraca się z pytaniem
prawnym do Trybunału Konstytucyjnego, gdy nie stwierdza sprzeczności przepisu
ustawy z Konstytucją. Niezależnie Sąd Najwyższy w wyroku z 13 lutego 2014 r.,
I UK 323/13 stwierdził, że przepis art. 8 ust. 2a ustawy z 13 października 1998 r. o
6
systemie ubezpieczeń społecznych nie narusza art. 51 ust. 1 i art. 84 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).