Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 234/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
SSN Anna Owczarek
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa A. S. S.A. w T. w upadłości
z możliwością zawarcia układu
przeciwko "R." sp. z o.o. w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 26 czerwca 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 marca 2013 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 2 700 zł (dwa
tysiące siedemset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 7 maja 2012 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił powództwo A. S.
S.A. w T. o zasądzenie od pozwanej spółki R. sp. z o.o. w K. kwoty 171 205,44 zł z
odsetkami tytułem reszty wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane.
Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że pozwana bezspornie nie zapłaciła
powódce reszty wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane w kwocie
171 205,44 zł, podniosła jednak zarzut potrącenia kary umownej za zwłokę
w usunięciu wad w kwocie 88 250 zł, w związku z czym doszło do umorzenia obu
wierzytelności do wysokości wierzytelności wzajemnej. Poza tym pozwana trafnie
zarzuciła, że kwota 88 250 zł, stanowiąca zabezpieczenie kosztów usunięcia wad
na wypadek niewykonania tego obowiązku w ramach rękojmi, nie jest jeszcze
wymagalna, gdyż powódka pozostaje w zwłoce z usunięciem wad, co uprawnia
pozwaną do zatrzymania zabezpieczenia.
Na skutek apelacji powódki, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 14 marca 2013
r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego i zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę
127 080,44 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 3 maja 2008 r., natomiast w
pozostałej części powództwo i apelację oddalił.
Ustalił, że w umowie z dnia 8 sierpnia 2007 r. powódka zobowiązała się
do budowy hali magazynowej w B. w terminie do dnia 20 października 2007 r., a
pozwana do zapłaty wynagrodzenia ryczałtowego w kwocie 891 000 zł plus VAT. W
§ 6 umowy strony postanowiły, że rozliczenie wykonawcy będzie dokonywane
fakturami częściowymi za okresy miesięczne za wykonane elementy robót, po ich
protokolarnym odbiorze przez inspektora nadzoru zamawiającego, do wysokości
90 % wartości przedmiotu umowy, a ostateczne rozliczenie nastąpi na podstawie
faktury końcowej wystawionej w oparciu o protokół odbioru końcowego przedmiotu
umowy bez wad przez inspektora nadzoru oraz kierownika robót zamawiającego.
Zgodnie z § 7, odbiór przedmiotu umowy miał nastąpić protokolarnie, z tym
że stwierdzenie w toku odbioru końcowego wad uniemożliwiających prawidłowe
użytkowanie przedmiotu umowy uprawniało zamawiającego do odstąpienia od
odbioru do czasu usunięcia wad i wyznaczenia terminu ich usunięcia. Dokumentem
3
świadczącym o dokonanym odbiorze końcowym przedmiotu umowy miał być
protokół końcowego odbioru robót bez wad. W § 8 umowy wykonawca udzielił
zamawiającemu 36 – miesięcznej gwarancji jakości oraz rękojmi; bieg terminu
gwarancji rozpoczynał się od daty odbioru końcowego. W wypadku wystąpienia
wad i usterek wykonawca zobowiązał się do ich nieodpłatnego usunięcia w terminie
14 dni od daty zgłoszenia przez zamawiającego. Nieusunięcie wad i usterek
w terminie upoważniało zamawiającego do ich usunięcia we własnym zakresie na
koszt wykonawcy, także z zabezpieczenia w postaci kaucji na okres gwarancji
i rękojmi. W § 9 ust. 1 strony ustaliły zabezpieczenie należytego wykonania umowy
przez wykonawcę w wysokości 5% wartości netto przedmiotu umowy, utworzone
przez potrącenie z faktury wykonawcy. Zabezpieczenie to miało służyć do pokrycia
ewentualnych roszczeń zamawiającego z tytułu gwarancji lub rękojmi za wady
wykonanych robót oraz kar umownych. Zgodnie z § 9 ust. 2, na pisemny wniosek
wykonawcy zamawiający był zobowiązany zwrócić 50% kaucji w terminie 14 dni po
dacie zakończenia wykonania przedmiotu umowy pod warunkiem, że nie zaistnieją
okoliczności, o których mowa w ust. 1.
W dniach 3 października 2007 r. oraz 17 i 23 stycznia 2008 r. strony
sporządziły aneksy do umowy, którymi zmodyfikowały jej postanowienia. Termin
zakończenia robót ustaliły ostatecznie na dzień 29 marca 2008 r., a wysokość
wynagrodzenia netto na kwotę 1 765 000 zł netto. Wynagrodzenie brutto wynosiło
natomiast 2 153 300 zł.
W trakcie wykonywania robót powódka wystawiła pozwanej faktury
częściowe: z dnia 28 września 2007 r. na kwotę 56 120 zł, z dnia 28 września
2007 r. na kwotę 483 530,58 zł, z dnia 31 października 2007 r. na kwotę
631 799,30 zł, z dnia 30 listopada 2007 r. na kwotę 430 665,70 zł, z dnia 31 grudnia
2007 r. na kwotę 456 024,42 zł, z dnia 31 marca 2008 r. na kwotę 24 400 zł i z dnia
31 marca 2008 r. na kwotę 70 760 zł. Trzy pierwsze faktury zostały przez pozwaną
zapłacone w całości, natomiast pozostałe pozwana zaakceptowała częściowo,
w związku z czym zapłaciła na poczet czwartej – 270 453,70 zł, na poczet piątej –
410 421,98 zł, na poczet szóstej - 21 960 zł, a na poczet siódmej - 63 684 zł.
4
W dniu 2 kwietnia 2008 r. dokonano odbioru końcowego i sporządzono
wykaz robót wymagających uzupełnienia, do których zaliczono naprawienie rys
w posadzce przy wpustach kanalizacyjnych. Stwierdzono również miejscowe
pojawienie się rys w postaci mikropęknięć, ujawniające się głównie po umyciu
posadzki, i w związku z tym wskazano na potrzebę jej obserwowania w okresie
rękojmi i gwarancji. W dniu 17 sierpnia 2008 r. został sporządzony protokół odbioru
robót uzupełniających, w którym stwierdzono, że, ze względu na pojawienie się rys
w posadzce i przy wpustach kanalizacyjnych, zamawiający powołał biegłego w celu
opracowania ekspertyzy budowlanej. Z ekspertyzy wynika, że wykonując posadzkę
powódka nie zastosowała właściwych zabiegów pielęgnacyjnych, polegających
na polewaniu posadzki wodą.
W piśmie z dnia 13 lipca 2009 r., skierowanym do powódki, pozwana
oświadczyła, że z powodu nieusunięcia wad posadzki żąda obniżenia
wynagrodzenia o kwotę 376 245,56 zł, obciąża powódkę karami umownymi
w kwocie 176 500 zł i wzywa ją do zapłaty kwoty 552 745,56 zł w terminie 10 dni
pod rygorem skierowania sprawy na drogę sądową.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że dla rozstrzygnięcia sprawy konieczne jest
dokonanie wykładni postanowień § 6 ust. 2 i § 9 ust. 2 przy uwzględnieniu § 7
ust. 4 umowy. Według pierwszego z powołanych postanowień, dokumentem
świadczącym o dokonanym odbiorze końcowym jest sporządzony i obustronnie
podpisany protokół odbioru końcowego bez wad. Z kolei zgodnie z § 7 ust. 4, jeżeli
w toku odbioru końcowego zostaną stwierdzone wady uniemożliwiające prawidłowe
użytkowanie przedmiotu umowy, zamawiający odstąpi od odbioru do czasu
usunięcia wad, wyznaczając termin ich usunięcia. Stwierdzone wady posadzki nie
były tego rodzaju wadami, skoro doszło do odbioru końcowego, a hala
magazynowa jest przez pozwaną użytkowana. Literalne brzmienie postanowień § 6
ust. 2 i § 9 ust. 2 prowadzi do sprzecznych wniosków. Z jednej strony bowiem § 6
ust. 2 przewiduje obowiązek uiszczenia przez inwestora wynagrodzenia
wynikającego z faktur częściowych tylko do wysokości 90% wartości przedmiotu
umowy, a ostateczne rozliczenie ma nastąpić na podstawie faktury końcowej
wystawionej w oparciu o protokół odbioru przedmiotu umowy bez wad.
Oznaczałoby to, że stwierdzenie jakichkolwiek wad przy odbiorze końcowym, także
5
tych, które w świetle § 7 ust. 4 nie upoważniają inwestora do odstąpienia od obioru,
nie rodzi - do czasu usunięcia tych wad przez wykonawcę - obowiązku zapłaty
pozostałych 10% wynagrodzenia. Z drugiej jednak strony w § 9 ust. 1 przewidziano
uprawnienie zamawiającego do potrąceń z faktury 5% wartości przedmiotu umowy
netto, które ma służyć do pokrycia jego ewentualnych roszczeń z tytułu gwarancji
lub rękojmi za wady wykonanych robót oraz kar umownych. Z kolei według § 9
ust. 2, na pisemny wniosek wykonawcy zamawiający jest zobowiązany zwrócić
50% kaucji w terminie 14 dni po dacie zakończenia wykonania przedmiotu umowy
pod warunkiem, że nie zaistnieją okoliczności, o których mowa w ust. 1, a pozostałe
50% kwoty gwarancji po upływie okresu rękojmi i gwarancji pod warunkiem, że nie
zaistnieją okoliczności, o których mowa w ust. 1. Postanowienia zawarte w § 9
upoważniają zatem inwestora do zatrzymania kaucji 5% wynagrodzenia
wykonawcy netto, z których połowa winna zostać zwrócona w terminie 14 dni od
zakończenia wydania przedmiotu umowy, jeżeli nie stwierdzono wad lub zostały
one w tym czasie usunięte, a pozostała część po upływie rękojmi i gwarancji, jeżeli
nie stwierdzono wad lub zostały one w tym czasie usunięte. W konsekwencji,
stwierdzenie przy odbiorze wad, niedających podstawy do odmowy odbioru
upoważniałoby inwestora - w świetle § 6 ust. 2 - do zatrzymania 10% wartości
przedmiotu umowy, a – w świetle § 9 ust. 1 i 2 – do zatrzymania 5% wartości
przedmiotu umowy netto. Żadna ze stron nie zaoferowała jednak dowodów dla
wykazania rzeczywistej intencji stron przy takim formułowaniu umowy.
Przy założeniu, że wolą stron było zawarcie umowy niesprzecznej wewnętrznie,
usunięcie sprzeczności jest możliwe jedynie przez przyjęcie, że w § 6 ust. 2 chodzi
o odbiór bez wad określonych w § 7 ust. 4, czyli takich, które uprawniały inwestora
do odstąpienia od odbioru. W takiej sytuacji dokonanie odbioru rodzi obowiązek
zwrotu zatrzymanych 10% wartości przedmiotu umowy, przy czym jeżeli przy
odbiorze stwierdzono wady, inwestor ma uprawnienie do zatrzymania kaucji 10%
wartości przedmiotu umowy netto, z której połowa zostaje zwrócona na wniosek
wykonawcy w terminie 14 dni od usunięcia wad, zaś druga połowa po upływie
okresu rękojmi i gwarancji, o ile wynikające stąd obowiązki zostaną wypełnione.
W świetle dokonanej wykładni roszczenie powódki o zasądzenie różnicy między
kwotą zatrzymaną na podstawie art. 6 ust. 2 a kaucją wynikającą z § 9 ust. 1 jest
6
uzasadnione (tj. 215 330,44 zł – 88 250 zł = 127 080,44 zł). Żądanie zasądzenia
dalszej kwoty 44 125 zł, stanowiącej połowę kaucji pobranej na podstawie § 9 ust. 1
umowy jest natomiast przedwczesne, ponieważ przedmiot umowy w chwili odbioru
miał wady, które dotychczas nie zostały usunięte.
W sprawie nie było natomiast podstaw do uwzględnienia zarzutu potrącenia,
ponieważ zgodnie z art. 47914
§ 4 k.p.c. w postępowaniu odrębnym w sprawach
gospodarczych do potrącenia mogą być przedstawione tylko wierzytelności
udowodnione dokumentami, a do takich nie należy wierzytelność zgłoszona do
potrącenia przez pozwaną.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego pozwana, powołując
się na obie podstawy określone w art. 3983
§ 1 k.p.c. wniosła o jego uchylenie
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. W ramach pierwszej podstawy
wskazała na naruszenie przepisów: art. 65 § 2 w związku z art. 3531
k.c. przez
błędną wykładnię umowy, z której jasno wynika, że wykonawca był uprawniony do
żądania zatrzymanych sum po wykonaniu całości umowy, czyli wszystkich robót
i po ich wykonaniu bez wad, art. 65 § 2 k.c. przez dokonanie wykładni umowy
jedynie na podstawie dowolnie wybranych postanowień, bez ustalenia zgodnego
zamiaru stron i celu umowy, art. 65 § 1 k.c. przez przyjęcie, że zamieszczenie
w umowie postanowień o zatrzymaniu kaucji zabezpieczającej dobre wykonanie
przedmiotu umowy oraz odrębnych postanowień o zatrzymaniu kaucji
zabezpieczającej koszty usunięcia później powstałych wad jest wzajemnie
sprzeczne, mimo że tego rodzaju zastrzeżenie jest w umowach o roboty budowlane
ogólnie przyjętym zwyczajem, art. 65 § 2 k.c. przez dokonanie sądowej wykładni
postanowień umowy bez przeprowadzenia postępowania dowodowego i zbadania
rzeczywistej woli stron, art. 65 § 1 i 2 k.c. przez przyjęcie, że protokół odbioru
z kwietnia 2008 r. jest protokołem odbioru końcowego przedmiotu umowy bez wad,
o którym mowa w § 6 ust. 2 zd. drugie umowy, art. 656 § 1 w związku z art. 637 § 2
k.c. przez przyjęcie, że inwestorowi nie przysługuje prawo żądania obniżenia
ceny/wynagrodzenia z powodu wad przedmiotu umowy, i art. 498 § 1 i 2 w związku
z art. 499 k.c. przez błędne przyjęcie, że uprawnienie do żądania obniżenia ceny
realizuje się przez potrącenie. W ramach drugiej podstawy podniosła natomiast
zarzut obrazy art. 1302
§ 1 i 2 w związku z art. 1303
§ 2 k.p.c. oraz w związku z art.
7
18 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm. - dalej: „u.k.s.c.”)
przez niedokonanie zwrotu pozwu z dnia 27 lipca 2009 r., pomimo że nie został on
należycie opłacony, co skutkowało rozpoznaniem sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podniesiony przez skarżącą w ramach podstawy kasacyjnej przewidzianej
w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. zarzut naruszenia art. 1302
§ 1 i 2 w związku z art. 1303
§ 2 k.p.c. oraz w związku z art. 18 ust. 1 u.k.s.c. przez ich niezastosowanie
i niedokonanie zwrotu pozwu wniesionego w niniejszej sprawie w dniu 27 lipca
2009 r. nie może odnieść zamierzonego skutku z tej już tylko przyczyny,
że powołane przepisy nie dotyczą postępowania przed Sądem Apelacyjnym.
Uszło uwagi skarżącej, że skarga kasacyjna przysługuje od orzeczeń sądów drugiej
instancji, w związku z czym kontrola kasacyjna dokonywana przez Sąd Najwyższy
obejmuje stosowanie prawa - zarówno procesowego, jak i materialnego – przez sąd
drugiej instancji, natomiast uchybienia prawu procesowemu przez sąd pierwszej
instancji mogą być wytykane w apelacji (art. 3981
k.p.c.). Również wzięcie przez
Sąd Najwyższy z urzędu pod rozwagę nieważności postępowania dotyczy tylko
nieważności postępowania przed sądem drugiej instancji (zob. art. 39813
§ 1 k.p.c.
oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1997 r., I CKN 825/97, OSNC
1998, nr 5, poz. 81). Przepisy proceduralne, które – zdaniem skarżącej – miały
doznać obrazy w niniejszej sprawie dotyczą postępowania przed sądem pierwszej
instancji, dlatego zarzut ich naruszenia nie może stanowić skutecznej podstawy
kasacyjnej wskazanej w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.
Spośród zarzutów wypełniających podstawę kasacyjną przewidzianą w art.
3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. w pierwszej kolejności rozważenia wymaga zarzut naruszenia
art. 65 § 1 i 2 k.c. przez dokonanie błędnej wykładni „jasnych i klarownych”
postanowień umowy z dnia 8 sierpnia 2007 r. Już na wstępie trzeba zauważyć, że –
wbrew odmiennej ocenie skarżącej – postanowienia § 6 ust. 2 i § 9 ust. 2
w związku z § 7 umowy z dnia 8 sierpnia 2007 r. nie mogą być uznane za „jasne i
klarowne”. W § 6 ust. 2 strony postanowiły, że rozliczenie będzie dokonywane
fakturami częściowymi do wysokości 90% wartości przedmiotu umowy,
a ostateczne rozliczenie nastąpi na podstawie faktury końcowej „wystawionej
8
w oparciu o protokół odbioru końcowego przedmiotu umowy bez wad” przez
inspektora nadzoru oraz kierownika budowy zamawiającego. Z kolei w § 7 ust. 4
zastrzegły, że jeżeli w toku odbioru końcowego przedmiotu umowy zostaną
stwierdzone wady uniemożliwiające prawidłowe użytkowanie przedmiotu umowy,
zamawiający odstąpi od odbioru do czasu usunięcia wad, wyznaczając termin ich
usunięcia. Strony nie przewidziały prawa odmowy odbioru przez skarżącą
przedmiotu umowy w razie ujawnienia przy odbiorze wad, które nie uniemożliwiają
prawidłowego użytkowania obiektu. Trafnie więc Sąd Apelacyjny wskazał na
wewnętrzną sprzeczność zachodzącą między postanowieniami § 6 ust. 2, § 7 i § 9
ust. 2 umowy, z jednej strony bowiem strony związały uprawnienie do ostatecznego
rozliczenia ze sporządzeniem protokołu odbioru końcowego przedmiotu umowy bez
wad, z drugiej natomiast przewidziały uprawnienie do odstąpienia inwestora od
odbioru wyłącznie w razie ujawnienia przy odbiorze wad uniemożliwiających
prawidłowe użytkowanie przedmiotu umowy. W tej sytuacji zachodziła potrzeba
dokonania wykładni oświadczeń woli stron zawartych w umowie.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, sens oświadczeń
woli wyrażonych w dokumencie, ustala się, przyjmując za podstawę przede
wszystkim tekst dokumentu. Wykładni poszczególnych jego sformułowań dokonuje
się z uwzględnieniem kontekstu, w tym związków treściowych występujących
między zawartymi w tekście postanowieniami. Uwzględnieniu podlegają również
okoliczności, w jakich oświadczenie woli zostało złożone oraz jego cel wskazany
w tekście lub zrekonstruowany na podstawie zawartych w nim postanowień
(zob. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca
1995 r., III CZP 66/95, OSNC 1995, nr 12, poz. 168 oraz wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 13 maja 1997 r., III CKN 41/97, nie publ., z dnia 21 listopada 1997 r., I CKN
825/97, OSNC 1998, nr 5, poz. 81, z dnia 3 września 1998 r., I CKN 815/97, OSNC
1999, nr 2, poz. 38, z dnia 20 maja 2004 r., II CK 354/03, OSNC 2005, nr 5, poz. 91
i z dnia 4 października 2006 r., II CSK 117/06, nie publ.).
Sąd Apelacyjny podkreślił, że – strony nie zaoferowały dowodów dla
wykazania ich rzeczywistej woli przy formułowaniu sprzecznych postanowień
umowy, w związku z czym dokonał wykładni na podstawie tekstu dokumentu i -
zgodnie z art. 65 § 2 k.c. - przyjął, iż wolą stron było zawarcie umowy niesprzecznej
9
wewnętrznie. Kierując się tą dyrektywą, nadał spornym postanowieniom sens
umożliwiający ich utrzymanie w mocy i w konsekwencji stanął na stanowisku,
że w § 6 ust. 2 umowy chodziło o odbiór przedmiotu umowy bez wad, o których
mowa w § 7 ust. 4, czyli wad, które uprawniały skarżącą do odstąpienia od odbioru.
Skarżąca nie przytoczyła argumentów, które mogłyby podważyć
prawidłowość dokonanej wykładni, ograniczyła się bowiem do powtórzenia, że,
zgodnie z § 6 ust. 2 zdanie drugie umowy, wykonawca jest uprawniony do żądania
sum zatrzymanych przez inwestora dopiero po sporządzeniu „protokołu odbioru
końcowego bez wad”. Powołując się na odnośne postanowienie twierdziła, że
protokołem takim nie jest protokół odbioru końcowego z dnia 2 kwietnia 2008 r.,
zawierający wykaz robót wymagających uzupełnienia, ani protokół odbioru robót
uzupełniających z dnia 17 sierpnia 2008 r. oraz że „protokół odbioru końcowego
bez wad” nie został dotąd sporządzony. Skarżąca pomija jednak okoliczność, że,
zgodnie z § 7 ust. 4 umowy, byłaby uprawniona do odstąpienia od odbioru
końcowego tylko wtedy, gdyby w toku odbioru stwierdzono wady uniemożliwiające
prawidłowe użytkowanie przedmiotu umowy oraz okoliczność, że - według ustaleń
stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku - wady stwierdzone przy odbiorze
nie stanowiły przeszkody do użytkowania hali zgodnie z jej przeznaczeniem i miały
charakter wad nieistotnych. Z poczynionych ustaleń faktycznych wynika, że hala
magazynowa jest przez skarżącą użytkowana.
Sąd Apelacyjny – wbrew odmiennej ocenie skarżącej – dokonał również
prawidłowej wykładni protokołu odbioru sporządzonego przez strony w dniu
2 kwietnia 2008 r., skarżąca potwierdziła w nim bowiem wykonanie realizowanych
robót budowlanych, a ponadto strony zgodnie przyjęły, że „bieg terminów gwarancji
na poszczególne wykonane roboty rozpoczyna się od dnia 2.04.2008 r.”
Sama skarżąca zresztą uznawała protokół z dnia 2 kwietnia 2008 r. za protokół
odbioru końcowego, skoro w piśmie do powódki z dnia 13 lipca 2009 r. – w ramach
rękojmi za wady – domagała się obniżenia umówionego wynagrodzenia.
Powszechnie przyjmuje się natomiast, że odpowiedzialność z tytułu rękojmi
aktualizuje się po ukończeniu robót i ich odbiorze przez inwestora (art. 637
w związku z art. 656 k.c., zob. też wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia
2006 r., II CK 336/05, nie publ. i z dnia 1 grudnia 2006 r., I CSK 276/06, nie publ.).
10
Trzeba dodać, że kwestia uprawnień, przysługujących stronom umowy
o roboty budowalne w razie ujawnienia w toku odbioru wad obiektu budowalnego,
nie jest postrzegana jednolicie. Różnice zdań dotyczą w szczególności uprawnienia
inwestora do odmowy odbioru obiektu do czasu usunięcia wad, niezależnie od ich
rodzaju, oraz skuteczności klauzul umownych uzależniających wypłatę
wynagrodzenia za wykonanie robót od braku jakichkolwiek wad. Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 22 czerwca 2007 r., V CSK 99/07, przyjął, że strony umowy
o roboty budowalne nie mogą uzależnić wypłaty wynagrodzenia należnego
wykonawcy od braku jakichkolwiek usterek (OSP 2009, nr 1, poz. 7).
Uznał, że postanowienie takie byłoby sprzeczne z naturą zobowiązania do
wybudowania obiektu (art. 3531
k.c.) i wskutek tego nieważne. W doktrynie kwestia
ta nadal wywołuje kontrowersje.
W zawartej umowie strony zastrzegły dla skarżącej uprawnienie do
odstąpienia od odbioru, lecz - o czym była już mowa - ograniczyły je do wad
uniemożliwiających prawidłowe użytkowanie wznoszonego obiektu, a tego rodzaju
wad przy odbiorze w dniu 2 kwietnia 2008 r. nie stwierdzono. Skarżąca nie mogła
więc skutecznie odmówić dokonania odbioru robót, których zakończenie zgłosiła
powódka, ani uzależnić wypłaty należnego jej wynagrodzenia od braku
jakichkolwiek usterek. Uprawnienie takie aktualizowałoby się tylko w wypadku
ujawnienia w toku odbioru wad uniemożliwiających prawidłowe użytkowanie hali
magazynowej.
Podniesiony przez skarżącą zarzut naruszenia art. 498 w związku z art. 499
k.c. wynika z błędnej interpretacji uzasadnienia zaskarżonego wyroku, w którym
Sąd Apelacyjny uznał za zasadny podniesiony w apelacji powódki zarzut obrazy
przez Sąd pierwszej instancji art. 47914
§ 4 k.p.c. Konstatacja ta dotyczyła bowiem
dokonanego przez Sąd pierwszej instancji potrącenia z dochodzonej wierzytelności
kary umownej w kwocie 88 250 zł, a nie żądania obniżenia umówionego
wynagrodzenia. Sąd Apelacyjny podkreślił, że, zgodnie z art. 47914
§ 4 k.p.c., do
potrącenia mogą być przedstawione tylko wierzytelności udowodnione
dokumentami oraz że przedstawiona do potrącenia przez skarżącą wierzytelność
z tytułu kary umownej nie spełniała tego wymagania.
11
Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia
5 lutego 2004 r., III CZP 96/03 (OSNC 2004, nr 6, poz. 88), żądanie obniżenia
umówionego wynagrodzenia, przewidziane w art. 637 § 2 w związku z art. 656 § 1
k.c., ma charakter roszczenia. Skarżąca trafnie zauważa, że inwestor, pozwany
o wynagrodzenie za wykonanie robót budowlanych, który w ramach rękojmi za
wady wykonanego obiektu domaga się obniżenia wynagrodzenia, nie realizuje
swojego uprawnienia w drodze zarzutu potrącenia w rozumieniu art. 498 k.c.
Może bronić się przed roszczeniem wykonawcy o zapłatę wynagrodzenia –
w drodze zarzutu z tytułu rękojmi - podnosząc, że dochodzone żądanie
wynagrodzenia jest w całości lub w części bezzasadne w związku z jego
obniżeniem na podstawie art. 637 § 2 w związku z art. 656 § 1 k.c. (zob. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 2003 r., V CKN 100/01, IC 2004, nr 3, s. 41).
Uszło jednak uwagi skarżącej, że, zgodnie z art. 47914
§ 2 k.p.c., który – według art.
9 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 233, poz. 1381) –
miał zastosowanie w niniejszej sprawie, obowiązana była w odpowiedzi na pozew
podnieść zarzut z tytułu rękojmi, czego nie uczyniła. Do akt zostało dołączone
jedynie pismo skarżącej z dnia 13 lipca 2009 r., skierowane do powódki, w którym
żądała obniżenia wynagrodzenia o kwotę 376 245,56 zł, natomiast ani
w odpowiedzi na pozew, ani w piśmie z dnia 8 września 2009 r., stanowiącym jej
uzupełnienie, zarzut z tytułu rękojmi nie został przez skarżącą zgłoszony. W tej
sytuacji podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 637 § 2 w związku
z art. 656 § 1 k.c. nie może odnieść zamierzonego skutku.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę
kasacyjną i orzekł o kosztach postępowania kasacyjnego zgodnie z art. 98 i 99
w związku z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c. oraz w związku z § 6 pkt 6 i § 12 ust. 4
pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r.
w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 490).
12