Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UZ 56/14
POSTANOWIENIE
Dnia 18 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Halina Kiryło (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSA Anna Szczepaniak-Cicha (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku A. R.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w E.
z udziałem zainteresowanych: K. K. i Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w E.
o wznowienie postępowania,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 grudnia 2014 r.,
zażalenia wnioskodawczyni na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 lutego 2014 r.,
oddala zażalenie.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 27 lutego 2014 r. Sąd Apelacyjny odrzucił skargę A.
R. o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 17 października 2012 r. zasądzając od skarżącej na rzecz
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w E. kwotę 120 zł tytułem zwrotu
kosztów zastępstwa procesowego.
W motywach rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny wskazał, że wyrokiem z dnia 17
października 2012 r. oddalona została apelacja płatnika składek A. R. od wyroku
Sądu Okręgowego w E. z dnia 30 kwietnia 2012 r. W skardze o wznowienie
postępowania z dnia 21 października 2013 r. A. R. domagała się uchylenia wyroku
2
Sądu Okręgowego w E. oraz poprzedzającej go decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych Oddziału w E. i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania przez
organ rentowy. Skarżąca powołała się takie właśnie rozstrzygnięcie, jakie zapadało
w sprawie zakończonej wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 23 lipca 2013 r.,
którym uchylono zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w E. oraz poprzedzającą go
decyzję organu rentowego. Ponieważ podstawa faktyczna i prawna jest
analogiczna, jak w sprawie objętej skargą, zachodzi potrzeba wznowienia
postępowania na mocy art. 401 pkt 2 k.p.c., gdyż wskutek naruszenia przepisów
prawa skarżąca była pozbawiona możliwości działania. Spełniona została także
przesłanka wznowienia postępowania z art. 403 § 2 k.p.c. przez wykrycie takich
okoliczności faktycznych i dowodowych, które mają wpływ na wynik sprawy, a z
których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu.
Sąd Apelacyjny uznał, że skarga jest niedopuszczalna, ponieważ A. R. nie
wykazała naruszenia przepisów prawa oraz tego, w jaki sposób została
pozbawiona możliwości działania w procesie zakończonym prawomocnym
wyrokiem. Różnica rozstrzygnięć w podobnych sprawach nie stanowi ustawowej
podstawy skargi o wznowienie postępowania, o której mowa w art. 401 pkt 2 k.p.c.
Okoliczności uzasadniające tę podstawę skargi muszą mieć miejsce w toku
postępowania, którego wznowienia strona się domaga. Jakakolwiek okoliczność
powstała po zakończeniu postępowania nie powoduje pozbawienia strony
możliwości działania w jego toku. Dlatego wydanie wyroku w innej analogicznej
sprawie już po zakończeniu procesu nie może zostać uznane pozbawienie strony
możliwości działania w trakcie tego procesu. Fakt wydania odmiennego wyroku w
sprawie podobnej nie kwalifikuje się również jako podstawa wznowienia
postępowania z art. 403 § 2 k.p.c. Przepis ten traktuje o nowych okolicznościach
faktycznych i środkach dowodowych, które mają wpływ na wynik sprawy, a z
których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu. Konstytucja
Rzeczypospolitej Polskiej w art. 178 ust. 1 gwarantuje sędziom atrybut
niezawisłości. Rozstrzygając sprawę sędziowie mają obowiązek dokonania
samodzielnych ustaleń, oceny tych ustaleń oraz oceny prawnej, która musi
pozostawać w zgodzie z przepisami ustaw oraz Konstytucji. Natomiast w myśl
art. 366 k.p.c. wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego,
3
co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto
tylko między tymi samymi stronami. W sprawach z zakresu ubezpieczeń
społecznych oznacza to, że rozstrzygając sprawę tego samego podmiotu, ale z
odwołania od innej decyzji organu rentowego, sąd nie jest związany wyrokiem
wydanym w sprawie podobnej czy nawet tożsamej rodzajowo. W konsekwencji
odmienne rozstrzygnięcie w innej sprawie nie może prowadzić do wzruszenia
wcześniejszego wyroku. Akceptacja stanowiska skarżącej prowadziłaby do tego, że
przy odmiennych orzeczeniach sądu, możliwość skutecznego wniesienia skargi o
wznowienie postępowania przysługiwałaby ubezpieczonemu w każdej sprawie, w
której oddalono jego odwołanie, zaś organowi rentowemu w każdej sprawie, w
której odwołanie uwzględniono. Dopuszczenie takiej destabilizacji uniemożliwiałoby
skuteczne realizowanie wymiaru sprawiedliwości. Sąd Apelacyjny podkreślił przy
tym, że okoliczność, iż skarżąca domaga się wznowienia postępowania w
okolicznościach wydania odmiennych rozstrzygnięć w analogicznych sprawach, co
samo w sobie sugeruje, iż doszło do obrazy prawa w jednym z nich, stanowi
sytuację niepożądaną i podważającą zaufanie strony do wymiaru sprawiedliwości.
Jednakże wadliwość orzeczenia wynikająca z obrazy prawa materialnego nie może
być kwalifikowana jako ustawowa podstawa wznowienia postępowania (tak Sąd
Najwyższy w postanowieniu z dnia 4 kwietnia 2007 r., V CZ 25/07 (LEX nr
1448775). Kierując się powyższymi względami Sąd Apelacyjny odrzucił skargę o
wznowienie postępowania.
W zażaleniu na to orzeczenie A. R. wniosła o uchylenie zaskarżonego
postanowienia. Zarzuciła przede wszystkim, że rozpoznawana sprawa nie należy
do właściwości sądów powszechnych i Sąd Okręgowy lub Sąd Apelacyjny powinien
ją skierować według właściwości do Narodowego Funduszu Zdrowia. Ponadto
żaląca się uznała za błędne stanowisko, że odmienne orzeczenie w analogicznej
sprawie nie może prowadzić do wzruszenia wcześniej wydanego wyroku, a co za
tym idzie nie podzieliła poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w wyroku z dnia 4
kwietnia 2007 r., V CZ 25/07 (LEX nr 1448775), zgodnie z którym wadliwość
orzeczenia wynikająca z obrazy prawa materialnego nie może być kwalifikowana
jako ustawowa podstawa wznowienia postępowania. W części motywacyjnej
zażalenia skarżąca wiele miejsca poświęciła merytorycznym wywodom,
4
dotyczącym kwestii ubezpieczenia społecznego zleceniobiorcy, który wykonuje
pracę na rzecz pracodawcy w ramach umowy cywilnoprawnej zawartej z osobą
trzecią, co stanowiło przedmiot sporu w sprawie objętej skargą o wznowienie
postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
W pierwszej kolejności zwrócić należy uwagę na kwestię dopuszczalności
zażalenia na postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania. Sąd
Apelacyjny stanowiąc o odrzuceniu skargi działał jako sąd drugiej instancji,
właściwy do wznowienia postępowania z mocy art. 405 k.p.c., a wydane orzeczenie
mieści się w kategorii postanowień kończących postępowanie w sprawie. Nie
zostało ono wymienione wprost w art. 3941
§ 1 k.p.c., a więc o dopuszczalności
zażalenia przesądzają przesłanki z art. 3941
§ 2 k.p.c., co oznacza, że zażalenie na
postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające skargę o wznowienie
postępowania jest dopuszczalne w sprawach, w których przysługuje skarga
kasacyjna (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2006 r., II CZ
85/06, LEX nr 738103). Ponieważ istotę sporu w sprawie zakończonej
prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 17 października 2012 r.
stanowiło ustalenie, kto jest płatnikiem składek na ubezpieczenie zdrowotne
zleceniobiorcy od przychodu uzyskanego w ramach umowy zlecenia w sytuacji, gdy
taki zleceniobiorca wykonuje pracę na rzecz osoby trzeciej, w którą pozostaje w
stosunku pracy, a więc sporne było objęcie danego płatnika obowiązkiem
ubezpieczenia zleceniobiorcy a nie kwestia wysokości składek - skarga kasacyjna
przysługuje (art. 3982
§ 1 k.p.c.), dopuszczalne jest zatem również zażalenie na
postanowienie Sądu Apelacyjnego o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania.
Zgodnie z art. 399 § 1 k.p.c. w wypadkach przewidzianych w dziale VI
Kodeksu postępowania cywilnego można żądać wznowienia postępowania, które
zostało zakończone prawomocnym wyrokiem. Instytucja wznowienia postępowania
opiera się na przysługującej poza tokiem instancji skardze o reasumpcję wadliwego
postępowania i zastąpienie zapadłego orzeczenia nowym. Nadzwyczajny charakter
5
tego środka prawnego, skierowanego przeciwko prawomocnemu orzeczeniu
powoduje, że skarga podlega szczególnym rygorom, co do formy i meritum, a
wznowienie postępowania sądowego może nastąpić wyłącznie z powodów ściśle
określonych w ustawie. Uwzględniają one konieczność wywołania na nowo
postępowania dotkniętego brakami formalnymi (nieważnością) bez względu na
wpływ na rozstrzygniecie (art. 401 pkt 1 i 2 k.p.c.), przez właściwe przyczyny
restytucyjne (403 k.p.c.) oraz fakt wydania wyroku lub postanowienia na podstawie
aktu normatywnego uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z
Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą (4011
i art. 399 § 1 i 2 k.p.c.).
Ponadto skarga o wznowienie postępowania powinna spełniać warunki pozwu
(art. 187 k.p.c.), jak też musi być prawnie dopuszczalna. Na podstawie art. 403 § 2
k.p.c. można żądać wznowienia postępowania w razie późniejszego wykrycia
prawomocnego wyroku, dotyczącego tego samego stosunku prawnego albo
późniejszego wykrycia takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych,
które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła
skorzystać w poprzednim postępowaniu. Przyczyny restytucyjne wymienione w
art. 403 k.p.c. uzasadniają korektę prawomocnego orzeczenia jedynie w razie
istnienia związku przyczynowego pomiędzy nimi, a treścią rozstrzygnięcia.
Dodatkowo podkreślić należy, że sformułowanie podstawy wznowienia w
sposób odpowiadający przepisom art. 401- 403 k.p.c. nie oznacza oparcia skargi
na ustawowej podstawie wznowienia, jeżeli już z samego jej uzasadnienia wynika,
że podstawa ta nie zachodzi (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 28
października 1999 r., II UKN 174/99, OSNP 2001 nr 4, poz. 133; z dnia 7 lipca
2005 r., IV CO 6/05, LEX nr 155376; z dnia 17 września 2009 r., IV CZ 57/09, LEX
nr 1402661; z dnia 22 października 2009 r., I UZ 64/09, LEX nr 560531; z dnia 6
listopada 2009 r., I CZ 57/09, LEX nr 599744).
W przedmiotowej skardze o wznowienie postępowania strona skarżąca,
powołując jako podstawę art. 403 § 2 k.p.c., wskazała na prawomocny wyrok Sądu
Apelacyjnego z dnia 23 lipca 2013 r., mocą którego uchylony został wyrok Sądu
Okręgowego w E. z dnia 31 maja 2012 r. oraz poprzedzająca go decyzja Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych, a sprawa przekazana została do rozpoznania organowi
rentowemu celem zwrócenia się do właściwego Dyrektora NFZ z wnioskiem o
6
wydanie decyzji w trybie art. 109 ust. 3 i 3a ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o
świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U.
z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm.). W judykaturze jednolicie utrwalona jest
wykładnia, że z ustawowego sformułowania „wykrycie” prawomocnego wyroku
wynika, że podstawa ta dotyczy tylko wyroku, który istniał przed zakończeniem
postępowania w sprawie objętej skargą, o którym strona nie wiedziała i w związku z
tym nie mogła powołać się na ów wyrok w poprzednim postępowaniu (tak Sąd
Najwyższy m.in. w postanowieniach: z dnia 26 czerwca 1997 r., I CKN 149/97,
OSNC 1998 nr 1, poz. 9; z dnia 16 maja 2008 r., III CZ 20/08, LEX nr 420807; z
dnia 9 września 2011 r., III UZ 19/11, LEX nr 11013336; z dnia 21 stycznia 2011 r.,
II PZ 51/10, LEX nr 784934). Nadto w myśl art. 403 § 2 k.p.c., wznowienie
postępowania może nastąpić tylko w razie późniejszego wykrycia prawomocnego
wyroku dotyczącego tego samego stosunku prawnego. Tak więc podstawą
wznowienia nie jest jakikolwiek prawomocny wyrok, ale wyrok dotyczący tego
samego, nie takiego samego, stosunku prawnego. O tożsamości stosunku
prawnego można mówić w sytuacji, gdy wyrok zapadł w sprawie tożsamej zarówno
od strony podmiotowej, jak i przedmiotowej, czyli dotyczy tych samych osób (za
wyjątkiem sytuacji tzw. prawomocności rozszerzonej) oraz tych samych praw i
obowiązków pomiędzy tymi osobami, czyli wówczas, gdy przedmiotem
rozstrzygnięcia są te same prawa i obowiązki dotyczące tych samych podmiotów,
wynikające z określonych norm prawnych, które pomiędzy nimi były przedmiotem
rozstrzygnięcia w postępowaniu, którego dotyczy skarga. Sama zbieżność stanów
faktycznych i prawnych nie oznacza tożsamości stosunku prawnego. Dlatego też
wykładnia prawa dokonana w prawomocnym wyroku, odmienna od wykładni prawa
w sprawie zakończonej innym wyrokiem na tle tych samych przepisów i w
podobnych, a nawet takich samych stanach faktycznych, nie stanowi podstawy
wznowienia w trybie art. 403 § 2 k.p.c. (por. postanowienia Sądu Najwyższego z
dnia 14 marca 2000 r., II UZ 1/00, LEX nr 464485; z dnia 22 października 2009 r., I
UZ 64/09, LEX nr 560531; z dnia 21 stycznia 2011 r., II PZ 51/10, LEX nr 784934).
Jak prawidłowo przyjął Sąd Apelacyjny, warunku późniejszego „wykrycia” nie
spełnia wyrok nieistniejący w trakcie postępowania, którego wznowienia strona się
domaga, wobec czego w tym przypadku skarga nie opiera się ustawowej
7
przyczynie wznowienia postępowania. Nie zachodzi również tożsamość
podmiotowa rozstrzygnięć objętych obydwoma wyrokami, gdyż każda ze spraw
zainicjowana została odwołaniem od odrębnej decyzji Zakładu, co wyklucza
przyjęcie, że istnieje przyczyna wznowienia w postaci wykrycia prawomocnego
wyroku dotyczącego tego samego stosunku prawnego.
A. R. powołała się w skardze także podstawę wynikającą z art. 401 pkt 2
k.p.c., to jest nieważność postępowania wskutek pozbawienia strony możności
działania. Ugruntowane są w orzecznictwie zapatrywania, że strona zostaje
pozbawiona możliwości działania tylko wówczas, gdy znalazła się w sytuacji, która
uniemożliwiła, a nie tylko utrudniła lub ograniczyła popieranie przed sądem
dochodzonych żądań, nadto gdy było to wynikiem naruszenia przepisów prawa
procesowego przez sąd lub inną stronę (por. postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 28 października 1999 r., II UKN 174/00, OSNP 2001 nr 4, poz. 133; z dnia 21
września 2007 r., V CZ 88/07, LEX nr 486003; z dnia 30 stycznia 2014 r., IV CZ
112/13, LEX nr 1433607; z dnia 30 maja 2014 r., III CZ 16/14, LEX nr 1483955).
Przy ocenie, czy doszło do pozbawienia strony możności działania najpierw należy
rozważyć, czy nastąpiło naruszenie przepisów procesowych, następnie zbadać, czy
uchybienie to wpłynęło na możność strony do działania w postępowaniu, wreszcie
ocenić, czy pomimo zaistnienia wspomnianych przeszkód strona mogła bronić
swych praw w procesie i dopiero w razie kumulatywnego spełnienia wszystkich tych
warunków można uznać, że strona została pozbawiona możności działania (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2008 r., V CSK 488/07, LEX nr 424315).
Taka sytuacja nie występuje, gdy strona była prawidłowo zawiadamiana o
terminach posiedzeń i nie doznawała żadnych procesowych utrudnień w popieraniu
zgłoszonych żądań. Skarżąca w uzasadnieniu tej podstawy wznowienia nie
przywołała jakiejkolwiek okoliczności, mającej świadczyć o pozbawieniu jej
możności działania w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem, czy to na
skutek działań Sądu, czy innych uczestników postępowania. Przyczynę
nieważności postępowania zdaje się upatrywać w merytorycznej wadliwości
rozstrzygnięcia, co oznacza, że skarga także i w tym przypadku nie opiera się na
ustawowej podstawie wznowienia.
8
Słusznie zatem Sąd Apelacyjny przedmiotową skargę o wznowienie
postępowania odrzucił, toteż Sąd Najwyższy bezzasadne zażalenie oddalił na
podstawie art. 3941
§ 3 k.p.c. w związku z art. 39814
k.p.c.