Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 125/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Romualda Spyt (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z odwołania J. N.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 17 grudnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 19
listopada 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w Ł. wyrokiem z dnia 11 lutego 2013 r. zmienił zaskarżoną
przez J. N. decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 5 października 2012 r.,
odmawiającą prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
2
lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze
zm.) i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od 1 stycznia 2013 r.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 19 listopada 2013 r. zmienił zaskarżony
wyrok i oddalił odwołanie.
W uzasadnieniu wskazał, że, jak wynika z ustalonego w sprawie stanu
faktycznego, J. N. był zatrudniony w R. Przedsiębiorstwie Budowlanym od 25
czerwca 1971 r. do 31 grudnia 1978 r. na stanowisku montera konstrukcji
żelbetowych. Następnie od 1 stycznia 1979 r. zakład został przejęty przez S.
Kombinat Budowlany, a w dalszej kolejności - Przedsiębiorstwo Budowlane „P.”,
gdzie ubezpieczony pozostawał w zatrudnieniu do 10 stycznia 1989 r. Pracodawca
ubezpieczonego - Przedsiębiorstwo Budowlane „P.”, wystawił świadectwo
wykonywania pracy w szczególnych warunkach, w którym potwierdził, że J. N. był
zatrudniony od 1 września 1969 r. do 10 stycznia 1989 r. i w tym czasie od 25
czerwca 1971 r. do 31 grudnia 1978 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy
wykonywał prace przy montażu konstrukcji żelbetowych i prefabrykowanych na
wysokości na stanowisku montażysty, wymienionym wykazie A, dziale 5, poz. 5 pkt
2, stanowiącym załącznik nr 3 do zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i
Przemysłu Materiałów Budowlanych z 1 sierpnia 1983 r. w sprawie wykazu
stanowisk pracy w zakładach pracy podległych Ministerstwu Budownictwa i
Przemysłu Materiałów Budowlanych. Sąd Okręgowy ustalił natomiast, wbrew treści
powołanego wyżej dokumentu, że ubezpieczony pracował na wskazanym w
świadectwie stanowisku montażysty i wykonywał pracę w szczególnych warunkach
stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w całym okresie zatrudnienia od 25 czerwca
1971 r. do 10 stycznia 1989 r., z pominięciem jedynie okresu nauki w szkole
przyzakładowej, Ustalenia te zostały poczynione wyłącznie w oparciu o zeznania
dwóch świadków: M. D. i T. S.
W konsekwencji Sąd drugiej instancji nie zgodził się z ustaleniem Sądu
pierwszej instancji, że również w okresie nieuwzględnionym przez pracodawcę - od
1 stycznia 1979 r. do 10 stycznia 1989 r. - ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze
czasu wykonywał pracę w szczególnych warunkach na stanowisku montażysty przy
montażu konstrukcji żelbetowych prefabrykowanych. Podniósł, że świadectwo
3
pracy jest dokumentem prywatnym w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi
dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w
dokumencie. Jak każdy dokument prywatny świadectwo takie podlega ocenie sądu
pod względem formalnym i materialnym, zgodnie z zasadą swobodnej oceny
dowodów. Jednakże w sprawach o ustalenie prawa do emerytury w obniżonym
wieku ważność tego dokumentu winna być oceniana z uwzględnieniem § 2 ust. 2
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Zgodnie z jego treścią,
okresy pracy, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie
posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych
warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów
wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy. Sąd
miał na uwadze, że dokument ten jest sporządzany przez pracodawcę w celu
stwierdzenia okoliczności wskazanych w powołanych wyżej przepisach na
podstawie dokumentacji pracowniczej i w rezultacie podważenie jego prawdziwości
musi opierać się na istotnych i wiarygodnych dowodach, w szczególności
dokumentach z akt osobowych. Wskazał, że w niniejszej sprawie załączone do akt
kopie dokumentów pracowniczych z akt osobowych w całości potwierdzają treść
zapisów we wskazanym wyżej świadectwie wykonywania prac w szczególnych
warunkach. W tej sytuacji Sąd drugiej instancji uznał, że Sąd pierwszej instancji
dokonał dowolnej oceny materiału. W konsekwencji Sąd drugiej instancji ustalił, że
ubezpieczony w okresie od 25 czerwca 1971 r. do 10 stycznia 1989 r. był
zatrudniony w charakterze „olkiciarza”, a praca ta nie miała związku z montażem
elementów wielkiej płyty, ale polegała na „zatykaniu szpar na złączeniach płyt przy
użyciu kitu”. Nie było zatem podstaw do uznania pracy ubezpieczonego w
warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. w rozmiarze co najmniej 15 lat. Tym samym ubezpieczony nie
nabył prawa do emerytury na podstawie art. 32 w związku z art. 184 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Ubezpieczony zaskarżył ten wyrok skargą kasacyjną w całości, zarzucając
mu naruszenie prawa materialnego: art. 32 w związku z art. 184 ust. 1 i 2 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 4
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
4
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
szczególnym charakterze w związku z „wykazem A Dział V załącznika do w/w
rozporządzenia, przez błędną wykładnię „Wykazu A Prac w szczególnych
warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego”,
polegającą na uznaniu, że zawód „olkiciarza” nie spełnia kryteriów zakwalifikowania
go jako jednego z zawodów określonych w „Dziale V w/w załącznika tj. pracy przy
montażu konstrukcji metalowych na wysokości”; a także naruszenie przepisów
postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:
art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c., przez niewyjaśnienie w podstawie
faktycznej rozstrzygnięcia przyczyn uznania, że wynikające ze świadectwa pracy
skarżącego oraz z dokumentacji pracowniczej stanowisko montażysty-olkiciarza nie
jest ujęte w wykazie prac w szczególnych warunkach; art. 245 k.p.c. w związku z
art. 253 k.p.c., polegające na uznaniu, że podważenie prawdziwości świadectwa
pracy, będącego w istocie dokumentem prywatnym nie może nastąpić na
podstawie zeznań świadków, a jedynie na podstawie dokumentów pracowniczych z
akt osobowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona.
Stosownie do art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac
lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i
3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów
dotychczasowych. Chodzi w tym przypadku o rozporządzenie Rady Ministrów z 7
lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wydane na podstawie
art. 55 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich
rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). W uchwale siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01 (OSNP 2002 nr 10, poz. 243)
wyjaśniono, że zawarte w art. 32 ust. 4 ustawy odesłanie do przepisów
dotychczasowych, sankcjonujących obowiązywanie rozporządzenia, można
5
odnosić tylko do tych przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r., które regulują materię określoną w przepisie ustawy, a więc wiek
emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk, oraz warunki, na jakich osobom
wykonującym te prace przysługuje prawo do emerytury. Zachowały zatem moc
przepisy § 4-8a określające wiek emerytalny i okres wykonywania pracy w
szczególnych warunkach pracowników wykonujących prace wyszczególnione w
wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia, przepisy § 9-15 określające
wiek emerytalny i warunki przechodzenia na emeryturę osób zatrudnionych w
szczególnym charakterze, a ponadto przepis § 3 określający ogólny wymagany
okres zatrudnienia oraz przepis § 2 ust. 1 stanowiący, że okresami pracy
uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu
są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy
obowiązującym na danym stanowisku pracy. Jeśli zaś chodzi o przepisy § 1 ust. 2 i
3 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze zobowiązujące ministrów, kierowników urzędów centralnych i centralne
związki spółdzielcze do ustalenia wykazów stanowisk pracy w podległych im
zakładach, to nie dotyczą one materii regulowanej art. 32 ust. 4 ustawy o
emeryturach i rentach. Nie określają one bowiem ani wieku emerytalnego, ani
rodzajów i stanowisk pracy, ani warunków przechodzenia na emeryturę. Przepisy te
nie wkraczają w sferę praw podmiotowych pracownika, lecz stanowią dyrektywę dla
organów zwierzchnich lub nadzorujących zakłady pracy do prowadzenia wykazów
stanowisk pracy wymienionych w załączniku do rozporządzenia. Nie należą więc
one do tych przepisów dotychczasowych, które z mocy art. 32 ust. 4 mają
zastosowanie do pracowników, o których mowa w art. 32 ust. 2. W związku z tym
poglądem Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się, że upadek kompetencji do
tworzenia wykazów obejmujących stanowiska, na których świadczona jest praca w
szczególnych warunkach, pozbawił mocy akty niższego rzędu, wydane na poziomie
resortowym, zawierające wykazy prac w szczególnych warunkach wykonywanych
w poszczególnych zakładach. Wykazy resortowe mają zatem charakter
informacyjny, techniczno-porządkujący, uściślający. Taki wykaz resortowy ułatwia
6
identyfikację określonego stanowiska pracy jako stanowiska pracy w szczególnych
warunkach - w szczególności, jeśli w wykazie stanowiącym załącznik do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. nie wymienia się
konkretnych stanowisk, lecz operuje się pojęciem ogólnym. Innymi słowy,
zarządzenia resortowe mogą mieć znaczenie jedynie w sferze dowodowej. Z faktu,
że właściwy minister, kierownik urzędu centralnego, czy centralny związek
spółdzielczy, w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych, ustalił w
podległych i nadzorowanych zakładach pracy, że dane stanowisko pracy jest
stanowiskiem pracy w szczególnych warunkach, może płynąć domniemanie
faktyczne, że praca na tym stanowisku w istocie wykonywana była w takich
warunkach i odwrotnie, brak konkretnego stanowiska pracy w takim wykazie może -
w kontekście całokształtu ustaleń faktycznych - stanowić negatywną przesłankę
dowodową (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 25 lutego 2010 r., II UK 218/09, LEX
nr 590247; z 16 listopada 2010 r., I UK 124/10, LEX nr 707404; z 26 maja 2011 r.,
II UK 356/10, LEX nr 901608; z 22 kwietnia 2011 r., I UK 351/10, LEX nr 863944; z
24 listopada 2010 r., I UK 128/10, LEX nr 707405).
Sąd Apelacyjny uznał, że praca ubezpieczonego w okresie od 1 stycznia
1979 r. do 10 stycznia 1989 r. nie była pracą montera konstrukcji żelbetowych i
prefabrykowanych na wysokości, wymienioną w załączniku nr 3 do zarządzenia
Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia
1983 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach pracy podległych
Ministrowi Budownictwa i Materiałów Budowlanych, na których są wykonywane
prace w szczególnych warunkach (wykaz A, dział V, poz. 5 pkt 2), a tym samym nie
stanowiła pracy w warunkach szczególnych określonej w załączniku do
rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze (wykaz A, dział V, poz. 5 – „prace przy montażu konstrukcji
metalowych na wysokości”). Do takiego wniosku doprowadziły Sąd następujące
okoliczności: zatrudnienie ubezpieczonego na stanowisku montażysty konstrukcji
żelbetowych jedynie w okresie od 25 czerwca 1971 r. do 31 grudnia 1978 r., a
następnie – od 1 stycznia 1979 r. do 10 stycznia 1989 r. (okres sporny) – na
stanowisku montażysty „olkiciarza”, angaże oraz karta obiegowa zmiany
7
potwierdzająca zatrudnienie na tym ostatnim stanowisku; świadectwo wykonywania
pracy w warunkach szczególnych wystawione przez pracodawcę jedynie za okres
od 25 czerwca 1971 r. do 31 grudnia 1978 r. (na stanowisku montażysty konstrukcji
żelbetowych i prefabrykowanych na wysokości). W konfrontacji z tymi dokumentami
Sąd nie dał wiary zeznaniom świadków potwierdzających, że w również spornym
okresie (od 1 stycznia 1979 r. do 10 stycznia 1989 r.) ubezpieczony wykonywał
pracę montera konstrukcji żelbetowych i prefabrykowanych na wysokości,
zwracając w szczególności uwagę na to, że jeden z nich, jak zeznał, pracował z
ubezpieczonym w jednej brygadzie w latach 1971 - 1979. Jak wynika z podstawy
faktycznej wyroku, praca montera konstrukcji żelbetowych i prefabrykowanych na
wysokości polegała na montażu (ustawieniu) płyt żelbetonowych stanowiących
konstrukcję budynków mieszkalnych wielokondygnacyjnych (ścian nośnych),
podczas których wykonywane były prace zbrojenia, szalowania, zalewania
betonem, natomiast praca montażysty „olkiciarza”, wykonywana na zewnętrznych
rusztowaniach, sprowadzała się do zatykania szpar na złączeniach płyt przy użyciu
kitu.
W tym stanie rzeczy zarzut naruszenia art. 32 w związku z art. 184 ust. 1 i 2
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 4 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub szczególnym charakterze w związku z załącznikiem do
rozporządzenia, wykazem A, działem V nie ma usprawiedliwionej podstawy. Praca
montażysty „olkiciarza”, polegająca na wskazanych wyżej czynnościach, nie może
zostać zakwalifikowana jako praca montera konstrukcji żelbetowych i
prefabrykowanych na wysokości dlatego, że w jej zakresie nie mieszczą się
czynności charakterystyczne dla prac przypisanych temu ostatnio wymienionemu
stanowisku. Dodać też trzeba, że z istoty rzeczy prace polegające na zatykaniu
szpar na złączeniach płyt kitem wykonywane są po zakończeniu montażu
konstrukcji, często nawet w odległym czasie od zakończenia budowy. Nie można
więc ich uznać, jak twierdzi skarżący, za pracę immanentnie związaną z montażem
elementów wielkiej płyty.
8
Odnosząc się do zarzutów naruszenia przepisów postępowania, należy
podkreślić, że uchybienie przez sąd drugiej instancji treści art. 328 § 2 w związku z
art. 391 § 1 k.p.c. przez sporządzenie uzasadnienia nieodpowiadającego
wymaganiom, jakie stawia wymieniony przepis, może wyjątkowo wypełniać
podstawę kasacyjną przewidzianą w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. Ma to miejsce
wówczas, gdy wskutek uchybienia wymaganiom określającym zasady
motywowania orzeczeń nie poddaje się ono kontroli kasacyjnej, w szczególności
gdy uzasadnienie nie ma wszystkich koniecznych elementów bądź zawiera takie
braki, które ją uniemożliwiają (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada
1998 r., III CKN 792/98, OSNC 1999 nr 4, poz. 83, z dnia 26 listopada 1999 r.,
III CKN 460/98, OSNC 2000 nr 5, poz. 100, z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 147/05,
LEX nr 180193; z dnia 16 stycznia 2006 r., V CK 405/04, LEX nr 195422; z dnia 4
stycznia 2007 r., V CSK 364/06, LEX nr 238975; z dnia 21 marca 2007 r., I CSK
458/06, LEX nr 253397). Takiego zaś zarzutu nie można postawić Sądowi
Apelacyjnemu, gdyż jego stanowisko, że praca „olkiciarza” nie wchodzi w zakres
prac przy montażu konstrukcji żelbetonowych na wysokości wynikało z analizy
zakresu obowiązków obu stanowisk pracy.
Jeśli zaś chodzi o zarzut naruszenia art. 245 k.p.c. w związku z art. 253
k.p.c., to również nie jest on uzasadniony, gdyż Sąd Apelacyjny nie wyraził ogólnej
tezy, że a priori podważenie prawdziwości świadectwa pracy (świadectwa
wykonywania pracy w szczególnych warunkach) nie może nastąpić na podstawie
zeznań świadków, a jedynie na podstawie dokumentów pracowniczych z akt
osobowych. W rzeczywistości odmówienie wiary zeznaniom świadków było
wynikiem oceny dowodów przeprowadzonych w niniejszej sprawie, w której
zadecydowała ich konfrontacja z dowodami w postaci dokumentacji pracowniczej.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.