V CZ 101/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:04-03-2015
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I CZ 113/13 II CZ 57/13 II CZ 66/12 III CZ 153/02 III CZ 28/14 IV CSK 98/13 V CZ 66/07 V CK 174/02 V CKN 257/00
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt V CZ 101/14
POSTANOWIENIE
Dnia 23 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSA Jacek Grela (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku A. L.
przy uczestnictwie S. K., D. K., P. L., J. L., S. L. i K. M.
o dział spadku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 23 stycznia 2015 r.,
zażalenia wnioskodawczyni na postanowienie Sądu Okręgowego w Ś.
z dnia 11 sierpnia 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie, pozostawiając
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego sądowi
wydającemu orzeczenie kończące postępowanie w sprawie.
UZASADNIENIE
2
Postanowieniem z dnia 11 sierpnia 2014 r., Sąd Okręgowy w Ś. odrzucił
skargę kasacyjną wnioskodawczyni A. L.
W uzasadnieniu wskazanego orzeczenia, Sąd drugiej instancji podniósł m.in., że
w sprawie o dział spadku o wartości przedmiotu zaskarżenia decyduje wyłącznie
wartość interesu majątkowego, naruszonego przez zaskarżone orzeczenie.
W rezultacie, skoro wartość przedmiotu zaskarżenia wskazana w skardze
kasacyjnej - która nie jest wiążąca dla sądu - oczywiście jest niższa niż sto
pięćdziesiąt tysięcy złotych, to skarga kasacyjna jest niedopuszczalna i podlega
odrzuceniu. Sąd odwoławczy podkreślił, że wnioskodawczyni określiła wartość
przedmiotu zaskarżenia jako różnicę między kwotą ustaloną przez Sąd Rejonowy,
tj. 196.200 zł, a kwotą przez nią wskazaną, tj. 125.000 zł.
Powyższe rozstrzygnięcie, zaskarżyła zażaleniem wnioskodawczyni,
zarzucając naruszenie prawa procesowego, które mogło mieć wpływ na treść
rozstrzygnięcia, tj. art. 3986
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 39821
k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c.
oraz art. 5191
§ 4 pkt 4 k.p.c. i art. 684 k.p.c.
Wskazując na powyższe, wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia
w całości.
W uzasadnieniu zażalenia, wnioskodawczyni wskazała, że kwestionuje
zasadę podziału, polegającą na tym, że przyznano jej na własność nieruchomość z
obowiązkiem spłaty pozostałych współwłaścicieli. Tymczasem, ze względu na
wartość majątku podlegającego podziałowi, Sąd winien (nie będąc związany treścią
wniosku), zastosować odmienny sposób podziału, tj. sprzedaż licytacyjną.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W orzecznictwie Sądu Najwyższego od dawna ukształtowane jest
już stanowisko, zgodnie z którym w sprawach o podział majątku (tzw. działowych),
wartość przedmiotu zaskarżenia z reguły nie może przekraczać udziału należącego
do uczestnika postępowania (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
15 stycznia 2014 r., I CZ 113/13, niepubl.). W sprawach tych oznaczenie wartości
przedmiotu zaskarżenia kasacyjnego jest związane ściśle z wynikami postępowania
3
i nie przesądza jej wartość samego przedmiotu podziału. Określa ją natomiast
wartość przedmiotu kwestionowanego w skardze kasacyjnej rozstrzygnięcia
Sądu drugiej instancji. Jeżeli zatem skarżący kwestionuje to orzeczenie w całości,
to wartość przedmiotu zaskarżenia nie powinna przekraczać jego udziału
w dzielonym majątku (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
24 października 2013 r., IV CSK 98/13, niepubl., postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 11 lipca 2014 r., III CZ 28/14, niepubl.).
Jednakże powyższa zasada doznaje w praktyce pewnych modyfikacji.
Przyjmuje się bowiem, że – wprawdzie wyjątkowo – ale np. gdy uczestnik podważa
samą zasadę podziału, twierdząc, że dzielony majątek nie stanowi wspólności
(współwłasności), albo gdy zaskarża rozstrzygnięcie dotyczące roszczeń
dochodzonych z tytułu posiadania rzeczy wspólnej lub tytułem zwrotu pożytków
albo rozliczenia nakładów w wysokości przekraczającej wartość udziału, wartość
przedmiotu zaskarżenia może być wyższa niż wartość udziału (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2013 r., II CZ 57/13, niepubl.,
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 2012 r., II CZ 66/12, niepubl.,
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2003 r., III CZ 153/02, OSNC
2004, nr 4, poz. 60).
Podkreśla się także, że jeżeli uczestnik postępowania kwestionuje podział
żądając przyznania przedmiotu współwłasności w całości, to wartość przedmiotu
zaskarżenia tą skargą odpowiada nie udziałowi lecz wartości całego majątku
będącego przedmiotem współwłasności (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 26 lipca 2007 r., V CZ 66/07, niepubl.).
W rezultacie przyjąć należy, że pojęcie zasady podziału nie ma jednolitego
charakteru. Z jednej strony podważanie przez uczestnika zasady podziału może
przejawiać się w kwestionowaniu samego stosunku współwłasności w odniesieniu
do danego majątku, z drugiej strony, może polegać np. na kwestionowaniu
uprawnienia do żądania zniesienia współwłasności ze względu na jego wyłączenie,
stosownie do treści art. 210 k.c. Wreszcie, pod pojęciem zasady podziału kryje się
również sposób jego przeprowadzenia.
4
W okolicznościach rozpoznawanej sprawy, wnioskodawczyni kwestionuje
sposób podziału majątku, polegający na przyznaniu jej na własność nieruchomości
z obowiązkiem spłaty pozostałych uczestników postępowania, natomiast domaga
się dokonania tzw. podziału cywilnego.
Niewątpliwie, wniesiony przez wnioskodawczynię środek zaskarżenia
dotyczy całego majątku podlegającego podziałowi. Proponowany przez nią sposób
podziału, a więc sprzedaż nieruchomości, która stanowi najistotniejszy składnik
dzielonego spadku, wpływa nie tylko na jej sytuację prawną, ale również sytuację
prawną pozostałych uczestników postępowania. Zauważyć należy, że sprzedaż
rzeczy odbywa się na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym, według
określonych zasad, np. dotyczących licytacji.
Przed podjęciem decyzji o takim sposobie podziału majątku, Sąd orzekający
musi rozważyć szereg okoliczności, związanych ze wszystkimi uczestnikami.
Podkreślenia wymaga bowiem, że art. 212 § 2 k.c. stanowi m.in., że przy zniesieniu
współwłasności "rzecz, która nie daje się podzielić" może być sprzedana stosownie
do przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Występujące w tym przepisie
określenie "rzecz, która nie daje się podzielić" odnosi się nie tylko do takiej rzeczy,
która fizycznie (w naturze) nie daje się podzielić, ale także do rzeczy odnośnie
której, ze względu np. na stosunki osobiste łączące współwłaścicieli, ich zasobność,
ich stosunki rodzinne, rodzaj wniosków o zniesienie współwłasności, podział tej
rzeczy i przydzielenie jej części na własność poszczególnym współwłaścicielom,
jest niemożliwe. To samo odnosi się do sytuacji, gdy żaden ze współwłaścicieli nie
wyraża zgody na przyznanie mu rzeczy. Wówczas sąd zarządza jej sprzedaż
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2003 r., V CK 174/02,
niepubl.). Uprawnienie sądu w zakresie wyboru sposobu zniesienia współwłasności
doznaje wszakże ograniczeń wynikających z konieczności respektowania woli
współwłaścicieli, wbrew której nie można przyznać rzeczy jednemu z nich, jeśli
żaden ze współwłaścicieli nie życzy sobie takiego sposobu zniesienia
współwłasności (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2000 r.,
V CKN 257/00, niepubl.).
5
Podsumowując, zgodzić się należy z zapatrywaniem, że ze względu na
niejednolite sposoby podziału (zniesienia współwłasności) wiązanie wartości
przedmiotu zaskarżenia z wartością udziału skarżącego w wielu wypadkach nie
odzwierciedla wartości ocenianej przez uczestnika, do którego przecież należy
w zasadzie wskazanie (określenie) tej wartości. Gdyby stosować tylko kryterium
arytmetyczne deformowałoby to rzeczywistą wartość interesu skarżącego, który
w sposobie podziału upatruje istotne znaczenie (tak: uzasadnienie cytowanego
już postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2007 r., V CZ 66/07, niepubl.).
W tym stanie rzeczy, w okolicznościach analizowanego przypadku, uznać
należało, że wartość przedmiotu zaskarżenia odpowiada wartości całego majątku
podlegającego podziałowi.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. w związku
z art. 3941
§ 3 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. oraz art. 13 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
Dnia 23 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSA Jacek Grela (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku A. L.
przy uczestnictwie S. K., D. K., P. L., J. L., S. L. i K. M.
o dział spadku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 23 stycznia 2015 r.,
zażalenia wnioskodawczyni na postanowienie Sądu Okręgowego w Ś.
z dnia 11 sierpnia 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie, pozostawiając
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego sądowi
wydającemu orzeczenie kończące postępowanie w sprawie.
UZASADNIENIE
2
Postanowieniem z dnia 11 sierpnia 2014 r., Sąd Okręgowy w Ś. odrzucił
skargę kasacyjną wnioskodawczyni A. L.
W uzasadnieniu wskazanego orzeczenia, Sąd drugiej instancji podniósł m.in., że
w sprawie o dział spadku o wartości przedmiotu zaskarżenia decyduje wyłącznie
wartość interesu majątkowego, naruszonego przez zaskarżone orzeczenie.
W rezultacie, skoro wartość przedmiotu zaskarżenia wskazana w skardze
kasacyjnej - która nie jest wiążąca dla sądu - oczywiście jest niższa niż sto
pięćdziesiąt tysięcy złotych, to skarga kasacyjna jest niedopuszczalna i podlega
odrzuceniu. Sąd odwoławczy podkreślił, że wnioskodawczyni określiła wartość
przedmiotu zaskarżenia jako różnicę między kwotą ustaloną przez Sąd Rejonowy,
tj. 196.200 zł, a kwotą przez nią wskazaną, tj. 125.000 zł.
Powyższe rozstrzygnięcie, zaskarżyła zażaleniem wnioskodawczyni,
zarzucając naruszenie prawa procesowego, które mogło mieć wpływ na treść
rozstrzygnięcia, tj. art. 3986
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 39821
k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c.
oraz art. 5191
§ 4 pkt 4 k.p.c. i art. 684 k.p.c.
Wskazując na powyższe, wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia
w całości.
W uzasadnieniu zażalenia, wnioskodawczyni wskazała, że kwestionuje
zasadę podziału, polegającą na tym, że przyznano jej na własność nieruchomość z
obowiązkiem spłaty pozostałych współwłaścicieli. Tymczasem, ze względu na
wartość majątku podlegającego podziałowi, Sąd winien (nie będąc związany treścią
wniosku), zastosować odmienny sposób podziału, tj. sprzedaż licytacyjną.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W orzecznictwie Sądu Najwyższego od dawna ukształtowane jest
już stanowisko, zgodnie z którym w sprawach o podział majątku (tzw. działowych),
wartość przedmiotu zaskarżenia z reguły nie może przekraczać udziału należącego
do uczestnika postępowania (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
15 stycznia 2014 r., I CZ 113/13, niepubl.). W sprawach tych oznaczenie wartości
przedmiotu zaskarżenia kasacyjnego jest związane ściśle z wynikami postępowania
3
i nie przesądza jej wartość samego przedmiotu podziału. Określa ją natomiast
wartość przedmiotu kwestionowanego w skardze kasacyjnej rozstrzygnięcia
Sądu drugiej instancji. Jeżeli zatem skarżący kwestionuje to orzeczenie w całości,
to wartość przedmiotu zaskarżenia nie powinna przekraczać jego udziału
w dzielonym majątku (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
24 października 2013 r., IV CSK 98/13, niepubl., postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 11 lipca 2014 r., III CZ 28/14, niepubl.).
Jednakże powyższa zasada doznaje w praktyce pewnych modyfikacji.
Przyjmuje się bowiem, że – wprawdzie wyjątkowo – ale np. gdy uczestnik podważa
samą zasadę podziału, twierdząc, że dzielony majątek nie stanowi wspólności
(współwłasności), albo gdy zaskarża rozstrzygnięcie dotyczące roszczeń
dochodzonych z tytułu posiadania rzeczy wspólnej lub tytułem zwrotu pożytków
albo rozliczenia nakładów w wysokości przekraczającej wartość udziału, wartość
przedmiotu zaskarżenia może być wyższa niż wartość udziału (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2013 r., II CZ 57/13, niepubl.,
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 2012 r., II CZ 66/12, niepubl.,
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2003 r., III CZ 153/02, OSNC
2004, nr 4, poz. 60).
Podkreśla się także, że jeżeli uczestnik postępowania kwestionuje podział
żądając przyznania przedmiotu współwłasności w całości, to wartość przedmiotu
zaskarżenia tą skargą odpowiada nie udziałowi lecz wartości całego majątku
będącego przedmiotem współwłasności (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 26 lipca 2007 r., V CZ 66/07, niepubl.).
W rezultacie przyjąć należy, że pojęcie zasady podziału nie ma jednolitego
charakteru. Z jednej strony podważanie przez uczestnika zasady podziału może
przejawiać się w kwestionowaniu samego stosunku współwłasności w odniesieniu
do danego majątku, z drugiej strony, może polegać np. na kwestionowaniu
uprawnienia do żądania zniesienia współwłasności ze względu na jego wyłączenie,
stosownie do treści art. 210 k.c. Wreszcie, pod pojęciem zasady podziału kryje się
również sposób jego przeprowadzenia.
4
W okolicznościach rozpoznawanej sprawy, wnioskodawczyni kwestionuje
sposób podziału majątku, polegający na przyznaniu jej na własność nieruchomości
z obowiązkiem spłaty pozostałych uczestników postępowania, natomiast domaga
się dokonania tzw. podziału cywilnego.
Niewątpliwie, wniesiony przez wnioskodawczynię środek zaskarżenia
dotyczy całego majątku podlegającego podziałowi. Proponowany przez nią sposób
podziału, a więc sprzedaż nieruchomości, która stanowi najistotniejszy składnik
dzielonego spadku, wpływa nie tylko na jej sytuację prawną, ale również sytuację
prawną pozostałych uczestników postępowania. Zauważyć należy, że sprzedaż
rzeczy odbywa się na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym, według
określonych zasad, np. dotyczących licytacji.
Przed podjęciem decyzji o takim sposobie podziału majątku, Sąd orzekający
musi rozważyć szereg okoliczności, związanych ze wszystkimi uczestnikami.
Podkreślenia wymaga bowiem, że art. 212 § 2 k.c. stanowi m.in., że przy zniesieniu
współwłasności "rzecz, która nie daje się podzielić" może być sprzedana stosownie
do przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Występujące w tym przepisie
określenie "rzecz, która nie daje się podzielić" odnosi się nie tylko do takiej rzeczy,
która fizycznie (w naturze) nie daje się podzielić, ale także do rzeczy odnośnie
której, ze względu np. na stosunki osobiste łączące współwłaścicieli, ich zasobność,
ich stosunki rodzinne, rodzaj wniosków o zniesienie współwłasności, podział tej
rzeczy i przydzielenie jej części na własność poszczególnym współwłaścicielom,
jest niemożliwe. To samo odnosi się do sytuacji, gdy żaden ze współwłaścicieli nie
wyraża zgody na przyznanie mu rzeczy. Wówczas sąd zarządza jej sprzedaż
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2003 r., V CK 174/02,
niepubl.). Uprawnienie sądu w zakresie wyboru sposobu zniesienia współwłasności
doznaje wszakże ograniczeń wynikających z konieczności respektowania woli
współwłaścicieli, wbrew której nie można przyznać rzeczy jednemu z nich, jeśli
żaden ze współwłaścicieli nie życzy sobie takiego sposobu zniesienia
współwłasności (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2000 r.,
V CKN 257/00, niepubl.).
5
Podsumowując, zgodzić się należy z zapatrywaniem, że ze względu na
niejednolite sposoby podziału (zniesienia współwłasności) wiązanie wartości
przedmiotu zaskarżenia z wartością udziału skarżącego w wielu wypadkach nie
odzwierciedla wartości ocenianej przez uczestnika, do którego przecież należy
w zasadzie wskazanie (określenie) tej wartości. Gdyby stosować tylko kryterium
arytmetyczne deformowałoby to rzeczywistą wartość interesu skarżącego, który
w sposobie podziału upatruje istotne znaczenie (tak: uzasadnienie cytowanego
już postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2007 r., V CZ 66/07, niepubl.).
W tym stanie rzeczy, w okolicznościach analizowanego przypadku, uznać
należało, że wartość przedmiotu zaskarżenia odpowiada wartości całego majątku
podlegającego podziałowi.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. w związku
z art. 3941
§ 3 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. oraz art. 13 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.