Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CNP 12/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Anna Kozłowska
w sprawie ze skargi Miasta J.
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku
Sądu Okręgowego w G. z dnia 28 czerwca 2012 r.,
w sprawie z powództwa Miasta J.
przeciwko B. B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 5 marca 2015 r.,
oddala skargę i zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę
900 ( dziewięćset ) zł podwyższoną o stawkę podatku od towarów
i usług przewidzianą dla tego rodzaju czynności tytułem kosztów
pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu ze skargi o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku.
UZASADNIENIE
2
Sąd Rejonowy w J. wyrokiem z dnia 1 grudnia 2011 r. oddalił powództwo
Miasta J. przeciwko pozwanej B. B. o zapłatę kwoty 8 142,73 zł z odsetkami
ustawowymi od dnia 6 kwietnia 2001 r., stanowiącej zwaloryzowaną równowartość
50-procentowej bonifikaty udzielonej pozwanej przy dokonanej na jej rzecz w dniu
20 listopada 1998 r. za kwotę 6 770 zł sprzedaży nieruchomości lokalowej przy ul.
K. w J. o pow. 35,61 m2
. Sąd ustalił, że pozwana sprzedała kupiony od powoda
lokal w dniu 5 kwietnia 2001 r. za 30 000 zł i tego samego dnia kupiła inne, większe
(50 m2
) mieszkanie w tej samej miejscowości – J. za 44 000 zł, wykorzystując na
ten cel całą kwotę uzyskaną ze sprzedaży mieszkania przy ul. K. oraz posiłkując się
środkami z kredytu bankowego. Zakup większego lokalu był podyktowany tym, że
mieszkanie nabyte od powoda było zbyt małe na potrzeby pozwanej i jej córki. W
zakupionym lokalu pozwana nadal mieszka. Pozwana wyjaśniała, że przed
dokonaniem sprzedaży dowiadywała się u powoda, czy nie narazi się w ten sposób
na sankcje finansowe i uzyskała informację, że nie. Po wezwaniu pozwanej w 2007
r. do udzielenia informacji o okolicznościach związanych ze sprzedażą, jej
wyjaśnienia powód uznał za podstawę do stwierdzenia, że nie doszło do
naruszenia przepisów prawa. Jednak w 2009 r. wezwał ją do zwrotu kwoty
odpowiadającej zwaloryzowanej bonifikacie w kwocie dochodzonej pozwem. Sąd
Rejonowy przeanalizował treść art. 68 ust. 2 w zw. z art. 68 ust. 1 pkt 7 ustawy z
dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami w brzmieniu pierwotnym
(Dz.U. Nr 115, poz. 741 - dalej :u.g.n.”) i wyłożył je jako wyrażające zamiar
ustawodawcy obciążenia nabywcy obowiązkiem zwrotu zwaloryzowanej wartości
bonifikaty tylko wtedy, kiedy nabywca zbył lub wykorzystał lokal na cel inny niż
wymieniony w art. 68 ust. 1 pkt 1-3 i 7 u.g.n. Jeżeli więc nabywca przeznaczył
środki uzyskane z sprzedaży tego lokalu na zakup innego lokalu w celu realizacji
swoich potrzeb mieszkaniowych, to obowiązek zwrotu wartości udzielonej bonifikaty
jest wyłączony.
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 28 czerwca 2012 r. oddalił apelację
powoda od tego wyroku, podzielając ustalenia faktyczne i wnioski prawne Sądu
Rejonowego. Potwierdził, że zgodnie z interpretowanym według reguł
gramatycznych i celowościowych art. 68 ust. 2 u.g.n. w brzmieniu obowiązującym
w chwili zawarcia przez strony umowy ustanowienia odrębnej własności lokalu
3
i jego sprzedaży oraz oddania pozwanej w użytkowanie wieczyste gruntu, właściwy
organ mógł żądać zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji,
jeżeli nabywca przed upływem 10 lat, licząc od dnia jej nabycia, zbył lub
wykorzystał nieruchomość na inne cele niż wymienione w ust. 1 pkt 1-3 i 7, m.in.
nie na lokal mieszkalny. Tymczasem pozwana przeznaczyła wszystkie środki
uzyskane ze sprzedaży na nabycie innego lokalu mieszkalnego, który stanowi
centrum życiowe jej rodziny, co wyłączało obowiązek zwrotu wartości bonifikaty.
Sąd wyjaśnił, że późniejsza nowelizacja art. 68 ust. 2 u.g.n. oraz wprowadzenie do
tego przepisu ust. 2a ust. 5, wyłączającego obowiązek zwrotu bonifikaty w wypadku,
kiedy nabywca lokalu, korzystający przy jego zakupie z bonifikaty, zbył ten lokal
przed upływem pięciu lat, jeżeli środki uzyskane ze sprzedaży lokalu mieszkalnego
przeznaczył w oznaczonym w ustawie czasie na nabycie innego lokalu
mieszkalnego, miała jedynie na celu wyeliminowanie rozbieżnych interpretacji
przepisu we wcześniej obowiązującym brzmieniu.
Od wyroku Sądu Okręgowego powód wniósł skargę o stwierdzenie
niezgodności tego orzeczenia z prawem domagając się stwierdzenia,
że zaskarżony wyrok jest niezgodny z prawem. Zarzucił naruszenie art. 68 ust. 2
u.g.n. w brzmieniu obowiązującym w dniu 20 listopada 1998 r. przez błędną
wykładnię polegająca na przyjęciu, że żądanie zwrotu udzielonej bonifikaty
dopuszczalne jest jedynie w przypadku, kiedy nabywca nieruchomości zbył
nieruchomość na inne cele niż wymienione w art. 68 ust. 1 pkt 1-3 i 7 u.g.n. lub
wykorzystał nieruchomość na inne cele niż wymienione w tym przepisie. Ponadto
zarzucił niewłaściwe zastosowanie art. 68 ust. 2a pkt 5 u.g.n., który nie
obowiązywał w okresie, kiedy dokonywane były czynności mające znaczenie
w rozstrzygniętej sprawie, a w konsekwencji naruszenie także art. 3 k.c.
Wyjaśnił ponadto, że wydanie zaskarżonego orzeczenia wyrządziło mu szkodę,
ponieważ pozbawiło go możliwości odzyskania kwoty odpowiadającej
zwaloryzowanej bonifikacie, o którą obniżona była cena sprzedanej pozwanej
nieruchomości lokalowej.
Pozwana wniosła o oddalenie skargi i zasądzenie na jej rzecz kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej jej z urzędu.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przewidziana w art. 4241
i n. k.p.c. skarga o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji jest nadzwyczajną
instytucją prawa procesowego wprowadzoną w celu umożliwienia stronom
uzyskania prejudykatu koniecznego do dochodzenia od Skarbu Państwa
odszkodowania na podstawie art. 4171
§ 2 k.c. za szkodę wyrządzoną wydaniem
niezgodnego z prawem orzeczenia sądowego.
Jak wielokrotnie wskazywał Sąd Najwyższy, pojęcie „niezgodności z prawem”
prawomocnego wyroku, ma w przepisach art. 4241
i nast. k.p.c. suwerenne
i autonomiczne znaczenie zdeterminowane przez istotę władzy sądowniczej
i niezawisłości sędziowskiej, a w szczególności przez przyznanie sądom szerokiego
zakresu swobody przy wykładni i stosowaniu prawa. W konsekwencji za wyrok
niezgodny z prawem w rozumieniu art. 4241
k.p.c. w zw. z art. 4171
§ 2 k.c. uznaje
się tylko orzeczenie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni
przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami orzeczniczymi lub wydane w wyniku
szczególnie rażąco błędnej wykładni czy oczywiście niewłaściwego zastosowania
przepisu prawa. Niezgodność z prawem w rozumieniu omawianego przepisu musi
mieć zatem charakter kwalifikowany, tj. elementarny i oczywisty (zob. np. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2007 r., I CNP 71/06, nie publ.; z dnia 6 marca
2008 r., I CNP 116/07, nie publ.; z dnia 4 grudnia 2013 r., II BP 6/13, nie publ.;
z dnia 9 stycznia 2014 r., I BP 5/13, nie publ.). Przy tym skarga uwzględniona
może być jedynie wówczas, kiedy skutkiem rażących i oczywistych błędów sądu
orzekającego było wydanie orzeczenia „niezgodnego z prawem” w sensie
obiektywnym, to znaczy orzeczenia, które nie znajduje uzasadnienia
także w świetle innych norm prawnych, choćby niezastosowanych
i niedostrzeżonych przez sąd, który wydał orzeczenie. Taki wniosek płynie z treści
art. 42411
k.p.c., nakazującego oddalić skargę w razie braku podstawy do
stwierdzenia, że jest on niezgodny z prawem oraz z treści art. 39814
k.p.c.
stosowanego odpowiednio w postępowaniu ze skargi o stwierdzenie niezgodności
prawomocnego orzeczenia z prawem na podstawie odesłania z art. 42412
k.p.c.,
który przewiduje oddalenie skargi, jeżeli zaskarżone orzeczenie mimo błędnego
5
uzasadnienia odpowiada prawu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada
2013 r., II CNP 33/13, nie publ. poza bazą Lex nr 1405154).
Skarżący ma rację, że wykładnia art. 68 ust. 2 u.g.n. w brzmieniu
obowiązującym w okresie kiedy pozwana nabyła nieruchomość lokalową od
powoda i wówczas, kiedy zbyła ją na rzecz osoby trzeciej przed nowelizacją tej
ustawy dokonaną ustawą z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy o gospodarce
nieruchomościami oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 173, poz. 1218)
nie uzasadniała zaprezentowanego przez Sądy obu instancji rozumienia
zakodowanej w tym przepisie normy. Artykuł 68 ust. 2 u.g.n. w tym czasie
uprawniał właściwy organ do żądania zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie
po jej waloryzacji, jeżeli nabywca nieruchomości przed upływem 10 lat, licząc od jej
nabycia, zbył lub wykorzystał nieruchomość na inne cele niż wymienione w ust. 1
pkt 1-3 i 7, z wyjątkiem zbycia osobie bliskiej (w chwili sprzedaży mieszkania przez
pozwaną termin karencji w wypadku wykorzystania lokalu na inne cele niż
mieszkalne skrócono do 5 lat). Językowa wykładnia tego przepisu nie budzi
wątpliwości w zakresie przesłanek powstania po stronie uprawnionego organu
prawa do żądania zwrotu bonifikaty - źródłem tego prawa może być zbycie
nieruchomości przez nabywcę korzystającego z bonifikaty na rzecz osoby nie
będącej osobą bliską lub zmiana sposobu korzystania z nieruchomości na taki,
który nie uprawniałby do jej nabycia z bonifikatą. Rację ma skarżący, że pogląd,
jakoby o prawie domagania się zwrotu bonifikaty miał decydować sposób
wykorzystywania nieruchomości przez nabywcę lub przeznaczenie środków
uzyskanych z jego sprzedaży przez zbywcę na cel mieszkaniowy nie znajduje
żadnego uzasadnienia w postanowieniach tego przepisu. Wykładni takiej nie
wspiera także porównanie treści art. 68 ust. 2 u.g.n. w brzmieniu obowiązującym
w czasie, kiedy pozwana nabyła, a następnie zbyła nieruchomość lokalową ze
stanem wynikającym z nowelizacji dokonanej w 2007 r. Niewątpliwie w wyniku tej
nowelizacji rozszerzony został katalog wyjątków, zwalniających nabywcę
nieruchomości za cenę zbonifikowaną od obowiązku zwrotu wartości tej bonifikaty
w razie dalszego zbycia przedmiotu transakcji w okresie karencji. Znamienne jest
jednak, że w zgłoszonym projekcie nie przewidywano pierwotnie ustawowego
wyłączenia obowiązku zwrotu zwaloryzowanej bonifikaty w razie zbycia lokalu
6
i przeznaczenia środków uzyskanych z jego sprzedaży na zakup innego
mieszkania, lecz jedynie proponowano, by umożliwić Skarbowi Państwa i gminom
podejmowanie w szczególnie uzasadnionych wypadkach decyzji o rezygnacji
z żądania zwrotu. Jako przykład okoliczności uzasadniających zaniechanie
roszczeń finansowych w uzasadnieniu projektu wskazywano sytuację analogiczną
z występującą w rozpatrywanej sprawie. Bezpodstawne było więc powoływanie
przez Sąd Okręgowy zmian ustawy jako argumentu na rzecz przyjętej wykładni.
Wnioskowanie Sądu odwoławczego w tym zakresie, jakkolwiek błędne, nie
doprowadziło jednak do naruszenia art. 68 ust. 2a pkt 5 u.g.n. w brzmieniu
obowiązującym od dnia 20 października 2007 r., ponieważ przepis ten nie był
podstawą orzekania przez Sądy w rozpatrywanej sprawie.
Wadliwa wykładnia art. 68 ust. 2 u.g.n. nie spowodowała jednak ostatecznie
wydania przez Sąd Okręgowy orzeczenia niezgodnego z prawem. Do dnia
21 września 2004 r. prawo żądania zwrotu zwaloryzowanej bonifikaty było
uprawnieniem, a nie obowiązkiem powoda. Jak wynika z twierdzeń pozwanej
i ustaleń Sądów – pozwana wykazała ostrożność i zapobiegliwość dowiadując się
przed transakcją, czy może sprzedać lokal bez konsekwencji finansowych
i uzyskując pozytywną odpowiedź, którą następnie powód potwierdził informując
pozwaną po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego w 2007 r., że nie będzie
domagał się od niej zwrotu bonifikaty i przepraszając za podjęte czynności.
W orzecznictwie wskazywano, że w wypadku rezygnacji przez uprawnionego
z prawa żądania zwrotu wartości bonifikaty na etapie zawierania umowy, prawo takie
mu nie przysługiwało (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2004 r.,
IV CK 300/04, nie publ. poza bazą Lex nr 589989). Rezygnacja z roszczenia, mająca
charakter zwolnienia z długu nastąpić mogła także po powstaniu tego długu.
Stanowisko powoda wyrażone w korespondencji prowadzonej z pozwaną oceniać
więc można w kategoriach zwolnienia jej z długu. Co najmniej zaś stwierdzić należy,
że okoliczności życiowe, które skłoniły pozwaną do sprzedaży mieszkania i zakupu
innego, w połączeniu z postawą powoda, który wytworzył u pozwanej przekonanie,
że nie będzie musiała dopłacać kwoty udzielonej jej bonifikaty, uzasadniały
potraktowanie roszczenia powoda jako stanowiącego nadużycie przez niego prawa
podmiotowego.
7
W konsekwencji więc, skoro zaskarżone orzeczenie, mimo błędnego
uzasadnienia, odpowiadało prawu, skarga powoda podlegała oddaleniu na
podstawie art. 42412
k.p.c. w zw. z art. 39814
k.p.c.
Orzeczenie o kosztach postępowania wywołanego skargą wynika z treści art.
42412
k.p.c. w zw. z art. 39821
, art. 391 § 1, art. 98 § 1 i 3 k.p.c.