Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 grudnia 2015 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Teresa Kołbuc

Sędziowie: SSO Magdalena Bajor-Nadolska

SSO Rafał Adamczyk (spr.)

Protokolant: starszy protokolant sądowy Agnieszka Baran

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 grudnia 2015 r. w Kielcach

sprawy z powództwa (...) Spółki z o.o. w S.

przeciwko (...)w S.

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego w Staszowie

z dnia 30 kwietnia 2015 r., sygn. I C 114/15

oddala apelację i zasądza od (...)w S. na (...). w S. kwotę 900 (dziewięćset) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt II Ca 836/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2015 r. Sąd Rejonowy w Staszowie uzgodnił treść księgi wieczystej nr (...), prowadzonej dla działki nr (...) o powierzchni 394 m ², położonej w S. - poprzez wykreślenie z działu IV tej księgi wieczystej hipoteki umownej łącznej w wysokości 400000 zł, ustanowionej na rzecz Banku Spółdzielczego w S. (punkt I); zasądził od pozwanego (...) w S. na rzecz powoda (...) Sp. z o.o. w S. kwotę 6817 zł tytułem kosztów procesu, w tym kwotę 1800 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego (punkt II).

Sąd Rejonowy ustalił, że pierwotnie działka nr (...) o powierzchni 393 m ², położona w S., dla której Sąd prowadzi obecnie księgę wieczystą nr (...) była wpisana do księgi wieczystej nr (...) i stanowiła własność (...). J. w S.. W dziale IV księgi wieczystej nr (...) jest od dnia 31 marca 2010 r. wpisana hipoteka umowna zwykła (obecnie łączna) na sumę 400000 zł, ustanowiona na rzecz Banku Spółdzielczego w S.. Obciążenie hipoteczne dotyczyło także działki nr (...).

Sąd Rejonowy w Sandomierzu - VI Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w S. w dniu 23 lipca 2013 r. na wniosek przedstawicieli (...). J. w S. odłączył działkę nr (...) o powierzchni 393 m ², położoną w S. do nowej księgi wieczystej nr (...). Wraz z założeniem księgi wieczystej w wyniku odłączenia części nieruchomości z innej księgi wieczystej nie została w tym samym dniu przeniesiona hipoteka umowna zwykła (obecnie łączna) na sumę 400000 zł, ustanowiona na rzecz Banku Spółdzielczego w S..

W dniu 17 września 2013 r. M. B. i H. B., działające w imieniu (...). J. w S. oraz Z. R. i G. K., działający w imieniu powoda, zawarli przed notariuszem A. W. z kancelarii notarialnej w S. umowę sprzedaży, Rep.(...), działki nr (...) o powierzchni 393 m ², położonej w S., objętej księgą wieczystą nr (...) za kwotę 100000 zł. W chwili zawarcia umowy notariusz po sprawdzeniu treści odpisu z księgi wieczystej ustalił, że działy III i IV tej księgi nie zawierają żadnych wpisów. M. B. i H. B. do aktu notarialnego oświadczyły, iż nieruchomość nie jest obciążona żadnymi prawami ani roszczeniami osób trzecich, spółka nie jest w żaden sposób ograniczona w rozporządzaniu przedmiotową nieruchomością, jej prawa do niej nie są przedmiotem sporu, nie zostało wszczęte żadne postępowanie administracyjne ani sądowe ukierunkowane na zmianę obecnego stanu prawnego, w stosunku do Spółki nie została wydana żadna decyzja administracyjna odpowiedniego organu podatkowego, która skutkowałaby powstaniem hipoteki przymusowej i Spółka nie posiada żadnych zaległości, mogących spowodować powstanie odpowiedzialności nabywcy w trybie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa.

W dniu 27 września 2013 r. powód został wpisany w księdze wieczystej (...) jako właściciel nieruchomości.

W dniu 22 października 2013 r. Sąd Rejonowy w Sandomierzu - VI Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w S. z urzędu na skutek zarządzenia w przedmiocie uzupełnienia wpisu na podstawie art. 76 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 707, ze zmianami; dalej powoływana jako u.k.w.h.) dokonał wpisu hipoteki umownej łącznej (z KW nr (...)) na sumę 400000 zł, ustanowionej na rzecz Banku Spółdzielczego w S..

Negocjacje w sprawie sprzedaży nieruchomości prowadził z powodem w imieniu (...). J. w S. były (...) Spółki - (...). Informował on Z. R. o tym, że Spółka ma długi i było to podstawą chęci sprzedaży nieruchomości. Księga wieczysta nr (...) była wielokrotnie sprawdzana przez obie strony umowy. Nikt z przedstawicieli powoda nie sprawdzał macierzystej księgi wieczystej co do obciążenia hipotekami. A. B. wiedział, że hipoteka na odłączoną działkę nie została przeniesiona do nowej księgi wieczystej i poinformował powoda, iż księga wieczysta jest „czysta”. Powodowa Spółka w okresie od marca do sierpnia 2013 r. wynajmowała nieruchomość od sprzedającego. Bank Spółdzielczy w S. nie wiedział o odłączeniu nieruchomości do nowej księgi wieczystej i braku przeniesienia hipoteki. Nikt z powodowej Spółki przed zakupem nieruchomości nie kontaktował się z Bankiem.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał roszczenie powoda za zasadne w świetle art. 10 ust. 1 u.k.w.h. w związku z art. 5 i 6 tej ustawy - z uwagi na działanie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych w chwili zakupu nieruchomości przez (...) Spółkę z o. o. w S.. Sąd wskazał, iż oceny, czy nabywca mógł się z łatwością dowiedzieć o niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym należy dokonywać z uwzględnieniem obiektywnej miary staranności, poziomu orientacji w dziedzinie przepisów prawnych, zasad doświadczenia życiowego i domniemania dobrej wiary z art. 7 k.c. Zawarty w art. 6 ust. 2 u.k.w.h. zwrot ,,z łatwością mógł się dowiedzieć” daje podstawę do przyjęcia, że nabywca nie ma obowiązku przeprowadzania szczegółowego postępowania co do rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości, wystarczy wykazanie zwykłej staranności, a więc zapoznanie się z treścią księgi wieczystej i ustalenie faktów co do tego, kto posiada nieruchomość. W przedmiotowej sprawie przedstawiciele kupującego nabywając nieruchomość działali w uzasadnionym przeświadczeniu, iż nieruchomość nie jest obciążona prawem na rzecz osoby trzeciej. Takie informacje wynikały bowiem z treści odpisu z księgi wieczystej, oświadczenia zawartego w akcie notarialnym, uczynionego przez notariusza co do działu III i IV księgi wieczystej, a także z oświadczeń przedstawicieli sprzedających. Kupujący nie miał obowiązku badania treści księgi wieczystej, w której nieruchomość była ujęta pierwotnie. Nawet badanie takiej księgi i ustalenie, iż w księdze wpisana jest hipoteka umowna nie niwelowałaby rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, bowiem przy odłączeniu nieruchomości mógł zostać załączony dokument o zwolnieniu odłączonej nieruchomości z hipoteki i taki dokument nie byłby ujawniany w odpisie z księgi wieczystej. Przedstawiciele powoda nie mieli także prawa do badania akt ksiąg wieczystych – nie są one publicznie dostępne. A. B. informował o długach Spółki, ale także o pertraktacjach z Bankiem. Na dzień sprzedaży on i przedstawiciele Spółki zbywającej nieruchomość zapewniali, że księga wieczysta jest „czysta”. Tym samym nie można mówić, iż powód działał w złej wierze. W ocenie Sądu Rejonowego, powód wykazał się zwykłą starannością, która chroni jego prawa do nabycia nieruchomości zgodnie z rękojmią wiary publicznej ksiąg wieczystych.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sąd pierwszej instancji podał przepis art. 98 § 1 k.p.c.

Strona pozwana wniosła apelację od powyższego wyroku. Zaskarżyła orzeczenie Sądu Rejonowego w całości. Zarzuciła:

- naruszenie art. 10 ust. 1 u.k.w.h. poprzez przyjęcie przez Sąd pierwszej instancji niezgodności pomiędzy stanem prawnym nieruchomości powoda stanowiącej działkę o numerze (...) o powierzchni 394 m ², dla której Sąd Rejonowy w Staszowie prowadzi księgę wieczystą (...) i wykreślenie z działu IV tej księgi wieczystej hipoteki umownej łącznej w kwocie 400000 zł na rzecz Banku Spółdzielczego w S. – w sytuacji gdy, zdaniem apelującego, żadna niezgodność nie wystąpiła i hipoteka umowna łączna w kwocie 400000 zł na rzecz pozwanego Banku została wpisana przez Sąd prawidłowo, zgodnie z art. 76 u.k.w.h.

- sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału dowodowego poprzez przyjęcie przez Sąd, że hipoteka umowna łączna w kwocie 400000 zł została wpisana nieprawidłowo przez Sąd Rejonowy w Staszowie w księdze wieczystej (...), w sytuacji gdy zgodnie z art. 76 u.k.w.h. Sąd miał obowiązek wpisania tej hipoteki,

- naruszenie art. 5 k.c., bowiem uwzględniając powództwo i uzgadniając treść księgi wieczystej nr (...) poprzez wykreślenie w dziale IV tej księgi umownej hipoteki łącznej ustanowionej na rzecz Banku w kwocie 400000 zł, Sąd wydał wyrok naruszający zasady współżycia społecznego oraz sprzeczny ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem prawa, jakim jest umowna hipoteka łączna.

Wskazując na powyższe zarzuty, strona pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, przy uwzględnieniu kosztów postępowania apelacyjnego jako całości.

W odpowiedzi na apelację, strona powodowa domagała się oddalenia apelacji i zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy przyjmuje za własne ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Rejonowy, bowiem są one prawidłowe i znajdują odzwierciedlenie w przeprowadzonych dowodach, ocenionych reguł wskazanych w art. 233 § 1 k.p.c. Na aprobatę zasługuje również argumentacja prawna Sądu pierwszej instancji.

Wbrew zarzutom skarżącego, Sąd Rejonowy nie naruszył przepisów art. 10 i art. 76 u.k.w.h. Przepis art. 10 tej ustawy stanowi, że w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności. Powództwo z art. 10 u.k.w.h. ma złożony charakter, bo chociaż w jego konstrukcji dominują elementy decydujące o zakwalifikowaniu go do powództw zmierzających do ustalenia prawa, to jednak pozwala ono uprawnionemu na doprowadzenie do ujawnienia w księdze wieczystej ustalonego prawa bądź wykreślenia prawa nieistniejącego, przez co osiąga on ochronę prawną nie tylko w relacji z przeciwnikiem sporu (jak w sprawie o ustalenie), lecz także wobec wszystkich uczestników obrotu, w stosunku do których może powoływać się na treść księgi wieczystej i domniemanie z art. 3 u.k.w.h.

W niniejszej sprawie powód, odwołując się do uregulowanej w art. 5 u.k.w.h. instytucji rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, kwestionował istnienie ujawnionego w księdze wieczystej (...), prowadzonej dla działki nr (...), ograniczonego prawa rzeczowego w postaci hipoteki umownej łącznej w kwocie 400000 zł – podnosząc, iż w chwili zakupu tej nieruchomości przez (...) Sp. z o.o. w S. w dniu 17 września 2013 r. brak było w księdze wieczystej wpisów wskazujących na obciążenie nieruchomości hipoteką, a powód nabył tę nieruchomość w dobrej wierze.

Poza sporem pozostaje, że działka nr (...) o powierzchni 0,1634 ha, położona w S., objęta księgą wieczystą (...) była obciążona hipoteką umowną w kwocie 400000 zł, a działka nr (...), objęta księgą wieczystą (...) powstała na skutek decyzji Burmistrza Miasta i Gminy S. z dnia 16 lutego 2012 r., zatwierdzającej projekt podziału działki nr (...). Hipoteka obciąża nieruchomość w takim kształcie prawnym, jaki miała ona w chwili powstania zabezpieczenia hipotecznego. Późniejsze zmiany dotyczące nieruchomości, np. polegające na jej podziale, pozostają bez wpływu na sytuację prawną wierzyciela hipotecznego. Powstanie hipoteki łącznej nie stanowi zmiany treści hipoteki istniejącej dotychczas, lecz jej przekształcenie, dyktowane interesem wierzyciela, przystosowujące stworzone zabezpieczenie do sytuacji wynikłej na skutek podziału nieruchomości obciążonej. Jedną z bezpośrednich konsekwencji zasady stabilizacji przedmiotu obciążenia hipotecznego jest rozwiązanie przyjęte w art. 76 ust. 1 u.k.w.h., zgodnie z którym w razie podziału nieruchomości hipoteka obciążająca nieruchomość obciąża wszystkie nieruchomości utworzone przez podział (hipoteka łączna). W konsekwencji, wierzyciel może - według swego uznania - żądać zaspokojenia w całości lub w części z każdej nieruchomości z osobna, tylko z niektórych z nich lub ze wszystkich łącznie (art. 76 ust. 2 u.k.w.h.). Konstrukcja hipoteki łącznej stanowi wyjątek od wyrażonej w art. 65 ust. 1 u.k.w.h. zasady, że przedmiotem zabezpieczenia hipotecznego może być tylko jedna nieruchomość (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2011 r., II CSK 361/10, LEX nr 1027166; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2011 r., II CSK 364/10, LEX nr 785547).

Bezpośrednią konsekwencją powstania hipoteki łącznej jest to, że jej wpis do ksiąg wieczystych, zakładanych dla nowo powstałych nieruchomości następuje z urzędu (§ 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów – Dz. U. nr 102, poz. 1122, ze zmianami; por. także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2005 r., IV CK 425/04, LEX nr 453795). Wpis ten ma charakter deklaratoryjny i w istocie stanowi przeniesienie hipoteki jako prawa współobciążającego z księgi wieczystej dla nieruchomości macierzystej do nowej bądź innej księgi wieczystej (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1994 r., III CZP 85/94, OSNC 1995/1/3 i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2005 r., IV CK 469/04, Biuletyn SN 2005, nr 9, s. 10). W judykaturze wyjaśniono również, że ujawnienie z urzędu hipoteki łącznej powinno nastąpić możliwie najwcześniej, niemniej nie ma przeszkód, aby dokonać go z urzędu, już po załatwieniu wniosku o założenie nowej księgi wieczystej dla części obciążonej nieruchomości (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2007 r., III CSK 356/06, LEX nr 278687). Ustawodawca nie ograniczył żadnym terminem dokonania z urzędu wpisu hipoteki łącznej, stanowiącego przeniesienie do nowej księgi wieczystej - w kształcie nieco zmodyfikowanym - wpisu już wcześniej dokonanego.

Hipoteka umowna zwykła wpisana w księdze wieczystej (...), prowadzonej dla nieruchomości oznaczonej jako działka gruntu nr (...) przekształciła się ex lege w hipotekę łączną w następstwie podziału tej nieruchomości na działki nr (...) i obciążyła obie nowo powstałe nieruchomości. Ochrona nabywcy nieruchomości utworzonej przez podział, wpisanej do nowej lub przyłączonej do innej księgi wieczystej i wykreślenie z niej bez zgody wierzyciela hipoteki łącznej, może nastąpić tylko na podstawie powództwa wytoczonego w trybie art. 10 ust. 1 u.k.w.h. (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2010 r., II CSK 406/09, LEX nr 590207).

Zagadnienie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych nie może być badane w postępowaniu wieczystoksięgowym, a jedynie w ewentualnym procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. W postępowaniu wieczystoksięgowym ograniczona jest bowiem możliwość prowadzenia postępowania dowodowego, zwłaszcza na okoliczność, czy kupujący nieruchomość nabył ją w wyniku działania rękojmi bez obciążenia hipoteką, gdyż kwestia dobrej czy złej wiary nabywcy (art. 6 u.k.w.h.) nie może być rozstrzygnięta tylko na podstawie twierdzeń uczestnika postępowania zawartych w skardze na orzeczenie referendarza sądowego czy w apelacji.

Skarżący nie kwestionował, że w chwili nabycia przez (...) Sp. z o.o. w S. nieruchomości stanowiącej działkę gruntu nr (...), w dziale IV księgi wieczystej (...), założonej dla tej nieruchomości, nie zostało ujawnione żadne obciążenie hipoteczne. Istniała jednak wówczas niezgodność – w rozumieniu art. 5 u.k.w.h. między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w tej księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym, skoro na skutek podziału działki nr (...) niewpisana jeszcze hipoteka łączna obciążała również nowo powstałą działkę nr (...). W tej sytuacji treść księgi może rozstrzygać na korzyść nabywcy nieruchomości o nabyciu bez obciążenia hipoteką, o ile zostały spełnione przesłanki zastosowania instytucji rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Ustawa o księgach wieczystych i hipotece uzależnia możliwość powołania się na rękojmię od dokonania czynności prawnej z osobą uprawnioną według treści księgi, odpłatnego charakteru czynności oraz pozostawania przez nabywcę w dobrej wierze (por. art. 5 oraz art. 6 ust. 1 i 2 u.k.w.h.). Spełnienie dwóch pierwszych przesłanek jest oczywiste w okolicznościach rozpoznawanej sprawy. Powód zawarł z (...). J. w S., ujawnioną w dziale II księgi wieczystej (...) jako właściciel nieruchomości, umowę sprzedaży - dokonał zatem czynności prawnej o charakterze odpłatnym. Sąd Rejonowy prawidłowo przyjął również istnienie po stronie nabywcy dobrej wiary. Zgodnie z art. 6 ust. 2 u.k.w.h., w złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć. W ustalonym stanie faktycznym powód nie miał świadomości obciążenia nieruchomości hipoteką, skoro taki wpis nie widniał w księdze wieczystej, a działające w imieniu (...). J. M. B. i H. B. złożyły oświadczenie, że przedmiotowa nieruchomość nie jest obciążona żadnymi prawami i roszczeniami na rzecz osób trzecich (§ 1 aktu notarialnego Repertorium A nr 3717/2013). Sąd Okręgowy podziela ocenę Sądu Rejonowego w tym zakresie, która nie była zresztą kwestionowana w ramach apelacji. Skarżący odwoływał się bowiem jedynie do zatajenia przez sprzedających faktu obciążenia nieruchomości hipoteką (k. 84), co ewidentnie nie może być utożsamiane z brakiem należytej staranności nabywców. W wyniku zakupu nieruchomości przez (...) Sp. z o.o. w S. w dniu 17 września 2013 r. w warunkach uprawniających do skorzystania z rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych (nabycie działki gruntu nr (...) bez obciążenia hipoteką), a następnie wpisania w dniu 22 października 2013 r. w dziale IV księgi wieczystej (...) hipoteki umownej łącznej (z księgi wieczystej (...)) na sumę 400000 zł, ustanowionej na rzecz Banku Spółdzielczego w S., doszło do niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym – w rozumieniu art. 10 ust. 1 u.k.w.h. (prawo własności dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia). Prawidłowe było zatem uwzględnienie powództwa przez Sąd Rejonowy, prowadzące do usunięcia wymienionej niezgodności. Trzeba przy tym dodać, że rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie może być w niniejszej sprawie wyłączona na podstawie art. 7 pkt 1 u.k.w.h., który stanowi, iż rękojmia nie działa przeciwko prawom obciążającym nieruchomość z mocy ustawy, niezależnie od wpisu. Przepisu tego nie stosuje się do obciążenia ograniczonymi prawami rzeczowymi nieruchomości, które powstają w wyniku połączenia (art. 22 ust. 1 zdanie pierwsze u.k.w.h.) lub podziału (art. 76 ust. 1-1 ¹ u.k.w.h., art. 290 § 2 k.c.), gdy tytułem tych praw nie jest przepis ustawy. Obciążenia nie powstają wtedy na mocy ustawy, lecz ich przedmiot zostaje rozszerzony ex lege. W okolicznościach niniejszej sprawy hipoteka łączna obciążyła z mocy prawa działkę nr (...), jednak tytułem prawnym hipoteki była umowa, a nie ustawa. Taka sytuacja nie podlega hipotezie art. 7 pkt 1 u.k.w.h. (zob. Tomasz Czech: Komentarz do art. 7 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, teza 21 [w:] Tomasz Czech: Księgi wieczyste i hipoteka. Komentarz, LexisNexis 2014).

Nie można zgodzić się ze skarżącym, że Sąd pierwszej instancji naruszył przepis art. 5 k.c. poprzez nieoddalenie powództwa z uwagi na jego sprzeczność z zasadami współżycia społecznego i społeczno – gospodarczym przeznaczeniem hipoteki umownej łącznej. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 października 1965 r., I CR 265/65 (OSNC 1966/7-8/123) wyjaśnił, że w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym oddalenie powództwa ze względu na sprzeczność żądania z zasadami współżycia społecznego nie jest dopuszczalne. Pogląd ten został powszechnie zaaprobowany przez judykaturę oraz piśmiennictwo. Co do przyczyn aktualności wskazanej tezy, Sąd Najwyższy wypowiedział się w wyroku z dnia 29 czerwca 2004 r., II CK 397/03, LEX nr 174133, podnosząc, iż przepis art. 5 k.c. zapobiega nadużywaniu prawa podczas jego wykonywania, nie ma zatem zastosowania w procesie o istnienie (przysługiwanie) i ochronę tego prawa przez wpis w księdze wieczystej. Roszczenie, którego źródłem jest art. 10 u.k.w.h. to uprawnienie do ustalenia wprost przez sąd istnienia i zakresu prawa uprawnionego (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2006 r., III CZP 106/05, OSNC 2006/10/160). Skoro jest to sprawa w istocie o ustalenie prawa, to powód nie dochodzi od strony przeciwnej żadnego świadczenia, czyli wykonywania prawa, natomiast przesłankę stosowania art. 5 k.c. stanowi dopiero czynienie ze swego prawa użytku w sensie obowiązku na jego podstawie świadczenia drugiej strony. Doprowadzenie księgi wieczystej do stanu usprawiedliwiającego zaufanie do niej ma cel nadrzędny i interes publiczny wynikający z funkcji ksiąg wieczystych sprzeciwia się możliwości oddalenia powództwa z art. 10 u.k.w.h. ze względu na sprzeczność żądania z zasadami współżycia społecznego (por. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 sierpnia 2006 r., IV CSK 113/06, Monitor Prawniczy 2006/17/903). Sąd Okręgowy podziela tę argumentację Sądu Najwyższego.

Nie jest zasadny zarzut, zawarty w uzasadnieniu apelacji, iż Sąd Rejonowy nie odniósł się w zaskarżonym wyroku do żądania ewentualnego – zmiany treści hipoteki umownej łącznej w wysokości 400000 zł na hipotekę umowną zwykłą w wysokości uwzględniającej powierzchnię nieruchomości oraz bieżącą wysokość wierzytelności pozwanego, która została zabezpieczona hipoteką. Powód może zgłosić w pozwie obok żądania głównego, na wypadek jego nieuwzględnienia, żądanie ewentualne. Możliwość zgłoszenia takiego żądania istnieje w sprawach o świadczenie, ustalenie istnienia albo nieistnienia stosunku prawnego bądź prawa oraz w sprawach o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa. Nie zostało wyłączone oparcie żądania ewentualnego na odmiennej podstawie faktycznej i prawnej niż żądanie główne. Byt żądania ewentualnego uzależniony jest jednak od żądania głównego; w razie uwzględnienia przez sąd żądania przedstawionego jako pierwsze, rozpoznanie żądania ewentualnego staje się bezprzedmiotowe i nie jest wydawane w stosunku do niego żadne orzeczenie (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2013 r., III CZP 58/13, OSNC 2014/6/62).

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c., art. 391 § 1 k.p.c. oraz § 6 pkt 6 w związku z § 7 pkt 8 i § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 490, ze zmianami). Koszty te obejmują wynagrodzenie pełnomocnika strony powodowej w postępowaniu apelacyjnym w kwocie 900 zł.

SSO Magdalena Bajor - Nadolska SSO Teresa Kołbuc SSO Rafał Adamczyk