Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powód – Syndyk Masy Upadłości (...) sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w I. domagał się zasądzenia od pozwanego E. W. kwoty 22.909,20 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 5 grudnia 2013 r. do dnia zapłaty oraz zwrotu kosztów procesu. W uzasadnieniu pozwu podniesiono, iż upadły sprzedał pozwanemu towary, który nie uregulował w całości zobowiązania z tego tytułu. W odpowiedzi na wezwanie do zapłaty pozwany poinformował, że jest gotów uregulować należność w kwocie 13.107,91 zł, natomiast co do kwoty 9.801,29 zł, zaproponował jej kompensatę z jego wierzytelnością wobec upadłej spółki. Powód podniósł, że świadczy to o tym, iż pozwany uznał całe zadłużenie w wysokości dochodzonej w tej sprawie.

Nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 18 czerwca 2013 r. Sąd Rejonowy w Inowrocławiu orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

W zarzutach od nakazu zapłaty pozwany domagał się uchylenia nakazu zapłaty i oddalenia powództwa w całości, a ponadto zasądzenia na swoją rzecz kosztów procesu. W uzasadnieniu wskazał, że jeszcze przed wniesieniem pozwu uiścił na rzecz powoda kwotę 13.107,91 zł. Podniósł również, że reszta dochodzonej należności w kwocie 9.801,29 zł została przez niego potrącona z przysługującą mu wierzytelnością, która została umieszczona na liście wierzytelności.

W piśmie z dnia 4 maja 2015 r. – złożonym już po przekazaniu sprawy zgodnie z właściwością Sądowi Rejonowemu w Bydgoszczy – powód cofnął pozew w zakresie żądania kwoty 13.107,91 zł wraz z żądanymi od niej odsetkami. Potwierdził ponadto, że pozwany zgłosił swoją wierzytelność w kwocie 9.801,29 zł w postępowaniu upadłościowym, a lista wierzytelności została już zatwierdzona, obecnie jednak pozwanemu nie przysługuje zarzut potrącenia, gdyż zgłaszając wierzytelność zaniechał on jednoczesnego złożenia oświadczenia w tym przedmiocie (art. 96 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze). Nadto wskazał ze zgłoszenie zarzutu potrącenia syndykowi z oczywistych powodów nie mogło spowodować skutku w postaci umorzenia wierzytelności. Powód podtrzymał w związku z tym swoje roszczenie w zakresie żądania zasądzenia kwoty 9.801,29 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 5 grudnia 2013 r.

Wyrokiem z dnia 12 czerwca 2015 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy uchylił zaskarżony nakaz zapłaty i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 11,28 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 5 grudnia 2013 r. do dnia zapłaty, a ponadto umorzył postępowanie o zapłatę kwoty 13.107,91 zł oraz co do odsetek od tej kwoty, oddalił powództwo w pozostałym zakresie, a także orzekł o kosztach procesu.

Sąd Rejonowy ustalił, że pozwany współpracował z (...) sp. z o.o. w zakresie sprzedaży i kupna zwierząt. W dniu 3 września 2012 r. pozwany nabył od tej spółki cielęta w ilości 5 sztuk. Z tego tytułu wystawiona została faktura VAT na kwotę 12.326 zł z terminem zapłaty oznaczonym na dzień 18 października 2012 r. Natomiast w dniu 14 marca 2012 r. pozwany nabył od ww. spółki cielęta w ilości 10 sztuk, co potwierdziła faktura VAT na kwotę 21.500 zł z terminem zapłaty oznaczonym na 12 czerwca 2013 r. Ustalono również, że w dniu 20 listopada 2013r. pozwany sprzedał ww. spółce zwierzęta żywe w postaci jałówek i buhajów, co potwierdzono fakturą VAT na kwotę 9.801,29 zł z terminem płatności oznaczonym na dzień 4 grudnia 2013 r.

W dniu 22 listopada 2013 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy ogłosił upadłość (...) sp. z o.o. obejmującą likwidację majątku, natomiast w dniu 11 lutego 2014 r. syndyk wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 22.909,20 zł. W dniu 16 lutego 2014 r. pozwany skierował do syndyka pismo, w którym powołał się na fakt, iż przysługuje mu względem upadłego wierzytelność z tytułu dokonanej sprzedaży bydła i wniósł o dokonanie kompensaty. W odpowiedzi syndyk poinformował pozwanego, że po dniu ogłoszenia upadłości żadne czynności dotyczące wierzytelności upadłego – w tym również kompensata wzajemnych wierzytelności – nie mogą być dokonywane w oparciu o przepisy kodeksu cywilnego. W konsekwencji syndyk wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 22.909,20 zł.

Sąd pierwszej instancji ustalił dalej, że w dniu 24 lutego 2014 r. pozwany ponownie skierował do syndyka pismo, w którym wskazał, że sprzedał upadłemu bydło przed datą ogłoszenia upadłości i złożył prośbę o kompensatę wynikających z tego tytułu należności. Jednocześnie zadeklarował, że resztę zobowiązania w kwocie 13.107,91 zł ureguluje niezwłocznie. Natomiast w dniu 12 marca 2014 r. pozwany zgłosił w postępowaniu upadłościowym swoją wierzytelność w kwocie 9.801,29 zł. Jeszcze w tym samym dniu pozwany zapłacił syndykowi kwotę 13.107,91 zł. Wierzytelność pozwanego została uwzględniona na liście wierzytelności, która została zatwierdzona postanowieniem sędziego-komisarza z dnia 27 stycznia 2015 r.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie uznanych za wiarygodne dokumentów prywatnych przedstawionych przez strony.

Sąd Rejonowy podzielił stanowisko pozwanego, że dokonał on prawidłowego potrącenia przysługującej mu wierzytelności z wierzytelnością upadłego. Zważył przy tym, że stosownie do treści art. 93 ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze potrącenie wierzytelności upadłego z wierzytelnością wierzyciela jest dopuszczalne, jeżeli obie wierzytelności istniały w dniu ogłoszenia upadłości, chociażby termin wymagalności jednej z nich jeszcze nie nastąpił. Zgodnie zaś z treścią art. 96 ww. ustawy potrącenie nie jest dopuszczalne, jeżeli wierzyciel stał się dłużnikiem upadłego po dniu ogłoszenia upadłości.

W przypadku wierzytelności względem upadłego powstałych po ogłoszeniu upadłości ustawodawca nie przewidział możliwości dokonania potrącenia (art. 95 ww. ustawy). Możliwość taka istnieje o ile wszystkie objęte potrąceniem wierzytelności istniały w chwili ogłoszenia upadłości. Brak natomiast wymogu, aby wszystkie potrącane wierzytelności były wymagalne.

W niniejszej sprawie ogłoszenie upadłości nastąpiło w dniu 22 listopada 2013 r., a w tym dniu istniały już wierzytelności będące przedmiotem procesu, a w szczególności wierzytelność pozwanego, która dotyczyła sprzedaży dokonanej w dniu 14 listopada 2013 r., co do której fakturę wystawiono w dniu 20 listopada 2013 r. Zdaniem Sądu Rejonowego pozwany mógł zatem złożyć oświadczenie o potrąceniu przysługującej mu wierzytelności z wierzytelnością przysługującą powodowi.

Zgodnie z art. 96 ww. ustawy wierzyciel, który chce skorzystać z prawa potrącenia, składa o tym oświadczenie nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności. Z przepisu tego wynika wprost, że ostateczny termin do złożenia oświadczenia o potrąceniu przypada na moment zgłoszenia wierzytelności. Przepisy nie przewidują możliwości przywrócenia tego terminu, ani też nie przewidują od tej zasady żadnych wyjątków. Oświadczenie złożone zatem po tym terminie nie wywoła skutków prawnych tj. nie doprowadzi do umorzenia wzajemnych wierzytelności do wysokości niższej z nich. Skoro pozwany dokonał zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym w dniu 12 marca 2014 r., zatem do tej daty mógł on złożyć skuteczne oświadczenie o dokonaniu potrącenia. Z treści pisma syndyka z dnia 21 lutego 2014 r. wynika, że pozwany już przed tą datą informował go o woli dokonania potrącenia. W odpowiedzi syndyk błędnie pouczył pozwanego, iż potrącenie w toku postępowania upadłościowego jest niedopuszczalne. Pomimo tego pozwany złożył syndykowi kolejne pismo z dnia 24 lutego 2014 r., w którym wskazał, że obie wierzytelności objęte potrąceniem powstały przed datą ogłoszenia upadłości oraz złożył prośbę o uwzględnienie przez syndyka dokonanej kompensaty.

Sąd Rejonowy podkreślił, że w toku rozprawy w dniu 11 czerwca 2015 r. pozwany oświadczył, że jego wolą było wzajemne umorzenie wierzytelności. Pozwany podkreślał, że z wykształcenia jest rolnikiem, a wobec swojego kalectwa w tej sprawie skorzystał z pomocy córki. W ocenie Sądu pierwszej instancji pozwany w sposób dobitny podtrzymał wolę dokonania potrącenia, dokonując w dniu 12 marca 2014 r. zapłaty na rzecz syndyka jedynie kwoty pozostałej do uregulowania po dokonaniu potrącenia, tj. 13.107,91 zł. Zdaniem tego Sądu nie może w konsekwencji budzić wątpliwości fakt, że pozwany złożył skuteczne oświadczenie o dokonaniu potrącenia. Co do zasady wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny (art. 60 k.c.). Pozwany złożył syndykowi dwa pisma, w których oświadczał, że domaga się kompensaty wzajemnych wierzytelności, informował również syndyka telefonicznie, że chce pomniejszenia swego zobowiązania o kwotę przysługującej mu wierzytelności, a następnie uregulował na rzecz syndyka jedynie tę część długu, który pozostał po dokonaniu potrącenia. W tej sytuacji nie sposób interpretować jego zachowania inaczej, niż jako wyrazu woli dokonania potrącenia wzajemnych wierzytelności.

Powołując się na poglądy wyrażane w orzecznictwie Sąd Rejonowy podkreślił, że wobec braku szczególnej regulacji oświadczenie o potrąceniu może przybrać dowolna formę, dopuszczalne jest także złożenie takiego oświadczenia w sposób dorozumiany. Nie jest to czynność niebezpieczna, czy też związana z wysokim ryzykiem w obrocie, zwłaszcza, że adresat oświadczenia, kwestionujący skuteczność potrącenia, dysponuje zwykłym trybem sądowym do dochodzenia roszczenia, jeżeli uważa je za niezaspokojone. Oświadczenie o potrąceniu nie musi zawierać sformułowania: ”kompensuję”, czy „potrącam” a przy interpretacji złożonych oświadczeń rozstrzygająca winna być reguła wyrażona w art. 60 k.c. Ze względu natomiast na konieczność ustalenia zakresu potrącenia strona składająca oświadczenie powinna wskazać wysokość własnego roszczenia bądź tak określić swą wierzytelność, aby możliwym było oznaczenie jej wysokości, a w ocenie Sądu nie ulegało wątpliwości, że w niniejszej sprawie pozwany powyższemu wymogowi zadośćuczynił. Pozwany nie oznaczył wprawdzie z którą z dwóch wierzytelności powoda potrąca własną wierzytelność, jednak w takim przypadku zastosowanie znalazła reguła określona w art. 451 § 3 k.c. w zw. z art. 503 k.c. Należy zatem przyjąć, że umorzeniu uległ dług najdawniej wymagalny – w pierwszym rzędzie nastąpiło zatem umorzenie wierzytelności wynikającej z faktury z dnia 3 września 2012 r. do kwoty 1.409,20 zł (tj. w całości) oraz z faktury z dnia 14 marca 2013 r. w pozostałej wysokości.

Sąd Rejonowy wskazał także, że zgodnie z treścią art. 498 § 1 k.c. wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Zgodnie zaś z treścią art. 499 k.c. potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe. Stosownie natomiast do treści art. 93 ust. 2 ww. ustawy jeżeli termin płatności nieoprocentowanego długu upadłego w dniu ogłoszenia upadłości nie nastąpił, do potrącenia przyjmuje się sumę należności zmniejszoną o odsetki ustawowe, nie wyższe jednak niż sześć procent, za czas od dnia ogłoszenia upadłości do dnia płatności i nie więcej niż za okres dwóch lat. Wobec powyższego Sąd pierwszej instancji ustalił, że pozwany mógł przedstawić do potrącenia sumę 9.801,29 zł pomniejszoną jednak o odsetki wynoszące 6 % za czas od daty ogłoszenia upadłości (tj. od dnia 22 listopada 2013 r.) do terminu zapłaty przypadającego na dzień 4 grudnia 2013 r. Odsetki te wyniosły łącznie 11,28 zł. Oznacza to, że na skutek potrącenia umorzeniu uległa najstarsza z dochodzonych przez powoda wierzytelności co do pozostałej do zapłaty kwoty 1.409,20 zł, a także druga z faktur – w zakresie kwoty 8.380,81 zł. W pozostałym zakresie wierzytelność powoda wynikająca z tej ostatniej faktury została uregulowana przez pozwanego w toku procesu poprzez zapłatę kwoty 13.107,91 zł. W konsekwencji z tej faktury pozostało jeszcze do zapłaty 11,28 zł.

Mając na uwadze powyższe Sąd Rejonowy uchylił wydany w tej sprawie nakaz zapłaty i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 11,28 zł. Od kwoty tej Sąd zasądził odsetki zgodnie z żądaniem pozwu (art. 481 § 1 i 2 k.c.). W oparciu o treść art. 355 k.p.c. sąd umorzył postepowanie w zakresie należności głównej w kwocie 13.107.91 zł wraz z odsetkami, gdyż wobec uregulowania tej kwoty przed wniesieniem pozwu powód cofnął powództwo w tej części. W pozostałej części Sąd oddalił powództwo, uznając, że pozwany dokonał skutecznego potrącenia wzajemnych wierzytelności. O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c., uznając, że pozwany uległ tylko co do niewielkiej części, zasądzając na jego rzecz kwotę 859 zł tytułem opłaty od wniesionych w tej sprawie zarzutów.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód zaskarżając wyrok w tej części, w której nakaz zapłaty został uchylono, a powództwo zaś oddalone, a także w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach. Zaskarżonemu rozstrzygnięciu zarzucił :

1.  naruszenie prawa materialnego, tj. :

⚫

art. 96 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze w zw. z art. 236 ust. 1 i art. 245 ust. 1 pkt 5 ww. ustawy poprzez jego błędną interpretację i przyjęcie, że pozwany dokonał skutecznego potrącenia swojej wierzytelności z wierzytelnością upadłego pomimo tego, że zarzut potrącenia nie został w ogóle zgłoszony przez pozwanego sędziemu-komisarzowi,

⚫

art. 499 k.c. poprzez uznanie, iż pozwany pismami z dnia 16 i 24 lutego 2014 r. złożył skuteczne oświadczenie o potrąceniu wzajemnych wierzytelności, podczas gdy z pism tych wprost wynika jedynie zamiar dokonania potrącenia, co potwierdza także treść zgłoszenia wierzytelności dokonanego w dniu 12 marca 2014 r. na kwotę 9.801,29 zł, z pominięciem zarówno oświadczenia o potrącenia i powołaniu się na złożenie takiego oświadczenia wcześniej.

Wskazując na powyższe powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uchylenie nakazu zapłaty w części dotyczącej kwoty 13.107,91 zł, a utrzymanie go w mocy w zakresie kwoty 9.801,29 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 5 grudnia 2013 r. oraz zasądzenie kosztów procesu za obie instancje.

W uzasadnieniu apelacji podkreślono, że zgłoszony przez pozwanego zarzut potrącenia nie mógł być uznany za skuteczny, a w konsekwencji nie było możliwe wzajemne umorzenie wierzytelności. W ocenie powoda oświadczenie o potrąceniu zgłoszone przez wierzyciela w trakcie trwania postępowania upadłościowego tylko wtedy wywrze skutek gdy dokonano następnie (lub jednocześnie) zgłoszenia całej swojej wierzytelności przedstawionej do potrącenia – powołując się przy tym na takie oświadczenie. Złożenie takiego oświadczenia syndykowi nie będzie wystarczające, jeśli nie zgłoszono go sędziemu-komisarzowi. Zgodnie bowiem z art. 245 ust. 1 pkt 5 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze na liście wierzytelności umieszcza się także informację czy wierzycielowi przysługuje prawo potrącenia. Zatem to w toku postępowania w przedmiocie ustalenia listy wierzytelności badana jest zasadność dokonanego przez wierzyciela potrącenia, a warunkiem uznania jego skuteczności będzie uznanie tego faktu na liście. O sporządzeniu listy wierzytelności ogłasza się publicznie, zainteresowanemu przysługuje sprzeciw co do zawartych tam danych, a wyciąg z zatwierdzonej (prawomocnej) listy stanowić może następnie tytuł egzekucyjny. Odmowa uznania zasadności potrącenia nie tamuje możliwości dochodzenia wierzytelności objętej tym oświadczeniem przeciwko upadłemu po umorzeniu lub zakończeniu postępowania upadłościowego. Tymczasem w niniejszej sprawie wierzyciel (pozwany) dokonując zgłoszenia nie powołał się na oświadczenie, które – jego zdaniem – miało być wcześniej złożone, a w uwagach do kwoty wierzytelności uznanej na liście brak wzmianki o prawie do potrącenia. W konsekwencji z chwilą zgłoszenia swojej wierzytelności w postępowaniu upadłościowym pozwany utracił prawo do podnoszenia zarzutu potrącenia (art. 96 ww. ustawy). Nadto skarżący podniósł, że nie doszło do zawarcia pomiędzy stronami umowy kompensacyjnej, a brak było jednoznacznego oświadczenia pozwanego o dokonaniu potrącenia, sama zaś wierzytelność nie została skonkretyzowana. W ocenie powoda pozwany składał jedynie niewiążące prośby o dokonania kompensaty, a chęci czy też zapowiedzi dokonania takiej czynności nie można utożsamiać z samą czynnością – jednoznacznym oświadczeniem woli (złożenie takiego oświadczenia dopiero w toku procesu byłoby nieskuteczne w świetle art. 96 ww. ustawy).

Pozwany w toku rozprawy apelacyjnej wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja strony powodowej okazała się bezzasadna.

Dokonując ponownej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego (art. 378 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c.) Sąd drugiej instancji przyjął za własne ustalenia faktyczne poczynione w sprawie przez Sąd Rejonowy, jak również i jego ocenę prawną.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów naruszenia art. 96 i art. 245 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jednolity Dz.U. z 2015 r., poz. 233 ze zm. - dalej jako „p.u.n.”) należy zwrócić uwagę, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 marca 2011 r., V CSK 311/10 (OSNC-ZD 2011, Nr 3, poz. 65) wyjaśnił, że artykuły 93 – 96 ww. ustawy nie naruszają zasady, że potrącenie jest wykonywane przez oświadczenie woli złożone drugiej stronie. W uzasadnieniu powyższego wyroku dokonano trafnej i szczegółowej analizy wzajemnego stosunku jaki zachodzi pomiędzy postępowaniem upadłościowym i zapadłymi w nim orzeczeniami, a postępowaniem procesowym toczącym się równolegle pomiędzy syndykiem masy upadłości a jednym z wierzycieli upadłego i wpływu, jaki współistnienie tych postępowań wywiera na możliwość potrącenie przez wierzyciela jego wierzytelności do upadłego z wzajemną wierzytelnością, jaka przysługuje upadłemu względem tego wierzyciela i jest przedmiotem procesu.

W ocenie Sądu Okręgowego podzielić należy wyrażony tam pogląd zgodnie z którym charakter postępowania upadłościowego, którego celem jest szybkie poczynienie ustaleń w celu zaspokojenia wierzycieli upadłego, narzuca szereg koniecznych uproszczeń, bez których postępowanie to stałoby się niesprawne i niewydolne. Wyrazem tej zasady jest uproszczony i przyspieszony tryb ustalania wierzytelności (art. 236 – 266 p.u.n.), który nie daje w żadnym razie gwarancji porównywalnych z procesem sądowym, wobec czego jego wynik – w postaci zatwierdzonej listy wierzytelności – jest dokonywany wyłącznie na użytek tego postępowania i w konsekwencji nie jest objęty powagą rzeczy osądzonej (por. także uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2007 r., III CZP 125/06, OSNC 2007, Nr 11, poz. 162). Nie pozbawia ona zatem wierzyciela możliwości dochodzenia nieuznanej wierzytelności poza postępowaniem upadłościowym. Należy przy tym podkreślić, że regulacja art. 263 p.u.n. – czasowo wyłączająca możliwość dochodzenia wierzytelności, której uznania odmówiono – nie stoi na przeszkodzie powołaniu w toku procesu z powództwa syndyka przez wierzyciela (pozwanego) zarzutu wynikającego z dokonanego uprzednio potrącenia.

Potrącenie nie jest czynnością mieszczącą się w kategorii „dochodzenie roszczenia”. Dochodzenie roszczenia oznacza bowiem poszukiwanie ochrony swojego prawa w celu umożliwienia jego realizacji zgodnie z treścią ciążącego na dłużniku obowiązku. Tymczasem potrącenie jest instytucją prawa materialnego, która pozwala na samodzielne, paraegzekucyjne zaspokojenie wierzytelności w drodze jej umorzenia z wzajemną wierzytelnością dłużnika. Skorzystanie z potrącenia przekłada się zwykle na procesowy zarzut potrącenia, którego istotę stanowi żądanie uwzględnienia materialnoprawnych zmian stanu zobowiązań między stronami, jaki nastąpił w wyniku złożonego oświadczenia o potrąceniu (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2007 r., III CZP 58/07, OSNC 2008, Nr 5, poz. 44).

W uzasadnieniu powołanego wyżej wyroku z dnia 10 marca 2011 r. (V CSK 311/10) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że w postępowaniu upadłościowym możliwość dokonania potracenia według zasad ogólnych nie została wyłączona, ustawodawca dokonał jednak modyfikacji wymagań, jakie spełnić muszą potrącane wierzytelności i wprowadził granicę czasową skorzystania z prawa potracenia. Zmiany dotyczące potrąceń dokonywanych w czasie trwania postępowania upadłościowego obejmującego likwidacje majątku upadłego ujęte zostały w art. 93 – 96 p.u.n. i stanowią przepisy szczególne, o których mowa w art. 505 pkt 4 k.c.

W przepisach tych przewidziano, że wierzyciel, który chce skorzystać z prawa potrącenia, składa o tym oświadczenie nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności (art. 96 p.u.n.). Z kolei art. 245 ust. 1 pkt 5 i 6 p.u.n. nakazuje umieszczenie na liście wierzytelności w osobnej rubryce danych, czy wierzycielowi przysługuje prawo potrącenia oraz odrębnie informacji o stanie postępowania sądowego lub administracyjnego w sprawie zgłoszonej wierzytelności, jej zabezpieczenia lub prawa potrącenia. Z powołanych norm wynika zatem jedynie obowiązek złożenia przez wierzyciela oświadczenia o potrąceniu w określonym przedziale czasowym oraz obowiązek przeprowadzenia w toku postępowania upadłościowego – w ramach listy wierzytelności – oceny istnienia podstaw skuteczności potrącenia.

W ocenie Sądu Okręgowego nie można zaaprobować wyrażanego niekiedy w nauce prawa, a także orzecznictwie poglądu, który skuteczność potrącenia uzależnia od akceptacji złożonego oświadczenia przez sędziego-komisarza odpowiednim wpisem na prawomocnej (zatwierdzonej) liście wierzytelności lub przez sąd upadłościowy rozpoznający ewentualny sprzeciw (tak np. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 23 stycznia 2007 r., III CZP 125/06, OSNC 2007, Nr 11, poz. 162). Konsekwentnie należy bowiem uznać, że skutek potrącenia następuje już z chwilą złożenia drugiej stronie (w tym wypadku syndykowi działającemu – stosownie do art. 160 ust. 1 p.u.n. – na rachunek upadłego) oświadczenia o skorzystaniu z tego prawa pod warunkiem, że spełnione zostały wymagania umożliwiające potrącenie. Czynności sędziego-komisarza (ewentualnie sądu upadłościowego) związane z badaniem wierzytelności, dopuszczalności jej potrącenia z wierzytelnością wzajemną i ustalaniem listy wierzytelności stanowią jedynie kontrolę, czy skutek potrącenia rzeczywiście nastąpił, podobnie jak to ma miejsce w wypadku zgłoszenia w postępowaniu sądowym zarzutu potrącenia na zasadach ogólnych. W obydwu wypadkach różny jest tylko wynik tego badania, o ile bowiem nieuwzględnienie zarzutu potrącenia w procesie powoduje prawomocne stwierdzenie braku skutku w postaci umorzenia wierzytelności, o tyle odmowa uwzględnienia wierzytelności i jej potrącenia z wzajemną wierzytelnością upadłego w postępowaniu upadłościowym nie stwarza powagi rzeczy osądzonej, zatem ocena taka może być zakwestionowana w innym postępowaniu. Takim postępowaniem będzie niewątpliwie proces z powództwa syndyka o zapłatę wierzytelności upadłego, której dotyczyło oświadczenie o potrąceniu. Nie ma zatem żadnych przeszkód, aby w toku tego procesu wierzyciel, któremu odmówiono skorzystania z prawa potrącenia w postępowaniu upadłościowym, podjął obronę opartą na twierdzeniu, że oświadczenie, jakie złożył w czasie trwania postępowania upadłościowego, było jednak skuteczne i doprowadziło do umorzenia obydwu wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej (zob. także m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2007 r., II CSK 315/06, LEX nr 503235, z dnia 13 stycznia 2006 r., III CK 360/05, LEX nr 176078, a także z dnia 22 marca 2012 r., V CSK 95/11, LEX nr 1254743) ).

Zdaniem Sądu odwoławczego powyższe rozważania zasadnie odnieść trzeba tym bardziej do sytuacji w której wierzyciel dokonując zgłoszenia wierzytelności zaniechał – jak w niniejszej sprawie – powołania się na przysługujące mu prawo potrącenia (wynikające z dokonanego wcześniej oświadczenia), syndyk zaś sporządzając listę wierzytelności zawarł w uwagach informację, że wierzycielowi nie przysługuje takie prawo (art. 245 ust. 1 pkt 5 p.u.n.). Zauważyć przy tym trzeba, że pośród wymogów formalnych zgłoszenia wierzytelności brak obowiązku powołania się przez wierzyciela na przysługujące mu prawo potrącenia (art. 240 p.u.n.).

W świetle powyższego nie można w żadnym razie uznać, aby treść listy wierzytelności sporządzonej przez syndyka, a następnie zatwierdzonej przez sędziego-komisarza – w trybie art. 260 ust. 1 i 2 p.u.n. – w postępowaniu upadłościowym (...) sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w I. (sygn. akt XV GUp 30/13) była w niniejszej sprawie wiążąca i mogła przesądzać o nieskuteczności zarzutu potrącenia podniesionego przez pozwanego.

Pozbawiony podstaw jest także zawarty w apelacji zarzut naruszenia art. 499 k.c. W ocenie Sądu Okręgowego nie zasługuje na aprobatę restrykcyjne stanowisko wykluczające możliwość złożenia oświadczenia o potrąceniu w sposób dorozumiany (tak np. Sąd Najwyższy np. w wyroku z dnia 28 października 1999 r., II CKN 551/98, OSNC 2000, Nr 5, poz. 89). Dla skuteczności zarzutu potrącenia przepisy Kodeksu cywilnego nie przewidują przecież formy szczególnej, dlatego też możliwe jest – zgodnie z art. 60 k.c. – złożenie oświadczenia o potrąceniu drugiej stronie w każdy sposób, który w dostatecznym stopniu ujawnia treść tego oświadczenia. Pogląd powyższy jest dominujący w nauce prawa, a także znajduje swój wyraz w judykaturze (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 1972 r., III PZP 2/72, Informacja Prawnicza 1972 nr 1-2, poz. 7, a także wyroki tego Sądu z dnia 12 listopada 1973 r., II CR 606/73, LEX nr 7333, z dnia 20 października 2004 r., I CK 204/04, OSNC 2005 nr 10, poz. 176 oraz z dnia 24 stycznia 2014 r., V CSK 123/13, LEX nr 1478716). Z kolei w wyroku z dnia 8 grudnia 2011 r. (IV CSK 488/11, LEX nr 1131137) Sąd Najwyższy stwierdził, że chociaż dla skuteczności oświadczenia o potrąceniu niezbędna jest konkretyzacja rodzaju i wysokości obu wierzytelności objętych potrąceniem, wymagania tego nie można jednak absolutyzować. Nie ma zatem przeszkód, aby uznać za skuteczne oświadczenie o potrąceniu niezawierające wyraźnego wskazania wierzytelności objętych potrąceniem, jeżeli z okoliczności towarzyszących złożeniu temu oświadczeniu jednoznacznie wynika, jakich konkretnie wierzytelności oświadczenie to dotyczy.

W tym zakresie Sąd Okręgowy podziela zatem w pełni stanowisko i argumentację Sądu pierwszej instancji gdy chodzi o ocenę treści skierowanych do syndyka (powoda) pism pozwanego z dnia 16 i 24 lutego 2014 r., a także okoliczności towarzyszących ich złożeniu, świadczących jednoznacznie o woli dokonania potrącenia. Z tego powodu nie ma obecnie potrzeby szczegółowego powtarzania tej argumentacji w niniejszym uzasadnieniu (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2007 r., I CSK 410/06, LEX nr 439229).

Mając przytoczone okoliczności na uwadze, Sąd Okręgowy oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c.

Elżbieta Kala Marek Tauer Artur Fornal