Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 września 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 września 2013 r. w Krakowie

sprawy z wniosku J. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o emeryturę

na skutek apelacji wnioskodawcy J. D.

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach Wydziału V Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 28 listopada 2012 r. sygn. akt V U 1180/12

u c h y l a zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Kielcach do ponownego rozpoznania.

Sygn. akt III AUa 126/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 28 listopada 2012 r. Sąd Okręgowy w Kielcach Wydział V Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie J. D. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. z dnia 11 września 2012 r. odmawiającej mu prawa do emerytury.

Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca J. D., ur. (...), w okresie od dnia 2 lipca 1980 r. do 31 października 1995 r. był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w K. na stanowisku montera - spawacza. Z tym, że w okresach od dnia 25 czerwca do 10 lipca1986 r., od dnia 12 września do 18 września 1991 r., od dnia 10 stycznia do 19 stycznia 1992 r., od dnia 24 marca do 18 kwietnia 1992 r. oraz od dnia 12 maja do 15 czerwca 1994 r. korzystał z urlopu bezpłatnego.

W dniu 24 sierpnia 2012 r. ubezpieczony złożył wniosek o emeryturę.

Ustalił też Sąd Okręgowy, że wnioskodawca posiada ogólny staż pracy na dzień 1 stycznia 1999 r. w wymiarze 25 lat, 3 miesiące i 15 dni.

Powyższych ustaleń Sąd Okręgowy dokonał w oparciu o zalegające w aktach dokumenty, w tym akta emerytalne

W tym stanie faktycznym sprawy Sąd Okręgowy przytoczył treść art. 184 ust. 1 oraz art. 27 i art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227) i wywiódł, że ubezpieczonym urodzonym po dniu 1 stycznia 1949 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego m.in. w art. 32 (tj. 60 lat), jeżeli w dniu wejścia w życia ustawy (tj. w dniu 1 stycznia 1999 r.) osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat – dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn (tj. co najmniej 15 lat ) oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (tj. co najmniej 25 lat dla mężczyzn). Jakkolwiek wnioskodawca osiągnął wiek 60 lat oraz posiada ponad 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, to jednak nie legitymuje się ponad 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach. W ocenie sądu Okręgowego wnioskodawca w dacie wydania zaskarżonej decyzji, tj. w dniu 11 września 2012 r. nie osiągnął wieku emerytalnego

W konsekwencji uznał Sąd Okręgowy powołując się na pogląd Sądu Najwyższego zawarty w wyroku z dnia 15 grudnia 2000 r., II UKN 147/00, że w tej sytuacji zbędne stało się rozstrzyganie o zasadności żądania zgłoszonego przez ubezpieczonego, w zakresie ustalania czy legitymuje się na dzień 1 stycznia 1999 r. wymaganym okresem pracy w szczególnych warunkach przez co najmniej 15 lat. Skoro bowiem wnioskodawca nie spełnił jednej z przesłanek, tj. nie osiągnął wieku emerytalnego, to takie ustalenie jest wystarczającym do przyjęcia, że nie nabył on prawa do emerytury, bowiem nie spełnił wszystkich przesłanek określonych w art. 184 cytowanej ustawy. A w tej sytuacji odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wywiódł wnioskodawca J. D. zaskarżając go w całości. Zarzucił naruszenie przepisów postępowania, które miały istotny wpływ na wynik sprawy, wyrażające się w nierozpoznaniu istoty sprawy, w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. – poprzez zaniechanie przez Sąd Okręgowy zbadania materialnej podstawy odwołania, jak i pominiecie merytorycznych zarzutów w przedmiocie ustalenia prawa do emerytury, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka do oddalenia odwołania, naruszenie przepisów postępowania , które miały wpływ na wynik sprawy, wyrażające się w procedowaniu z naruszeniem dyspozycji przepisów art. 217 § 1 k.p.c., art. 227 k.p.c. i art. 232 k.p.c. tj. pominięciu wyjaśnienia i ustalenia istotnej dla sprawy okoliczności w postaci ustalenia okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych, czyli nieprzeprowadzenia prawidłowego postępowania dowodowego i nierozważeniu w sposób bezstronny i wszechstronny zeznań świadków i nie rozważenia w sposób bezstronny i wszechstronny zeznań wnioskowanych świadków, naruszenie przepisów postępowania, które miały istotny wpływ na wynik sprawy, wyrażające się w procedowaniu z naruszeniem dyspozycji przepisu art. 233 k.p.c., w zw. z art. 217 i art. 244 § 1 k.p.c. i w zw. z art. 227 k.p.c. mające istotny wpływ na wyrokowanie poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i nie uwzględnianiu wniosków dowodowych, naruszenie art. 328 § 2 k.p.c., co miało wpływ na wyrokowanie, poprzez brak wskazania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, w której Sąd uznał iż brak jest podstaw do rozstrzygnięcia, czy spełnił on przesłanki do uzyskania wcześniejszej emerytury, naruszenie prawa materialnego, a to art. 32 w zw. z art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w związku z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – Dz. U. nr 8 poz. 43 ze zm.), poprzez brak ich zastosowania i brak przyjęcia, że nabył on prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach oraz błąd w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie, że nie spełnia on wszystkich przesłanek warunkujących nabycie emerytury, podczas GDY Sąd rozważał jedynie kwestię wieku, bez rozpoznania pozostałych przesłanek do nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.

Wskazując na tak sformułowane zarzuty apelujący wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania wobec nierozpoznanie istoty sprawy, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie mu prawa do emerytury, a to wobec spełnienia wszystkich przesłanek, przeprowadzenie dowodu z zeznań wnioskowanych świadków oraz jego przesłuchania na okoliczność charakteru pracy, jej szkodliwości, a także niebezpieczeństwa dla życia i zdrowia, sposobu jej wykonywania, warunków pracy, występowania w środowisku pracy czynników szkodliwych, niebezpiecznych i czy takie zatrudnienie można zaliczyć do pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, a nadto wniósł o zasądzenie kosztów postępowania, w tym także kosztów zastępstwa procesowego wg. norm przepisanych.

W bardzo obszernym uzasadnieniu apelujący rozwinął swoje żądania, przytaczając orzecznictwo Sądu Najwyższego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

W rozpoznawanej sprawie spór ogniskował się wokół kwestii, czy wnioskodawca J. D. spełnił łącznie przesłanki uprawniające go do emerytury w obniżonym wieku w trybie art. 184 w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227).

Stosownie do treści art. 184 w zw. z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, dla ubezpieczonego urodzonego po 31 grudnia 1948 r. będącego pracownikiem warunkiem nabycia prawa do wcześniejszej emerytury jest osiągnięcie wieku emerytalny wynoszący 60 lat, nie przystąpienie do OFE (lub stosowny wniosek przekazanie środków zgromadzonych na rachunku OFE), a także posiadanie na dzień 1 stycznia 1999 r. zatrudnienia wynoszącego co najmniej 25 lat, w tym 15 lat pracy w warunkach szczególnych oraz rozwiązanie stosunku pracy. Zatrudnienie w szczególnych warunkach ocenia się według przepisów dotychczasowych, do których odsyła art. 34 ust. 4 w.w ustawy ( por. uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01 OSNAPiUS 2002/10/243 ). I tak w myśl § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – Dz. U. nr 8 poz. 43 ze zm.),, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na warunkach w nim przewidzianych są okresy, w których praca w szczególnych warunkach jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

W okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy poza sporem jest fakt, że już w trakcie postępowania przed organem rentowym, tj. przed sporządzeniem w dniu 17 października 2012 r. przez ZUS odpowiedzi na odwołanie wnioskodawca spełnił zarówno warunek wieku, gdyż w dniu (...) ukończył 60 lat, jak i wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego ponad 25 lat, jak również rozwiązania stosunku pracy. Tak więc w toku postępowania sądowego kwestią sporną pozostawało, czy wnioskodawca spełnia również wymóg wykonywania pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres ponad 15 lat, od czego uzależnione jest prawo do emerytury w obniżonym wieku. Kwestia ta nie została jednak przez Sąd pierwszej instancji rozstrzygnięta, co powoduje, że zarzuty apelacji co do naruszenia prawa procesowego i materialnego zasługują na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny ma na uwadze, iż z treści art. 316 § 1 k.p.c. wynika ogólna zasada obowiązująca w postępowaniu cywilnym, zgodnie z którą podstawą rozstrzygnięcia roszczenia jest stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, lecz nie podziela stanowiska Sądu pierwszej instancji wyrażonego w uzasadnieniu zaskarżonego rozstrzygnięcia. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego .zasada ta nie ma charakteru absolutnego ( por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005 r., I UK 152/04 – OSNP 2005/17/273, czy tez z dnia 2 sierpnia 2007 r., III UK 25/07 – OSNP 2008/19 20/293 ). Odstępstwo w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych od zasady badania legalności decyzji na dzień jej wydania jest szczególnie uzasadnione w przypadku oceny prawa do świadczenia uzależnionego m.in. od warunku rozwiązania stosunku pracy. Jeżeli powyższe wymaganie zostanie spełnione po wydaniu decyzji – w trakcie postępowania odwoławczego przed sądem – nie ma przeszkód., aby sąd stwierdziwszy spełnienie pozostałych przesłanek tego prawa przyznał świadczenie ( por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2012 r., II UK 235/11 – LEX nr. 1216853, czy też wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 15 stycznia 2013 r., III AUa 2334/12 – LEX nr. 1271871 ). Sytuacja taka dotyczy także w ocenie Sądu Apelacyjnego osiągnięcia określonego wieku, która to przesłanka została konwalidowana, a to prowadzi do konstatacji, że wyrok Sądu Okręgowego zapadł przedwcześnie, bowiem nie zostały zbadane wszystkie przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury w obniżonym wieku. Pozbawiło to wnioskodawcę możliwości wykazania swoich racji, a w konsekwencji możliwości obrony swoich praw, a z uwagi na konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, celem rozpoznania istoty sprawy, żądanie uchylenia zaskarżonego wyroku jest uzasadnione.

Rzeczą Sądu pierwszej instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy będzie zatem dokonanie wnikliwych ustaleń odnośnie faktu i charakteru wykonywania przez J. D. pracy w spornych okresach, kładąc przy tym nacisk na przesłanki – leżące zarówno po stronie wnioskodawcy jak i jego zakładu pracy – warunkujące uznanie zatrudnienia, jako wykonywanego w warunkach szczególnych, o jakich wyżej była mowa. W szczególności cechy tego zatrudnienia, związane z jego świadczeniem, dolegliwości i inne warunki jakie mu towarzyszyły, a także wymiar pracy i czynności jakie należały do wnioskodawcy w ramach jego obowiązków pracowniczych oraz czy i jaki wykaz stanowisk pracy zaliczanych do prac wykonywanych w warunkach szczególnych obowiązywał w tym zakresie w każdym ze spornych okresów zatrudnienia na danym stanowisku pracy. W tym celu Sąd pierwszej instancji winien m.in. zwrócić się do byłego zakładu pracy wnioskodawcy o udostępnienie wszelkiej dokumentacji pracowniczej dotyczącej spornych okresów zatrudnienia oraz przeprowadzenie dowodu z zeznań wnioskowanych świadków na okoliczność świadczonej przez wnioskodawcę pracy w warunkach szczególnych, mając na względzie, że w postępowaniu sądowym nie obowiązują ograniczenia co do środków dowodowych (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 1997 r. II UKN 186/97, OSNP 1998 nr 11, poz. 342) określone w § 20 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1984r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasady wypłaty tych świadczeń (Dz. U. Nr 10 poz. 49 ze zm.), a ubezpieczony ubiegający się o świadczenie z ubezpieczenia społecznego może w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia także ponad osnowę dokumentu. Należy jednak mieć na uwadze, iż ustalenie na podstawie dowodów innych niż świadectwa pracy czy zaświadczenia pracodawcy, jako wyjątek od zasady opierania się na wyżej wskazanych dokumentach, musi wynikać z materiału dowodowego pozwalającego w wysokim stopniem prawdopodobieństwa graniczącym z pewnością ustalić charakter zatrudnienia, jego wymiar oraz wykonywane w jego ramach czynności, a ciężar udowodnienia tych okoliczności spoczywa na ubezpieczonym zgodnie z zasadą rozkładu ciężaru dowodu wynikającą z art. 6 k.c. Po szczegółowo i wnikliwie przeprowadzonym postępowaniu dowodowym do Sądu pierwszej instancji będzie należało ustalenie, czy praca wykonywana przez wnioskodawcę w spornych okresów może być zakwalifikowana, jako należąca do danego działu i pozycji załącznika do rozporządzenia określającego prace wykonywane w warunkach szczególnych, a dokonana ocena znajdzie odzwierciedlenie w uzasadnieniu rozstrzygnięcia, sporządzonego w oparciu o treść art. 328 § 2 k.p.c.

W świetle powyższego, uznając apelację za uzasadnioną, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Kielcach do ponownego rozpoznania, orzekając jak w sentencji w oparciu o powołany wyżej przepis, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania stosownie do treści art. 108 § 2 k.p.c.