Pełny tekst orzeczenia

819/II/B/2014



POSTANOWIENIE

z dnia 3 października 2011 r.

Sygn. akt Ts 162/11



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Andrzej Rzepliński,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej B.M. w sprawie zgodności:

art. 771 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) w związku z art. 100 ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.) w związku z art. 43 oraz art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191, ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



1. W skardze konstytucyjnej z 20 maja 2011 r. B.M. (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność art. 771 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w związku z art. 100 ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: ustawy o kosztach sądowych) w związku z art. 43 oraz art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191, ze zm.; dalej: ustawa o komornikach sądowych i egzekucji) w zakresie, w jakim uzyskanie przez dłużnika w trakcie postępowania egzekucyjnego zwolnienia od kosztów egzekucji, bądź też uzyskanie przez stronę w postępowaniu rozpoznawczym zwolnienia od kosztów sądowych, rozciągającego się na postępowanie egzekucyjne, nie ma wpływu na możliwość ściągnięcia przez komornika kosztów egzekucji od tego dłużnika z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji.



2. Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego. Na podstawie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 22 grudnia 2008 r. (sygn. akt VI ACa 1631/08) przeciwko skarżącej prowadzone było postępowanie egzekucyjne. 12 stycznia 2010 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Mokotowa wydał postanowienie w przedmiocie kosztów prowadzonej przez siebie egzekucji (sygn. akt KM 466/07). Postanowieniem z 11 lutego 2010 r. (sygn. akt II Co 211/10) Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie – II Wydział Cywilny zwolnił skarżącą w całości od kosztów egzekucji. Skarżąca złożyła do komornika wniosek o zwrot kosztów egzekucji, który Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Mokotowa oddalił postanowieniem z 25 czerwca 2010 r. Od tego postanowienia skarżąca wniosła skargę na czynność komornika, oddaloną postanowieniem Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie – II Wydział Cywilny z 18 października 2010 r. (sygn. akt II Co 2210/10). Postanowieniem z 14 lutego 2011 r., doręczonym skarżącej 21 lutego 2011 r., Sąd Okręgowy w Warszawie – Wydział V Cywilny-Odwoławczy (sygn. akt V Cz 446/11) oddalił zażalenie skarżącej na powyższe postanowienie Sądu Rejonowego.



3. Zdaniem skarżącej brak w zaskarżonych przepisach wyraźnego zwolnienia od obowiązku uiszczenia opłat egzekucyjnych dłużnika zwolnionego od kosztów postępowania rozpoznawczego lub egzekucyjnego stanowi pominięcie prawodawcze i narusza konstytucyjnie gwarantowane prawa skarżącej. Powoduje, że ustawa o komornikach sądowych i egzekucji jest niekompatybilna z przepisami k.p.c. oraz nie spełnia wymogów racjonalności, zupełności oraz niesprzeczności ustawy wynikających z art. 2 Konstytucji (zasada demokratycznego państwa prawnego). Skarżąca podnosi również, że zaskarżona regulacja narusza zasadę równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji), gdyż różnicuje z jednej strony sytuację uczestników postępowania egzekucyjnego w stosunku do uczestników innych postępowań, w których istnieje możliwość zwolnienia strony od kosztów sądowych w całości, z drugiej zaś, w ramach samego postępowania egzekucyjnego, sytuację dłużnika i wierzyciela. Ponadto jako wzorce kontroli zaskarżonych przepisów skarżąca powołała art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji.



4. Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 22 czerwca 2011 r. pełnomocnik skarżącej został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez podanie adresu skarżącej, doręczenie pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącej w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej, wyrażonych w art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji, przez zaskarżone przepisy.

Pismem z 6 lipca 2011 r. pełnomocnik skarżącej ustosunkował się do powyższego zarządzenia. Przesłał pełnomocnictwo oraz informację o adresie zamieszkania skarżącej. Podniósł ponadto, że prawo do zwolnienia od kosztów egzekucji jest jednym z elementów konstytucyjnego prawa do sądu, zaś jego celem jest minimalizacja ekonomicznych skutków prowadzonego postępowania dla obywatela, który nie jest w stanie ponieść takich kosztów. Wskazał, że prawo do sądu oraz prawo do równego traktowania przez władze publiczne powinny umożliwiać każdemu obywatelowi korzystanie na równych zasadach z instytucji i możliwości przewidzianych przez przepisy regulujące zasady danego postępowania. Zdaniem skarżącej sytuacja, w której zwolnienie jej od kosztów postępowania egzekucyjnego nie zwalnia dłużnika z obowiązku poniesienia opłaty egzekucyjnej, powoduje de facto brak możliwości skorzystania z powszechnego prawa do zwolnienia od kosztów sądowych. Zwolnienie to, wobec obowiązku poniesienia opłat egzekucyjnych, ma bowiem dla dłużnika charakter iluzoryczny, co narusza zarówno gwarantowane przez art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji prawo do sądu, jak i zasadę równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji).



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie z tego środka ochrony wolności i praw, precyzuje ustawa z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W świetle powyższych unormowań konstytucyjnych i ustawowych nie ulega wątpliwości, że przesłanką dopuszczalności złożenia skargi konstytucyjnej nie jest każde naruszenie Konstytucji, ale tylko naruszenie wyrażonych w niej norm regulujących wolności lub prawa człowieka i obywatela. Skarga konstytucyjna musi zatem zawierać zarówno wskazanie konstytucyjnych wolności lub praw, które zostały naruszone, jak i określenie sposobu ich naruszenia (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK).

Analiza skargi konstytucyjnej w niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że nie spełnia ona wymogów z art. 79 Konstytucji oraz ustawy o TK normujących nadanie jej dalszego biegu.



2. W pierwszej kolejności Trybunał zwraca uwagę, że skarżąca zarzuciła zaskarżonej regulacji naruszenie art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji. Jednak zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, przepisy te nie mogą stanowić samodzielnych wzorców kontroli w postępowaniu inicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej (zob. wyrok TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2).



2.1. Jak wielokrotnie podkreślał Trybunał, zarzut naruszenia zasad ustrojowych wywodzonych z art. 2 Konstytucji nie może stanowić samodzielnego przedmiotu rozpoznania w postępowaniu inicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej. Powołana przez skarżącą zasada demokratycznego państwa prawnego oraz wynikające z niej zasady poprawnej legislacji oraz zasada sprawiedliwości społecznej mają bowiem przede wszystkim charakter ustrojowy. Są adresowane do ustawodawcy i nie kreują roszczeń po stronie obywateli. Nie przybierają więc postaci konstytucyjnych wolności lub praw podmiotowych, których ochronie służy – w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji – skarga konstytucyjna (zob. np. postanowienia TK z: 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53; 14 grudnia 2009 r., SK 49/07, OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 173; 15 grudnia 2009 r., Ts 5/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 13 oraz 19 lutego 2010 r., Ts 267/07, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 12).

W myśl dotychczasowego orzecznictwa Trybunału, wynikające z art. 2 Konstytucji zasady ustrojowe mogą stanowić w postępowaniu skargowym jedynie pomocniczy wzorzec kontroli, pod warunkiem jednoczesnego wskazania innej naruszonej normy konstytucyjnej statuującej wolność lub prawo (zob. wyrok z 26 kwietnia 2005 r., SK 36/03, OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 40). Zarzut niezgodności z tymi zasadami mógłby być więc rozpatrywany wyłącznie w ramach oceny sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności i praw (zob. postanowienie z 26 czerwca 2002 r., SK 1/02 oraz wyrok z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03). Inaczej jest w rozpatrywanej sprawie. Skarżąca powołuje bowiem art. 2 Konstytucji jako samodzielny wzorzec kontroli zaskarżonych przepisów, nie wskazując aby naruszenie wymienionych przez nią zasad miało związek z naruszeniem pozostałych powołanych przez nią przepisów Konstytucji.



2.2. Podobnie, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, samodzielnego wzorca w postępowaniu inicjowanym skargą konstytucyjną nie stanowi art. 32 Konstytucji. Jak stwierdził Trybunał w sprawie SK 10/01 (postanowienie z 24 października 2001 r., OTK ZU nr 7/2001, poz. 225), prawo do równego traktowania ma „charakter niejako prawa »drugiego stopnia« (»metaprawa«), tzn. przysługuje ono w związku z konkretnymi normami prawnymi lub innymi działaniami organów władzy publicznej, a nie w oderwaniu od nich – niejako »samoistnie«. Jeżeli te normy lub działania nie mają odniesienia do konkretnych określonych w Konstytucji wolności i praw, prawo do równego traktowania nie ma w pełni charakteru prawa konstytucyjnego, a to sprawia, że nie może ono być chronione za pomocą skargi konstytucyjnej”.

Art. 32 Konstytucji może więc być powołany jako wzorzec kontroli w postępowaniu skargowym tylko wówczas, gdy zostanie odniesiony do treści innych norm konstytucyjnych chroniących poszczególne wolności i prawa naruszone kwestionowaną w skardze konstytucyjnej regulacją (zob. np. postanowienie TK z 3 marca 2002 r., Ts 108/01, OTK ZU nr 2/B/2002, poz. 138 i cytowane tam orzecznictwo).

Z petitum i uzasadnienia skargi konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie wynika natomiast, że skarżąca podnosi zarzut naruszenia art. 32 ust. 1 Konstytucji jako niezależny (równoległy) wobec zarzutu naruszenia pozostałych wskazanych przez nią norm konstytucyjnych. W takim kształcie zarzut ten jest niedopuszczalny.

Wobec powyższego Trybunał stwierdza, że co do zarzutu niezgodności art. 771 k.p.c. w związku z art. 100 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w związku z art. 43 oraz art. 49 ust. 1 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji z art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna nie spełnia przesłanek określonych w art. 79 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, co stanowi podstawę odmowy nadania jej dalszego biegu w tym zakresie.



3. W odniesieniu do zarzutów naruszenia przez zaskarżone przepisy art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji Trybunał stwierdza natomiast, że powołane wzorce nie pozostają w związku z zaskarżoną regulacją, co powoduje, że w tym zakresie zarzuty cechuje oczywista bezzasadność. Wskazane wzorce dotyczą bowiem zagwarantowania jednostce dostępu do sądu i dochodzenia przed nim swoich praw, podczas gdy podniesione w skardze konstytucyjnej zarzuty dotyczą konieczności poniesienia kosztów egzekucji, będącej skutkiem postępowania sądowego zakończonego wydaniem niekorzystnego dla skarżącej rozstrzygnięcia.

Wbrew argumentacji skarżącej, na gruncie powołanych przez nią przepisów Konstytucji nie można wskazać istnienia samodzielnego prawa do zwolnienia od kosztów sądów oraz kosztów egzekucji. Jak wielokrotnie podkreślał Trybunał, kwestia zwolnienia od kosztów postępowania ma bowiem zawsze charakter akcesoryjny wobec rozstrzygania przez sąd określonej sprawy w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji. Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych ma służyć usunięciu barier ekonomicznych, które mogą ograniczać możliwość podjęcia przez stronę ochrony swoich praw we właściwym postępowaniu (zob. wyrok z 12 maja 2011 r., P 38/08, OTK ZU nr 4/A/2011, poz. 33, pkt IV 3.3.3-3.3.4 uzasadnienia). Nie zwalnia jednak strony z odpowiedzialności za wynik tego postępowania (zob. wyrok z 17 września 2004 r., P 4/04, OTK ZU nr 8/A/2004, poz. 81, pkt III 2.2 uzasadnienia). Nie wpływa również na konieczności uiszczenia zasądzonych kwot, a także poniesienia kosztów ich egzekucji. Konieczność uiszczenia przez dłużnika opłaty egzekucyjnej, stanowiącej wynagrodzenie komornika związane z podjęciem lub gotowością podjęcia przez niego czynności egzekucyjnych, nie stanowi ograniczenia dostępu do sądu. Jest ona związana z brakiem dobrowolnego spełnienia należnego świadczenia, którego obowiązek spełnienia wynika z prawomocnego orzeczenia sądu.

Dlatego, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, w zakresie badania zgodności z art. 771 k.p.c. w związku z art. 100 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w związku z art. 43 oraz art. 49 ust. 1 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji Trybunał odmawia nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie.



4. Na marginesie powyższych rozważań Trybunał zauważa, że już po wydaniu postanowienia komornika sądowego ustalającego wysokość opłat egzekucyjnych w sprawie skarżącej, ustawodawca do ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych wprowadził przepis pozwalający obniżyć wysokość takich opłat. Na mocy art. 1 pkt 10 lit. c ustawy z 12 lutego 2010 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 40, poz. 228), która weszła w życie 17 czerwca 2010 r., do art. 49 ustawy o kosztach sądowych dodano ustępy 7-10, regulujące możliwość złożenia wniosku o obniżenie opłat egzekucyjnych oraz tryb rozpoznawania takiego wniosku. Wprowadzone przepisy nie wiążą jednak uzyskania takiego zmniejszenia z uzyskaniem przez stronę zwolnienia od kosztów sądowych w postępowaniu rozpoznawczym lub też od kosztów postępowania egzekucyjnego, lecz wymagają osobnego dokonania przez sąd oceny okoliczności sprawy, w szczególności nakładu pracy komornika lub sytuacji majątkowej wnioskodawcy oraz wysokości jego dochodów.



Mając powyższe na względzie, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.