Pełny tekst orzeczenia

852/II/B/2014

POSTANOWIENIE
z dnia 12 września 2013 r.
Sygn. akt Ts 124/12

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Andrzej Wróbel,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej A.S. w sprawie zgodności:
art. 45 § 1 ustawy z dnia 6 sierpnia 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.) z art. 64 ust. 1 i 3 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 w zw. z art. 30 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 21 maja 2012 r. A.S. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność art. 45 § 1 ustawy z dnia 6 sierpnia 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej: k.k.) z art. 64 ust. 1 i 3 w zw. z art. 1 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 w zw. z art. 30 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującą sprawą. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Krakowie – III Wydział Karny z 22 czerwca 2011 r. (sygn. akt III K 347/10) skarżący został uznany za winnego występku określonego w art. 258 § 3 k.k. oraz zbrodni określonej w art. 55 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2012 r. poz. 124; dalej: ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii) w zw. z art. 65 § 1 i art. 12 k.k. Sąd Okręgowy w Krakowie – III Wydział Karny z 15 września 2011 r. (sygn. akt III K 347/10) m.in. orzekł wobec skarżącego przepadek na rzecz Skarbu Państwa równowartości korzyści majątkowej w kwocie 1 000 000 zł, osiągniętej przez skarżącego z popełnienia czynów zabronionych. Obrońca skarżącego wniósł zażalenie na to orzeczenie. Sąd Apelacyjny w Krakowie – II Wydział Karny postanowieniem z 16 lutego 2012 r. (sygn. akt II AKz 409/11) utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie.
Skarżący wskazał, że zakwestionowany art. 45 § 1 k.k. w zakresie, w jakim „przewiduje przepadek równowartości osiągniętej korzyści majątkowej orzekany obligatoryjnie, bez możliwości orzeczenia przepadku częściowego oraz bez możliwości orzeczenia zamiast niego np. pewnej kwoty jako nawiązki na rzecz Skarbu Państwa, a także w zakresie, w którym nie pozwala sądowi orzekającemu na uwzględnienie możliwości majątkowych i zarobkowych oskarżonego”, nieproporcjonalnie ogranicza prawo własności (art. 64 ust. 1 i 3 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji), jest niezgodny z prawem do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) i narusza godność człowieka (art. 30 Konstytucji).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, skarga konstytucyjna inicjuje procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Treść art. 79 ust. 1 Konstytucji wyznacza w sposób jednoznaczny zakres jurysdykcji Trybunału w sprawach ze skargi konstytucyjnej – Trybunał jest władny orzekać w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach skarżącego albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.
Skarżący zakwestionował art. 45 § 1 k.k. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa, chociażby pośrednio, korzyść majątkową niepodlegającą przepadkowi przedmiotów wymienionych w art. 44 § 1 lub 6 k.k., sąd orzeka przepadek takiej korzyści albo jej równowartości; przepadku nie orzeka się w całości lub w części, jeżeli korzyść lub jej równowartość podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi.
Zdaniem skarżącego zakwestionowany art. 45 § 1 k.k. powinien przewidywać możliwość orzeczenia przepadku częściowego oraz możliwość orzeczenia zamiast niego np. pewnej kwoty jako nawiązki na rzecz Skarbu Państwa, a także pozwalać sądowi orzekającemu na uwzględnienie możliwości majątkowych i zarobkowych oskarżonego. Tak sformułowane zarzuty świadczą o traktowaniu skargi konstytucyjnej jako narzędzia usuwania zaniechań prawodawczych. Tymczasem funkcją Trybunału Konstytucyjnego jest wyłącznie derogacja przepisów sprzecznych z normami wyższego rzędu, w szczególności z Konstytucją, ta zaś nie przyznaje Trybunałowi uprawnienia do „uzupełniania” systemu prawa o normy pożądane przez skarżącego. O podlegającym kognicji Trybunału pominięciu można natomiast mówić tylko wówczas, gdy skarżący kwestionuje zakres zastosowania zaskarżonej normy – podmiotowy, przedmiotowy lub czasowy (zob. wyroki TK z: 24 października 2001 r., SK 22/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 216; 14 marca 2006 r., SK 4/05, OTK ZU nr 3/A/2006, poz. 29; 29 maja 2007 r., P 20/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 52 i 2 czerwca 2009 r., SK 31/08, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 83 oraz postanowienia TK z: 11 grudnia 2002 r., SK 17/02, OTK ZU nr 7/A/2002, poz. 98; 30 maja 2007 r., SK 3/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 62 i 17 października 2007 r., P 29/07, OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 116).
Odróżnienie „zaniechania ustawodawczego” od „regulacji fragmentarycznej i niepełnej” związane jest bowiem z odpowiedzią na pytanie, czy istotnie w danej sytuacji zachodzi jakościowa tożsamość (albo przynajmniej daleko idące podobieństwo) materii unormowanych w danym przepisie i tych pozostawionych poza jego zakresem (zob. wyrok TK z 22 lipca 2008 r., K 24/07, OTK ZU nr 6/A/2008, poz. 110). Skarżący nie wykazał takiej tożsamości w niniejszej sprawie, sformułowane w skardze zarzuty dotyczą zatem braku określonej regulacji w systemie prawnym, który nie może stanowić przedmiotu skargi konstytucyjnej (zob. postanowienie TK z 8 czerwca 2000 r., Ts 182/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 172; podobnie m.in. postanowienia TK z: 14 września 1999 r., Ts 80/99, OTK ZU nr 1/2000, poz. 14; 22 września 1999 r., Ts 122/99, OTK ZU nr 1/2000, poz. 27; 26 października 1999 r., Ts 126/99, OTK ZU nr 1/2000, poz. 30; 14 marca 2000 r., Ts 148/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 165; 25 września 2000 r., Ts 100/00, OTK ZU nr 8/2000, poz. 310).
W tym kontekście niezrozumiałe jest odwoływanie się przez skarżącego do instytucji przepadku przedmiotów pochodzących z przestępstwa (art. 44 k.k.) oraz instytucji kary grzywny (art. 56 k.k.). Jak bowiem trafnie wskazał sąd II instancji w uzasadnieniu postanowienia będącego ostatecznym orzeczeniem w sprawie skarżącego: „korzyść majątkowa to suma wszystkich kwot, które oskarżeni uzyskali ze sprzedaży przemyconych do Polski narkotyków, od której nie odlicza się kosztów poniesionych na zakup narkotyków w Holandii, czy też innych wydatków (np. kosztów przejazdu do miejsca nabycia narkotyków, bądź zapłaty dla »kurierów«). Przestępstwa nie mogą bowiem być traktowane jako swego rodzaju działalność gospodarcza, w ramach której – dla obliczenia dochodu (zysku) – od przychodów odejmuje się koszty uzyskania przychodów. Takie reguły można stosować tylko w działalności legalnej”.
Niezależnie od powyższego Trybunał Konstytucyjny wskazuje, że zarzuty skarżącego, zgodnie z którymi zakwestionowany art. 45 § 1 k.k. nieproporcjonalne ogranicza prawo własności (art. 64 ust. 1 i 3 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji), jest niezgodny z prawem do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) i narusza godność człowieka (art. 30 Konstytucji), są oczywiście bezzasadne.
Po pierwsze, zgodnie z art. 46 Konstytucji, przepadek rzeczy może nastąpić tylko w wypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu. W wyroku z 16 stycznia 2001 r. (P 5/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 1), Trybunał stwierdził, że przepadek rzeczy (podobnie jak wywłaszczenie, o którym mowa w art. 21 ust. 2 Konstytucji) jest konstytucyjnie dopuszczalną sytuacją pozbawienia własności (a tym samym naruszenia jej istoty). Sam ustrojodawca przewidział więc wyjątek od zasady wyrażonej w art. 64 ust. 3 Konstytucji.
Jedynie na marginesie Trybunał zwraca uwagę, że wzorcem kontroli w postępowaniu zainicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej mogą być tylko te normy Konstytucji, które określają prawa podmiotowe lub wolności. Takiego charakteru nie ma samodzielnie odczytywany art. 31 ust. 3 Konstytucji. Wskazuje on jedynie kryteria, przy spełnieniu których dopuszczalne są ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw. Argumentacja odnosząca się do niezgodności zaskarżonych przepisów z art. 31 ust. 3 Konstytucji mogła zatem zostać uwzględniona tylko w takim zakresie, w jakim pozostawała w związku z podnoszonym przez skarżącego naruszeniem istoty prawa własności (art. 64 ust. 3 Konstytucji; zob. także wyroki Trybunału z 16 kwietnia 2002 r., SK 23/01, OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 26 i 5 marca 2002 r., SK 22/00, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 12).
Po drugie, zarzut skarżącego dotyczący niezgodności zakwestionowanego przepisu z art. 45 ust. 1 oraz art. 30 Konstytucji opiera się w istocie na twierdzeniu o naruszeniu zasady podziału władz i sądowego wymiaru sprawiedliwości. Wbrew stanowisku skarżącego, w wyroku P 5/00 Trybunał wyraźnie wskazał na „bezzasadność tezy, zgodnie z którą ustawodawca nie ma prawa do nakazywania sądowi wykonania określonych czynności procesowych. Niewątpliwie wyłączona byłaby taka możliwość w odniesieniu do czynności podejmowanych w konkretnej, indywidualnej sprawie, w pełni natomiast dopuszczalne jest determinowanie działań sądów w sposób generalny i abstrakcyjny, tak jak ma to miejsce w kwestionowanych przepisach kodeksu karnego skarbowego [przewidujących obligatoryjny przepadek dewiz]”. Powyższe należy w pełni odnieść do kodeksu karnego oraz przewidzianego w nim obligatoryjnego przepadku korzyści pochodzącej z popełnienia przestępstwa lub jej równowartości (art. 45 § 1 k.k.).
Po trzecie, zarzut pozbawienia prawa do sądu jest oczywiście bezzasadny – przepadek orzekł bowiem sąd powszechny, postępowanie w tej kwestii było dwuinstancyjne, a skarżący oraz jego obrońca uczestniczyli w postępowaniu i zaskarżyli rozstrzygnięcie sądu I instancji w tej sprawie. Prawo do sądu zostało zatem zrealizowane, o czym świadczą załączone do skargi konstytucyjnej, wydane w sprawie skarżącego orzeczenia.
Po czwarte, bezpodstawne jest twierdzenie skarżącego, że „możliwość orzekania środka karnego przekraczającego możliwości zarobkowe i majątkowe skazanego stanowi naruszenie prawa do sądu, stwarzając jedynie pozór wymiaru sprawiedliwości”. Skarżący prawomocnym wyrokiem został uznany za winnego występku określonego w art. 258 § 3 k.k. oraz zbrodni określonej w art. 55 ust. 1 i 3 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii w zw. z art. 65 § 1 i art. 12 k.k., a sądy powszechne ustaliły, że przedmiotem czynów karalnych były środki odurzające o wartości rynkowej co najmniej 6 000 000 zł, które skarżący i inni oskarżeni zbyli, uzyskując korzyść majątkową. Skoro skarżący sam przyznał w toku postępowania karnego, że „dokonywał przemytu narkotyków, aby zarobić” (k. 1776v), to tym bardziej niezrozumiałe jest powoływanie się obecnie przez niego na brak możliwości majątkowych i zarobkowych umożliwiających uiszczenie kwoty orzeczonej na rzecz Skarbu Państwa tytułem przepadku korzyści z przestępstwa.

Z przedstawionych wyżej powodów, na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.), Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.