Pełny tekst orzeczenia

53/1/B/2015

POSTANOWIENIE

z dnia 3 listopada 2014 r.

Sygn. akt Ts 302/13



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Andrzej Wróbel,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Tropatrans Sp. z o.o. w Płocku w sprawie zgodności:

art. 399 § 1 i 2 oraz art. 4011 w związku z art. 13 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.) z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE





W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 22 listopada 2013 r. (data nadania) Tropatrans Sp. z o.o. w Płocku (dalej: skarżąca) wystąpiła o zbadanie zgodności art. 399 § 1 i 2 oraz art. 4011 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1 Konstytucji – w zakresie, w jakim przepisy te przewidują, że „skarga o wznowienie postępowania w postępowaniu egzekucyjnym przysługuje tylko od wyroku i postanowienia wydanego w warunkach art. 4011 [k.p.c.]”.


Skargę konstytucyjną sformułowano w związku z następującą sprawą. Skarżąca, będąca wierzycielem, złożyła w sprawie egzekucyjnej o sygn. akt II KM 1405/11 wniosek do komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym w Opolu o zajęcie roszczenia dłużnika o zniesienie lub ograniczenie jego obowiązku płacenia alimentów na rzecz córek oraz o wydanie i przesłanie na rzecz wierzyciela zaświadczenia, że może on wykonywać przysługujące dłużnikowi roszczenia zgodnie z art. 887 k.p.c.


Skarżąca została wezwana do uzupełnienia braków formalnych wniosku przez złożenie do akt sprawy orzeczenia sądu ustalającego wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego względem wierzycieli lub orzeczenia sądu uznającego roszczenie wierzyciela alimentacyjnego wobec dłużnika alimentacyjnego za bezskuteczne w stosunku do wierzyciela. Wezwanie to zawierało pouczenie m.in. co do terminu zaskarżenia czynności komornika. Pełnomocnik skarżącej pokwitował odbiór wezwania 28 września 2011 r.


10 października 2011 r. skarżąca wniosła skargę na czynność komornika polegającą na wezwaniu do usunięcia braków formalnych i nakazanie komornikowi „zachowania jak w pierwotnym wniosku”. W uzasadnieniu skarżąca wskazała, że dłużnik jest obciążony alimentami na rzecz swoich pełnoletnich córek i mimo zmiany stosunków nie wystąpił z roszczeniem, o którym mowa w art. 138 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2012 r. poz. 788, ze zm.; dalej: k.r.o.). Dodała, że nieskorzystanie przez dłużnika ze swoich uprawnień doprowadziło do pokrzywdzenia wierzyciela, dlatego niezbędne jest wydanie zaświadczenia przewidzianego w art. 887 k.p.c. Zaświadczenie to umożliwi skarżącej, jako wierzycielowi, wytoczenie stosownych powództw i likwidację sprzecznego z prawem stanu rzeczy.


Postanowieniem z 22 grudnia 2011 r. (sygn. akt I Co 5192/11) Sąd Rejonowy w Opolu – I Wydział Cywilny odrzucił skargę z powodu wniesienia jej po terminie. Sąd wskazał, że wezwanie do usunięcia braków formalnych zostało doręczone skarżącej 28 września 2011 r., skarga została zaś nadana 10 października 2011 r., a więc z przekroczeniem tygodniowego terminu jej wniesienia. Na marginesie sąd zauważył, że nawet w przypadku wniesienia skargi w terminie nie byłoby możliwe dochodzenie przez skarżącą roszczenia na podstawie art. 138 k.r.o. Jednocześnie zaznaczył, że skarżącej przysługuje skarga pauliańska, do złożenia której legitymowana jest z mocy prawa.


Sąd Okręgowy w Opolu – II Wydział Cywilny Odwoławczy postanowieniem z 27 marca 2012 r. (sygn. akt II Cz 113/12) oddalił zażalenie na to orzeczenie.


24 września 2013 r. skarżąca wniosła skargę o wznowienie postępowania zakończonego postanowieniem Sądu Okręgowego w Opolu z 27 marca 2012 r. Jako ustawową podstawę skargi o wznowienie skarżąca wskazała art. 403 § 1 pkt 1 k.p.c., zarzucając, że postanowienie z 27 marca 2012 r. zostało oparte na dokumencie podrobionym lub przerobionym.


Po rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w Opolu – II Wydział Cywilny Odwoławczy odrzucił skargę, wskazując, że postanowienie rozstrzygające o skardze na czynności komornika nie jest orzeczeniem co do istoty sprawy, o którym mowa w art. 524 § 1 k.p.c. Ponadto skarga nie została oparta na właściwej ustawowej podstawie (postanowienie z 8 października 2013 r., sygn. akt II Cz 1108/13).


W skardze konstytucyjnej skarżąca zarzuciła naruszenie prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) przez art. 399 § 1 i 2 oraz art. 4011 k.p.c., w zakresie, w jakim przewidują, że w postępowaniu egzekucyjnym wznowienia postępowania można żądać jedynie w przypadku, gdy postępowanie zakończyło się wydaniem prawomocnego wyroku albo postanowienia – wówczas jedyną podstawą ustawową wznowienia jest orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie, z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą.


Skarżąca wskazuje, że w jej ocenie – mimo spornego stanowiska w doktrynie dotyczącego przysługiwania skargi o wznowienie w postępowaniu egzekucyjnym – przepisy działu VI „Wznowienie postępowania” stosuje się odpowiednio do postępowania egzekucyjnego (art. 13 § 2 k.p.c.). Przesądzają o tym zarówno systematyka k.p.c., jak i treść art. 7674 k.p.c. Ustawodawca w § 2 i 3 tego przepisu wyłączył bowiem możliwość złożenia skargi kasacyjnej na postanowienie sądu drugiej instancji wydane po rozpoznaniu zażalenia oraz skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia w sprawach egzekucyjnych. Nie wyłączył natomiast możliwości złożenia skargi o wznowienie postępowania.


Ponadto, skarżąca zauważa, że na podstawie art. 354 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. orzeczenia w postępowaniu egzekucyjnym zapadają w formie postanowień – nie można jednak tylko z tego powodu wyłączyć możliwości wniesienia skargi o wznowienie w tego rodzaju postępowaniach.


W ocenie skarżącej przedstawione argumenty potwierdzają, że przepisy o wznowieniu postępowania należy stosować odpowiednio w postępowaniu egzekucyjnym. „Odpowiednio”, czyli – jej zdaniem – bez podziału na orzeczenia merytoryczne i procesowe.


Tymczasem zakwestionowane przepisy – w zakresie, w jakim przewidują, że skargę o wznowienie w postępowaniu egzekucyjnym można wnieść tylko od wyroku lub postanowienia wydanego w warunkach art. 4011 k.p.c. – „zagrodziły” skarżącej drogę sądową do starania się o wyłączenie obowiązku alimentacyjnego dłużnika, co – w jej ocenie – świadczy o niezgodności zaskarżonej regulacji z wyrażonym w art. 45 ust. 1 Konstytucji prawem do sądu.




Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:




Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych praw i wolności, którego wniesienie zostało uwarunkowane spełnieniem przesłanek wynikających bezpośrednio z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowanych w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Na etapie wstępnej kontroli skargi Trybunał Konstytucyjny bada, czy wniesiony środek prawny spełnia wszystkie przewidziane prawem wymogi oraz czy wysunięte w nim zarzuty nie są oczywiście bezzasadne.

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub inny organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Oznacza to, że skarga konstytucyjna jest dopuszczalna zatem tylko pod warunkiem spełnienia łącznie następujących przesłanek. Po pierwsze, zaskarżony przepis winien być podstawą prawną ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, wydanego w indywidualnej sprawie skarżącego. Po drugie, orzeczenie to powinno pociągać za sobą naruszenie wskazanych w skardze konstytucyjnych wolności lub praw przysługujących skarżącemu. Po trzecie wreszcie, źródłem naruszenia powinna być normatywna treść kwestionowanych przepisów, a sposób naruszenia powinien być wskazany przez samego skarżącego w uzasadnieniu wnoszonej skargi (art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o TK).

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że rozpoznawana skarga konstytucyjna powyższych wymogów nie spełnia.

Na wstępie Trybunał postanowił odnieść się do przepisów wskazanych jako przedmiot skargi. Skarżąca zarzuca niezgodność z art. 45 ust. 1 Konstytucji art. 399 § 1 i 2 oraz art. 4011 k.p.c. w zakresie, w jakim przewidują, że skargę o wznowienie w postępowaniu egzekucyjnym można złożyć tylko od wyroku lub postanowienia wydanego w warunkach określonych w art. 4011 k.p.c. Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę na to, że w postępowaniu inicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej przedmiotem kontroli może być jedynie przepis, który miał wpływ na treść ostatecznego rozstrzygnięcia o konstytucyjnych prawach lub wolnościach (zob. np. wyroki TK z 29 kwietnia 2008 r., SK 11/07, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 47 oraz 22 listopada 2005 r., SK 8/05, OTK ZU nr 10/A/2005, poz. 117 i przywołane tam orzecznictwo). Nie chodzi tu przy tym o formalnie rozumianą podstawę orzeczenia, lecz o normę, która rzeczywiście miała zastosowanie przy orzekaniu i determinowała rozstrzygnięcie o konstytucyjnych prawach lub wolnościach skarżącego. Przy czym możliwości rozpoznania skargi konstytucyjnej nie przekreśla wadliwe wskazanie w jej petitum normy determinującej ostateczne rozstrzygnięcie o prawach lub wolnościach. Trybunał przypomina bowiem, że zgodnie z zasadą falsa demonstratio non nocet istotne znaczenie dla sprawy ma jej materia, a nie oznaczenie (zob. wyrok TK z 24 lutego 2009 r., SK 34/07, OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 10 oraz przywołane tam orzecznictwo). Rekonstrukcji zarzutu dokonuje się na podstawie treści zarówno petitum, jak i uzasadnienia skargi, które – jako jej integralna część – jest usystematyzowaniem oraz rozwinięciem wątpliwości wskazanych na początku pisma inicjującego postępowanie. Dlatego też, mając na uwadze treść rozpoznawanej skargi konstytucyjnej, Trybunał uznaje, że jej przedmiotem jest norma prawna określona w art. 399 § 1 i 2 oraz art. 4011 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

Trybunał stwierdza, że zasadniczą przesłanką odmowy nadania analizowanej skardze konstytucyjnej dalszego biegu jest oczywista bezzasadność postawionych w niej zarzutów.

Skarżąca wskazała, że art. 399 § 1 i 2 oraz art. 4011 k.p.c. (w związku z art. 13 § 2 k.p.c.) naruszają przysługujące jej prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) – w zakresie, w jakim w postępowaniu egzekucyjnym skarga o wznowienie przysługuje tylko od wyroku oraz postanowienia wydanego w warunkach art. 4011 k.p.c.

Istotą postawionego w skardze konstytucyjnej zarzutu nie jest problem dopuszczalności wnoszenia skargi o wznowienie postępowania w postępowaniu egzekucyjnym, dlatego też Trybunał nie ocenia tej kwestii, a jedynie odnosi się do określonego w analizowanej skardze konstytucyjnej zarzutu dotyczącego przysługiwania skargi na orzeczenia wydane w ramach tego postępowania – niezależnie od ich charakteru oraz podstawy wznowienia. W przekonaniu skarżącej art. 399 § 1 i 2 oraz art. 4011 k.p.c. (w związku z art. 13 § 2 k.p.c.) są niezgodne z art. 45 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w jakim w postępowaniu egzekucyjnym skarga o wznowienie przysługuje tylko od wyroku oraz postanowienia wydanego w warunkach przewidzianych w art. 4011 k.p.c. W jej ocenie skarga ta w postępowaniu egzekucyjnym powinna przysługiwać na każde rozstrzygnięcie, niezależenie od tego, czy miałoby ono charakter merytoryczny czy procesowy, oraz bez ograniczenia do wyłącznej podstawy art. 4011 k.p.c. Należy przy tym zauważyć, że skarżąca nie podnosi kwestii wymogu, aby postanowienie to było rozstrzygnięciem kończącym postępowanie w sprawie. Trybunał uznaje zatem, że tak sformułowany zarzut jest oczywiście bezzasadny.

Skarga o wznowienie postępowania jest środkiem zaskarżenia o charakterze nadzwyczajnym. Jej wniesienie otwiera bowiem drogę do orzekania przez sąd w sprawie, w związku z którą zapadło już wcześniej prawomocne rozstrzygnięcie. Postępowanie ze skargi o wznowienie nie jest zatem nowym postępowaniem, lecz dalszym ciągiem rozpoznawania sprawy prawomocnie już rozstrzygniętej.

Zgodnie z art. 399 § 1 k.p.c. w wypadkach przewidzianych w dziale VI można żądać wznowienia postępowania, które zostało zakończone prawomocnym wyrokiem. Oznacza to, że skarga o wznowienie przysługuje tylko od prawomocnego rozstrzygnięcia merytorycznego. Jedyny wyjątek od tej zasady przewiduje § 2 tego przepisu, który dopuszcza wznowienie postępowania – na podstawie art. 4011 k.p.c. (sytuacja, w której Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie) – w razie, gdy postępowanie zostało zakończone prawomocnym postanowieniem. W orzecznictwie podkreśla się, że art. 399 § 2 k.p.c. należy odczytywać łącznie z § 1 tego przepisu, a zatem skarga o wznowienie dotyczy jedynie postanowienia, które jako orzeczenie niemerytoryczne kończy postępowanie w sprawie. Skarga o wznowienie nie może być więc wniesiona od prawomocnych postanowień kończących postępowanie pomocnicze czy wpadkowe (zob. uchwała SN z 4 sierpnia 2006 r., sygn. akt III CZP 51/06, OSNC z 2007 r., nr 5, poz. 71).

Takie ukształtowanie instytucji skargi o wznowienie jest konsekwencją waloru stabilności orzeczeń sądowych wydanych w postępowaniu cywilnym, chronionej przez instytucję ich prawomocności. Wskazana reguła należy w sądowym postępowaniu cywilnym do istotnych założeń tego postępowania; zmierza do ochrony zaufania do obowiązującego porządku prawnego w ogólności i ma na celu zapewnienie stronom ochrony nabytych przez nie praw (zob. uchwała składu siedmiu sędziów SN z 30 listopada 2010 r., sygn. akt III CZP 16/10, OSNC z 2011 r., nr 4, poz. 38).

Biorąc zatem pod uwagę ten szczególny charakter skargi o wznowienie i sposób jej ukształtowania, Trybunał stwierdza, że żądanie skarżącej dopuszczenia możliwości wniesienia skargi o wznowienie postępowania w postępowaniu egzekucyjnym od orzeczeń procesowych – niezależnie od kwestii, czy są to postanowienia kończące sprawę co do istoty, oraz bez ograniczenia podstawy do art. 4011 k.p.c. – jest oczywiście bezzasadne. W ocenie Trybunału uwzględnienie argumentacji wyrażonej w skardze konstytucyjnej oznaczałoby bowiem de facto nieuzasadnione, a wręcz sprzeczne z istotą przyjętej regulacji, rozszerzenie instytucji wznowienia postępowania w postępowaniu egzekucyjnym na postanowienia niedotyczące istoty sprawy. W tym zakresie oznaczałoby to konieczność zmiany charakteru nadzwyczajnego środka prawnego, jakim jest skarga o wznowienie postępowania, na środek o charakterze zbliżonym do zwykłego środka zaskarżenia, prowadzącego do postępowania trójinstancyjnego. To z kolei należałoby odczytywać jako zarzut luki prawnej, która nie mieści się w zakresie spraw podlegających kontroli Trybunału Konstytucyjnego (zob. postanowienie TK z 28 sierpnia 2009 r., Ts 114/08, OTK ZU nr 2/B/2010, poz. 87; 11 grudnia 2012 r., Ts 321/11, OTK ZU nr 2/B/2013, poz. 197; 10 października 2012 r., Ts 38/12, OTK ZU nr 6/B/2012, poz. 535). Mając powyższe na uwadze, Trybunał stwierdza, że rozpoznawana skarga konstytucyjna nie spełnia wymogów formalnych, co przesądza o konieczności odmowy nadania jej dalszego biegu na podstawie art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 i art. 36 ust. 3 ustawy o TK.

Ponadto, Trybunał stwierdza, że w niniejszej sprawie nie występuje wskazana na wstępie, konieczna przesłanka rozpoznania skargi, jaką jest wykazanie przez skarżącego, że źródłem naruszenia jego konstytucyjnych praw lub wolności jest normatywna treść przepisów uczynionych przedmiotem skargi konstytucyjnej. Trybunał wielokrotnie przypominał, że nie można mówić o naruszeniu prawa lub wolności konstytucyjnej wówczas, gdy niemożność realizacji określonych praw czy wolności wynika z działań lub zaniechań tego podmiotu wywołujących skutki prawne.

W skardze konstytucyjnej skarżąca kwestionuje przepisy k.p.c., zarzucając, że wydane na ich podstawie orzeczenie Sądu Okręgowego w Opolu „zagrodziło (…) drogę sądową do starania się o wyłączenie obowiązku alimentacyjnego dłużnika”. Trybunał zwraca zatem uwagę, że skargę o wznowienie skarżąca wniosła od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji (Sądu Okręgowego w Opolu), wydanego w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji (Sądu Rejonowego w Opolu) odrzucające skargę na czynności komornika w postaci wezwania do uzupełnienia braków formalnych złożonego wniosku o zajęcie roszczenia dłużnika o zniesienie lub ograniczenie obowiązku alimentacyjnego i wydanie zaświadczenia, że wierzyciel może wykonywać roszczenia dłużnika. Sąd Rejonowy w Opolu odrzucił skargę skarżącej ze względu na złożenie jej po terminie. Sąd ten odniósł się jednak również do żądania skarżącej i wskazał, że „nawet w przypadku wniesienia skargi w terminie nie sposób byłoby żądaniom (…) uczynić zadość”. Artykuł 887 § 1 k.p.c. w związku z art. 909 i art. 902 k.p.c. nie uprawnia do dokonania zajęcia roszczenia o uchylenie alimentów. Sąd zauważył, że roszczenia w ogóle nie mogą być przedmiotem egzekucji, przedmiotem windykacji mogą być natomiast wierzytelności lub prawa majątkowe istniejące pod względem materialnoprawnym. Sąd wskazał również, że wierzycielowi przysługuje skarga pauliańska, a do wniesienia takiego powództwa skarżąca legitymowana jest z mocy prawa, nie jest zatem konieczne zaświadczenie komornika. Ocenę tę podzielił Sąd Okręgowy w Opolu. Ponadto sąd ten nie uwzględnił podnoszonych przez skarżącą okoliczności zmierzających do wykazania, że skarga została wniesiona w terminie. Zaznaczył, że kwestie te mogą stanowić podstawę ewentualnego wniosku o przywrócenie terminu złożenia skargi na czynność komornika. W związku z tymi okolicznościami skarżąca wniosła o wznowienie postępowania (oparcie postanowienia na dokumencie podrobionym lub przerobionym – art. 403 § 1 pkt 1 k.p.c.).

Mając na uwadze zatem sprawę, w związku z którą złożono skargę, Trybunał stwierdza, że „zagrodzenie drogi do starania się o wyłączenie obowiązku alimentacyjnego dłużnika” wynikało przede wszystkim z braku dochowania przez skarżącą należytej staranności w prowadzeniu swojej sprawy.

Ponadto, należy wskazać, że nawet gdyby Trybunał orzekł zgodnie z żądaniem skarżącej to – ze względu na ustalenia zawarte w wydanych w jej sprawie orzeczeniach oraz fakt, że wznowienie następuje jedynie w granicach zakreślonych podstawą wznowienia i stanowi kontynuację postępowania – nie pozwoliłoby to jej „na staranie się o wyłączenie obowiązku alimentacyjnego dłużnika”. Brak interesu skarżącej w kwestionowaniu regulacji k.p.c. przesądza o konieczności odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Trybunał zwraca również uwagę, że w treści wskazanego jako wzorzec prawa do sądu nie mieści się żądanie wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu (por. postanowienie TK z 18 stycznia 2006 r., Ts 55/05, OTK ZU nr 1/B/2006, poz. 31). Na takim zaś założeniu zasadza się argumentacja skarżącej – naruszenia swoich praw konstytucyjnych skarżąca upatruje bowiem właśnie w niemożności skorzystania z tego rodzaju nadzwyczajnego środka zaskarżenia.

Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał stwierdza, że z przedstawionych powyżej powodów przekazanie skargi do merytorycznej kontroli jest niedopuszczalne.




W związku z powyższym należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.