Pełny tekst orzeczenia

112/2/B/2015



POSTANOWIENIE

z dnia 11 grudnia 2014 r.

Sygn. akt Tw 17/14



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Mirosław Granat,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym wniosku Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego w sprawie zgodności:

1) art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1440, ze zm.) w zakresie, w jakim ma zastosowanie do dodatku pielęgnacyjnego, z art. 2 w zw. z art. 69 oraz art. 67 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

2) art. 24 ust. 2a ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1456, ze zm.) w zakresie, w jakim pomija przyznanie zasiłku pielęgnacyjnego, za okres na który opiewa orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, z art. 2 w zw. z art. 69 i art. 67 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu wnioskowi.



UZASADNIENIE



25 czerwca 2014 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego o zbadanie zgodności art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1440, ze zm.; dalej: ustawa o FUS) w zakresie, w jakim ma zastosowanie do dodatku pielęgnacyjnego, z art. 2 w zw. z art. 69 oraz art. 67 i art. 31 ust. 3 Konstytucji, a także art. 24 ust. 2a ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1456, ze zm.; dalej: ustawa o świadczeniach) w zakresie, w jakim pomija przyznanie zasiłku pielęgnacyjnego, za okres na który opiewa orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, z art. 2 w zw. z art. 69 i art. 67 Konstytucji.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 28 lipca 2014 r. wnioskodawca został wezwany do usunięcia, w terminie 7 dni od dnia doręczenia zarządzenia, braków formalnych wniosku przez: wyjaśnienie, na czym polega naruszenie art. 2 w zw. z art. 69 oraz art. 67 i art. 31 ust. 3 Konstytucji przez zakwestionowany art. 129 ust. 1 ustawy o FUS w zakresie, w jakim dotyczy dodatku pielęgnacyjnego; wyjaśnienie, na czym polega naruszenie art. 2 w zw. z art. 69 i art. 67 Konstytucji przez zakwestionowany art. 24 ust. 2a ustawy o świadczeniach w zakresie, w jakim dotyczy zasiłku pielęgnacyjnego; wskazanie przepisu prawa lub statutu, dowodzącego, że kwestionowane akty normatywne dotyczą spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy.

W piśmie z 17 czerwca 2014 r. wnioskodawca odniósł się do stwierdzonych przez Trybunał Konstytucyjny braków formalnych wniosku.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. Zgodnie z art. 36 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wniosek przedstawiony przez ogólnokrajowy organ związku zawodowego podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. W postępowaniu tym Trybunał Konstytucyjny w składzie jednego sędziego bada, czy wniosek odpowiada wymogom formalnym (art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o TK), czy nie jest oczywiście bezzasadny (art. 36 ust. 3 ustawy o TK), a w szczególności, czy pochodzi od uprawnionego podmiotu (art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji).



1.1. Trybunał wielokrotnie podkreślał, że uprawnienie do występowania z wnioskiem o dokonanie abstrakcyjnej kontroli norm nieprzypadkowo zostało przyznane ogólnokrajowym organom związków zawodowych oraz ogólnokrajowym władzom organizacji pracodawców i organizacji zawodowych w jednym przepisie ustawy zasadniczej (art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji). Oznacza to, zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, że intencją ustrojodawcy było przyznanie ochrony tylko takim interesom tychże organizacji, które mają pewien wspólny mianownik. Są to – odpowiednio – interesy pracownicze, interesy pracodawców w związku z zatrudnianiem pracowników oraz interesy związane z wykonywaniem zawodu (por. postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z: 17 marca 2003 r., Tw 63/02, OTK ZU nr 1/B/2003, poz. 11; 25 lutego 2003 r., Tw 77/02, OTK ZU nr 3/B/2003, poz. 163; 19 marca 2003 r., Tw 73/02, OTK ZU nr 2/B/2003, poz. 80; 21 maja 2003 r., Tw 6/03, OTK ZU nr 2/B/2003, poz. 85, a w szczególności wydane w pełnym składzie postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 28 stycznia 2004 r., Tw 74/02, OTK ZU nr 1/B/2004, poz. 2).

Konsekwencją takiego uregulowania jest to, że zakres działania związków zawodowych w rozumieniu art. 191 ust. 2 Konstytucji nie obejmuje wszystkich spraw pozostających w gestii takich organizacji, a przyznanych im na mocy ich statutów, ustaw zwykłych, czy nawet niektórych przepisów ustawy zasadniczej (por. postanowienie TK z 20 grudnia 2005 r., Tw 12/05, OTK ZU nr 5/B/2007, poz. 179). Istotą działania związku zawodowego jest bowiem reprezentacja praw i interesów zawodowych oraz socjalnych bezpośrednio związanych z pracowniczym statusem ich członków (zob. wyrok TK z 28 kwietnia 2009 r., K 27/07, OTK ZU nr 4/A/2009 poz. 54 i powołane tam orzecznictwo). Tym samym podmioty te zostały ograniczone w zakresie swobody wyboru zarówno przedmiotu kontroli, jak i wzorców kontroli w postępowaniu przez Trybunałem Konstytucyjnym.



2. W rozpatrywanej sprawie uznanie legitymacji do inicjowania abstrakcyjnej kontroli norm uzależnione jest od spełnienia przesłanki podmiotowej – wniosek musi pochodzić od podmiotu wskazanego w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji oraz przedmiotowej – zaskarżony przez wnioskodawcę akt normatywny powinien dotyczyć spraw objętych jego zakresem działania (art. 191 ust. 2 Konstytucji).



2.1. Trybunał Konstytucyjny zbadał, czy wnioskodawca, kwestionując zgodność zaskarżonych przepisów, spełnia kryterium wyznaczone przez ustrojodawcę w art. 191 ust. 2 Konstytucji, tj. czy występuje o kontrolę unormowań prawnych, które dotyczą spraw objętych jego zakresem działania.



2.2. Wnioskodawca wskazuje, że „wniosek pozostaje w związku ze statutową właściwością związku zawodowego – w zakresie prawa pracy i ubezpieczeń społecznych – zrzeszającego pracowników emerytów i rencistów”. Ponadto wywodzi swoje uprawnienie do złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego z przepisów ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 2014 r. poz. 167; dalej: ustawa o związkach zawodowych), tj. art. 1 ust. 1 i art. 8 ustawy o związkach zawodowych. Zgodnie z art. 1 ust. 1 tej ustawy związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. W myśl art. 8 ustawy związki zawodowe kontrolują przestrzeganie przepisów dotyczących interesów pracowników, emerytów, rencistów, bezrobotnych i ich rodzin.



2.3. W rozpatrywanej sprawie wnioskodawca wskazuje jako przedmiot kontroli art. 129 ust. 1 ustawy o FUS, zgodnie z którym świadczenia z tytułu ubezpieczenia społecznego wypłaca się od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu, z uwzględnieniem ust. 2 (tj. wypłaty renty rodzinnej). Wnioskodawca zaskarżył art. 129 ust. 1 ustawy o FUS w zakresie, w jakim dotyczy dodatku pielęgnacyjnego.

Wnioskodawca kwestionuje również art. 24 ust. 2a ustawy o świadczeniach, w myśl którego jeżeli w okresie trzech miesięcy, licząc od dnia wydania orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, zostanie złożony wniosek o ustalenie prawa do świadczenia uzależnionego od niepełnosprawności, prawo to ustala się począwszy od miesiąca, w którym złożono wniosek o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności. Przepis ten zaskarżono w zakresie, w jakim dotyczy zasiłku pielęgnacyjnego.



2.4. Trybunał stwierdza, że żaden z zakwestionowanych przepisów nie dotyczy spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy, tj. praw lub obowiązków pracowników (emerytów i rencistów) związanych ze stosunkiem pracy (zob. w szczególności wydane w pełnym składzie postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 28 stycznia 2004 r., Tw 74/02, OTK ZU nr 1/B/2004, poz. 2). Zarówno dodatek pielęgnacyjny, który przysługuje emerytom i rencistom (art. 75 ust. 1 ustawy o FUS), jak i zasiłek pielęgnacyjny, który przysługuje osobom niepełnosprawnym oraz osobom, które ukończyły 75 rok życia (art. 16 ust. 2-3 ustawy o świadczeniach), mają na celu wsparcie tych osób jako niezdolnych do samodzielnej egzystencji. Ani dodatek pielęgnacyjny, ani zasiłek pielęgnacyjny nie są bezpośrednio związane ze stosunkiem pracy, nie są też jakąkolwiek formą wynagrodzenia za pracę. Są to świadczenia o charakterze pomocowym – w przypadku zasiłku pielęgnacyjnego, oraz ubezpieczeniowym – w przypadku dodatku pielęgnacyjnego.

Zaskarżone przepisy dotyczące terminu wypłaty świadczenia z tytułu ubezpieczenia społecznego (w tym dodatku pielęgnacyjnego) oraz terminu ustalania prawa do świadczenia rodzinnego (w tym zasiłku pielęgnacyjnego) nie pozostają zatem w bezpośrednim związku z interesem prawnym wnioskodawcy jako związku zawodowego ani interesem prawnym jego członków. Wnioskodawca zmierza w istocie do ochrony interesów ogólnospołecznych, tj. ochrony praw osób niepełnosprawnych oraz emerytów i rencistów – niezdolnych do samodzielnej egzystencji. Świadczy o tym nie tylko treść zaskarżonych przepisów ustawy o FUS oraz ustawy o świadczeniach, ale również wskazany jako wzorzec kontroli art. 2 w zw. z art. 69 oraz art. 67 i art. 31 ust. 3 Konstytucji, które mają charakter gwarancyjny w stosunku do obywateli.



2.5. Trybunał Konstytucyjny stwierdza zatem, że zakwestionowane przez wnioskodawcę przepisy oraz wskazane wzorce kontroli wykraczają poza granice przyznanej ogólnokrajowym organom związków zawodowych ograniczonej rzeczowo zdolności inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji), „konsumując” cechy wniosku, który mogą złożyć jedynie podmioty legitymowane generalnie, wymienione w art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji.

Okoliczność ta stanowi samoistną podstawę odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia.



W tym stanie rzeczy Trybunał postanowił jak w sentencji.