Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 marca 2016 r.

Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 marca 2016 r. w Bielsku-Białej

na rozprawie

sprawy z powództwa B. Ś., K. Ś., J. K., M. K.

przeciwko Gminie B., (...) Miejska Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B.

o stwierdzenie nieważności czynności prawnej

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej

z dnia 8 października 2015 r. sygn. akt I C 88/15

I. zmienia zaskarżony wyrok w całości w ten sposób, że:

1. stwierdza nieważność czynności prawnej w postaci umowy przeniesienia własności zawartej w dniu 2 grudnia 1993 r. w B. pomiędzy Zarządem Miasta B. działającym w imieniu Gminy B. a (...) Miejska Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B., sporządzonej w formie aktu notarialnego przed notariuszem O. M. Rep. A. Nr (...) w części dotyczącej przeniesienia własności nieruchomości stanowiącej pgr (...) oraz udziału w 1/5 w nieruchomości stanowiącej pgr (...) naówczas obj. Kw (...) Sądu Rejonowego w B.,

2. zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz powodów B. Ś. i K. Ś. jako wierzycieli solidarnych kwotę 3044 zł (trzy tysiące czterdzieści cztery złote) tytułem zwrotu kosztów procesu,

3. stwierdza nieważność czynności prawnej w postaci umowy przeniesienia własności zawartej w dniu 2 grudnia 1993 r. w B. pomiędzy Zarządem Miasta B. działającym w imieniu Gminy B. a (...) Miejska Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B., sporządzonej w formie aktu notarialnego przed O. M. Rep. A. Nr (...) w części dotyczącej przeniesienia własności nieruchomości stanowiącej pgr(...) oraz udziału w 1/5 w nieruchomości stanowiącej pgr (...) naówczas obj. Kw (...) Sądu Rejonowego w B.,

4. zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz powodów M. K. i J. K. jako wierzycieli solidarnych kwotę 3183 zł (trzy tysiące sto osiemdziesiąt trzy złote) tytułem zwrotu kosztów procesu;

II. zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz powodów B. Ś. i K. Ś. jako wierzycieli solidarnych kwotę 1810 zł (jeden tysiąc osiemset dziesięć złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

III. zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz powodów M. K. i J. K. jako wierzycieli solidarnych kwotę 1949 zł (jeden tysiąc dziewięćset czterdzieści dziewięć złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Ryszard Biegun SSO Leszek Filapek SSO Andrzej Roman

Sygn. akt II Ca 2/16

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 19 stycznia 2015 roku, wniesionym przeciwko Gminie B. oraz spółce (...) Sp. z o.o. z siedzibą w B., powodowie B. Ś. oraz K. Ś. domagali się ustalenia nieważności umowy przeniesienia własności zawartej pomiędzy pozwanymi w dniu 2 grudnia 1993 roku (rep. A numer (...)), w części dotyczącej przeniesienia własności nieruchomości stanowiącej parcelę gruntową nr (...) oraz udział w wysokości 1/5 własności nieruchomości stanowiącej parcelę gruntową (...) (należących uprzednio do powodów), objętych księgą wieczystą numer (...). Ponadto powodowie wnieśli o solidarne zasądzenie od pozwanych kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, że powodowie nabyli przedmiotową nieruchomość pgr (...) oraz udział po 1/10 w nieruchomości (...) na podstawie umowy darowizny z dnia 23 stycznia 1960 roku. Następnie - w drodze umowy sprzedaży zawartej w trybie art. 6 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku, o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości -powodowie sprzedali ww. nieruchomości Skarbowi Państwa, działającemu przez Prezydenta Miasta B.. Zaznaczono przy tym, że w § 3 umowy sprzedaży zaznaczono, iż nieruchomości te są niezbędne dla potrzeb UM w B., w związku z realizacją zatwierdzonych planów budowy Politechniki (tereny zastępcze), który to cel nie został nigdy zrealizowany. Jak wskazano, w drodze umowy przeniesienia własności z dnia 2 grudnia 1993 roku z pozwanej Gminy na pozwaną spółkę przeniesiono własności przedmiotowych nieruchomości.

Powodowie wskazali, że zgodnie z przepisami ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, nieruchomość wywłaszczona, a niewykorzystana na cel będący podstawą wywłaszczenia powinna podlegać zwrotowi. Zaznaczono przy tym, że pomimo nieprawomocnej decyzji o zwrocie przedmiotowych nieruchomości na rzecz powodów, te zostały zbyte na rzecz pozwanej spółki, jeszcze przed uchyleniem ww. decyzji w trybie nadzoru instancyjnego. Jak podkreślono, przenosząc przedmiotowe nieruchomości na rzecz pozwanej spółki gmina działała wbrew swoim obowiązkom ustawowym.

Uzasadniając interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności czynności prawnej powodowie wskazali, że postępowanie administracyjne w przedmiocie zwrotu na ich rzecz nieruchomości będących przedmiotem kwestionowanej umowy sprzedaży, nie może zostać zakończone, ze względu na fakt, iż pozwana gmina nie włada tymi nieruchomościami.

W odpowiedzi na pozew Gmina B. wniosła o oddalenie powództwa w całości, za przyznaniem kosztów postępowania.

W pierwszej kolejności wskazała, że przepisy o gospodarce nieruchomościami dotyczą czynności prawnych dokonanych po wejściu w życie tej ustawy, zaś prawo nie działa wstecz. Po wtóre pozwana gmina podniosła, że powodowie nie mają interesu prawnego w wytoczeniu powództwa. Jak podkreślono, prawomocna decyzja Wojewody (...) z dnia 21 marca 1994 roku, w przedmiocie odmowy zwrotu nieruchomości, wiąże nie tylko strony, lecz również organy administracji publicznej i sądy. Zaznaczono przy tym, że nie istnieje możliwość zwrotu nieruchomości w sytuacji, gdy pozwana gmina nieruchomością taką nie włada, zaś nawet samo orzeczenie nieważności przedmiotowej umowy nie doprowadzi do uzyskania władania nad przedmiotowymi nieruchomościami przez Gminę B..

Pozwana gmina wskazała również, że przedmiotowe nieruchomości nie zostały użyte na inny cel niż wskazany w umowie sprzedaży z dnia 25 listopada 1975 roku, tj. celem pozyskania terenów zastępczym niezbędnych dla potrzeb Urzędu Miejskiego w B., w związku z realizacją planów budowy Politechniki. Wskazano, że nieruchomości te niezmiennie do chwili obecnej pozostają potrzebne i użytkowane zgodnie z celem ich nabycia.

W końcu pozwana gmina podniosła zarzut zasiedzenia przedmiotowych nieruchomości przez pozwaną spółkę. Jak podkreślono, spółka nabyła nieruchomości w zaufaniu do treści ksiąg wieczystych, w której nie były ujawnione jakiekolwiek roszczenia innych osób trzecich. Wskazano, że pozwana spółka przez 20 lat była posiadaczem samoistnym nieruchomości w dobrej wierze.

W odpowiedzi na pozew pozwana spółka wniosła o oddalenie powództwa w całości, za przyznaniem kosztów postępowania. W uzasadnieniu wskazano, że wbrew twierdzeniom pozwu przedmiotowe nieruchomości w dalszym ciągu pozostają wykorzystywane zgodnie z celem, w którym zostały nabyte. Wskazano także, iż spadkobiercom poprzednich właścicieli nie przysługuje żądanie zwrotu nieruchomości, jeżeli nieruchomość została zbyta przed dniem wejścia w życie ustawy o gospodarce nieruchomościami. Ponadto podniesiono, iż przepis art. 216 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, na który powołują się powodowie dotyczy wyłącznie czynności dokonanych po jej wejściu w życie. W końcu zaznaczono, że pozwana spółka włada nieprzerwanie sporną nieruchomością co najmniej od 1977 roku, w związku z czym podniesiono zarzut jej zasiedzenia.

Pozwem z dnia 20 stycznia 2015 roku (zarejestrowanym pod sygn. akt I C 95/15), wniesionym przeciwko Gminie B. oraz spółce (...) Sp. z o.o. z siedzibą w B., powodowie M. K. oraz J. K. domagali się ustalenia nieważności umowy przeniesienia własności zawartej pomiędzy pozwanymi w dniu 2 grudnia 1993 roku (rep. A numer (...)), w części dotyczącej przeniesienia własności nieruchomości stanowiącej parcelę gruntową nr (...) oraz udział w wysokości 1/5 własności nieruchomości stanowiącej parcelę gruntową (...) (należących uprzednio do powodów), objętych księgą wieczystą numer (...). Ponadto powodowie wnieśli o solidarne zasądzenie od pozwanych kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

Powodowie wskazali, że w dniu 20 listopada 1975 roku - w drodze umowy sprzedaży zawartej w trybie art. 6 ustawy z dnia 12 marca 1985 roku, o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości - S. oraz S. K. (1) sprzedali ww. nieruchomości Skarbowi Państwa, działającemu przez Prezydenta Miasta B.. Zaznaczono przy tym, że w § 3 umowy sprzedaży zaznaczono, iż nieruchomości te są niezbędne dla potrzeb UM w B., w związku z realizacją zatwierdzonych planów budowy Politechniki (tereny zastępcze), który to cel nie został nigdy zrealizowany. Jak wskazano, w drodze umowy przeniesienia własności z dnia 2 grudnia 1993 roku z pozwanej Gminy na pozwaną spółkę przeniesiono własności przedmiotowych nieruchomości.

Powodowie wskazali, że zgodnie z przepisami ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, nieruchomość wywłaszczona, a niewykorzystana na cel będący podstawą wywłaszczenia powinna podlegać zwrotowi, zaś przenosząc przedmiotowe nieruchomości na rzecz pozwanej spółki gmina działała wbrew swoim obowiązkom ustawowym.

Powodowie wskazali, że posiadają legitymację czynną do występowania w sprawie w charakterze powodów, która wynika z faktu odziedziczenia przez nich - w częściach równych - spadku po zmarłych S. i S. K. (2).

Uzasadniając interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności czynności prawnej powodowie wskazali, że postępowanie administracyjne w przedmiocie zwrotu na ich rzecz nieruchomości będących przedmiotem kwestionowanej umowy sprzedaży, nie może zostać zakończone, ze względu na fakt, iż pozwana gmina nie włada tymi nieruchomościami.

W odpowiedzi pozwana spółka wniosła o oddalenie powództwa w całości, za przyznaniem kosztów postępowania. W uzasadnieniu wskazano, że wbrew twierdzeniom pozwu przedmiotowe nieruchomości w dalszym ciągu pozostają wykorzystywane zgodnie z celem, w którym zostały nabyte. Wskazano także, iż spadkobiercom poprzednich właścicieli nie przysługuje żądanie zwrotu nieruchomości, jeżeli nieruchomość została zbyta przed dniem wejścia w życie ustawy o gospodarce nieruchomościami. Ponadto podniesiono, iż przepis art. 216 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, na który powołują się powodowie dotyczy wyłącznie czynności dokonanych po jej wejściu w życie. W końcu zaznaczono, że pozwana spółka włada nieprzerwanie sporną nieruchomością co najmniej od 1977 roku, w związku z czym podniesiono zarzut jej zasiedzenia.

Zarządzeniem z dnia 23 lutego 2015 roku sprawy zarejestrowane pod sygn. akt I C 95/15 oraz I C 88/15 zostały połączone do wspólnego rozpoznania pod sygn. akt I C 88/15 - w związku z faktem, że dotyczą tego samego aktu notarialnego stanowiącego umowę, której unieważnienia domagali się powodowie.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy w B. powództwo B. Ś. i K. Ś. przeciwko pozwanym (...) Miejska Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B. i Gminie B. o stwierdzenie nieważności czynności prawnej - oddalił; powództwo J. K. i M. K. przeciwko pozwanym (...) Miejska Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B. i Gminie B. o stwierdzenie nieważności czynności prawnej - oddalił; zasądził od powodów B. Ś., K. Ś., J. K. i M. K. jako dłużników solidarnych na rzecz strony pozwanej Gminy B. kwotę 2.400,00 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu - zwrotu kosztów zastępstwa procesowego; zasądził od powodów B. Ś., K. Ś., J. K. i M. K. jako dłużników solidarnych na rzecz strony pozwanej (...) Miejska Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B. kwotę 2.417,00 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu - zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Rejonowy ustalił, co następuje:

Prawo własności nieruchomości gruntowej położonej w B., składającej się z działek ewidencyjnych o numerach: pgr (...), pgr (...), pgr (...), pgr (...), pgr (...), (...), (...), (...), (...) oraz (...), o łącznej powierzchni 17,3937 ha, zabudowanej budynkami niemieszkalnymi, dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w B., Wydział VII Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą pod numerem (...), przysługuje spółce (...) Sp. z o.o. z siedzibą w B..

Udział wielkości 2/5 w prawie własności nieruchomości gruntowej położonej w B., stanowiącej działkę ewidencyjną numer (...) o powierzchni 0,0457 ha, dla której Sąd Rejonowy w B., Wydział VII Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą pod numerem (...), przysługuje spółce (...) Sp. z o.o. z siedzibą w B..

Pismem z dnia 18 lipca 1975 roku (...) Zarząd (...) w B. zwrócił się do małżonków S. i S. K. (2) z ofertą o dobrowolne odstąpienie na rzecz Skarbu Państwa parceli gruntowej numer (...) o powierzchni 1.497 m ² (objętej KW nr (...)) - w drodze umowy sprzedaży zawartej w formie aktu notarialnego. Ww. małżonkom zaoferowano cenę sprzedaży w wysokości 180.502,00 zł. Jednocześnie oferent wezwał ich do wskazania - w terminie 7 dni - czy wyrażają zgodę na dobrowolne odstąpienie nieruchomości, pod rygorem skierowania sprawy na drogę postępowania wywłaszczeniowego.

Pismem z dnia 2 października 1975 roku (...) Zarząd (...) przy Prezydencie Miasta w B. zwrócił się do powodów B. Ś. i K. Ś. z ofertą o dobrowolne odstąpienie na rzecz Skarbu Państwa parceli gruntowej numer (...) o powierzchni 1.220 m ² (objętej KW nr (...)) - w drodze umowy sprzedaży zawartej w formie aktu notarialnego. Powodom zaoferowano cenę sprzedaży w wysokości 118.964,00 zł. Jednocześnie oferent wezwał powodów do wskazania - w terminie 7 dni - czy wyrażają zgodę na dobrowolne odstąpienie nieruchomości, pod rygorem skierowania sprawy na drogę postępowania wywłaszczeniowego.

W dniu 20 listopada 1975 roku S. i S. K. (2) oraz powodowie B. Ś. i K. Ś. zawarli ze Skarbem Państwa - Prezydentem Miasta B. (reprezentowanym przez M. P. - Kierownika Zarządu (...) Terenami Urzędu Miejskiego w B.) umowę sprzedaży nieruchomości, mocą której m.in.:

- S. i S. K. (2) sprzedali Skarbowi Państwa nieruchomość objętą księgą wieczystą numer (...), stanowiącą parcelę gruntową numer (...) oraz 1/5 części udziału w prawie własności nieruchomości objętej księgą wieczystą numer (...), stanowiącej parcelę gruntową numer (...) - wraz ze składnikiem roślinnym i budowlanym, za cenę 188.880,00 zł;

- B. Ś. i K. Ś. sprzedali Skarbowi Państwa nieruchomość objętą księgą wieczystą numer (...), stanowiącą parcelę gruntową numer (...) oraz po 1/10 części (łącznie obaj 1/5 części) udziału w prawie własności nieruchomości objętej księgą wieczystą numer (...), stanowiącej parcelę gruntową numer (...) ze składnikiem roślinnym i budowlanym, za cenę 127.342,00 zł.

W § 3 zawartej umowy wskazano, że nabywane przez Państwo nieruchomości są niezbędne dla potrzeb Urzędu Miejskiego w B., w związku z realizacją zatwierdzonych planów budowy Politechniki (tereny zastępcze), stosownie do przedłożonej decyzji (...) tego (...) z dnia 16 stycznia 1975 roku (nr(...)).

(...) objęte umową sprzedaży z dnia 20 listopada 1975 roku (rep. A nr (...)), objęte księgami wieczystymi o numerach: (...) ((...)), (...) ((...), (...) ((...)), (...) ((...)) oraz (...) ((...)) zostały przepisane do księgi wieczystej numer (...), obejmującej nieruchomość stanowiącą własność Państwa.

Decyzją z dnia 13 sierpnia 1977 roku (nr (...)) Kierownik (...) Zarządu (...) w B. przekazał Zarządowi (...)Miejskiej w B., odpłatnie, na czas nieokreślony, w użytkowanie, m.in. działki: - pgr (...) objętą KW nr (...),

-

pgr (...) objętą KW nr (...),

-

pgr (...)objętą KW nr (...).

-

Decyzją kierownika Urzędu Miejskiego w B., Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntami z dnia 20 września 1988 roku, orzeczono:

1)  wygaszenie Zarządowi Zieleni Miejskiej w B. prawa dalszego zarządu gruntem państwowym, położonym na terenie m. B., oznaczonego jako:

-

pgr(...) objęta KW nr (...),

-

pgr (...) objęta KW nr (...),

-

pgr (...) objęta KW nr (...),

-

pgr (...) objęta I. 647 gm. kat. Kamienica,

-

pgr (...)objęta I. 647 gm. kat. Kamienica,

-

pgr (...) objęta KW nr (...) i nieodpłatne przejęcie tych parcel;

2)  pozostawienie (oddanie) Zarządowi (...) Miejskiej w B. na czas nieokreślony, gruntów państwowych położonych na terenie miasta B., stanowiących między innymi parcele gruntowe oznaczone jako:

-

pgr (...) objęta KW nr (...),

-

pgr (...) objęta KW nr (...),

-

pgr (...) objęta KW nr (...),

-

pgr (...) objęta KW nr (...),

-

pgr (...) objęta KW nr (...),

-

pgr (...) objęta KW nr (...),

-

pgr (...) objęta I. 647 gm. kat. Kamienica,

-

pgr (...) objęta KW nr (...),

-

pgr (...) objęta KW nr (...),

-

pgr (...) objęta KW nr (...).

Parcele gruntowe o numerach (...), (...), (...) oraz (...) gm. kat. K., zgodnie z miejscowym, ogólnym planem zagospodarowania przestrzennego miasta B., leżą:

-

pgr (...) - 6 w jednostce strukturalnej (...) - tereny zieleni urządzonej, w przyszłości baza wypoczynkowo - rekreacyjna. Strefa podstokowa strefy górskiej;

-

pgr 272/5 - w jednostkach strukturalnych (...) - tereny zieleni urządzonej i (...) - tereny parków w ciągu zielenie ekologicznej.

W dniu 29 stycznia 1992 roku Gmina B. utworzyła w miejsce likwidowanego przedsiębiorstwa komunalnego Zarząd (...) Miejskiej w B., spółkę (...) Sp. z o.o. z siedzibą w B.. Gmina stałą się jedynym udziałowcem nowopowstałej spółki. Umową przeniesienia własności z dnia 02 grudnia 1993 roku (rep. A nr (...)) Zarząd Miasta B. przeniósł na rzecz spółki (...) Sp. z o.o. z siedzibą w B. m.in. prawo własności nieruchomości objętej księgą wieczystą numer (...) K., w skład której wchodzą między innymi parcele gruntowe numer (...), (...), (...), (...), (...), (...) i działki (...) o łącznej powierzchni 3,7769 ha.

Decyzją z dnia 17 sierpnia 1993 roku (nr (...)) Kierownik Urzędu Rejonowego w B. orzekł zwrot na rzecz powodów B. Ś. i K. Ś. prawa własności:

-

parceli gruntowej numer (...) (po ½ części na rzecz każdego z ww. powodów);

- parceli gruntowej numer (...) (po 1/10 części na rzecz każdego z ww. powodów). Jednocześnie zobowiązano powodów B. Ś. i K. Ś. do wpłaty na rzecz Urzędu Miasta w B. kwot po 27.539.400,00 zł. Na skutek odwołania Wiceprezydenta Miasta B. oraz spółki (...) Sp. z o.o. z siedzibą w B. od ww. decyzji, decyzją z dnia 21 kwietnia 1994 roku (nr (...)) Wojewoda (...) uchylił zaskarżoną decyzję w całości i orzekł o odmowie zwrotu ww. wykupionych na rzecz Skarbu Państwa nieruchomości.

W dniu 2 grudnia 1993 roku pozwana Gmina B. (reprezentowana przez przewodniczącego Zarządu Miasta B.) zawarła ze spółką (...) Sp. z o.o. z siedzibą w B. umowę przeniesienia własności nieruchomości, mocą której na pozwaną spółkę przeniesione zostało m.in. prawo własności nieruchomości objętej księgą wieczystą numer (...), składającą się m.in. z parcel gruntowych u numerach (...) i (...) (dotyczące sprawy z powództwa M. i J. K.) oraz (...) i (...) (dotyczące sprawy z powództwa B. i K. Ś.).

Prawomocnym postanowieniem z dnia 11 października 1993 roku (sygn. akt II Ns 830/93) Sąd Rejonowy w B.stwierdził, że spadek po zmarłym w dniu 28 września 1991 roku S. K. (1) nabyła wdowa S. K. (2) oraz dzieci M. K. i J. K. - po 1/3 części każde z nich. Spadek po zmarłej w dniu 02 września 2012 roku S. K. (2) nabyły na podstawie ustawy dzieci zmarłej: J. K. oraz M. K. po ½ części każde z nich.

Decyzją z dnia 30 marca 1994 roku (nr (...)) Kierownik Urzędu Rejonowego w B. umorzył postępowanie w sprawie zwrotu pgr (...) i (...), wywłaszczonych aktem notarialnym nr (...) z dnia 20 listopada 1975 roku od S. i S. K. (2). W uzasadnieniu wskazano, że decyzja o zwrocie nieruchomości może zostać wydana tylko w przypadku władania przez Skarb Państwa lub gminę przedmiotową nieruchomością, co nie miało miejsca ze względu na przekazanie gruntów Przedsiębiorstwu (...) przekształconemu następnie w spółkę (...) Sp. z o.o. z siedzibą w B..

W dniu 13 listopada 2013 roku B. Ś. oraz K. Ś. złożyli w Urzędzie Miejskim w B. wniosek o zwrot nieruchomości oznaczonej jako pgr (...) objętej KW nr (...). Decyzją z dnia 09 września 2014 roku (nr (...). (...).11.2013.KP) Prezydent Miasta B. umorzył, jako bezprzedmiotowe, postępowanie w sprawie wniosku B. Ś. i K. Ś. o zwrot nieruchomości położonej w B., oznaczonej jako działka (...) o powierzchni 1.220 m ², obręb K.. Na skutek odwołania B. Ś. i K. Ś., decyzją z dnia 06 listopada 2014 roku (nr (...). (...).3.51.2014) Wojewoda (...) utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję. W uzasadnieniu wskazał, że niemożliwy jest zwrot nieruchomości, która nie pozostaje we władaniu Skarbu Państwa lub gminy.

W dniu 12 grudnia 2014 roku K. Ś. oraz B. Ś. wnieśli do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. skargę na decyzję Wojewody (...) z dnia 06 listopada 2014 roku (nr (...). (...).3.51.2014) i domagając się jej uchylenia. Na skutek wniosku skarżących, postępowanie w sprawie (...) SA/GI 75/15 przed WSA w Gliwicach zostało zawieszone postanowieniem z dnia 02 kwietnia 2015 roku, do czasu prawomocnego zakończenia sprawy toczącej się przed Sądem Rejonowym w B. (sygn. akt I C 88/15). (...) Miejskiej Sp. z o.o. z siedzibą w B. od ww. postanowienia WSA w Gliwicach zostało oddalone postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 02 czerwca 2015 roku (sygn. akt I OZ 561/15).

Wnioskiem z dnia 10 marca 2015 roku powodowie M. K. oraz J. K. domagali się od Wojewody (...) wydania decyzji o zwrocie nieruchomości w postaci działki u numerze (...), dla której Sąd Rejonowy w Bielsku - Białej prowadzi księgę wieczystą pod numerem (...) oraz udziału w wysokości 1/5 nieruchomości w postaci działki o numerze (...) (dawniej (...)), do której Sąd Rejonowy w Bielsku -Białej prowadzi księgę wieczystą pod numerem (...)).

Decyzją nr (...) Starosty (...) z dnia 03 listopada 2011 roku orzeczono zwrot nieruchomości oznaczona jako pgr (...) (KW nr (...)) oraz 1/5 części pgr (...) (KW nr (...)), na rzecz A. S. (1/3 części), E. M. (1/3 części) oraz F. K. (1/3 części), z obowiązkiem zwrotu na rzecz Gminy B. kwoty 38.403,83 zł.

Wyrokiem z dnia 17 maja 1995 roku (sygn. akt SA/Ka 979/94) Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie, Ośrodek (...) w K., w sprawie ze skargi M. i A. małżonków K., na decyzję Wojewody (...) z dni 08 marca 1994 roku (nr (...)), w przedmiocie umorzenia postępowania administracyjnego o zwrot nieruchomości wykupionej na rzecz Skarbu Państwa, oddalił skargę. W uzasadnieniu wyroku wskazano, że niemożliwe jest orzeczenie zwrotu nabytych gruntów na rzecz poprzednich właścicieli w sytuacji, gdy nieruchomości te nie znajdują się we władaniu gminy.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Zgodnie z przepisem art. 216 ust. 1 ab initio ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku (Dz. U. z 2015 roku, poz. 782 j.t. ze zm.) o gospodarce nieruchomościami, przepisy rozdziału 6 działu III niniejszej ustawy stosuje się odpowiednio do nieruchomości przejętych lub nabytych na rzecz Skarbu Państwa na podstawie art. 6 lub art. 47 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz. U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64 oraz z 1982 r. Nr 11, poz. 79). Przepisy drugiej z ww. ustaw regulowały kwestię możliwości wywłaszczenia nieruchomości oraz sposób przeprowadzenia takiego postępowania. Zgodnie z przepisem art. 6 tej ustawy, ubiegający się o wywłaszczenie obowiązany jest przed wszczęciem postępowania wywłaszczeniowego wystąpić do właściciela o dobrowolne odstąpienie nieruchomości i w razie porozumienia zawrzeć z nim w formie prawem przepisanej umowę nabycia nieruchomości za cenę nie wyższą od ustalonej według zasad odszkodowania przewidzianych w niniejszej ustawie lub umowę zamiany nieruchomości według zasad tej ustawy. Umowa taka może być zawarta również w razie porozumienia stron w toku postępowania wywłaszczeniowego. Ustalenie ceny kupna nieruchomości następuje w oparciu o opinię biegłych z listy prezydium wojewódzkiej rady narodowej. W przypadku zawierania umowy zamiany przez przedsiębiorstwo państwowe wymagana jest zgoda właściwego ministra, któremu podlega przedsiębiorstwo, a w stosunku do przedsiębiorstwa podległego prezydium wojewódzkiej rady narodowej - zgoda tego prezydium. Minister wyraża zgodę po porozumieniu z prezydium wojewódzkiej rady narodowej.

Mając zatem na uwadze powyższe należy na wstępie stwierdzić, że niewątpliwie umowa sprzedaży nieruchomości z dnia 20 listopada 1975 roku (rep. A nr (...)), jakkolwiek mająca cywilnoprawny charakter, musi zostać uznana za wywłaszczenie powodów B. Ś. i K. Ś. oraz poprzedników prawnych powodów J. K. i M. K.. Stanowi o tym wprost powoływany przepis art. 6 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku, zgodnie z którym wystąpienie o dobrowolne odstąpienie nieruchomości oraz zawarcie porozumienia w formie prawem przewidzianej (umowa sprzedaży w formie aktu notarialnego) należy uznać za jeden z etapów postępowania wywłaszczeniowego (sensu largo) uregulowanego tą ustawą. Dopiero bowiem brak zgody właściciela nieruchomości na dobrowolne jej odstąpienie skutkowałby wszczęciem właściwego postępowania wywłaszczeniowego (sensu stricto), które prowadzić miało do tych samych skutków, jakie w przedmiotowej sprawie wywołała umowa z dnia 20 listopada 1975 roku.

Zgodnie z przepisami art. 136 ust. 1 - 3, 5 ustawy o gospodarce nieruchomościami, nieruchomość wywłaszczona nie może być użyta na cel inny niż określony w decyzji o wywłaszczeniu, z uwzględnieniem art. 137, chyba że poprzedni właściciel lub jego spadkobierca nie złożą wniosku o zwrot tej nieruchomości (ust. 1). W razie powzięcia zamiaru użycia wywłaszczonej nieruchomości lub jej części na inny cel niż określony w decyzji o wywłaszczeniu, właściwy organ zawiadamia poprzedniego właściciela lub jego spadkobiercę o tym zamiarze, informując równocześnie o możliwości zwrotu wywłaszczonej nieruchomości (ust. 2). Poprzedni właściciel lub jego spadkobierca mogą żądać zwrotu wywłaszczonej nieruchomości lub jej części, jeżeli, stosownie do przepisu art. 137, stała się ona zbędna na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu. Z wnioskiem o zwrot nieruchomości lub jej części występuje się do starosty, wykonującego zadanie z zakresu administracji rządowej, który zawiadamia o tym właściwy organ. Warunkiem zwrotu nieruchomości jest zwrot przez poprzedniego właściciela lub jego spadkobiercę odszkodowania lub nieruchomości zamiennej stosownie do art. 140 (ust. 3). W przypadku niezłożenia wniosku o zwrot wywłaszczonej nieruchomości lub jej części w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania zawiadomienia o możliwości zwrotu, uprawnienie do zwrotu nieruchomości lub jej części wygasa (ust. 5).

W tym miejscu na marginesie zaznaczyć, że strona pozwana kwestionowała przede wszystkim fakt przeznaczenia przedmiotowych nieruchomości na cel inny niż podstawa ich nabycia w dniu 20 listopada 1975 roku - co zarzucali powodowie. Trzeba podkreślić, że w świetle ustaleń faktycznych przedmiotowej sprawy nie sposób stwierdzić, by rzeczywiście zaktualizowały się przesłanki uznania za zbędne wywłaszczenia (nabycia w drodze umowy sprzedaży) przedmiotowych nieruchomości. W tym zakresie strona powodowa okoliczności takich nie wykazała, a to na niej (art. 6 KC i art. 232 zd. 1 KPC) spoczywał ciężar dowodu. Nawet jednak przyjmując, że cel określony w postanowieniu § 3 przedmiotowej umowy nie został zrealizowany, co skutkowałoby odpadnięciem celu wywłaszczenia nieruchomości (lub - jak w przedmiotowej sprawie - jej nabycie w drodze umowy sprzedaży, w ramach ustawy z dnia 12 marca 1958 roku), powództwo i tak nie podlegałoby uwzględnieniu, ze względu na fakt, iż przedmiotowe nieruchomości nie stanowią już własności pozwanej gminy.

Trzeba podkreślić, że jakkolwiek cytowane przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami dają szerokie uprawnienia podmiotom (lub ich spadkobiercom), którzy utracili prawo własności nieruchomości m.in. na podstawie ustawy 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, to jednak należy mieć na uwadze również inne wartości, takie jak przede wszystkim pewność obrotu prawnego oraz konstytucyjnej gwarancji prawa własności. Zasadnicze znaczenie w przedmiotowej sprawie miały bowiem daleko idące i niedopuszczalne z punktu widzenia postulatu pewności prawa, konsekwencje w obrocie prawnym, jakie pociągałoby za sobą uwzględnienie powództwa. Uznanie, że umowa sprzedaży z dnia 02 grudnia 1993 roku (rep. A nr (...)) zawarta pomiędzy pozwanymi jest nieważna mogłoby skutkować powstaniem po stronie powodów dalszych roszczeń (pomijając już sam fakt zwrotu na ich rzecz nieruchomości), co generowałoby (nie przesądzając) konieczność prowadzenia dalszych postępowań sądowych przeciwko pozwanej spółce.

Powyższe nie oznacza jednak, że powodowie pozbawieni są jakichkolwiek roszczeń mających na celu ochronę niewątpliwie naruszonego działaniem organów administracji uprawnienia. Byłoby to bowiem nie do pogodzenia z konstytucyjną zasadą demokratycznego państwa prawnego jakim jest Rzeczpospolita Polska. Wyważenie z jednej strony interesów powodów, z drugiej zaś poszanowanie zasady pewności obrotu prawnego skutkuje przyjęciem niebudzącego wątpliwości w orzecznictwie istnienia roszczenia odszkodowawczego po stronie powodowej. Jeżeli roszczenie poprzednich właścicieli o zwrot nieruchomości wywłaszczonej (a także nabytej w drodze umowy cywilnoprawnej), która nie została użyta na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu, w przypadku jej wcześniejszego zbycia przez wywłaszczyciela, nie może być zrealizowane w naturze, nie oznacza jeszcze pozbawienia ich w ogóle jakichkolwiek praw wywłaszczonego. Oznacza to bowiem tylko tyle, że roszczenie to nie może być zrealizowane w drodze restytucji własności na podstawie aktu administracyjnego (zob. uchwała składu 7 sędziów NSA w Warszawie z dnia 13 kwietnia 2015 roku, sygn. akt I OPS 3/14, LEX nr 1665182). Nie wyklucza to jednak (nie przesądzając tej kwestii) roszczenia odszkodowawczego względem jednostki samorządu terytorialnego, na zasadach odpowiedzialności deliktowej, za samo wykorzystanie nieruchomości na cel niezwiązany z celem, na który nieruchomość została nabyta nie powoduje nieważności takiej umowy (por. wyrok SN z dnia 29 maja 2014 roku, sygn. akt V CSK 384/13, LEX nr 1466215; wyrok SN z dnia 21 czerwca 2007 roku, sygn. akt IV CSK 81/07, OSNC-ZD 2008/2/40; wyrok SN z dnia 30 kwietnia 1987 roku, sygn. akt III CZP 19/87, OSNC 1988/7-8/96) - z zachowaniem wszelkich reguł dotyczących dowodzenia roszczenia odszkodowawczego. Sama umowa przekazania własności przedmiotowych nieruchomości z naruszeniem przepisów dotyczących ich zwrotu na rzecz poprzednich właścicieli nie może zostać z tego powodu uznana za nieważną (por. uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 15 września 2015 roku, sygn. akt III CZP 107/14, Biul.SN 2015/9/5).

Roszczenie o stwierdzenie nieważności ww. umowy należało zatem uznać za bezzasadne z przyczyn wyżej wskazanych, co skutkowało oddaleniem powództwa.

Podmioty występujące po stronie pozwanej były reprezentowane w sprawie przez profesjonalnych pełnomocników. Powyższe wiązało się z koniecznością poniesienia kosztów sądowych w wysokości:

-

2.400,00 zł - pozwana gmina (zwolniona od obowiązku ponoszenia opłaty skarbowej);

-

2.417,00 zł - pozwana spółka (koszty zastępstwa procesowego wraz z opłatą skarbową od udzielonego pełnomocnictwa).

W związku z powyższym, w oparciu o przepisy art. 98 §1 i §3 KPC w zw. z art. 99 KPC, Sąd Rejonowy obciążył powodów - jako przegrywających sprawę, kosztami postępowania poniesionymi przez pozwanych.

Apelację od tego wyroku złożyli powodowie B. Ś. i K. Ś., zaskarżając go w punktach 1., 3., 4., zarzucając:

1. naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a to art. 328 § 2 k.p.c. poprzez sporządzenie uzasadnienia wyroku w sposób uniemożliwiający ocenę toku wywodu Sądu I Instancji i tym samym wykluczającą sporządzenie zarzutów do wyroku bez odwoływania się do założeń alternatywnych czynionych w apelacji oraz uniemożliwiającą kontrole instancyjną, a polegającą na nie wskazaniu w uzasadnieniu, czy Sąd I instancji:

-

uznał za udowodnioną wskazywaną przez powodów istotną dla sprawy okoliczność faktyczną, że inwestycja o której mowa w § 3 umowy sprzedaży z dnia 20.11.1975 r. nie została zrealizowana - budowa Politechniki, ale nie była to wbrew twierdzeniom powodów istotna dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczność faktyczna, albowiem cel został zrealizowany, czy też

-

uznał tę okoliczność za istotną, ale nieudowodnioną i dlaczego nie dał wiary dowodom przedstawionym przez powodów; a nadto

-

nie wskazaniu i nie wyjaśnieniu podstawy prawnej twierdzenia, że objęta pozwem czynność prawna dotycząca nieruchomości powodów nie jest nieważna, a tym samym oddalenia powództwa.

2.  naruszenie przepisów postępowania mającego wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, a to art. 236 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i art. 233 § 1 poprzez nie wydanie postanowienia w przedmiocie zawartego w punkcie 4 pozwu wniosku dowodowego o dopuszczenie dowodu z dokumentów zawartych w aktach sprawy prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Bielsku-Białej Wydział I Cywilny (sygn. akt I C 211/04) i nie wzięcie pod uwagę okoliczności faktycznych wynikających z dokumentów znajdujących się w aktach tejże sprawy cywilnej, a tym samym dokonanie ustaleń faktycznych na niepełnym materiale dowodowym;

3.  naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a to art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 229 k.p.c, art. 244 k.p.c. oraz 228 § 1 k.p.c. polegające na dokonaniu dowolnej oraz wybiórczej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego polegającej na:

-

niewzięciu pod uwagę przez Sąd I instancji przy ustaleniach faktycznych dowodu w postaci prawomocnej decyzji Starosty (...) z dnia 3.11.2011 r. ( (...).Si. (...) - (...)) w uzasadnieniu której zostało wskazane, że inwestycja w postaci budowy Politechniki nie została zrealizowana, podczas gdy pozwani nie przedstawili przeciwdowodu, ani nawet nie zaprzeczyli omawianej okoliczności, a dodatkowo Gmina B. w piśmie z dnia 19.03.2015 r. wprost wskazała na fakt niezrealizowania przedmiotowej inwestycji;

-

nie uwzględnieniu faktu, że okoliczność nie zrealizowania inwestycji w postaci budowy Politechniki stosownie do decyzji (...) Urzędu Miejskiego w B. z dnia 16.01.1975 r. nr (...) jest okolicznością niesporną pomiędzy stronami, a tym samym w myśl art. 229 k.p.c. nie wymagała dalszego dowodzenia, co doprowadziło do naruszenia tego przepisu poprzez jego niezastosowanie;

-

nie uwzględnieniu faktu, że w/w okoliczność faktyczna została stwierdzona w decyzji Starosty (...) z dnia 3.11.2011 r. ( (...).Si. (...) - (...)), co powoduje, że zgodnie z art. 244 k.p.c. okoliczność ta winna zostać uznana za udowodnioną, co doprowadziło do naruszenia tego przepisu poprzez jego niezastosowanie;

-

nie uwzględnieniu, że fakt, iż w B. nie ma do dnia dzisiejszego Politechniki jest powszechnie znany, a tym samym w myśl art. 228 § 1 k.p.c. nie wymaga dowodu, co doprowadziło do naruszenia tego przepisu poprzez jego niezastosowanie;

co w konsekwencji doprowadziło do błędu Sądu I instancji w ustaleniach faktycznych, który nie uwzględnił faktu, że cel na który zostały wywłaszczone sporne nieruchomości (określony w § 3 umowy sprzedaży z dnia 20.11.1975 r.) nie został zrealizowany i tym celem nie mogło dojść do skutecznego wywłaszczenia dla terenów zastępczych w związku z budową Politechniki, która nigdy nie powstała;

4.  naruszenie przepisów prawa materialnego, a to: art. 69 oraz art. 46 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 29.04.1985 r. o gospodarce gruntami wywłaszczaniu nieruchomości (zwanej dalej „Ustawą z 1985 r." poprzez ich o błędną wykładnię skutkująca uznaniem, że objęte powództwem nieruchomości nie okazały się zbędne na cel na który zostały wywłaszczone pomimo, że wywłaszczenie nieruchomości na podstawie w/w ustawy mogło zostać dokonane na ściśle określone cele publiczne, a cel na jaki miały zostać wywłaszczone nieruchomości powodów - budowa Politechniki (tereny zastępcze) musiał być z uwagi na rodzaj zamierzenia (celu) - „innym oczywistym celem publicznym", a takim celem nie jest pozostawienie gruntów jako gruntów zastępczych przez Gminę B. w przypadku nie zrealizowania głównego celu publicznego - budowy Politechniki;

5.  naruszenie prawa materialnego, a to: art. 47 ust. 4 w zw. z art. 69 w zw. z art. 7 ustawy z dnia 29.04.1985 r. o gospodarce gruntami wywłaszczaniu nieruchomości (zwanej dalej „ustawą z 1985 r." w zw. z art. 58 § 1 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że:

-

dokonanie zbycia uprzednio wywłaszczonej nieruchomości pomimo jej zbędności na cel, na który została wywłaszczona, z naruszeniem uprawnień jej byłych właścicieli określonych w art. 69 ustawy z 1985 r., nie powoduje nieważności takiej czynności prawnej jako sprzecznej z prawem;

-

zawarcie objętej przedmiotowym powództwem umowy w momencie, gdy została w stosunku do powodów wydana nieprawomocna decyzja o zwrocie spornych nieruchomości, o którym to fakcie Gmina B. jako strona postępowania musiała wiedzieć, co skutkowało następnie uchyleniem tej decyzji, jako dokonane z naruszeniem zasad współżycia społecznego, nie powoduje, że czynność prawna dokonana w takich warunkach jest nieważną z mocy prawa; 6. naruszenie art. 1 Protokołu Dodatkowego do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności poprzez jego niezastosowanie polegające na nie uwzględnieniu przy wydawaniu zaskarżonego wyroku prawa powodów do ochrony własności przewidzianego omawianym przepisem, które to prawo doznało naruszenia zaskarżonym rozstrzygnięciem.

Wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa, zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje, w tym również kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

Apelację złożyli również powodowie M. K., J. K., zaskarżając go w punktach 2., 3. i 4., zarzucając:

1. naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a to art. 328 § 2 k.p.c. poprzez sporządzenie uzasadnienia wyroku w sposób uniemożliwiający ocenę toku wywodu Sądu I Instancji i tym samym wykluczającą sporządzenie zarzutów do wyroku bez odwoływania się do założeń alternatywnych czynionych w apelacji oraz uniemożliwiającą kontrole instancyjną, a polegającą na nie wskazaniu w uzasadnieniu, czy Sąd I instancji:

-

uznał za udowodnioną wskazywaną przez powodów istotną dla sprawy okoliczność faktyczną, że inwestycja o której mowa w § 3 umowy sprzedaży z dnia 20.11.1975 r. nie została zrealizowana - budowa Politechniki, ale nie była to wbrew twierdzeniom powodów istotna dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczność faktyczna, albowiem cel został zrealizowany, czy też

-

uznał tę okoliczność za istotną, ale nieudowodnioną i dlaczego nie dał wiary dowodom przedstawionym przez powodów; a nadto

-

nie wskazaniu i nie wyjaśnieniu podstawy prawnej twierdzenia, że objęta pozwem czynność prawna dotycząca nieruchomości powodów nie jest nieważna, a tym samym oddalenia powództwa.

2.  naruszenie przepisów postępowania mającego wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, a to art. 236 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i art. 233 § 1 poprzez nie wydanie postanowienia w przedmiocie zawartego w punkcie 4 pozwu wniosku dowodowego o dopuszczenie dowodu z dokumentów zawartych w aktach sprawy prowadzonej przez Sąd Rejonowy w (...) Wydział I Cywilny (sygn. akt I C 211/04) i nie wzięcie pod uwagę okoliczności faktycznych wynikających z dokumentów znajdujących się w aktach tejże sprawy cywilnej, a tym samym dokonanie ustaleń faktycznych na niepełnym materiale dowodowym;

3.  naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a to art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 229 k.p.c, art. 244 k.p.c. oraz 228 § 1 k.p.c polegające na dokonaniu dowolnej oraz wybiórczej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego polegającej na:

-

nie wzięciu pod uwagę przez Sąd I instancji przy ustaleniach faktycznych dowodu w postaci prawomocnej decyzji Starosty (...) z dnia 3.11.2011 r. ( (...).Si. (...) - (...)) w uzasadnieniu której zostało wskazane, że inwestycja w postaci budowy Politechniki nie została zrealizowana, podczas gdy pozwani nie przedstawili przeciwdowodu, ani nawet nie zaprzeczyli omawianej okoliczności, a dodatkowo Gmina B. w piśmie z dnia 19.03.2015 r. wprost wskazała na fakt niezrealizowania przedmiotowej inwestycji;

-

nie uwzględnieniu faktu, że okoliczność nie zrealizowania inwestycji w postaci budowy Politechniki stosownie do decyzji (...) Urzędu Miejskiego w B. z dnia 16.01.1975 r. nr (...) jest okolicznością niesporną pomiędzy stronami, a tym samym w myśl art. 229 k.p.c.

nie wymagała dalszego dowodzenia, co doprowadziło do naruszenia tego przepisu poprzez jego niezastosowanie;

-

nie uwzględnieniu faktu, że w/w okoliczność faktyczna została stwierdzona w decyzji Starosty (...) z dnia 3.11.2011 r. ( (...).Si. (...) - (...)), co powoduje, że zgodnie z art. 244 k.p.c. okoliczność ta winna zostać uznana za udowodnioną, co doprowadziło do naruszenia tego przepisu poprzez jego niezastosowanie;

-

nie uwzględnieniu, że fakt, iż w B. nie ma do dnia dzisiejszego Politechniki jest powszechnie znany, a tym samym w myśl art. 228 § 1 k.p.c. nie wymaga dowodu, co doprowadziło do naruszenia tego przepisu poprzez jego niezastosowanie;

co w konsekwencji doprowadziło do błędu Sądu I instancji w ustaleniach faktycznych, który nie uwzględnił faktu, że cel na który zostały wywłaszczone sporne nieruchomości (określony w § 3 umowy sprzedaży z dnia 20.11.1975 r.) nie został zrealizowany i tym celem nie mogło dojść do skutecznego wywłaszczenia dla terenów zastępczych w związku z budową Politechniki, która nigdy nie powstała;

4.  naruszenie przepisów prawa materialnego, a to: art. 69 oraz art. 46 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 29.04.1985 r. o gospodarce gruntami wywłaszczaniu nieruchomości (zwanej dalej „Ustawą z 1985 r." poprzez ich o błędną wykładnię skutkująca uznaniem, że objęte powództwem nieruchomości nie okazały się zbędne na cel na który zostały wywłaszczone pomimo, że wywłaszczenie nieruchomości na podstawie w/w ustawy mogło zostać dokonane na ściśle określone cele publiczne, a cel na jaki miały zostać wywłaszczone nieruchomości powodów - budowa Politechniki (tereny zastępcze) musiał być z uwagi na rodzaj zamierzenia (celu) - „innym oczywistym celem publicznym", a takim celem nie jest pozostawienie gruntów jako gruntów zastępczych przez Gminę B. w przypadku nie zrealizowania głównego celu publicznego - budowy Politechniki;

5.  naruszenie prawa materialnego, a to: art. 47 ust. 4 w zw. z art. 69 w zw. z art. 7 ustawy z dnia 29.04.1985 r. o gospodarce gruntami wywłaszczaniu nieruchomości (zwanej dalej „ustawą z 1985 r.” w zw. z art. 58 § 1 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że:

-

dokonanie zbycia uprzednio wywłaszczonej nieruchomości pomimo jej zbędności na cel, na który została wywłaszczona, z naruszeniem uprawnień jej byłych właścicieli określonych w art. 69 ustawy z 1985 r., nie powoduje nieważności takiej czynności prawnej jako sprzecznej z prawem;

-

zawarcie objętej przedmiotowym powództwem umowy w momencie, gdy trwało postępowanie w przedmiocie zwrotu objętych nią nieruchomości, o którym to fakcie Gmina B. jako strona postępowania musiała wiedzieć, co skutkowało następnie wydaniem decyzji odmownej, jako dokonane z naruszeniem zasad współżycia społecznego, nie powoduje, że czynność prawna dokonana w takich warunkach jest nieważną z mocy prawa;

6. naruszenie art. 1 Protokołu Dodatkowego do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności poprzez jego niezastosowanie polegające na nie uwzględnieniu przy wydawaniu zaskarżonego wyroku prawa powodów do ochrony własności przewidzianego omawianym przepisem, które to prawo doznało naruszenia zaskarżonym rozstrzygnięciem.

Ponadto wnieśli o dopuszczenie dowodu z dokumentu w postaci postanowienia Wojewody (...) z dnia 2.10.2015 r. ( (...). (...) (...)) - na okoliczność, że postępowanie administracyjne z wniosku powodów w przedmiocie zwrotu nieruchomości, których dotyczy objęta pozwem umowa, została zawieszona do czasu prawomocnego zakończenia niniejszej sprawy.

Wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa, zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje, w tym również kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

Pozwani, w odpowiedziach na apelację (k. 304 i 307) wnieśli o oddalenie obu apelacji za przyznaniem kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Obie apelacje zasługiwały na uwzględnienie.

Jak chodzi o podstawowe w sprawie ustalenia faktyczne, iż obie nieruchomości objęte pozwami zostały wywłaszczone na potrzeby budowy Politechniki w B., a ów cel wywłaszczenia nie został zrealizowany – wypada dokonywać ustaleń na podstawie ostatecznej decyzji Starosty (...) o zwrocie wywłaszczonej nieruchomości z 3 listopada 2011 r. k. 37-40, pochodzącej z tej samej puli wywłaszczonych nieruchomości (z tej samej czynności prawnej). Przesądza to także wyrok Sądu Okręgowego w B. z 14 kwietnia 2005 r. II Ca 102/05 (I C 211/04) – a wyrok ten również dotyczył nieruchomości pochodzącej z tej samej puli wymienionych nieruchomości (z tej samej czynności prawnej). Zdaniem Sądu Okręgowego, ustalenie to ma charakter oczywisty, co więcej, należy tutaj mówić o niezrealizowanym podstawowym celu wywłaszczenia a nie o dalszych następstwach czyli o terenach zastępczych. Truizmem jest stwierdzenie, że nie zrealizowano w B. Politechniki, stąd i tereny zastępcze objęte są przesłanką niezrealizowania celu wywłaszczenia.

Jeśli zarzuty procesowe apelacji odnieść do tak rozumianej kwestii – to były one usprawiedliwione.

Powyższe ustalenie umożliwia ocenę materialno-prawną sprawy i ta powinna zostać poprzedzona stosownym wstępem.

Stan orzecznictwa Sądu Najwyższego i Sądów Apelacyjnych (tutaj Sądu Apelacyjnego w Katowicach tylko pozornie może się wydawać sprzeczny. Obecnie wydaje się, że takich sprzeczności nie ma a jedynie można i należy wyodrębnić dwa stany faktyczne uzasadniające dwa różne rozstrzygnięcia.

Jak chodzi o przypadek wniesienia wywłaszczonej nieruchomości przez gminę jako wkład niepieniężny dla spółki, w sytuacji objęcia tej nieruchomości obowiązkiem zwrotu byłemu właścicielowi (pierwszy stan faktyczny) – funkcjonuje w obrocie prawnym wyrok Sądu Najwyższego z 21 lipca 2008 r. III CSK 19/08, którego teza jest następująca: „Umowa, na podstawie której wywłaszczona nieruchomość została wniesiona przez gminę jako wkład niepieniężny dla spółki, zawarta z naruszeniem art. 47 ust. 4 i art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm.), jest nieważna.”

Sąd Okręgowy tę tezę w pełni podziela i zauważa, że stan faktyczny w rozpoznawanej sprawie odpowiada stanowi faktycznemu, na jakim opierał się Sąd Najwyższy w powołanym wyroku.

Istotą rozpoznawanej sprawy jest to, że spółka gminna, a taką jest pozwana (...) jest spółką całkowicie zależną od gminy, jest gminną osobą prawną, na którą gmina ma nie tylko wpływ, ale decyduje o jej losie, mogąc ją w każdej chwili rozwiązać i przejąć jej majątek. Przesunięcie majątkowe pomiędzy gminą a gminną osoba prawną, to nie jest wyjście nieruchomości spoza władztwa gminy i nie oznacza to wprowadzenia nieruchomości na rynek wtórny obrotu nieruchomościami. Nieruchomość gminnej osoby prawnej pozostaje materialnie nieruchomością gminną, mimo że gminna osoba prawna posiada odrębną od gminy osobowość prawną. Takie przesunięcie ma w istocie charakter techniczno-organizacyjny a krąg osób fizycznych, działających za te podmioty, to nikt inny jak gminni decydenci, osoby działające w tym samym celu i w tym samym interesie. Dlatego pozwana (...) nie korzysta z przymiotu osoby trzeciej, odrębnej od gminy, która wymagałaby ochrony praw nabytych i która w stosunku do gminy mogłaby się powoływać na nabycie w dobrej wierze nieruchomości podlegającej zwrotowi byłemu właścicielowi wobec niezrealizowania celu wywłaszczenia.

Ten stan faktyczny, mający miejsce w rozpoznawanej sprawie, oznacza że teza wyroku Sądu Najwyższego w sprawie III CSK 19/08 znajduje w pełni zastosowanie a nie jest znane Sądowi Okręgowemu stanowisko sprzeczne (przy zachowaniu takiego stanu faktycznego).

Drugi stan faktyczny i druga grupa orzeczeń dotyczy przypadku, kiedy nieruchomość podlegająca zwrotowi byłemu właścicielowi wobec niezrealizowania celu wywłaszczenia, weszła na rynek wtórny, została zbyta osobom fizycznym bądź prawnym, niezwiązanym ze zbywającą gminą, osobom, które działały w dobrej wierze, które zasługują na ochronę praw nabytych, które najczęściej wybudowały dom na tak nabytej nieruchomości.

W tym drugim stanie faktycznym przyjęte jest powszechnie, że nabywca w dobrej wierze zasługuje na ochronę jego praw a skutek z art. 58 § 1 k.c. jest wyłączony. Wypada tutaj powołać grupę orzeczeń sądowych wydanych na takim stanie faktycznym (uchwała Sądu Najwyższego z 15 września 2015 r. III CZP 107/14, której teza jest następująca: „Umowa sprzedaży wywłaszczonej nieruchomości oraz umowa ustanowienia użytkowania wieczystego na takiej nieruchomości nie są nieważne z powodu ich zawarcia z naruszeniem art. 69 ust. 1 i art. 47 ust. 4 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (jedn. tekst: D.U. z 1991 r., Nr 30, poz. 127 ze zm.).”; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach I ACa 655/15; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach I ACa 681/15).

Ten drugi stan faktyczny jest biegunowo odmienny od pierwszego wcześniej opisanego i względy prawne wskazane w rozstrzygnięciach na drugim stanie faktycznym nie znajdują zastosowania w pierwszym stanie faktycznym. Przy tym należy podkreśli, że orzecznictwo Sądów Administracyjnych (WSA i NSA) jednolicie przyjmuje, że wyzbycie się przez gminę nieruchomości podlegającej zwrotowi byłemu właścicielowi nie oznacza automatycznie całkowitego wyłączenia zwrotu a jedynie uzasadnia podjęcie odpowiednich czynności mających na celu odzyskanie nieruchomości w celu jej zwrotu (WSA w Krakowie II SA/Kr 846/12 i II SA/Kr 526/08, WSA w Gdańsku II SA/Gd 890/13). Dlatego zwrot wywłaszczonej nieruchomości jest ciągle możliwy a wyrok Sądu Okręgowego otwiera do niego drogę.

Mając to wszystko na uwadze, należało – na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. przy zastosowaniu art. 58 § 1 k.c. - zmienić zaskarżony wyrok w całości w ten sposób, że: 1. stwierdzić nieważność czynności prawnej w postaci umowy przeniesienia własności zawartej w dniu 2 grudnia 1993 r. w B. pomiędzy Zarządem Miasta B. działającym w imieniu Gminy B. a (...) Miejska Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B., sporządzonej w formie aktu notarialnego przed notariuszemO. M. Rep. A. Nr (...) w części dotyczącej przeniesienia własności nieruchomości stanowiącej (...) oraz udziału w 1/5 w nieruchomości stanowiącej pgr (...) naówczas obj. Kw (...) Sądu Rejonowego wB., 2. zasądzić od pozwanych solidarnie na rzecz powodów B. Ś. i K. Ś. jako wierzycieli solidarnych kwotę 3044 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, 3. stwierdzić nieważność czynności prawnej w postaci umowy przeniesienia własności zawartej w dniu 2 grudnia 1993 r. w B. pomiędzy Zarządem Miasta B. działającym w imieniu Gminy B. a (...) Miejska Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B., sporządzonej w formie aktu notarialnego przed O. M. Rep. A. Nr (...) w części dotyczącej przeniesienia własności nieruchomości stanowiącej pgr (...) oraz udziału w 1/5 w nieruchomości stanowiącej pgr (...) naówczas obj. Kw (...) Sądu Rejonowego w B., 4. zasądzić od pozwanych solidarnie na rzecz powodów M. K. i J. K. jako wierzycieli solidarnych kwotę 3183 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

O kosztach procesu za pierwszą instancję orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu (art. 98 § 1 i 3 k.p.c.)

O kosztach za drugą instancję postanowiono zgodnie z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., zasądzając zwrot opłat od obu apelacji i wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika w wysokości stawek minimalnych (czyli jak w punktach II. i III.).

SSO Ryszard Biegun SSO Leszek Filapek SSO Andrzej Roman

ref. I instancji SSR J. B.-P.

E.K.