Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 lutego 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Bogdan Świerczakowski (spr.)

Sędziowie SA Edyta Jefimko

SA Beata Byszewska

Protokolant Weronika Trojańska

po rozpoznaniu w dniu 10 lutego 2016 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. A., M. S. (1) i G. T.

przeciwko (...) W.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 13 listopada 2013 r., sygn. akt I C 117/10

1. zmienia zaskarżony wyrok w części:

- w punkcie I. 1) i V w ten tylko sposób, że zamiast ceny 616.400 zł ustala ceną zakupu opisanego tam przedmiotu sprzedaży na kwotę 757.160 zł (siedemset pięćdziesiąt siedem tysięcy sto sześćdziesiąt złotych),

- w punkcie I. 2) i V w ten tylko sposób, że zamiast ceny 659.640 zł ustala cenę zakupu opisanego tam przedmiotu sprzedaży na kwotę 757.160 zł (siedemset pięćdziesiąt siedem tysięcy sto sześćdziesiąt złotych),

- w punkcie I. 3) i V w ten tylko sposób, że zamiast ceny 1.319.280 zł ustala cenę zakupu opisanego tam przedmiotu sprzedaży na kwotę 1.514.320 zł (jeden milion pięćset czternaście tysięcy trzysta dwadzieścia złotych),

- w punkcie II w ten sposób, że termin początkowy zasądzonych tam odsetek ustawowych ustala na dzień 28 stycznia 2007 r., oddalając powództwo o odsetki ustawowe od kwoty 616.400 zł (sześćset szesnaście tysięcy czterysta złotych) za okres od 22 grudnia 2004 r. do 27 stycznia 2007 r.,

- w punkcie III w ten sposób, że termin początkowy zasądzonych tam odsetek ustawowych ustala na dzień 28 stycznia 2007 r., oddalając powództwo o odsetki ustawowe od kwoty 659.640 zł (sześćset pięćdziesiąt dziewięć tysięcy sześćset czterdzieści złotych) za okres od 7 listopada 2005 r. do 27 stycznia 2007 r.,

- w punkcie IV w ten sposób, że termin początkowy zasądzonych tam odsetek ustawowych ustala na dzień 28 stycznia 2007 r., oddalając powództwo o odsetki ustawowe od kwoty 1.319.280 zł (jeden milion trzysta dziewiętnaści tysięcy dwieście osiemdziesiąt złotych) za okres od 7 listopada 2005 r. do 27 stycznia 2007 r.;

2. oddala obie apelacje w pozostałej części;

3. zasądza od (...) W. na rzecz każdego z powodów: A. A., M. S. (1) i G. T. kwoty po 1.800 zł (tysiąc osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego,

4. nakazuje pobrać od (...) W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Warszawie kwotę 3.145,85 zł (trzy tysiące sto czterdzieści pięć złotych osiemdziesiąt pięć groszy) tytułem zwrotu wydatków.

SSA Edyta Jefimko SSA Bogdan Świerczakowski SSA Beata Byszewska

Sygn. akt I ACa 261/14

UZASADNIENIE

W pozwie złożonym w dniu 28 stycznia 2010 roku A. A., M. S. (1) i G. T. wnieśli o zobowiązanie (...) W. do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie nabycia od powodów własności działki nr ew. (...) z obrębu(...) położonej w W., o pow. 3.680 m2, uregulowanej w księdze wieczystej o nr KW (...), za wskazaną cenę oraz o zasądzenie kosztów postępowania. Żądanie opierali na art. 36 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U. 2012 r., poz. 647 – dalej u.p.z.p.).

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości, wskazując na brak przesłanek z art. 36 ww. ustawy, oraz o zasądzenie kosztów postępowania.

W dalszym toku postępowania strony co do zasady podtrzymywały swoje stanowiska, z tymże w pismach złożonych 24 maja 2010 r., 17 października 2011 r. i 5 marca 2012 r. powodowie zmodyfikowali wysokość żądanej ceny nabycia (pismo z 24.05.2010 r. – k. 136-144, pismo z 17.10.2011 r. – k. 284-286, pismo z 05.03.2012 r. – k. 362-364), natomiast pozwany w piśmie z 13 października 2011 r. podniósł zarzut częściowego przedawnienia roszczenia w zakresie odsetek od ceny nabycia gruntu (pismo z 13.10.2011 r. – k. 288-292).

Wyrokiem z dnia 13 listopada 2013 r., sprostowanym postanowieniem z dnia 9 grudnia 2013 r., Sąd Okręgowy w Warszawie zobowiązał Miasto S. W., A. A., M. S. (1) i G. T. do złożenia oświadczenia woli, w ramach którego każdy z powodów sprzedaje pozwanemu swój udział w prawie własności nieruchomości oznaczonej numerem ewidencyjnym (...) z obrębu (...)o pow. 3.680 m ² położonej w W., przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy M. w W. Wydział VII Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...) a pozwany go kupuje, odpowiednio: A. A. ¼, za cenę 616.400 zł, G. T. ¼ za cenę 659.640 zł i M. S. (1) 2/4 za cenę 1.319.280 zł (pkt I). Nadto Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów odsetki ustawowe: na rzecz A. A. od kwoty 616.400 zł od dnia 22 grudnia 2004 r. (pkt II), na rzecz G. T. od kwoty 659.640 zł od dnia 7 listopada 2005 r. (pkt III) i na rzecz M. S. (1) od kwoty 1.319.280 zł od dnia 7 listopada 2005 r. (pkt IV). W punkcie V Sąd oddalił powództwo w pozostałej części, a w punkcie VI obciążył pozwanego w całości kosztami postępowania, pozostawiając szczegółowe wyliczenie tych kosztów referendarzowi sądowemu.

Podstawa faktyczna wyroku jest następująca.

Powodowie są współwłaścicielami nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), stanowiącej działkę nr (...) z obrębu (...) o pow. 3.680 m ^{( 2)}, dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa prowadzi księgę wieczystą nr KW (...). Nieruchomość ta w Miejscowym Planie Ogólnym Zagospodarowania Przestrzennego m. st. W. z dnia 28 września 1992 r. znajdowała się na obszarze(...) i przeznaczona była pod centralne funkcje miasta – funkcje usługowe II i III stopnia z zakresu administracji, organizacji politycznych i społecznych, współpracy gospodarczej oraz obrotu finansowego, ubezpieczeń, kultury, nauki, szkolnictwa, sportu, turystyki, wypoczynku, handlu, itp. W obszarze dopuszczano utrzymywanie i lokalizowanie funkcji mieszkaniowych z urządzeniami I stopnia obsługi ludności, wykluczono lokalizowanie obiektów, których uciążliwości i szkodliwości dla środowiska wykraczałyby poza granice inwestycji. Pod rządami planu ogólnego istniała możliwość posadowienia na działce nr (...) samodzielnego budynku lub zespołu budynków, jak również włączenia działki do inwestycji obejmującej szereg terenów sąsiednich o tym samym przeznaczeniu (uchwała XXXV/199/92 – k. 19-23, opinia biegłego B. S. z załącznikami – k. 183-207, pisemna uzupełniająca – k. 272-274, opinia bieglej M.M. z załącznikami – k. 460-475, ustna uzupełniająca – k. 529-530 i CD k. 532).

Obecnie nieruchomość objęta została Miejscowym Planu Zagospodarowania Przestrzennego rejonu ulicy (...), który został zatwierdzony uchwałą Rady Gminy (...) z 28 sierpnia 2000 r. Działka została przeznaczona pod ulicę dojazdową – 10 KDD – w 40%, ulicę dojazdową – 32 KD(D) – w 3%, tereny usługowe (...) w 5% oraz tereny usług oświaty (...) – wyłącznie z zakresu szkół podstawowych – w 52%. Inwestycje na terenach przeznaczonych na cele publiczne należy realizować w całości lub części ze środków publicznych. Obszar oznaczony symbolem (...) o szerokości 3-4 m i długości ok. 60 m nie daje możliwości samodzielnego wykorzystywania przez właścicieli nieruchomości, ani dokonania samodzielnego nim obrotu (uchwała (...) – k. 24-77, pismo urzędu miasta z 25.01.2010 r. – k. 78-79, opinia biegłego B. S. z załącznikami – k. 183-207, ustna uzupełniająca – k. 243-244, ustna uzupełniająca – k. 443 i CD k. 444, opinia biegłej M. M. z załącznikami – k. 460-475, ustna uzupełniająca – k. 529-530 i CD k. 532).

W dniu 21 czerwca 2004 r. A. A. złożył wniosek do Prezydenta (...) W. o wykup nieruchomości w oparciu o art. 36 u.p.z.p. W dniu 6 maja 2005 roku wnioski złożyły również G. T. i M. S. (1) (okoliczność bezsporna, wniosek o wykup nieruchomości – k. 16).

Działka nr (...) jest wąska i bardzo długa, przylega do drogi publicznej krótszym bokiem, leży na płaskim, nieużytkowanym terenie. W niedalekim sąsiedztwie panuje zabudowa mieszkaniowa, jedno- i wielorodzinna. Wartość rynkowa nieruchomości wg stanu i cen na dzień 22 grudnia 2004 r. wynosiła 2.465.600 zł, a na dzień 7 listopada 2005 r. 2.638.560 zł (opinia biegłego B. S. z załącznikami – k. 183-207, pisemna uzupełniająca – k. 272-274, pisemna uzupełniająca – k. 390-391, ustna uzupełniająca – k. 443 i CD k. 444, opinia biegłej M. M. z załącznikami – k. 460-475).

(...) W., przeprowadziwszy postępowanie w przedmiocie wniosków współwłaścicieli działki o dokonanie jej wykupu, uznało, iż wzajemna relacja ogólnego planu miejscowego z roku 1992 oraz planu miejscowego rejonu ul. (...) z roku 2000 nie uzasadnia uwzględnienia tych wniosków (korespondencja między stronami – k. 145-148, pismo urzędu miasta z 08.05.2006 r. – k. 17-18).

Oceniając roszczenie Sąd Okręgowy przede wszystkim wskazał na treść prawa własności, określoną w art. 140 k.c. Wymienione w tym przepisie uprawnienia, które składają się na treść prawa własności, stanowią pozytywną stronę własności, zaś wynikający z niego obowiązek innych osób nieingerowania w sferę uprawnień właściciela to strona negatywna własności (por. np.: J. Ignatowicz (w:) Komentarz, t. 1, 1972, s. 364 i n.; E. Gniewek, Komentarz, 2001, s. 53). Obowiązek innych osób polega na nieczynieniu ( non facere), chyba że wyjątkowo przepis szczególny pozwala na wkroczenie w sferę uprawnień właściciela (jak np. art. 142, 149 k.c.), bądź właściciel się na to zgodzi (np. ustanawiając służebność). Wedle negatywnej definicji prawa własności, właścicielowi wolno z rzeczą robić wszystko, z wyjątkiem tego, co jest mu zakazane (por. J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo rzeczowe, 2006, s. 71).

W podobny sposób wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 28 sierpnia 1997 r. (III CZP 36/97, OSP 1998, z. 5, poz. 90) stwierdzając, że art. 140 k.c. zakreśla granice uprawnień właściciela w sposób generalny wskazując, że właścicielowi wolno robić ze swoją rzeczą wszystko, co nie jest zabronione przez ustawy, zasady współżycia społecznego i co nie pozostaje w sprzeczności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Prawo własności ukształtowane jako prawo podmiotowe o najszerszej treści wśród wszystkich praw polegających na korzystaniu z rzeczy, nie jest jednak prawem absolutnym. Swoboda korzystania z rzeczy przez właściciela podlega bowiem - jak już wyżej zasygnalizowano - pewnym ograniczeniom, które wyznaczają granice prawa własności. Tymi wyznacznikami są: przepisy ustawy, zasady współżycia społecznego, społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa. Określenie przez ustawę granic prawa własności nie może uchybiać zasadom określonym w Konstytucji RP. Zgodnie z Konstytucją ograniczenia prawa własności mogą być wprowadzone tylko w drodze ustawy i pod warunkiem, że nie godzą w „istotę prawa własności” (art. 64 ust. 3 Konstytucji RP) oraz są usprawiedliwione potrzebą ochrony innych wskazanych w Konstytucji dóbr (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP). Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem (art. 21 ust. 2 Konstytucji RP).

Przepisami ograniczającymi prawo własności mogą być zarówno przepisy prawa cywilnego, jak i innych działów prawa, w szczególności prawa administracyjnego.

Z ustawodawstwa odrębnego należy w pierwszym rzędzie zwrócić uwagę na regulację prawną ustawy z 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym. Szczególnie zwraca uwagę norma, według której ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego kształtują, wraz z innymi przepisami prawa, sposób wykonywania prawa własności nieruchomości (art. 33). Natomiast art. 3 tej ustawy stanowił, że w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego, każdy ma prawo do zagospodarowania terenu, do którego ma tytuł prawny oraz ochrony własnego interesu prawnego, przy zagospodarowaniu terenów należących do innych osób lub jednostek organizacyjnych.

Zgodnie z treścią art. 36. ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym w brzmieniu obowiązującym w dacie wejścia w życie planu miejscowego z roku 2000, jeżeli, w związku z uchwaleniem miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub jego zmianą, korzystanie z nieruchomości lub jej części, w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem, stało się niemożliwe bądź istotnie ograniczone, właściciel lub użytkownik wieczysty nieruchomości może żądać od gminy, wykupienia nieruchomości lub jej części. Z takim samym roszczeniem właściciel nieruchomości może wystąpić na gruncie obecnie obowiązującej ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (t.j. Dz.U. 2012 r., poz. 647). W myśl art. 37 ust. 9 obecnie obowiązującej ustawy wykonanie obowiązku wynikającego z roszczeń, o których mowa w art. 36 ust. 1-3, powinno nastąpić w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia wniosku, chyba że strony postanowią inaczej. W przypadku opóźnienia w wypłacie odszkodowania lub w wykupie nieruchomości właścicielowi albo użytkownikowi wieczystemu nieruchomości przysługują odsetki ustawowe.

Odnosząc przytoczone powyżej przepisy prawa do okoliczności faktycznych ustalonych w toku postępowania Sąd I instancji uznał, że powództwo co do zasady zasługuje na uwzględnienie.

Powodowie wykazali, iż doszło do radykalnej zmiany dopuszczalnego sposobu korzystania z nieruchomości przez właścicieli w stosunku do poprzednio obowiązującego planu z 1992 r. Taka zmiana planu zagospodarowania przestrzennego skutkowała pozbawieniem powodów władztwa nad rzeczą w istotnym zakresie. Przede wszystkim ok. 43% powierzchni działki zostało przeznaczone pod drogi, których nie przewidywał plan z roku 1992, zaś dalsze 52% pod usługi oświaty z ograniczeniem do szkół podstawowych. Uprzednio powodowie mogli wznieść na swej nieruchomości np. budynek mieszkalny, albo zbyć całość/część działki na dowolne cele zgodne z założeniami planu ogólnego, a te były stosunkowo szerokie. Obecnie korzystanie z 95% powierzchni działki uległo zawężeniu z uwagi na interes publiczny. Pozostałe 5% powierzchni gruntu przeznaczona pod usługi mogłaby przynieść powodom korzyść jedynie w drodze sprzedaży w celu połączenia z działkami sąsiednimi o tym samym przeznaczeniu.

Na skutek uchwalenia nowego planu doszło zatem do ograniczenia uprawnień wynikających z prawa własności, o których mowa w art. 140 k.c., w sposób szczegółowo wskazany w ustaleniach faktycznych.

Powyższe uzasadnia roszczenie o wykup nieruchomości, stosownie do treści art. 36 ust. 1 pkt 2 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 2003 r.

W tej sytuacji istnieje podstawa do zobowiązania (...) W. do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie wykupu gruntu za kwotę ustaloną przez biegłego w opinii pisemnej z dnia 27 października 2010 r. (k. 183-207) według stanu i cen nieruchomości z dnia odpowiednio 22 grudnia 2004 r. i 7 listopada 2005 r. (art. 64 k.c. w zw. z art. 36 ust. 1 pkt 2 ustawy z 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym). Żądania dalej idące podlegały oddaleniu.

W zakresie odsetek Sąd przyjął aktualnie obowiązujący zapis art. 37 ust. 9 u.p.z.p. Z ustalonego stanu faktycznego wynika, iż strona pozwana otrzymała żądanie wykupu nieruchomości od A. A. w dniu 21 czerwca 2004 r., a od M. S. (1) i G. T. w dniu 6 maja 2005 r. Z przepisu art. 37 ust. 9 wynika, iż żądania to powinny być spełnione w terminie 6 miesięcy, a więc do dnia 21 grudnia 2004 r. i 7 listopada 2005 r. Czynności tej strona pozwana nie dokonała, a więc po myśli powołanego wyżej przepisu art. 37 ust. 9 u.p.z.p. należało uwzględnić żądanie odsetkowe. Zdaniem Sądu Okręgowego powyższa regulacja odczytywana łącznie z art. 36 u.p.z.p. wyznacza definitywnie ramy czasowe, w których powinno było dojść do finalizacji procedury wykupu, jak i konsekwencje ich naruszenia. Realizacja roszczenia, czy to w drodze rokowań, czy z pomocą sądu, następuje zgodnie z warunkami wskazanymi powyżej – według wartości nieruchomości z daty, gdy gmina najpóźniej winna była spełnić swoje zobowiązanie. Takie unormowanie dostatecznie zabezpiecza uprawnionych właścicieli i wyklucza wprowadzenie jednocześnie innego mechanizmu ochrony wierzyciela, jakim jest ustalenie wartości należności według cen aktualnych. Zastosowanie tej ostatniej koncepcji doprowadziłoby w istocie do podwójnej kompensacji szkody, czego nie można pogodzić z ideą działania racjonalnego ustawodawcy. Zasądzenie odsetek od dnia upływu terminu wyznaczonego przepisami ustawy z 27 marca 2003 r. pełni dostateczną funkcję kompensacyjną, zważywszy, iż na chwilę obecną wartość tych odsetek liczonych od wartości całej nieruchomości wynosi ponad 2.600.000 zł.

Sąd nie podzielił zarzutu strony pozwanej co do przedawnienia roszczenia o odsetki za okres wcześniejszy niż na trzy lata przed wniesieniem pozwu. Odsetki w istocie są świadczeniem okresowym i przedawniają się z upływem trzyletniego okresu (art. 118 k.c.), jednak zauważyć należy, iż termin wymagalności odsetek nie może nadejść przed kwotowym sprecyzowaniem wysokości roszczenia głównego, a ta nastąpiła dopiero w roku niniejszego postępowania, w oparciu o ustalenia biegłego sądowego. Zgodnie z brzmieniem art. 37 ust. 9 ww. ustawy odsetki przysługują właścicielom nieruchomości już w przypadku opóźnienia w wykupie jej przez gminę, jednak obowiązek wypłaty odsetek powstaje dopiero z chwilą przekroczenia terminu zapłaty ceny wykupu, a ten ustalony został na dzień uprawomocnienia się wyroku.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., uznając, iż pozwany, kwestionujący zaistnienie przesłanek z art. 36 ww. ustawy, uległ w swym żądaniu co do zasady, obciąża go zatem obowiązek poniesienia całości kosztów postępowania. Na mocy art. 108 § 1 k.p.c. szczegółowe ich wyliczenie Sąd pozostawił referendarzowi sądowemu.

Apelacje wniosły obie strony.

Pozwany zarzucił naruszenie:

1.  przepisów prawa materialnego, tj. :

- art. 36 ust. 1 u.p.z.p. poprzez wadliwe jego zastosowanie i przyjęcie, iż w związku z uchwaleniem przez Radę Gminy (...) w dniu 28 sierpnia 2000 r. nowego planu zagospodarowania przestrzennego istotnej zmianie uległ zakres dotychczasowej możliwości korzystania przez powodów ze stanowiącej ich własność nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), dz.ew.(...)

- art. 118 k.c. poprzez jego niezastosowanie i błędne przyjęcie, iż nie nastąpiło przedawnienie odsetek za okres wcześniejszy aniżeli trzy lata poprzedzające wniesienie pozwu w niniejszej sprawie,

- art. 37 ust. 9 u.p.z.p. poprzez błędne przyjęcie, iż obowiązek zapłaty odsetek należnych z tytułu opóźnienia w wypłacie odszkodowania lub w wykupie nieruchomości po cenie ustalonej według cen obowiązujących w dacie kiedy pozwany winien dokonać wykupu zgodnie z przepisami ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym powstaje dopiero z chwilą przekroczenia terminu zapłaty ceny rozumianego jako dzień uprawomocnienia się wyroku zawierającego zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,

- art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji gdy dochodzenie przez powodów odsetek za okres pomiędzy otrzymaniem przez nich negatywnego stanowiska(...) W. w przedmiocie wykupu a datą skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego;

2. przepisów prawa procesowego, tj.

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez zaniechanie wszechstronnego rozpoznania materiału dowodowego zebranego w sprawie i wyprowadzenie z niego błędnego wniosku, że na skutek uchwalenia nowego planu zagospodarowania przestrzennego istotnej zmianie uległ zakres dotychczasowej możliwości korzystania przez powodów ze stanowiącej ich własność nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), dz. ew.(...)

- art. 217 k.p.c. w zw. z art. 227 oraz art. 278 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku pozwanego o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości wobec potwierdzenia przez biegłego M. M. (2) faktu, iż przyjęty przez biegłego B. S. (2) wskaźnik intensywności zabudowy został zawyżony, co wpłynęło na zawyżenie wyceny nieruchomości będącej przedmiotem niniejszego postępowania,

- art. 233 k.p.c. w związku z art. 156 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2004r., nr 261, poz. 2603 z późn.zm.) poprzez jego niezastosowanie i oparcie rozstrzygnięcia na operacie szacunkowym z dnia 27 października 2010 r., podczas gdy powinien stanowić podstawy orzekania gdyż upłynął okres 12 miesięcy od jego sporządzenia, zaś nie nastąpiło potwierdzenie jego aktualności przez rzeczoznawcę majątkowego w przepisanej formie.

Pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Powodowie w apelacji zaskarżyli wyrok:

- w zakresie punktu I wyroku:

(podpunkt 1) w części oddalającej żądanie A. A. o uwzględnienie w treści oświadczenia woli stron ceny odpowiadającej aktualnej wartości udziału w prawie własności nieruchomości, tj. w zakresie różnicy w kwocie należnej jemu ceny, która to różnica wynosi 140.760 zł (uwzględnienie ceny 616.400zł zamiast ceny 757.160 zł),

(podpunkt 2) w części oddalającej żądanie G. T. o uwzględnienie w treści oświadczenia woli stron ceny odpowiadającej aktualnej wartości udziału w prawie własności nieruchomości, tj. w zakresie różnicy w kwocie należnej jej ceny, która to różnica wynosi 97.520 zł (uwzględnienie ceny 659.640 zł zamiast 757.160 zł),

(podpunkt 3) w części oddalającej żądanie M. S. (2) o uwzględnienie w treści oświadczenia woli stron ceny odpowiadającej aktualnej wartości udziału w prawie własności nieruchomości, tj. w zakresie różnicy w kwocie należnej jej ceny, która to różnica wynosi 195.040 zł (uwzględnienie ceny 1.319.280 zł zamiast 1.514.320 zł),

- w zakresie punktu II wyroku - w zakresie w jakim Sąd oddalił żądanie zasądzenia na rzecz A. A. odsetek ustawowych liczonych od dnia 22.12.2004 r. do chwili zapłaty od kwoty ponad 616.400 zł, tj. od kwoty 140 760 zł (tj. od różnicy w cenie dochodzonej a cenie uwzględnionej w wyroku),

- w zakresie punktu III wyroku - w zakresie w jakim Sąd oddalił żądanie zasądzenia na rzecz G. T. odsetek ustawowych liczonych od dnia 7.11.2005 r. do chwili zapłaty od kwoty ponad 959.640 zł, tj. od kwoty 97.520 zł (tj. od różnicy w cenie dochodzonej a cenie uwzględnionej w wyroku),

- w zakresie punktu IV wyroku - w zakresie w jakim Sąd oddalił żądanie zasądzenia na rzecz M. S. (2) odsetek ustawowych liczonych od dnia 7.11.2005 r. do chwili zapłaty od kwoty pomad 1.319.280 zł tj. od kwoty 195.040 zł (tj. od różnicy w cenie dochodzonej a cenie uwzględnionej w wyroku),

- w zakresie punktu V wyroku.

Pozwani zarzucili:

l/ naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, oraz istotne naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.:

- art. 487 § 2 k.c. w zw. z art. 36 ust. 1 pkt. 2 u.p.z.p. w zw. z art 140 k.c. oraz w zw. z art. 64 k.c. i art. 1047 k.p.c. - poprzez ustalenie w orzeczeniu zastępującym umowę ceny za wykup nieruchomości, z naruszeniem obiektywnie rozumianej zasady ekwiwalentności świadczeń wzajemnych (ustalenie ceny nieekwiwalentnej i nie odpowiadającej aktualnej jej wartości - tj. wartości przenoszonego prawa własności, przy uwzględnieniu poprzedniego przeznaczenia),

- art. 36 ust. 1 pkt. 2 u.p.z.p. w zw. z art. 37 ust. 11 u.p.z.p., art. 2 pkt 18 u.p.z.p. w zw. z art. 64 k.c. w zw. z art. 1047 k.p.c. w zw. z art.149 u.g.n., art.150 u.g.n., 151 u.g.n., art. 153 u.g.n., art. 154 ust. l u.g.n. i art. 156 ust. 1 i 2 u.g.n. oraz w zw. z art. 140 k.c. poprzez pominięcie zasady zgodnie z którą, w przypadku braku odrębnych uregulowań, ustalona w oparciu o zasady wynikające z przepisów rozdziału I działu IV u.g.n. cena za wykup nieruchomości powinna odpowiadać obiektywnej wartości nieruchomości, aktualnej w dacie wydania orzeczenia na potrzeby którego wycena została sporządzona (wartości wycenianego prawa własności z daty jego przeniesienia),

- art. 36 ust. 1 pkt.2 u.p.z.p w zw. z art. 37 ust. 11 u.p.z.p., art. 2 pkt 18 u.p.z.p. w zw. z art. 64 k.c. w zw. z art. 1047 k.p.c., w zw. z art. 361 § 1 k.c. w zw. z art. 363 § 2 k.c. w zw. z art. 128 u.g.n., art. 130 u.g.n., art 131 u.g.n., art 134 u.g.n. poprzez pominięcie wykładni zgodnie z którą, ustalona w orzeczeniu cena za wykup nieruchomości powinna, odpowiadać wartości nieruchomości z chwili wydania orzeczenia, dając możliwość właścicielowi odtworzenia przejętego przez pozwanego majątku, nie prowadząc do powstania po jego stronie uszczerbku majątkowego, jak również poprzez bezpodstawne pominięcie ww. przepisów u.g.n.,

- art. 36 ust. l pkt 2 u.p.z.p. w zw. z art. 37 ust.9 u.p.z.p. poprzez pominiecie, że ww. przepisy nakładają na pozwanego jedynie obowiązek realizacji roszczeń o których mowa w art. 36 ust. l - 3 u.p.z.p. w terminie 6 miesięcy od ich zgłoszenia, w żaden sposób nie stanowiąc, iż cena wykupu powinna być ustalana w oparciu o ceny nieruchomości z innej daty niż przeniesienie prawa własności i w konsekwencji bezpodstawne przyjęcie, że prawo do otrzymania odsetek ustawowych ma wpływ na sposób ustalenia ceny za wykup,

- poprzez pominięcie dyscyplinującej i rekompensującej właścicielowi, pozostawanie w okresie dłuższym niż to zakładał ustawodawca w sytuacji naruszenia równowagi pomiędzy, realizowanym w postanowieniach planu zagospodarowania przestrzennego interesem publicznym a prawami właścicieli – roli odsetek ustawowych,

- art. 36 ust. 1 pkt. 2 u.p.z.p w zw. z art. 31 ust. 3, art. 21 oraz art. 64 ust. 2 i 3 Konstytucji RP w zw. z art. 140 k.c. oraz w zw. z art. 1 Protokołu nr 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności - poprzez wydanie orzeczenia sankcjonującego - utrzymującą się nadmierne w czasie - sytuację prowadzącą do naruszenia równowagi pomiędzy interesem publicznym a prawami jednostki, jak również pominięcie wykładni celowościowej ww. przepisów, w świetle której, uprawnienie właściciela do skutecznego ubiegania się o przejęcie gruntu przez pozwanego ma służyć wzmocnieniu ochrony prawa własności, a wszelkie wątpliwości powinny być tłumaczone na korzyść właściciela,

- art. 36 ust. 1 pkt. 2 u.p.z.p. w zw. z art. 37 ust. 11 u.p.z.p. w zw. z art. 159 u.g.n. i § 3 pkt. l Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21.04.2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego oraz w zw. z art. 140 k.c. poprzez pominięcie ratio legis ww. przepisów w świetle których, z uwagi na majątkowy charakter prawa własności intencją ustawodawcy nie jest jedynie zapewnienie właścicielowi przejęcia majątku przez pozwanego (wykup), ale przeniesienie prawa własności w zamian za odpowiedni ekwiwalent wyrażony ceną,

- art. 227 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. i art. 36 ust. l u.p.z.p. poprzez błędne ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia, któremu Sąd dał wyraz z uzasadnieniu rozstrzygnięcia i w efekcie pominiecie okoliczności dla rozstrzygnięcia istotnych,

- art. 233 k.p.c. poprzez wadliwą ocenę materiału dowodowego i przydanie waloru dowodowego okoliczności pozbawionej znaczenia oraz w konsekwencji brak oceny dowodów istotnych dla rozstrzygnięcia,

Powodowie wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu lub o jego zmianę poprzez wydanie orzeczenia zobowiązującego strony do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie wykupu nieruchomości (w przedmiocie przeniesienia prawa własności nieruchomości przez powodów na rzecz pozwanego) z uwzględnieniem ceny odpowiadającej aktualnej w chwili przeniesienia prawa własności wartości nieruchomości (ustalonej opinią biegłego sądowego z dnia 13.02.2012r.) oraz zasądzenie na rzecz powodów odsetek ustawowych naliczonych od ww. ceny (od dat przyjętych przez Sąd I instancji). Wnieśli również o zasądzenie kosztów postępowania wg norm przypisanych.

W toku postępowania apelacyjnego powodowie modyfikowali swoje stanowisko w te sposób, że uwzględniając aktualną wartość nieruchomości ustaloną przez biegłego, domagali się wydania orzeczenia uwzględniającego owe zmiany (pisma procesowe – k.790-791 i 810-811). Ostatecznie wykup miałby nastąpić odpowiednio: od A. A. za kwotę 1.069.040 zł, od G. T. za kwotę 1.069.040 zł i od M. S. (1) za kwotę 2.138.080 zł.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Obie apelacje zasługiwały na częściowe uwzględnienie.

W pierwszej kolejności wymagają skomentowania zarzuty sformułowane w apelacji pozwanego w punktach: 1 i 2 (materialnoprawny i procesowy), które dotyczą zasadności roszczenia, mającego oparcie w przepisach zastosowanej przez Sąd Okręgowy, ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003r. (Dz.U. Nr 80, poz. 717). W szczególności chodzi tu o jej art. 36 ust. 1 pkt 2, zgodnie z którym jeżeli, w związku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmianą, korzystanie z nieruchomości lub jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe bądź istotnie ograniczone, właściciel albo użytkownik wieczysty nieruchomości może, z zastrzeżeniem żądać od gminy wykupienia nieruchomości lub jej części.

Sąd Okręgowy dokonał ustaleń faktycznych, które popadają pod dyspozycję wskazanego przepisu, przy czym oparł się zarówno na dokumentach jak i opiniach biegłych, zarówno pisemnych, jak i uzupełniających – ustnych. Twierdzenia pozwanego, jakoby zmiana wywołana uchwaleniem Miejscowego Planu Ogólnego Zagospodarowania Przestrzennego (...) W. rejony ulicy (...) z dnia 28 sierpnia 2000 r. nie spowodowała istotnej zmiany zakresu możliwości korzystania przez powodów z ich działki, nie ma oparcia w dowodach. Już w pozwie trafnie wskazano na § 5 pkt 9) uchwały, zgodnie z którą za tereny publiczne uważa się te tereny, których zainwestowanie będzie w całości lub w części finansowane ze środków publicznych (k.26). W takiej sytuacji jest oczywiste, że sposób wykonywania prawa własności przez powodów nie może już w czasie obowiązywania tej uchwały być zgodny z art. 140 k.c., lecz doznaje istotnych ograniczeń. Na ograniczenia te jednoznacznie wskazali biegli. I tak, zdaniem biegłej M. M. (2) „po wejściu Planu 2000 brak jest możliwości samodzielnego wykorzystania działki (...) na cele budowalne” (k.469). Biegła dalej stwierdza: „Plan z 2000 r. „poszatkował” teren działki, określając przeznaczenie dla większej części działki (43%) jako teren komunikacji drogowej (…) ok. 52% powierzchni działki został przeznaczony na cel publiczny – pod usługi oświaty, jedynie ok. 5% (…) przeznaczono pod usługi z zabudową pierzei usługowej. Biorąc pod uwagę rangę Planu 2000 i szczegółowość jego opracowania, zajęcie 95% powierzchni działki na cele publiczne, pozostawienie paska gruntu o szerokości ok. 3m do teoretycznego wykorzystania na cele usług nakazuje uznanie, że Plan 2000 w zdecydowany sposób zmienił przeznaczenie oraz możliwości wykorzystania nieruchomości” (k.470-471). Także biegły B. S. (3) dostrzegł zasadniczą różnicę pomiędzy możliwością wykorzystania nieruchomości przed i po uchwaleniu Planu 2000, konkludując m.in., że w obecnym stanie prawnym działka powodów „nie może być samodzielnie wykorzystana przez właścicieli nieruchomości” (k.170). Jeśliby Sąd Okręgowy nie uwzględnił powyższych opinii lecz zastąpił je własnymi stwierdzeniami, to naruszyłby art. 278 w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2015 r., IV CSK 275/14, Lex nr 1651019). Opinia biegłego nie może być dyskwalifikowana w całości bądź co do wniosków, bez posłużenia się wiedzą specjalistyczną. Sąd może oceniać opinię biegłego pod względem fachowości, rzetelności, czy logiczności. Nie może jednak nie podzielać merytorycznych poglądów biegłego lub w ich miejsce wprowadzać własnych stwierdzeń (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 19 grudnia 1990 r., I PR 148/90, OSP 1991/11/300 i z dnia 5 lutego 2014 r., V CSK 140/13, Lex nr 1458681). Zarazem trzeba zaznaczyć, że nie było podstaw do powoływania kolejnego biegłego ani zasięganie kolejnej opinii uzupełniającej biegłego B. S. (3), o co wnioskowała strona pozwana po przesłuchaniu biegłej M. M. (2) (k.530). Wnioskom tym nie towarzyszyły konkretne, merytoryczne zastrzeżenia do dotychczasowych opinii – te zaś zostały przekonująco uzasadnione i mają oparcie w innych dowodach (z dokumentów). Należy zarazem zauważyć, że mimo zgłoszenia zastrzeżeń do protokołu wobec oddalenia wniosku, strona skarżąca nie zdecydowała się sformułować zarzutu pominięcia dowodów w apelacji ani też nie zgłosiła wniosku o rozpoznanie postanowienia Sądu I instancji z 28 października 2013r., w trybie art. 380 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem sąd drugiej instancji na wniosek strony - a więc nigdy z urzędu - rozpoznaje te postanowienia sądu pierwszej instancji, które nie podlegają zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na wynik sprawy (por. uzasadnienie uchwały 7 sędziów SN z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008/6/55). Gdy - jak w tym przypadku - w sprawie występuje profesjonalny pełnomocnik wniosek taki powinien być jednoznacznie sformułowany, gdyż nie ma podstaw do przypisywania pismom przez niego wnoszonym treści wprost w nich nie wyrażonych (por. np. postanowienia SN z 17 lipca 2008 r., II CZ 54/08, Lex nr 447663 i z 8 stycznia 2014 r., II UZ 63/13, Lex nr 1418894).

Można jeszcze odnotować, że twierdzenia pozwanego o możliwości posadowienia na przedmiotowej nieruchomości placówki oświatowej w części finansowanej ze środków publicznych (k.591) w istocie nie pozostaje w kolizji z ustaleniami które legły u podstaw rozstrzygnięcia, gdyż mieści się w nich przyznanie, że doszło jednak do zmiany, która ogranicza dotychczasowych właścicieli w korzystaniu z nieruchomości. Wskazany już materiał dowodowy przemawia jednoznacznie za oceną, że chodzi o ograniczenie istotne.

Konsekwencją ustalenia, że powodowie na skutek uchwalenia Planu 2000 doznają istotnych ograniczeń w korzystaniu z nieruchomości musiało być zastosowanie art. art. 36 ust. 1 pkt 2 u.p.z.p. Przepis ten nie został więc „wadliwie zastosowany” przez Sąd Okręgowy.

Apelacja pozwanego zasadnie natomiast zarzuca oparcie się przez Sąd Okręgowy na nieaktualnym operacie szacunkowym. Sąd nie jest uprawniony do samodzielnej oceny, czy uległa zmianie wartość nieruchomości określona w opinii rzeczoznawcy, która w świetle art. 156 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2004r., nr 261, poz. 2603 ze zm.) straciła aktualność i obowiązany jest opinię tę uaktualnić, w sposób określony w art. 156 ust. 4 u.g.n. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 lipca 2012 r. II CSK 660/11, Lex nr 1228437). Aktualizacja opinii wymaga wiadomości specjalnych, to zaś oznacza - zgodnie z art. 278 k.p.c. - konieczność zasięgnięcia opinii biegłego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2012 r., IV CSK 12/11, Lex nr 1084556). Sąd Apelacyjny dopuścił więc stosowny dowód, uwzględniając sytuację prawną sprzed uchwalenia Planu 2000, a więc planistyczne przeznaczenie nieruchomości w miejscowym ogólnym planie zagospodarowania przestrzennego przyjętego uchwałą Rady (...) z dnia 28 lutego 1992 r. i zarazem możliwości zabudowy wynikające z parametrów nieruchomości (postanowienie – k.747). Opinia biegłego (k.758-781) po jej uzupełnieniu pisemnym (k.803-806) i ustnym (827-829) nie nasuwa żadnych zastrzeżeń. Pozwala na prześledzenie sposobu dojścia do wniosków końcowych i wyczerpująco odnosi się do zastrzeżeń strony pozwanej, m.in. wyjaśniając, że jeśli przyjąć za punkt wyjścia szczegółowe warunki techniczne budynków określone w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2012 r. (Dz.U. z 2002 r., nr 75, poz. 690 ze zm.), to nie ma to wpływu na wartość nieruchomości ustaloną w opinii pisemnej ani możliwość zabudowy, a miałoby jedynie wpływ na teren biologicznie czynny o jakim mowa w § 39 rozporządzenia (k. 827; CD- k.829; 00:16:16-00:21:31). W tej sytuacji nie podlegał uwzględnieniu wniosek strony pozwanej o dopuszczenie kolejnej opinii – innego jeszcze biegłego, jako jedynie zmierzający do przedłużenia postępowania (art. 217 § 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.). Nie może być uznane za wystarczającą przyczynę dopuszczenia dowodu to, że w przekonaniu strony kolejna opinia pozwoli na udowodnienie korzystnej dla niej tezy (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z 18 lutego 1974 r., sygn. II CR 5/74, Lex nr 7407 i z 18 października 2001 r., sygn. IV CKN 478/00, Lex nr 52795). Wniosek pozwanego był tym bardziej niezasadny, że nie został poparty wyjaśnieniem, czy i w jakim zakresie, dokonana wycena jest zdaniem pozwanego zawyżona. Trzeba jeszcze w tym miejscu zaznaczyć, że biegły obliczył wartość nieruchomości na kwotę 4.276.160 zł (k.805-806), a więc istotnie wyższą od tej, która została objęta roszczeniem o wykup, rozpoznanym zaskarżonym wyrokiem. Powodowie ostatecznie za podstawę wyliczeń przyjęli (w I instancji), za opinią biegłego, kwotę 3.028.640 zł (k.363).

Na podstawie opinii biegłego M. C. Sąd Apelacyjny ustala, że aktualna wartość przedmiotowej nieruchomości z uwzględnieniem planistycznego jej przeznaczenia w miejscowym ogólnym planie zagospodarowania przestrzennego przyjętego uchwałą Rady (...) W. z dnia 28 lutego 1992 r. i zarazem możliwości zabudowy wynikające z parametrów nieruchomości, wynosi 4.276.160 zł, co odpowiada udziałom powodów, odpowiednio: po ¼ A. A. i G. T., a więc po 1.069.040 zł i ½ w przypadku M. S. (1), tj. 2.138.080 zł.

Apelacja powodów zasadnie kwestionuje przyjęcie cen z 22 grudnia 2004 r. i z 7 listopada 2005 r. Stanowisko jakie zajął w tym przedmiocie Sąd Okręgowy jest zbieżne z poglądem wyrażonym w złożonym do akt tej sprawy, wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 czerwca 2013 r., I ACa 1500/12 (k.699-708). Właśnie jednak w tamtej sprawie, po rozpoznaniu skargi kasacyjnej strony powodowej, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że „w sprawie o wykup nieruchomości na podstawie art. 36 ust. 1 pkt 2 u.p.z.p. sąd ustala rynkową wartość nieruchomości z daty orzekania” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2015 r., I CSK 224/14, Biul. SN 2015/5/15). Stanowisko to, wywiedzione głównie z konstytutywnego charakteru orzeczenia uwzględniającego roszczenie o wykup, wydawanego przy zastosowaniu art. 64 k.c. oraz art. 1047 k.c., Sąd rozpoznający apelację w pełni akceptuje. Prawnokształtujący charakter orzeczenia przesądza o tym, że cena powinna odpowiadać aktualnej rynkowej wartości nieruchomości, czyli wartości ustalonej na datę orzekania sądu przy uwzględnieniu stanu istniejącego przed datą wejścia w życie planu zmieniającego jej przeznaczenie (por. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2012 r., IV CSK 619/11, Lex nr 1228453).

Jak to już zaznaczono wyżej, aktualna wartość nieruchomości jest wyższa od ceny wskazanej w roszczeniu popieranym przed Sądem I instancji. Wynikające z niej wartości udziałów powodów są zarazem wyższe od kwot wskazanych w apelacji. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie można było jednak – wbrew stanowisku powodów – uwzględnić w orzeczeniu reformatoryjnym cen wyższych niż były żądane w postępowaniu pierwszoinstancyjnym. Reguła ekwiwalentności świadczeń nie wpływa bowiem na obowiązek stosowania art. 383 k.p.c., zgodnie z którym co do zasady nie jest dopuszczalne w postępowaniu apelacyjnym rozszerzenie żądania ani występowanie z nowymi roszczeniami. Zasada ta dopuszcza dwa wyjątki: w razie zmiany okoliczności można żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenia powtarzające się można rozszerzyć żądanie o dalsze okresy. Żaden z wymienionych przypadków w tej sprawie nie występuje i dlatego nie mogło być skuteczne sformułowanie przez powodów w postępowaniu apelacyjnym roszczenia w nowej postaci, stanowiącej rozszerzenie powództwa. Argumentacja skarżących akcentująca charakter roszczenia, różniącego się od pozwu od odszkodowanie, nie przekonuje. Cena za jaką ma być nabyta nieruchomość od powoda jest częścią żądania opartego na art. 64 k.c. i 1047 k.p.c. i musi być już w pozwie dokładnie określona, stosowanie do wymogu zawartego w art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c., co więcej, zgodnie z tym przepisem musi być też oznaczona wartość przedmiotu sporu. Zmiana żądania polegająca na oznaczeniu wyższej ceny nabycia, jest przedmiotowym rozszerzeniem powództwa o jakim mowa w art. 193 k.p.c. Skutkiem takiej zmiany byłoby nieprzewidziane ustawą pogorszenie sytuacji pozwanego, który w przypadku uwzględnienia takiego rozszerzonego powództwa musiałby świadczyć więcej niż to obejmował spór przed sądem pierwszoinstancyjnym, z naruszeniem w tym zakresie konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności (art. 176 ust. 1 Konstytucji).

Przedmiotowe roszczenie o wykup nie jest czymś wyjątkowym, co racjonalny ustawodawca mógł „przeoczyć” formułując wyjątki w art. 383 k.p.c. Tytułem przykładu można wskazać choćby roszczenie przewidziane w kodeksie cywilnym - art. 231 § 2. Jednocześnie należy zauważyć, że wynikająca z art. 156 ust. 3 i 4 u.g.n. potrzeba aktualizowania wartości nieruchomości także przez sądy odwoławcze, od dawna nie budzi wątpliwości w orzecznictwie. Mimo to, nie przewidziano możliwości zmiany roszczenia ze względu na zasadę ekwiwalentności świadczeń. Trzeba zatem stwierdzić, że w sytuacji jaka stała się udziałem powodów nie ma możliwości uzyskania wyższej ceny, niż żądana w pierwszej instancji. Ubocznie nasuwa się jeszcze uwaga, że o ile Sąd I instancji nie popełniłby błędu polegającego na uwzględnieniu w orzeczeniu ceny historycznej, to powodowie nie mogliby wyroku w tej części zaskarżyć z braku gravamen i w takiej sytuacji, przy aktualizacji opinii w drugiej instancji (koniecznej wobec apelacji strony przeciwnej), gdyby posługiwali się tymi samymi argumentami, abstrahującymi od procesowej kwalifikacji zmiany żądania, to paradoksalnie musieliby się domagać podwyższenia ceny z apelacji strony przeciwnej, wbrew oczywistemu zakazowi reformationis in peius. Reasumując, wobec zakazu zawartego w art. 383 k.p.c., powodowie nie rozszerzyli skutecznie powództwa w postępowaniu apelacyjnym i Sąd II instancji rozpoznał sprawę w granicach, w jakich była rozpoznawana przez Sąd Okręgowy.

We wskazanym wyżej judykacie z 22 stycznia 2015 r. Sąd Najwyższy zajął stanowisko również odnośnie kwoty od jakiej winny być naliczane odsetki na podstawie art. 37 ust. 9 u.p.z.p. Tak jak do nieuzasadnionego wzbogacenia gminy prowadziłoby ustalenie ceny wykupu z daty, kiedy miała ona obowiązek zawrzeć umowę z uprawnionym, tak z kolei do nieuzasadnionego wzbogacenia uprawnionego prowadziłoby zasądzenie odsetek od kwoty wynagrodzenia ustalonej przez sąd według aktualnej wartości nieruchomości. Sankcyjny charakter art. 37 ust. 9 u.p.z.p. nakazuje przyjąć, że odsetki ustawowe od daty opóźnienia w wykupie przysługują uprawnionemu od ceny ustalonej zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o gospodarce nieruchomościami, którą gmina byłaby zobowiązana zapłacić gdyby zawarła umowę z uprawnionym. Apelacja powodów jest więc niezasadna odnośnie podstawy naliczania odsetek.

Niesłuszny jest również zarzut pozwanego oparty na założeniu, że odsetki należą się dopiero od daty uprawomocnienia się wyroku zawierającego zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli. Przepis art. 37 ust. 9 u.p.z.p. ma pełnić funkcję dyscyplinującą gminę do podjęcia działań zmierzających do wykupu nieruchomości w razie złożenia wniosku z takim żądaniem przez właściciela lub użytkownika wieczystego. Cel ten byłby całkowicie zniweczony, przy przyjęciu wykładni, że termin sześciomiesięczny należy liczyć od chwili powstania obowiązku zapłaty ekwiwalentu za wykup nieruchomości. W omawianym wypadku roszczenie pieniężne główne powstaje nietypowo, a ustawodawca nakazał płatność odsetek nie od chwili powstania opóźnienia w zapłacie ekwiwalentu za wykup, lecz od chwili opóźnienia w wykupie nieruchomości, określając termin w jakim ten wykup powinien zostać dokonany (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2013 r., I CSK 305/12, LEX nr 1313188).

Na uwzględnienie zasługiwał natomiast zarzut przedawnienia części odsetek (art. 118 k.c.). Gdy bezskuteczne co do wykupu nieruchomości zakończenie terminu sześciomiesięcznego rozpoczynającego bieg od złożenia wniosku następuje w wyniku niezgodnego 9 z prawem zachowania gminy, to pozostaje ona w opóźnieniu w rozumieniu art. 37 ust. 9 u.p.z.p. Od upływu sześciomiesięcznego terminu należą się odsetki ustawowe za opóźnienie – jak to już zostało wyjaśnione – od kwoty stanowiącej wartość nieruchomości z chwili kiedy powstał obowiązek zawarcia umowy z uprawnionym. Nie istnieją żadne przeszkody w ich dochodzeniu niezależnie od wystąpienia z roszczeniem o wykup. Sąd Apelacyjny nie znajduje w tej sytuacji argumentów, które przemawiałyby za wyłączeniem obowiązywania zasady zawartej w art. 120 § 1 k.c., określającej początek biegu przedawnienia na dzień wymagalności. Roszczenie o odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego staje się wymagalne osobno w każdym dniu opóźnienia i w związku z tym przedawnia się osobno za każdy dzień opóźnienia (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 1991r., III CZP 20/91, OSNC 1991/10-12/120). Zważywszy na datę zgłoszenia roszczeń przez poszczególnych powodów, bieg terminu przedawnienia odsetek w stosunku do A. A. rozpoczął się dnia 22 grudnia 2004 r., a w stosunku do powódek – w dniu 7 listopada 2005 r. Za okres jaki upłynął trzy lata przed wniesieniem pozwu, tj. do 27 stycznia 2007 r., roszczenia powodów o zasądzenie odsetek uległy przedawnieniu. Pozwany skutecznie uchylił się od zaspokojenia roszczenia w tej części, przy zastosowaniu art. 117 § 2 k.c.

Okoliczność, że powodowie przez pewien czas pozostawali bezczynni, tzn. nie występowali do sądu z roszczeniem o wykup, nie może być wartościowana ze skutkiem dla oceny zasadności ich roszczenia o odsetki. Istotne jest, że pozwany nie miał realnych podstaw by uważać, że roszczenie o wykup wygasło. Dochodząc obecnie odsetek także za okres sprzed wniesienia pozwu, powodowie nie naruszają żadnych reguł współżycia społecznego, lecz realizują swoje prawo, tak samo jak swoje prawo zrealizował pozwany zgłaszając zarzut przedawnienia części należności odsetkowych. Nie jest więc zasadny zarzut naruszenia art. 5 k.c.

Z przedstawionych względów, przyjmując za swoje ustalenia Sądu Okręgowego, poszerzone o ustalenie aktualnej wartości nieruchomości, Sąd Apelacyjny orzekł jak w wyroku na podstawie art. 385 k.p.c. i art. 386 § 1 k.p.c. Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego zapadło na podstawie art. 100 zd. 2 k.p.c. i obejmuje wynagrodzenie radcy prawnego w stawce minimalnej. W punkcie 4 wyroku Sąd Apelacyjny o zwrocie od strony przegrywającej wydatków poniesionych na biegłego w postępowaniu apelacyjnym (art. 113 ust. 1 u.k.s.c.).

Edyta Jefimko Bogdan Świerczakowski Beata Byszewska