Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 maja 2016 roku

Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Tomasz Korzeń

Protokolant: st.sekr.sąd. Anna Kopala

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 maja 2016 roku

sprawy z odwołania W. C.

od decyzji z dnia 1 lutego 2016 roku

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w G.

o wysokość emerytury

zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w G. z dnia 1 lutego 2016 roku znak (...) w ten sposób, że podstawa wysokości emerytury W. C. nie podlega obniżeniu o kwotę 242.338,85 zł stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur.

SSO Tomasz Korzeń

VI U 189/16 UZASADNIENIE

Ubezpieczony W. C. odwołał się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w G. z dnia 1 lutego 2016 r. o przyznaniu mu prawa do emerytury, w części dotyczącej odliczenia z kwot konta emerytalnego, stanowiącej podstawę do wyliczenia wysokości emerytury, kwoty 242 388,85 zł tytułem kwot pobranych emerytur. Powołał się wyroki Sądu Najwyższego z 14.09.2014 r. I UK 19/14, z 4.11.2014 r. I UK 100/14 i z 4.07.2013 r. III UZP 4/13, a także wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z 17.12.2015 r. VI U 2161/13. Wniósł o zmianę decyzji i wyliczenie wysokości świadczenia bez potrącania wysokości pobranych dotychczas emerytur.

Pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniósł o oddalenie odwołania. Podniósł, że organ rentowy ustalenia wysokości emerytury ubezpieczonego poprzez pomniejszenie podstawy świadczenia, ustalonej w trybie art. 25 ustawy o emeryturach i rentach z FUS o kwotę pobranych emerytur, w myśl zasady art. 55a tej ustawy. Podstawę obliczeni emerytury zgodnie z art. 26 ustawy pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Kwota wypłacanych od 1.08.2008 r. emerytur to kwota 242 338,85 zł. Sporną decyzją pozwany ustalił wysokość emerytury zgodnie z zasadami art. 26 ustawy, przy czym podstawę emerytury ustaloną zgodnie z wytycznymi art. 25, pomniejszył o kwotę pobranych emerytur, czyli o kwotę 242 338,85 zł. Powołany w odwołaniu wyrok Sądu Okręgowego z 17.12.2015 r. VI U 2161/13 nie ma zastosowania w niniejszej sprawie bowiem nie odnosi się do sytuacji przeliczenia świadczenia w trybie art. 55a, lecz nabycia prawa do emerytury w wieku powszechnym, po uprzednim okresie pobierania świadczeń z art. 25 ust.1b.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczony W. C. urodził się (...) Nadal kontynuuje zatrudnienie.

Od dnia 1 sierpnia 1999 r. pobierał rentę z tytułu niezdolności do pracy. Decyzją z dnia 29 października 2008 r. nabył prawo do emerytury w wieku obniżonym na podstawie art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Kolejną decyzją z dnia 22 września 2010 r. uzyskał prawo do emerytury powszechnej od dnia 9 lipca 2010 r. W dniu 22 grudnia 2015 r. wniósł o ustalenie emerytury według nowych zasad zgodnie z art. 55 i 55a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Decyzją z dnia 1 lutego 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. przyznał skarżącemu emeryturę od dnia 1 grudnia 2015 r. Wysokość emerytury ustalił na kwotę 3 700,46 zł. Podstawę emerytury pomniejszył o kwotę pobranych emerytur, czyli o kwotę 242 338,85 zł. (bezsporne)

Sąd zważył co następuje:

Odwołanie ubezpieczonego zasługiwało na uwzględnienie.

Stan faktyczny w sprawie był bezsporny. Spór dotyczył skutków prawnych wprowadzenia art. 55a ust. 2 do ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 roku, poz. 748 ze zm.; zwana dalej ustawą).

Art. 55 ustawy ustanowi, że ubezpieczonemu spełniającemu warunki do uzyskania emerytury na podstawie art. 27, który kontynuował ubezpieczenia emerytalne i rentowe po osiągnięciu przewidzianego w tym przepisie wieku emerytalnego i wystąpił z wnioskiem o przyznanie emerytury po dniu 31 grudnia 2008 r., może być obliczona emerytura na podstawie art. 26, jeżeli jest wyższa od obliczonej zgodnie z art. 53.

Art. 55a ustawy stanowi natomiast: ust. 1. Przepis art. 55 stosuje się również do ubezpieczonego, który miał ustalone prawo do emerytury przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, o której mowa w art. 27. 2. Jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę, do której miał ustalone prawo przed ustaleniem prawa do emerytury z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego, określonego w art. 27 ust. 2 i 3, podstawę obliczenia emerytury zgodnie z art. 26 pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. 3. Prawo do emerytury ustalone przed osiągnięciem wieku emerytalnego, określonego w art. 27 ust. 2 i 3, ustaje z dniem, od którego została przyznana emerytura na podstawie art. 27, obliczona zgodnie z art. 26.

Wykładnia art. 55 ustawy została dokonania przez Sąd Najwyższy, a także sądy powszechne. Zgodnie z tą wykładnią, istnieje możliwość obliczenia emerytury przysługującej na podstawie art. 27 według zasad wynikających z art. 26 w zw. z art. 55 ustawy emerytalnej. Dotyczy to ubezpieczonego: urodzonego przed dniem 1 stycznia 1949 r., który kontynuował ubezpieczenia emerytalne i rentowe po osiągnięciu przewidzianego w tym przepisie wieku emerytalnego, tj. po ukończeniu 65 lat w przypadku mężczyzny, który z wnioskiem o przyznanie emerytury wystąpił po dniu 31 grudnia 2008 r. Prawo do takiego obliczenia emerytury jest niezależne od faktu przejścia ubezpieczonego na emeryturę wcześniejszą lub w niższym wieku emerytalnym. Orzecznictwo przyjmujące taka wykładnię jest jednolite i utrwalone (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2013 r., II UZP 4/13, Lex 1342169, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2013 r., II UK 424/12, Lex 1341674, wyrok Sądu najwyższego z dnia 19 marca 2014 r., I UK 345/13, Lex 1455228). Nie ma potrzeby powtarzania argumentów przemawiających za takim stanowiskiem. Z art. 55 ustawy nie wynika aby formułowano dodatkowy wymóg możliwości obliczenia emerytury, na podstawie art. 26 w zw. z art. 55 ustawy emerytalnej, w postaci nieuzyskania czy uzyskania lecz niepobierania emerytury w wieku obniżonym, czy tzw. emerytury wcześniejszej Z mocy art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 5 marca 2015 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 2015.552) do ustawy został dodany art. 55a. Zmiana ustawy emerytalnej weszła życie od 1 maja 2015 r. Należy rozważyć ewentualne konsekwencje tej zmiany.

W uzasadnieniu projektu ustawy zmieniającej wskazano argumentację przemawiającą za ustanowieniem art. 55 oraz dodaniem art. 55a: "Wprowadzono taką możliwość dla osób urodzonych przed 1949 r., aby zachęcić je do rezygnacji ze zgłoszenia wniosku o wcześniejszą emeryturę oraz do opóźnienia przejścia na emeryturę z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego. Propozycja dodania art. 55a wynika z faktu, iż obecnie przepis art. 55 ustawy nie ma zastosowania do ubezpieczonego urodzonego przed 1949 r., który przed osiągnięciem wieku emerytalnego, miał ustalone prawo do wcześniejszej emerytury i pobierał to świadczenie". Zestawienie treści art. 55a z uzasadnieniem projektu ustawy zmieniającej wskazywałoby na stanowisko projektodawcy, że artykułu 55 ustawy, przed 1 maja 2015 r., nie stosowało się do ubezpieczonego, który miał ustalone prawo do emerytury przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, o której mowa w art. 27 i pobierał świadczenie. W istocie jednak, wobec jednoznacznej wykładni art. 55 ustawy przyjętej w orzecznictwie sądowym, uznać należało, że dodanie art. 55a zmierzało do zmiany regulacji prawnej, której normatywny sens wyznaczony został przez te orzecznictwo. W doktrynie przyjmuje się, że po zakończeniu procesu legislacyjnego tekst ustawy przestaje być kontrolowany przez prawodawcę, a jego realizację przekazuje się autonomicznemu dyskursowi stosowania prawa. Najistotniejszą instytucjonalizacją dyskursu są niezawisłe sądy, które mają "władzę na znaczeniami terminów" zawartych w tekstach prawnych (Tomasz Grzybowski, Wpływ zmian prawa na jego wykładnię, Wolters Kluwer SA, W-wa 2013, str. 64). Stanowisko projektodawcy i ustawodawcy, które wynika z treści art. 55a i uzasadnienia projektu ustawy zmieniającej prowadziłoby do uznania, że ugruntowana w orzecznictwie wykładnia była błędna, ponieważ dokonując prawotwórczej zmiany tekstu prawnego, ustawodawca ją zakwestionował. Wypowiedziany został pogląd, że " Nie sposób (...) zakładać wadliwości zgodnej orzeczniczej wykładni tekstu prawnego sprzed nowelizacji, a zbieżnej z treścią przepisów po zmianie, bo to godziłoby w pewność prawa" (op. cit., str. 181). Argument dotyczący pewności prawa, w ocenie Sądu jest przekonujący. Zmiana zgodnej orzeczniczej interpretacji prawa pod wpływem nowelizacji, która weszła w życie od 1 maja 2015 r., prowadziłaby w praktyce do zmiany prawa z mocą wsteczną. Wobec istnienia zgodnej wykładni, rzeczywisty skutek nowelizacji (dodania art. 55a), w zakresie art. 55 ustawy emerytalnej, jest zmianą normatywną, a nie jedynie zmianą dotyczącą interpretacji tekstu prawnego. Z treści przepisów ustawy zmieniającej, ani ogólnych zasad prawa międzyczasowego (lex retro non agit) nie wynika natomiast wsteczne działanie dokonanej zmiany. (p atrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 3 czerwca 2015 r. w sprawie III AUa 1765/14; LEX nr 1768685).

Ustawa z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2012 r. poz. 637, dalej: ustawa nowelizująca z 2012 r.) wprowadziła zmiany: w art. 24: a) ust. 1 otrzymuje brzmienie: „ubezpieczonemu urodzonemu po dniu 31.12.1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego określonego w ust. 1a i 1b z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a, 50c, 184”; w art. 25: b) po ust. 1 dodaje się ust. 1a – 1c w brzmieniu: „Jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę na podstawie przepisów art. 26b, 46, 50, 50a, 50e, 185 lub art. 88 ustawy z dnia 26.01.1982 r. – Karta Nauczyciela podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.” Postanowieniem z dnia 18 lutego 2014 roku Sąd Okręgowy w Szczecinie przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu następujące pytanie prawne: czy art. 1 pkt 6 lit. b ustawy nowelizującej w związku z art. 22 tej ustawy, dodający do ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych art. 25 ust. 1b, w zakresie, w jakim ma zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury, o jakiej mowa w art. 24 ustawy FUS, przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej z 2012 r., jest zgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji? W postanowieniu z dnia 3 listopada 2015 r. w sprawie P 11/14 (Lex 1949734) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 100 ust. 1 ustawy, zamieszony w jej dziale VIII „Zasady ustalania świadczeń” w rozdziale 1 „Powstanie i ustanie prawa do świadczeń”, stanowi, iż prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Z kolei art. 129 ust. 1 ustawy FUS, zamieszczony w dziale IX „P. w sprawach świadczeń i wypłata świadczeń” rozdziale 3 „Ogólne zasady wypłaty świadczeń”, stanowi, że świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Ustawa expressis verbis rozróżnia zatem moment powstania prawa do emerytury (renty) i moment wypłaty świadczenia. Dalej Trybunał stwierdził, że prawo do emerytury ustala się na dzień spełnienia warunków powstania prawa do tego świadczenia, bez względu na złożenie wniosku, co przesądza o zachowaniu przez zainteresowanego nabytych ex lege uprawnień w razie niekorzystnej zmiany stanu prawnego (zob. K. Antonów, komentarz do art. 100, op.cit.). Ustalenie prawa do świadczenia emerytalnego (rentowego) następuje na podstawie stanu prawnego obowiązującego w dniu spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. (…). W doktrynie i orzecznictwie podnoszone są także argumenty natury konstytucyjnej, dotyczące wyrażonej w art. 2 Konstytucji zasady ochrony praw nabytych. Argumenty te mają swe wzmocnienie w dotychczasowym dorobku orzeczniczym Trybunału Konstytucyjnego. Na temat tej zasady w dziedzinie zabezpieczenia społecznego Trybunał wypowiedział się w wyroku pełnego składu z 7 maja 2014 r. (sygn. K 43/12), podsumowując i rozwijając swój dorobek orzeczniczy. Trybunał przypomniał, że zasadą ochrony praw nabytych obejmuje także tzw. ekspektatywy, zwłaszcza ekspektatywy praw z zakresu ubezpieczeń społecznych. Choć pojęcie ekspektatywy nie zostało w orzecznictwie ukształtowane precyzyjnie, to w odniesieniu do praw emerytalnych Trybunał odróżnił je od praw nabytych w drodze skonkretyzowanych ostatecznych decyzji przyznających świadczenia, jak i od praw nabytych in abstracto zgodnie z ustawą przed zgłoszeniem wniosku o przyznanie świadczenia. Według Trybunału ochrona przysługuje prawom podmiotowym nabytym in concreto, nabytym in abstracto oraz maksymalnie ukształtowanym ekspektatywom tych praw, w odróżnieniu od ekspektatyw, które nie są maksymalnie ukształtowane. Zaznaczając, że nabywanie prawa do emerytury jest procesem wieloletnim, Trybunał wyróżnił w nim poszczególne okresy. I tak – zdaniem Trybunału – można mówić o nabyciu prawa do emerytury przez imiennie określony podmiot, co jest potwierdzone wydaną przez upoważniony organ decyzją emerytalną, oraz o nabyciu uprawnienia w sensie spełnienia wszystkich przewidzianych prawem warunków, lecz przed wydaniem stosownej decyzji, a także o zazwyczaj kilkudziesięcioletnim okresie nabywania uprawnień emerytalnych. Trybunał, rozważając możliwe zmiany przepisów emerytalnych w okresie od przystąpienia przez dany podmiot do systemu do momentu, w którym kończy się pobieranie przez niego świadczenia emerytalnego, zauważył, że zmiany tego rodzaju mogą nastąpić (co nie znaczy, że są dopuszczalne) w okresie nabywania prawa do emerytury, w okresie od spełnienia warunków nabycia tego prawa do wydania stosownej decyzji emerytalnej oraz na etapie realizowania prawa do emerytury (spełniania świadczenia). W dwóch ostatnio wyróżnionych okresach zmiany nie mogą odnosić się do warunków uzyskania prawa do emerytury, ponieważ jest ono już (in abstracto lub in concreto) nabyte, choć mogą dotyczyć warunków waloryzacji należnych świadczeń czy sposobu ich wypłaty. Konstytucyjnie jest niedopuszczalne odebranie słusznie nabytych praw emerytalnych. Natomiast w okresie nabywania prawa do emerytury zmiany warunków jego nabycia są możliwe; konstytucyjnie niedopuszczalne jest zniesienie prawa do emerytury (jeszcze nienabytego). Trybunał zaznaczył, że ustawa nowelizująca z 2012 r. zmieniła warunki nabycia prawa do emerytury dla tych wszystkich, którzy przed jej wejściem w życie praw tych nie nabyli. Podwyższenie wieku emerytalnego objęło więc osoby, które są w trakcie nabywania uprawnień emerytalnych; nie objęło natomiast tych, którzy prawa takie, zarówno rozumiane jako prawa in concreto, jak i prawa in abstracto przed jej wejściem w życie uzyskali. Trybunał dodał przy tym, że swoboda ustawodawcy co do zmiany warunków nabycia świadczeń emerytalnych jest większa, jeśli perspektywa spełnienia owych warunków jest odległa i istnieje jakaś możliwość, by się do zmienionych warunków dostosować. Maleje natomiast wraz ze zbliżaniem się do momentu spełnienia warunków, zwłaszcza osiągnięcia granicy wieku emerytalnego.

Reasumując, zmiana ustawy poprzez dodanie art. 55a ust. 2 wywołuje skutki tylko dla osób, które nie nabyły już uprawnień z tego tytułu (do ustalenia wysokości świadczenia) przed zmianą. Kwestie daty złożenia wniosku w tym zakresie nie może stanowić sprawiedliwej podstawy dyferencjacji uprawnień. Wszelkie warunki do przeliczenia świadczenia w trybie art. 55 w zw. z art. 26 ustawy skarżący spełnił przed dokonaniem tejże zmiany. Tym samym należało uznać, że deklaratoryjna decyzja organu rentowego mogła jedynie dotyczyć stanu prawnego, który został spełniony przed wejściem w życie ustawy zmieniającej ustawę poprzez dodanie art. 55a ust. 2. Mając to na uwadze sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 K.p.c. zmienił zaskarżona decyzję i ustalił, że podstawa wysokości emerytury ubezpieczonego nie podlega obniżeniu o kwotę 242 338,85 zł stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur.

SSO Tomasz Korzeń