Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 czerwca 2016 r.

Sąd Rejonowy w Olsztynie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 czerwca 2016 r. w Olsztynie

na rozprawie sprawy z powództwa W. (...), C., (...) Spółki Jawnej w O.

przeciwko M. M. (1)

o zwrot zaliczki na podróż służbową

I.  oddala powództwo

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1.800 (jeden tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu, kosztów udzielonego zastępstwa procesowego.

Sygn. akt IV P –Pm 39/15

UZASADNIENIE

W dniu 31.10.2014r. w sprawie o sygn. akt IVP 574/14 M. M. (1) wniósł pozew przeciwko W. (...), C., (...) Spółka Jawna w O. o zasądzenie kwoty 49 885zł tytułem zapłaty za noclegi podczas podróży służbowych za okres 30.09.2011r. 25.09.2014r. W sprawie został wydany wyrok zaoczny uwzględniający powództwo. Pozwany złożył sprzeciw.

W piśmie z dnia 23.01.2015r. zatytułowanym „odpowiedź na pozew wraz z pozwem wzajemnym” w sprawie o sygn. akt IVP 574/14 W. (...) C., (...) Spółka Jawna w O. wniosła m.in. o zasądzenie od M. M. (1) na rzecz powoda kwoty 7.180, 19 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Wskazała, że M. M. (1) w trakcie trwania stosunku pracy otrzymywał od powoda zaliczki na wydatki związane z wykonywaną pracą (opłaty za autostrady, parkingi, akcesoria do ciężarówki, środki czystości do samochodu, przeglądy, płyny eksploatacyjne itd.). Wskazał w uzasadnieniu, że M. M. (1) otrzymywał rozliczenie kosztów podróży służbowych, w tym należności z tytułu noclegów w podróży krajowej i zagranicznej z wyjątkiem podróży do krajów enumeratywnie wyliczonych. W regulaminie obowiązującym do dnia 28.02.2013r. Powód argumentował, że gdyby przyjąć, że M. M. (1) jest uprawniony do ryczałtowego wynagrodzenia za noclegi w wysokości ¼ diety w trakcie podróży do wymienionych 16 państw, to jego należność powinna być pomniejszona o wypłatę 7582,10zł. Po powrocie z delegacji, pozwany musiał się także rozliczyć z otrzymywanych zaliczek przedkładając rachunki za dokonane zakupy, a nie zrobił tego.

M. M. (1) wniósł o oddalenie powództwa wzajemnego związanego z nierozliczeniem przez niego kwoty 7.180,19 zł. Wskazał, że nie był do tego zobowiązany. Spółka Jawna (...) do dnia wniesienia pozwu należności opisanej w p-kcie 6 odpowiedzi na pozew nie żądała zapłaty. Pozwany zakwestionował to, że powód zwracał koszty pryszniców toalet i pralni. W piśmie (k.38-39) wniósł zarzut przedawnienia, gdyż powód do czasu wytoczenia powództwa przez pracownika nie żądał zwrotu takich kwot, jednocześnie nie wykazywał ich po stronie aktywów. Pozwany nie traktował otrzymywanych kwot jako nienależnych.

Strony wniosły o zasądzenie kosztów procesu.

Sąd wyłączył do odrębnego rozpoznania roszczenie związane z powództwem wzajemnym, będące przedmiotem niniejszego postępowania.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny :

(...) (...), C., (...) Spółka Jawna w O. prowadzi działalność gospodarczą w zakresie krajowego i międzynarodowego transportu drogowego.

M. M. (1) jest z zawodu kierowcą. Po okresie próbnym od 29.04.2010r. do 28.07.2010r., zwarł z (...) (...), C., (...) Spółka Jawna w O. umowy o pracę na stanowisku kierowca –mechanik i porozumienia zmieniające umowy o pracę na czas określony:

-od dnia 29.07.2010r. do dnia 28.07.2012r. z wynagrodzeniem 1317 zł, w tym kwota ryczałtu za pracę w godzinach nocnych, i za czas dyżuru w wysokości 100zł miesięcznie, 1450zł od dnia 01.01.2011r. w tym kwota ryczałtu za pracę w godzinach nocnych, i za czas dyżuru w wysokości 100zł miesięcznie,

-od dnia 29.07.2012r. do dnia 28.07.2015r. na pracę z wynagrodzeniem 1600 zł, w tym kwota ryczałtu za pracę w godzinach nocnych, i za czas dyżuru w wysokości 100zł miesięcznie, 1700zł od dnia 01.01.2013r., w tym kwota ryczałtu za pracę w godzinach nocnych, i za czas dyżuru w wysokości 400zł miesięcznie.

Jako miejsce wykonywania pracy pracodawca wskazał budynki przy ul. (...) w O..

M. M. (1) podpisał oświadczenie, że zapoznał się z regulaminem pracy i regulaminem wynagradzania obowiązującym w (...) (...), C., (...) Spółka Jawna w O.. Pozwany zobowiązał się do rozliczenia podróży służbowych na bieżąco maksymalnie do 7 ego dnia następnego miesiąca oraz rozliczenia całościowego przed ustaniem stosunku pracy.

( dowód: dokumenty w aktach osobowych M. M. (1) -k. 12, 13, 14, 17, 19, 21, k. 7-8)

Po zatrudnieniu M. M. (1) wykonywał czynności na stanowisku kierowcy związane m.in. z transportem międzynarodowym, w tym na trasach Austrii, Belgii, Danii, Francji, Holandii, Luksemburga i Niemiec. W trakcie trwania stosunku pracy M. M. (1) otrzymywał z (...) (...) C., C. Sp. J., zaliczki na wydatki związane z wykonywaną pracą (opłaty za autostrady, parkingi, akcesoria do ciężarówki, środki czystości do samochodu, przeglądy, płyny eksploatacyjne) itd.. Część wydatków była pokrywana z kart S. i R.. Paliwo było kupowane na podstawie karty paliwowej. Gdy nie było możliwości zapłaty kartą kierowcy ponosili wydatki gotówkowe. Pieniądze były przekazywane na konto bankowe, co umożliwiało płacenie kartą kredytową albo były wydawane przez pracowników administracyjnych powoda w gotówce za potwierdzeniem KW. W przypadku zaś, gdy posiadanych środków zabrakło pozwany płacił z własnej kieszeni, a pracodawca zwracał mu poniesione koszty (na podstawie przedstawionych rachunków). W przypadku zaś, gdy nie cała kwota przekazanych zaliczek została wydana, powód potrącał ją z wierzytelnością pracownika z tytułu rozliczenia delegacji.

Z otrzymywanych zaliczek pozwany musiał się rozliczyć po powrocie z delegacji przedkładając rachunki za dokonane zakupy. Powód zwracał koszty pryszniców toalet i pralni. M. M. (1) z otrzymanych „zaliczek” rozliczał się na bieżąco. M. M. (1), ani innym kierowcom nie przedstawiono zestawień zaliczek w poszczególnych miesiącach czy latach.

Z zasady całościowego rozliczenia pracodawcy z pracownikiem dokonywano zaś na zakończenie trwania stosunku pracy- pracownik musiał wypełnić kartę obiegową i uzyskać podpisy: księgowej- na potwierdzenie rozliczenia z zaliczek; kierownika warsztatu- na potwierdzenie zdania samochodu w stanie nieuszkodzony; oraz pana C.. Od dokonania tej formalności pracodawca uzależniał wydanie świadectwa pracy.

M. M. (1) tak ja pozostali kierowcy otrzymywał wynagrodzenie zasadnicze i kwotę od 120 do 130zł za każdy dzień jazdy na obszarze kraju i zagranicą zwaną „dniówkami”, „delegacjami” . Od 01.03.2013r. dokonywane były wypłaty ryczałtów za noclegi na terenie Unii Europejskiej.

W dniu 11.09.2014r. M. M. (1) wniósł o rozwiązanie umowy o pracę z dniem 27.09.2014r. Rozliczył się z zaliczek, otrzymał wszystkie wymagane wpisy w obiegówce i wydano mu świadectwo pracy. (dowód: zeznania świadków: R. D. –k. 64v-65v, D. S. –k.82-63, L. L. –k. 83-85, 74v-75, A. M. –k.75-75v, przesłuchanie stron: C. C. –k.68-70, M. M. –k 70-71, 75v, potwierdzenia przelewów-k.43-45, roczna ewidencja czasu pracy-k.7-10, dokumenty w aktach osobowych „obiegówka”–k. 2, podanie –k.1)

W (...) (...), C., C. Sp. J. doszło do uregulowania w regulaminie wynagradzania sprawę należności z tytułu kosztów podróży służbowej swoich pracowników.

Zgodnie z Regulaminem Wynagradzania (...) (...), C., C. Sp. J., obowiązującym do dnia 28 lutego 2013r. pracownik był uprawniony do otrzymania wynagrodzenia zasadniczego ustalonego indywidualnie z pracownikiem, biorąc pod uwagę rodzaj wykonywanej pracy i kwalifikacje zawodowe pracownika, jego doświadczenie i umiejętności, a także ilość i jakość świadczonej pracy (§ 4) Pracownikowi przysługiwała też należność za odbywanie podróży służbowych maksymalnie według stawek określonych w rozporządzeniach MPiPS z dnia 30 grudnia 2002r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju i poza granicami kraju. Świadczenia miały być wypłacane w euro i w złotych polskich. Przepis § 6 wskazywał, że wynagrodzenie wypłaca się raz w miesiącu, w ostatnim dniu roboczym danego miesiąca.

(...) (...) C., (...) Spółka Jawna w O., jako pracodawca, starała się zapewnić pracownikom warunki noclegu i wypoczynku w nowoczesnych samochodach. Kierowcy ponosili koszty związane z korzystaniem z infrastruktury sanitarnej (prysznice, toalety, pralnie itp.) w miejscach zatrzymania się na nocleg. Pojazdy pozwanego były zwykle wyposażone w nowoczesne kabiny sypialne zapewniające kierowcom nocleg w dość dobrych warunkach (klimatyzacja, lodówki, ogrzewanie postojowe, zasłony na oknach, leżanki do spania).Pracownikowi nie przysługiwał zwrot kosztów za nocleg, w przypadku podróży służbowej na terenie: Austrii, Belgii, Danii, Finlandii, Francji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Luksemburga, Niemiec, Norwegii, Portugalii, Szwajcarii, Szwecji, Wielkiej Brytanii i Włoch. Powyższe rozwiązanie było uzasadniane przez pracodawcę wysokim poziomem infrastruktury technicznej w tych państwach, zapewniającym możliwość usług związanych z noclegami na stacjach benzynowych, miejscach postojowych i parkingach.

Regulamin przewidywał ponadto, w uzasadnionych przypadkach możliwość przyznania zwrotu kosztów noclegu także we wskazanych państwach (§5 ust. 2 i 3 regulaminu). Zarządzeniem z dnia 31.12.2012r. na podstawie § 5 ust. 3 regulaminu w związku z warunkami zimowymi w (...) (...), C., (...) Spółka Jawna w O., został przyznany ryczałt odpowiadający 25 % limitu określonego w załączniku do rozporządzenie MPiPS z dnia 19 grudnia 2002 r. za miesiące styczeń, luty, marzec i grudzień 2012 r. W przypadku powoda wyniósł on 2. 137, 71 zł. Natomiast od dnia 1 marca 2013 r., po zmianie regulaminu wynagrodzenia pozwanego, pracownikom przyznano zryczałtowany zwrot kosztów noclegu w podróży służbowej, odpowiadający 25 % limitu określonego w załączniku do rozporządzenie MPiPS z dnia 29 stycznia 2013r. (dowód: częściowo bezsporne, regulamin wynagradzania oraz zmiana tego regulaminu - k. 23-27, 18, zarządzenie z dnia 31 grudnia 2012r. w sprawie zwrotu kosztów noclegu w związku trudnymi warunkami zimowymi – k.19, częściowe rozliczenie kosztów noclegu za miesiące styczeń, luty, marzec i grudzień 2012 r. – k.20-21, przesłuchanie strony pozwanej C. C. –k. 68-70)

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenie powoda nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd dał wiarę części dołączonych dokumentów. Trudno uznać za wiarygodne dokumenty z k. 11-14 dotyczące rozliczeń kwot wypłacanych pozwanemu. Z dokumentów tych nie wynika, aby były sporządzane w okresie zatrudnienia pozwanego a na ich podstawie powód żądał rozliczenia zaliczek przez pozwanego.

Świadkowie - kierowcy zatrudnieni u powoda zaprzeczyli, aby takie dokumenty widzieli (np.: R. D.- k. 65, A. M. –k.) Sąd dał wiarę przesłuchanym świadkom. Sąd dał wiarę przesłuchanym świadkom w tym L.L. i A. M., którzy wypowiadali się spontanicznie i jasno odpowiadali na pytania. Sąd nie przeprowadził dowodu z przesłuchania pozostałych świadków ( T. M. i M. Z.). Świadkowie ci zostali przesłuchani do okoliczności związanych z postępowaniem w sprawie o sygn. IVP 574/14, z której niniejsza sprawa została wyłączona do odrębnego postępowania.

Sąd dał wiarę stronom. opisał dość obrazowo wewnętrzną strukturę i sposób funkcjonowania powoda. Nie są wiarygodne natomiast jest twierdzenia dotyczące tego, że M. M. (1) nie rozliczył się z zaliczek.

Szczególnie wiarygodne jest przesłuchanie M. M. (1), który wskazał, że rozliczył się ze wszystkich pobranych od powoda pieniędzy w ramach tzw. zaliczek. Jego przesłuchanie jest logiczne, gdyż w przypadku braku ich rozliczenia M. M. (1) nie otrzymałby podpisów w dokumencie zwanym obiegówką, który każdy kierowca przedstawiał w poszczególnych działach przed ustaniem stosunku pracy.

Świadkowie potwierdzili, że w przypadku, gdy okazywało się, że zaliczki nie zostały uregulowane, każdy z kierowców był proszony o podpisanie oświadczenia o wyrażeniu zgody na potrącenie wartości zaliczki z jego wynagrodzenia. Pracownicy administracyjni informowali, że w przypadku nie złożenia takiego oświadczenia, pracownik nie otrzyma świadectwa pracy.

Strona pozwana zakwestionowała wyliczenia wysokości kwoty, która miałby być zwrócona przez M. M. (1), wskazując, że powód podawał różne kwoty: 14.000zł, 11.000zł i ostatecznie 7.180, 19zł. Jednocześnie żadna ze stron nie wnosiła o powołanie biegłego do wyliczenia należności, które ewentualnie pozwany byłby zobowiązany do zwrotu. Sąd zatem nie dopuszczał dowodu z opinii biegłego.

Co do stanu faktycznego sporne było czy pozwany rozliczył się z „zaliczek”. W świetle zgromadzonego materiału dowodowego brak jest podstaw faktycznych do podzielenia twierdzeń powoda, że pozwany nie rozliczył pobranych od pozwanego zaliczek na poczet należności z tytułu podróży służbowych na łączną kwotę 14.762,29zł .

Sporne też było czy wypłacone pozwanemu należności z tytułu wykonywania zadań w transporcie międzynarodowym podlegały ochronie jak wynagrodzenie za pracę. Spór na gruncie prawa sprowadzał się do oceny charakteru konkretnych świadczeń zwanych dniówkami lub delegacjami oraz spełnianych przez nie funkcji.

Na wstępie należy wskazać na regula­cje międzynarodowe, które ratyfikowane przez Polskę, w tym: umową eu­ropejską dotyczącą pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przejazdy drogowe (AETR) sporządzo­na w Genewie 1 lipca 1970 r., ratyfikowana przez Polskę 15 maja 1992 r. (DzU z 1999r. nr 94, poz. 1087 ze zm.), dy­rektywa nr 2002/15 (WE) Parlamentu Europejskiego i Ra­dy z 11 marca 2002 r. w sprawie organizacji czasu pracy osób wykonujących czynności w trasie w zakresie transpor­tu drogowego (Dz. Urz. L 80 z 23.03.2002, s. 35. Polskie wydanie specjalne 05/t. 4, s. 224), rozporządzenie nr 561/06 Parlamentu Europejskiego i Rady z 15 marca 2006r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego oraz zmieniają­ce rozporządzenie Rady nr 3821/85 i 2135/98 oraz uchyla­jące rozporządzenie Rady nr 3820/85 (Dz. Urz. L 2006, nr 102, s. 1). Akty prawne wymienione wyżej ustalają normy mini­malnego dziennego odpoczynku kierowców transportu międzynarodowego —11 godzin w każdym 24-godzinnym okresie, z możliwością skrócenia tego odpoczynku do mi­nimum 9 kolejnych godzin nie częściej niż 3 razy w tygo­dniu oraz dotyczą możliwości wykorzystania przez kierowcę dziennego i tygodniowego skróconego odpo­czynku w kabinie samochodu. Przepisy te natomiast nie regulują uprawnień kierowców do świadczeń majątko­wych należnych z racji wykonywania zadań w transporcie międzynarodowym. Stosownie do art. 10 cytowanej dyrektywy 2002/15/WE państwa członkowskie mają prawo korzyst­niej uregulować warunki wynagrodzenia pracowników transportu międzynarodowego.

Na gruncie prawa polskiego, przepis art . 21a ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (t.j. DzU z 2012 r. poz. 1155 ze zm.,) nakazuje prywatnym przedsiębior­com transportowym wypłacać kierowcom należności majątkowe określone przepisami wykonawczymi wyda­nymi na podstawie art. 77 ⁵ § 2 k.p.. Mimo, iż przepis art. 21a cytowanej odsyła wyłącznie do art. 77 ⁵ § 2 k.p., usta­wodawca regulujący przepisy o czasie pracy kierowców nakazuje przedsiębiorcom transportowym wypłacanie kierowcom wszystkich należności majątkowych określo­nych § 2 rozporządzenia MPiPS (diet, zwrotu kosztów przejazdu i dojazdu, noclegów oraz innych niezbęd­nych, udokumentowanych wydatków).

Paragraf 4 art. 77 ⁵ k.p. przewiduje jedynie, że postanowienia układu zbiorowego, regulaminu wynagradzania lub umowy o prace nie mogą ustalać diety za dobę podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju w wysokości niższej niż dieta wynikająca z tych aktów wykonawczych. Nie dotyczy to zatem innych niż dieta należności z tytułu podróży służbowych

Podobnie obecnie obowiązujące rozporządzenie MPiPS z dnia 29 stycznia 2013r. (Dz.U. 2013 poz. 167) zostało wydane na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 77 ⁵ § 2 Kodeksu pracy. Oba rozporządzenia dotyczą należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce budżetowej. W stosunku do innych pracowników Kodeks pracy, zgodnie z art. 77 ⁵ § 3 kp przewiduje, iż warunki wypłacania należności z tytułu podróży służbowej określa się w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę.

Przepisy poprzednio obowiązującego (do dnia 28 lutego 2013 r.) cyt. wyżej rozporządzenia MPiPS z 19 grudnia 2002r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samo­rządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży poza granicami kraju (Dz.U. nr 236, poz. 1991 ze zm.). zastąpionego powołanym wyżej rozporządzeniem MPiPS z dnia 29 stycznia 2013r., miały zastosowanie do po­dróży służbowych kierowców transportu międzynaro­dowego. W judykaturze przeważało zapatrywanie, że w rozumieniu § 9 ust. 1 rozporządzenia MPiPS z dnia 19 grudnia 2002r. umożliwienie kierowcy spania w kabi­nie samochodu nie może być traktowane jako dopeł­nienie obowiązku pracodawcy zapewnienia pracowni­kowi noclegu, ponieważ „trudno sobie wyobrazić, aby w XXI wieku pracodawca mógł korzystne skutki praw­ne wywodzić z faktu zapewnienia pracownikowi cen­trum życiowego w kabinie samochodu" (wyroki SN: z 19 marca 2008 r., I PK 230/07, OSNP 2009/13-14/176 i z 1 kwietnia 2011 r., II PK 234/10, OSNP 2012/9-10/119).

Podkreślić należy, że w sektorze prywatnych usług transportowych nie obowiązują — poza minimalnymi stawkami wynagro­dzenia miesięcznego — prze­pisy placowe, które zostały ustalone przez państwo. Brak jest zatem przeciwwskazań, aby stro­ny stosunków pracy w tym sektorze lub partnerzy spo­łeczni doszli do porozumienia w sprawie zmiany zasad polityki płacowej w międzynarodowym transporcie dro­gowym. Powód zatem był uprawniony, aby w wymienionym Regulamini e zawrzeć przepisy dotyczące wynagradzania kierowców w tym należności z tytułu wykonywania zadań w transporcie międzynarodowym .

Powód ustalił te należności w formie ryczałtu za każdy dzień wykonywania zadania w transporcie krajowym i międzynarodowym. Przyznanie ryczałtu nie powoduje jednak możliwości żądania zwrotu nadwyżki ryczałtu w przypadku, gdy kwoty wydatkowane na wykonanie zadania były niższe niż przyznany ryczałt. Jest to ryzyko związane ze ustaleniem kwoty ryczałtu, tak aby nie był ani za wyskoki ani za niski, czyli odpowiadał wysokości należności z tytułu wyjazdów zagranicznych. Powód wskazuje, że powinno dojść do zwrotu kwoty 7180,19zł z tytułu wypłaconych ryczałtów, które w piśmie wszczynającym postępowanie powód nazwał zaliczkami.

Należy wskazać, że od dnia 3 kwietnia 2010r. do ustawy o czasie pracy kierow­ców, znowelizowanej ustawą z 12 lutego 2010 r. o zmia­nie ustawy o transporcie drogowym oraz o zmianie nie­których innych ustaw (Dz.U. nr 43, poz. 246), została wprowadzona nowa definicja podróży służbowej kie­rowców. Przepis art. 2 pkt 7 cyt. ustawy 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców, definiuje obecnie podróż służ­bową kierowcy jako „zadanie służbowe, polegające na wykonywaniu na polecenie pracodawcy: a) przewozu drogowego poza siedzibą pracodawcy lub b) wyjazdu poza siedzibę pracodawcy w celu wykonania przewozu drogowego.

W świetle tej definicji charakter pracy kierowcy polega na wy­konywaniu przewozów drogowych oraz dokonywaniu wyjazdów w celu wykonania takich przewozów. Wpro­wadzony do ustawy o czasie pracy kierowców przepis art. 2 pkt 7 jest oparty na założeniu, że pracę kierowcy polegającą na przewozach oraz innych wyjazdach podejmowanych dla wykonania rodzaju pra­cy określonego w umowie o pracę zawartej z kierowcą transportu międzynarodowego można świadczyć w sie­dzibie pracodawcy lub w innym uzgodnionym przez strony indywidualnego stosunku pracy stałym miejscu pracy. Przepis cyt. art. 2 ust. 7 jest normą bezwzględ­nie obowiązującą, a powód wskazał w umowie o pracę z pozwanym jako miejsce pracy: budynki przy ul. (...) w O..

Z zasady wykonywanie pracy przez pracownika w miejscu ustalonym przez strony w umowie o pracę za miejsce pracy w rozumieniu art. 29 § 1 k.p. uprawnia pracownika do żądania wypłaty uzgodnionego wynagrodzenia za wykonaną pracę (art. 80 k.p.) lub wynagrodzenia za pozostawanie w gotowości do jej świadcze­nia (art. 81 § 1 k.p.). Z zasady też pracownikowi niewykonującemu na polecenie pracodawcy pracy poza stałym miejscem pra­cy lub poza siedzibą pracodawcy nie przysługuje prawo do diet i innych należności majątkowych wypłacanych osobom odbywającym podróż służbową (art. 77 ⁵ § 1 k.p.). Po wprowadzeniu zmian z dnia 12 lutego 2010 r. do ustawy o czasie pracy kierowców powstały wątpliwości w tym zakresie.

Z uwagi na to, że art. 2 ust. 7 cyt. ustawy o czasie pracy kierowców zawiera własną definicję podró­ży służbowej, a jednocześnie w art. 21a odsyła do przepisów prawa pracy powszechnie regulujących uprawnienia przysługujące wyłącznie osobom będącym w podróży służbowej w tym art. 77 ⁵ § 3-5 k.p., to normy te mają charakter norm alterna­tywnie bezwzględnie obowiązujących.

Cytowane art. 77 ⁵ § 3-5 k.p zezwalają partnerom społecznym oraz stronom indywidual­nych stosunków pracy na wybór sposobu majątkowej i/lub rzeczowej rekompensaty poniesionych kosztów i wydatków w podróży służbowej w razie nieskorzysta­nia przez pracownika z przysługującego mu uprawnie­nia do świadczeń majątkowych gwarantowanych rozpo­rządzeniem MpiPS. Powód zatem ustalił z przedstawicielami załogi, swój sposób regulowania należności z tytułu wykonywania zadań w transporcie międzynarodowym, który był nazywany delegacjami lub dniówkami.

W dotychczasowym orzecznictwie podkreślono, iż według przepisów wy­konawczych do art. 11 k.p. o podróżach służbowych nocleg pracownika w hotelu należy uznać za optymalny rodzaj wypoczynku dobowego. Pozwala on właściwie zregenerować siły fizyczne i psychiczne przed następ­nym dniem pracy. Obydwa wymienione wyżej rozporzą­dzenia MPiPS zobowiązują pracodawcę do wypłaty pra­cownikowi, który nie przedstawi rachunku hotelowego, ryczałtu na pokrycie kosztów noclegu. Pracodawca zo­stał zwolniony z obowiązku wypłacenia ryczałtu za noc­leg tylko i wyłącznie w razie zapewnienia pracownikowi bez­płatnego noclegu w hotelu. Powód starał się zapewnić nocleg, ale w kabinach sypialnych samochodów prowadzonych przez kierowców (ocena, czy pracodawca właściwie wywiązał się z powyższego obowiązku i tym samym został zwolniony z powinności wypłacenia ry­czałtu jest przedmiotem postępowania w sprawie o sygn. akt IV P 574/14).

W tym miejscu istotne jest rozważenie pojęcia wynagrodzenia. Wynagrodzenie jest jednym z podstawowych elementów treści stosunku pracy. Ukształtowanie tej treści stosunku pracy należy do stron. Jeżeli nie jest ono sprzeczne z podstawowymi zasadami etycznego i uczciwego postępowania, słuszności, moralności, lojalności i godziwości, nie powoduje sankcji nieważności umowy lub jej części (art. 58 § 2 lub § 3 k.c. w związku z art. 300 k.p.) Strony zatem w granicach wymienionych kryteriów opisanych w art. 13 kp, mają prawo swobodnie kształtować elementy stosunku pracy. Przypomnieć należy, że postanowienia umowy o pracę dotyczące wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą w zakładach sfery publicznej mogą być przez pryzmat zasad współżycia społecznego ocenione jako nieważne w części przekraczającej granice godziwości (art. 58 § 2 KC w związku z art. 13, 18 i 300 KP).

Wynagrodzenie za pracę nie ma charakteru świadczenia jednolitego, w tym znaczeniu, że na jego wysokość mogą składać się także dodatkowe świadczenia związane m.in. z rodzajem wykonywanej pracy, jej specyfiką, zajmowanym stanowiskiem, liczbą przepracowanych godzin itp. Jednakże [...] zawsze jedno z tych świadczeń musi mieć charakter podstawowy, zasadniczy, wynikający z samego faktu wykonywania pracy. Oznacza to, że wynagrodzenie zasadnicze ma charakter świadczenia najistotniejszego z punktu widzenia interesów pracowniczych, gdyż ma ono charakter stały i samodzielny. Oprócz wynagrodzenia zasadniczego pracownikowi mogą przysługiwać ruchome składniki wynagrodzenia, które z zasady nie mają charakteru stałego.

Zasada z art. 13 kp spełnia rolę wskazówki o celu socjalnym, nakazującej uwzględniać potrzeby pracownika i jego rodziny, zaś reguła z art. 78 kp pełni rolę dyrektywy, odwołującej się zasadniczo do zobowiązaniowej zasady ekwiwalentności świadczeń. Sąd tutejszy popiera pogląd, że w obowiązującym stanie prawnym normatywne (w sensie tworzenia podstawy dla roszczeń) znaczenie art. 13 k.p. nie wykracza poza granice płacy minimalnej, zaś w pozostałym zakresie jego charakter obowiązujący dotyczy zobowiązań państwa wobec pracownika. Wynagrodzenia powyżej minimalnego powinny być natomiast kształtowane według rodzaju, ilości i jakości pracy. Istotnym kryterium opisanej wyżej godziwości (sprawiedliwości) jest ekwiwalentność wynagrodzenia wobec pracy danego rodzaju, przy uwzględnieniu kwalifikacji wymaganych do jej wykonywania, jak też ilości i jakości świadczonej pracy (art.78 KP). Ujęcie treści art.13 KP w jego zdaniu 1 w kategorii ,,prawa" (do godziwego wynagrodzenia), a następnie w jego zdaniu 2, przykładowej konkretyzacja jako prawa do przynajmniej najniższego wynagrodzenia wskazuje, że ,,niegodziwa" będzie przede wszystkim płaca rażąco za niska.

Przypomnieć należy, że kryteriami ustalania jego wysokości są - w myśl art. 78 k.p. - przede wszystkim rodzaj świadczonej pracy i kwalifikacje potrzebne do jej wykonywania oraz (w drugiej kolejności) ilość i jakość tejże pracy. Zatem te funkcje są podstawą konwencjonalnego, a nie ściśle ekonomicznego, rozumienia ekwiwalentności wynagrodzenia za pracę. Wskazują one także na wolę ustawodawcy nadania wynagrodzeniu funkcji motywacyjnej, polegającej na stymulacyjnym oddziaływaniu na postawę pracownika w procesie pracy, przez zachętę do podnoszenia kwalifikacji zawodowych, podejmowania rzadszych i trudniejszych rodzajów pracy oraz poprawę ilości i jakości pracy w zamian za wyższą płacę. (zob. cytaty piśmiennictwa, w tym J. Brola (w:) Kodeks pracy. Komentarz pod redakcją J. Jończyka, Warszawa 1977, s. 281-282 w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2013 r. II PZP 4/12)

W części okresu, za który M. M. (1) dochodzi ryczałtów za noclegi w sprawie o sygn. akt IV P 574/14 doszło do przyjęcia przez powoda regulacji wewnątrz zakładowych o braku uprawnienia kierowców do ryczałtów za wyjazdy zagraniczne do krajów „starej” Unii Europejskiej, w których jest bardziej rozwinięta infrastruktura hotelowa wzdłuż autostrad. Następnie doszło ustalenia ryczałtu zastępującego prawo do takich świadczeń. Biorąc pod uwagę realia wynagradzania kierowców na terenie naszego województwa, ale również i kraju, powód z uwagi na konieczność wypłacania ryczałtu, znacznie nie podwyższał w spornym okresie wygrodzenia podstawowego. Doszło zatem do sytuacji, gdy M. M. (1) i inni kierowcy, w zamian za pracę otrzymywali ekwiwalentne świadczenie, które składało się z wynagrodzenia za pracę sensu stricte (zbliżonego do wynagrodzenia minimalnego) oraz ryczałtu ustalonego w regulaminie wynagradzania jako należności za wykonywanie zadań w transporcie międzynarodowym. Skoro doszło do zastąpienia części przewyższającej minimalne wynagrodzenie za pracę świadczeniami majątkowymi wypłacanymi w celu zrekompensowania kosztów podró­ży w transporcie międzynarodowym, to należy ustalić czy można te świadczenia traktować jako wynagrodzenie sensu largo.

Wypada przypomnieć, że według działu trzeciego Kodeksu pracy tzw. świadczenia związane z pracą są traktowane jako wynagrodzenia sensu largo. Z uprawnienia do tych świadczeń pra­cownik nie może świadomie dobrowolnie zrezygnować, mimo iż formalnie sprawę ujmując, świadczenia powyż­sze nie mogą być zaliczone do wynagrodzenia za pracę sensu stricto. Sformułowany w art. 84 k.p. zakaz zrzecze­nia się przez pracownika przysługującego mu prawa do wynagrodzenia jest pojmowany szeroko (Świątkowski, 2012, s. 457). Oprócz wynagrodzenia za pracę ochronie przewidzianej w art. 84 k.p. podlegają inne należności majątkowe przysługujące na podstawie przepisów pra­wa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. spełniające podob­ną rolę jak wynagrodzenie za pracę. Skoro podstawę prawną wszystkich należności majątkowych przeznaczonych na pokrycie kosztów związanych z podróżami służbowymi kierowców transportu międzynarodowego stanowią przepisy art. 2 pkt 7 i art. 21a cyt. ustawy o czasie pracy kierowców oraz art. 77 ^{( s )} § 3-5 kp to świadcze­nia majątkowe wymienione w rozporządzeniu MPiPS będą zaliczane do wynagrodzenia sensu largo. Pełnią one bowiem również w niniejszym stanie faktycznym funkcję dostarczania środków utrzymania dla pracownika i jego rodziny. Funkcję tą, zwaną alimentacyjną pełnią bezpośrednio (diety pobytowe) lub po­średnio (diety noclegowe, zwrot kosztów przejazdów, wyjazdów i innych wydatków).

Realia pracy pozwanego i innych kierowców, w tym spędza­nia przez niego czasu odpoczynku dziennego, dobowego i tygodniowego sprawiają, że dochodzi do za­kłócenia proporcji finansowych między zasadniczym wynagrodzeniem za pracę na poziomie płacy minimalnej, a świadczeniami majątkowymi nazywanymi delegacjami albo dniówkami, wypła­canymi jako dodatki do zwiększonych kosztów przebywania i życia podczas wykonywania zadań w Polsce i zagranicą.

W myśl przepisów art. 8-10 przyjętej w Genewie dnia 1 lipca 1949 r. i ratyfikowanej przez Polskę, Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 95 dotyczącej ochrony płacy (Dz.U. z 1995 r. Nr 38, poz. 234). potrącenia z płacy dozwolone są jedynie w warunkach i granicach przepisanych przez ustawodawstwo krajowe albo ustalone przez umowę zbiorową lub orzeczenie rozjemcze, z wyłączeniem możliwości potrąceń należności będących zapłatą dla pracodawcy lub pośrednika za otrzymanie bądź zachowanie zatrudnienia.

Prawodawca polski w art. 87 § 1 kp ustalił zasadę, że z wynagrodzenia za pracę mogą być odliczane składki na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Natomiast tylko enumeratywnie wyliczone należności mogą podlegać potrąceniu. Należą do nich zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi.

Zaliczkami z § 1 pkt 3 cyt. przepisu są kwoty wypłacone pracownikowi na wydatki pracodawcy, z których musi się on rozliczyć lub które musi zwrócić. Udzielenie pracownikowi przez pracodawcę zaliczki pieniężnej podlegającej rozliczeniu na podstawie tego przepisu może nastąpić także przez umożliwienie korzystania z karty kredytowej, co występowało także w niniejszej sprawie. Przepis ten nie dotyczy zaliczek wypłacanych pracownikowi na poczet wynagrodzenia, które są częściowym spełnieniem świadczenia przez pracodawcę przed terminem płatności i podlegają w całości zarachowaniu na poczet wynagrodzenia należnego za dany okres (np. miesiąc). W niniejszej sprawie było zaś sporne czy wypłacane przez powoda kwoty ryczałtów zwanych delegacjami lub dniówkami, mają być traktowane jako zaliczki na poczet należności pozwanego za wykonanie zadań w transporcie krajowym i międzynarodowym.

Przepis art. 87 k.p. dotyczy wynagrodzenia w sensie ścisłym (sensu stricte). Wynagrodzenie za pracę różni się od innych świadczeń związanych z pracą. Z perspektywy pracodawcy, inne świadczenia ze stosunku pracy, stanowią świadczenia nieodwzajemnione w jej wynikach. Jednakże w niniejszej sprawie biorąc pod uwagę zmiany przepisów opisane wyżej związane z koniecznością zapewnienia należności z tytułu zadań wykonywanych w transporcie międzynarodowym, zostaje zachowana zasada "praca za płacę". Skoro te świadczenie mieści się w pojęciu podstawowym dla więź ekonomicznej łączącej pracodawcę i pracownika, to świadczenie ma podobny charakter do wynagrodzenia sensu stricte.

Przypomnieć należy, że potrącenie z art. 87-91 k.p. jest swoistą instytucją prawa pracy. Jest formą prawnie dopuszczalnej oraz nakazanej prawem lub dozwolonej przez pracownika czynności polegającej na pomniejszeniu przez pracodawcę wysokości przysługującego pracownikowi do wypłaty wynagrodzenia - w ustawowo zakreślonych granicach - i rozdysponowaniu tej części wynagrodzenia według ustalonego przepisami sposobu (zob. cytaty piśmiennictwa w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2013 r. II PZP 4/12) Sąd w pełni je popiera. Wskazuje także za judykaturą i piśmiennictwem, że ww. potrącenie polega na księgowym zarachowaniu części wynagrodzenia pracownika na zaspokojenie uprawnionej wierzytelności (w określonej kolejności i proporcji) i zwolnieniu pracownika z długu w tym zakresie.

Skonstatować należy, że zakres ochrony z art. 87 k.p. jest bardzo szeroki i praktycznie wyłącza potrącenie właściwe w odniesieniu do wynagrodzenia za pracę. Stąd też tak istotne jest określenie przedmiotu owej ochrony. Świadczenie dochodzone przez powoda w świetle poprzednich rozważań podlega takiej ochronie, gdyż pełni częściowo także funkcję świadczenia odwzajemniającego wykonywaną przez pracownika pracę i funkcję jej równoważnika pieniężnego. Funkcja tego świadczenia jest też dochodowa (zwana alimentacyjną czy alimentarną) gdyż jest dla pracownika i jego rodziny głównym rodzajem wynagrodzenia i źródłem utrzymania. Sąd zatem popiera treść pogląd judykatury, że ochronie przewidzianej w Rozdziale II Działu Trzeciego Kodeksu pracy, oprócz wynagrodzenia za pracę w ścisłym znaczeniu, podlegają należności przysługujące pracownikowi na podstawie przepisów prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. i spełniające podobne funkcje, jak wynagrodzenie za pracę. Jedynie należność zagwarantowana w umowie o pracę, niemająca swojego odpowiednika w przepisach prawa pracy i niebędąca wynagrodzeniem za pracę ani niespełniająca podobnej funkcji, nie mieści się w tak rozumianym przedmiocie ochrony.

Przypomnieć należy, że przepis art. 91 k.p. dla potrącenia z wynagrodzenia za pracę wymaga zgody pracownika wyrażonej na piśmie i zgoda ta nie może być blankietowa. Bezspornym jest, że M. M. (1) nie wyraził zgody na potrącenie, powód zaś takiej zgody od niego nie oczekiwał tak długo, jak nie doszło do wszczęcia procesów kierowców o ryczałty za noclegi. Powód nie dokonywał potrąceń z następnych w sensie historycznym wynagrodzeń, gdyż ich dokonanie nastąpiłoby wbrew przepisom Kodeksu pracy, wspólnicy Spółki mieli tego świadomość. Zaś przy ustaniu stosunku pracy za każdym razem, gdy nie doszło do rozliczenia zaliczek na wydatki czynione przez kierowców na jego potrzeby pracodawcy, pracodawca uznawał, że kierowca jest rozliczony i wydawał mu świadectwo pracy.

Z zasady, gdy minie najbliższy termin płatności, nienależnie wypłacone wynagrodzenie może być potrącone tylko za zgodą pracownika. Jeżeli pracownik odmawia jej wyrażenia, pracodawca może dochodzić zwrotu tego wynagrodzenia jedynie na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. W szczególności mają tu zastosowanie art. 405, 409 i 410 k.c. (w zw. z art. 300k.p.), z których wynika, że ten, kto uzyskał nienależne świadczenie, jest obowiązany do jego zwrotu. Obowiązek ten wygasa jednak, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał (czyli pracownik), zużył ją w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Powód nie prowadził postępowania w zakresie wymienionych przepisów.

Jedynie w odniesieniu do innych świadczeń niż wynikające ze stosunku pracy należnych pracownikowi pracodawca może na podstawie art. 498 i n. k.c. w zw. z art. 300kp, potrącić je bez zgody pracownika ze świadczenia, które mu jednocześnie przysługuje od pracownika. Podkreślić jednak należy, że sporne należności nie mogą być zaliczone do tej kategorii świadczeń. Świadczenia te nie są innym świadczeniem w rozumieniu art. 498 i n. kc w zw. z art. 300 kp. W świetle powyższych rozważań dotyczących funkcji spornych wypłat, powód nie mógłby potrącić przyznanych i wypłaconych powodowi świadczeń zwanych delegacjami czy dniówkami z wynagrodzenia pozwanego z całkowitym pominięciem przepisów dotyczących ochrony wynagrodzenia ujętych w kodeksie pracy, gdyż byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Z zasady pracownik ma prawo uważać, że świadczenie wypłacane przez pracodawcę posługującego się wyspecjalizowanymi służbami jest spełniane zasadnie i zgodnie z prawem, a więc jego obowiązek liczenia się ze zwrotem świadczenia ogranicza się zasadniczo do sytuacji, w których ma świadomość otrzymania nienależnego świadczenia (art. 409 w zw. z art. 410 § 1 k.c. i w zw. z art. 300 k.p.).

W wypadku, gdyby potraktować należności z tytułu wykonywania zadań w transporcie krajowym i zagranicznym jako świadczenia ze stosunku pracy zbliżonego do wynagrodzenia, to obowiązywałby trzyletni okres przedawnienia. Zgodnie bowiem z wyrokiem SN z dnia 8 czerwca 2010 r., I PK 31/10, LEX nr 818424, roszczenie o zwrot pobranego przez pracownika nienależnego składnika wynagrodzenia za pracę jest roszczeniem pracodawcy ze stosunku pracy, które przedawnia się w terminie 3 lat od dnia nienależnego świadczenia (art. 291 § 1 kp w zw. z art. 120 k.c. i art. 300 kp).

Skoro M. M. (1) wnosił o zasądzenia kwoty 49 885zł tytułem zapłaty za noclegi podczas podróży służbowych za okres 30.09.2011r. 25.09.2014r., a pismo zawierające żądanie powoda wpłynęło w dniu 23.01.2015r., to za przedawnione należy uznać roszczenie o zapłatę za okres sprzed 23.01.2012r. Wypłaty należności z tytułu podróży służbowych następowały w dniach do 10 tego następnego miesiąca po miesiącu, w którym odbyła się podróż służbowa. Zgodnie z art. 85 § 1 i § 2 kp wypłaty wynagrodzenia za pracę dokonywane były raz w miesiącu, w stałym i ustalonym z góry terminie do ostatniego dnia roboczego każdego miesiąca. Wynagrodzenie za pracę płatne raz w miesiącu wypłacane były z dołu, zaś wypłata należności związanych z podróżą służbową następowała niezwłocznie po ustaleniu ich wysokości, nie później jednak niż w ciągu pierwszych 10 dni następnego miesiąca kalendarzowego, gdy kierowca dokonał rozliczenia do dnia 7ego następnego miesiąca.

Wobec powyższego na podstawie przepisów powołanych, Sąd uznał, że brak jest podstaw do zasądzenia żądanej kwoty 7180,19 zł i orzekł jak w pkt I sentencji wyroku.

Na podstawie art. 98 kpc oraz § 6 pkt 4 i § 3 w zw. z § 11 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (…) (Dz.U z 2013r., poz. 490 z późn. zm.), z uwagi na przegraną powoda, Sąd zasądził od niego na rzecz pozwanego kwoty opisane w pkt II wyroku tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym tytułem kosztów zastępstwa procesowego udzielonego przez radcę prawnego, uznając, iż sprawa wymagała większego nakładu pracy, niż ten jaki mógłby być objęty wynagrodzeniem w stawce minimalnej. Sąd orzekł jak w pkt II sentencji wyroku.

W uzasadnieniu oprócz wymiennych wprost, powołano się na tezy z uzasadnień wyroków Sądu Najwyższego w sprawach o sygn. akt: I UK 19/09 wyrok z dnia 5 czerwca 2009 r. I PKN 563/00, wyrok z dnia 7 sierpnia 2001 r. , I PK 39/08 wyroku z dnia 20 sierpnia 2008 r., (OSNP 2010, nr 1-2, poz. 9), II PK 317/05 wyrok z dnia 20 czerwca 2006 r. , uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2013 r. w sprawie o sygn. akt II PZP 4/12, uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 12 czerwca 2014 r., w sprawie o sygn. akt II PZP 1/14 („Monitor Prawa Pra­cy" 2014, nr 10) wraz z glosą do wyroku A. Świątkowskiego, (Praca i Zabezpieczenie Społeczne, z.1, styczeń 2015r., k.14-20).

SSR Barbara Kokoryn