Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 maja 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 5 maja 2016 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa A. K.

przeciwko A. G.

o ustalenie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu

z dnia 27 sierpnia 2015 r. sygn. akt I C 359/14

uchyla w całości zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Elblągu pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSA Ewa Tomaszewska SSA Barbara Lewandowska SSA Małgorzata Zwierzyńska

Sygn. akt I ACa 1103/15

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Elblągu wyrokiem z dnia 25 sierpnia 2015 r. oddalił powództwo A. K. przeciwko A. G. (punkt pierwszy) oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 7.297 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (punk drugi).

Uzasadniając swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy wskazał, że powód domagał się ustalenia na podstawie art. 189 k.p.c. oraz art. 82 k.c. nieważności umowy darowizny lokalu mieszkalnego położonego w E. przy ulicy (...), zawartej w dniu 13 sierpnia 2014 r. przed notariuszem M. K. pomiędzy E. K. i pozwaną. Powód wywodził, że powyższa umowa jest nieważna, bowiem w dacie jej zawarcia E. K. nie mogła w sposób swobodny powziąć decyzji i wyrazić swojej woli z przyczyn szczegółowo opisanych w uzasadnieniu pozwu.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że kwestionowana umowa została zawarta w miejscu zamieszkania E. K.. Postanowieniem Sądu Rejonowego w Elblągu z dnia 20 lutego 2016 r. sprawie syg.akt IX Ns 353/14, spadek po E. K. na podstawie testamentu notarialnego nabył syn A. K. w całości wprost.

Na gruncie tego stanu faktycznego Sąd Okręgowy, w związku z zarzutami strony pozwanej, w pierwszej kolejności rozważył kwestię interesu prawnego powoda w wytoczeniu powództwa w świetle tego, że może on wystąpić z dalej idącym żądaniem - uzgodnienia treści księgi wieczystej prowadzonej dla przedmiotowego lokalu mieszkalnego, z rzeczywistym stanem prawnym w trybie art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. –o księgach wieczystych i hipotece - t.j. Dz. U. z 2013 r,.poz.707 (dalej u.k.w.h.)

Ta kwestia prawna zaktualizowała się w sprawie w związku z wydaniem przez Sąd a quo postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia. Pozwana dwukrotnie zwalczała postanowienie niekorzystne dla niej i dwukrotnie w tym przedmiocie wypowiadał się Sąd Apelacyjny w Gdańsku. W pierwszym swoim orzeczeniu Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżone postanowienie do ponownego rozpoznania zauważając, że szerzej należy odnieść się do interesu prawnego powoda i zbadać, czy faktycznie on mu przysługuje. Przy ponownym rozstrzyganiu kwestii o udzieleniu zabezpieczenia, Sąd Okręgowy wydał korzystne orzeczenie dla powoda i udzielił mu zabezpieczenia roszczenia. Rozpoznając zażalenie na to postanowienie Sąd Apelacyjny w postanowieniu z dnia 19 maja 2015 r. wyraził odmienne zapatrywanie prawne odnośnie tego, czy powodowi przysługuje interes prawny do dochodzenia roszczenia zgłoszonego w pozwie.

Wprawdzie powyższe postanowienie nie wiąże Sądu Okręgowego przy rozstrzyganiu sprawy w ten sposób, jak ma to miejsce w przypadku uchylenia orzeczenia co do istoty sprawy, Sąd ten jednak nie mógł abstrahować od faktu, że Sąd Apelacyjny w sposób jednoznaczny wypowiedział się co do braku interesu prawnego powoda do wystąpienia z żądaniem ustalenia nieważności umowy.

Sąd Okręgowy w konsekwencji przychylił się do tego poglądu, w tym do bogatego orzecznictwa Sądu Najwyższego, które zostało opisane w uzasadnieniu postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 19 maja 2015 roku. W ślad za tym orzecznictwem, które zdaniem Sądu Okręgowego może być wprost odniesione do niniejszej sprawy, zważywszy na jej stan faktyczny zbieżny ze stanami faktycznymi analizowanymi przez Sąd Najwyższy, należało przyjąć, że powodowi interes prawny nie przysługuje, gdyż służy mu dalej idące roszczenie niż roszczenie o ustalenie. Powód może bowiem wystąpić z powództwem o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, i to w tym postępowaniu Sąd Rejonowy, jako właściwy rzeczowo, zajmowałby się także kwestią czy sporna umowa jest dotknięta wadą oświadczenia woli o jakiej mowa w art.82 k.c.

Stwierdzenie, że powodowi przysługuje dalej idące żądanie niż żądanie ustalenia nieważności umowy skutkowało oddaleniem powództwa oraz obciążenie m powoda kosztami postępowania zgodnie z art. 98 §1 i 3 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł powód zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

I.  naruszenie prawa materialnego:

1.  art. 189 k.p.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że interes prawny w ramach powództwa z art. 189 k.p..c jest wykluczony , gdy powodowi przysługuje roszczenie z art. 10 u.kw.h., co skutkowało przyjęciem, że powód nie posiada interesu prawnego do wytoczenia powództwa;

2.  art. 82 k.c. w związku z art. 31 u.k.w.h . i w związku z art. 189 k.p.c. poprzez błędną wykładnię oraz niezastosowanie polegające na pominięciu okoliczności, że ewentualny wyrok ustalający nieważność umowy darowizny z dnia 13 sierpnia 2014 r. stanowić będzie wystarczającą podstawę do uzyskania wpisu usuwającego niezgodność treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym;

3.  art. 626 ⁵ §2 k.p.c. w związku z art. 10 u.k.w.h. w związku z art. 31 ust. 2 i w związku z art. 189 k.p.c. poprzez ich błędną wykładnię polegająca na pominięciu przesłanek ustawowych, które są konieczne by wnioskodawca posiadał legitymację do złożenia wniosku o wpis w postępowaniu wieczystoksięgowym podczas gdy ich zbadanie prowadzi do wniosku, że powód nie miał legitymacji do złożenia takiego wniosku w chwili wytoczenia powództwa, w związku z czym było to najdalej idące powództwo, z jakiego mógł skorzystać;

II.  naruszenie prawa procesowego:

1.  art. 233 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie polegające na braku oceny wiarygodności dowodów oraz braku wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego podczas gdy to w wyniku postępowania dowodowego można ocenić, czy powód ma interes prawny;

2.  art. 328 §1 k.p.c. w związku z art. 323 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie polegające na tym, że Sąd uzasadniając rozstrzygnięcie nie wskazał podstawy faktycznej rozstrzygnięcia sprawy, dowodów, na których się oparł i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, nie wyjaśnił podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa ze względu na wcześniejsze stanowisko Sądu drugiej instancji wyrażone w postępowaniu zabezpieczającym podczas gdy są to niezbędne elementy wyroku, który może wydać wyłącznie Sąd przed którym sprawa się toczy;

3.  art. 227 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie polegające na oddaleniu wszystkich wniosków dowodowych powoda podczas gdy były one konieczne do wykazania faktów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia, zwłaszcza wykazania interesu prawnego powoda w wytoczeniu powództwa ;

4.  art. 98 §3 k.p.c. w związku z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu poprzez zasądzenie kosztów zastępstwa w kwocie 7.297 zł podczas gdy stawka przy wartości przedmiotu sporu 105.000 zł wynosi 3.600 zł.

W oparciu o powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie, a zaskarżony wyrok nie może się ostać. Nie została bowiem rozpoznana istota sprawy, co stwarza podstawy do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.

Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się w przedmiocie rozumienia pojęcia „nierozpoznanie istoty sprawy” wyrażonego w art. 386 §4 kpc. Otóż Sąd Najwyższy podkreśla przede wszystkim, że rozpoznanie istoty sprawy jest pojęciem węższym niż samo rozpoznanie i rozstrzygniecie sprawy w ogóle i oznacza ono zbadanie materialnej podstawy żądania pozwu oraz merytorycznych zarzutów pozwanego. Z kolei nierozpoznanie istoty sprawy to zaniechanie przez sąd badania tych właśnie elementów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r. II CKN 897/97, OSNC 1999/1/22,wyrok z dnia 2 października 2002 r. I PKN 482/01, LEX nr 577445, postanowienie z dnia 26 listopada 2012 r. III SZ 3/12, LEX nr 1232797).

Natomiast oceny, czy sąd pierwszej instancji rozpoznał istotę sprawy dokonuje się na podstawie analizy żądań pozwu i przepisów prawa materialnego stanowiących podstawę rozstrzygnięcia nie zaś na podstawie ewentualnych wad postępowania wyjaśniającego (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2012 r. IV CZ156/12, LEX nr 1231340).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji oddalając powództwo uchylił się od zbadania istoty sprawy, którą w tym przypadku stanowiło rozważenie zaistnienia przesłanek nieważności umowy darowizny z uwagi na wadę oświadczenia woli po stronie darczyńcy. Sąd Okręgowy ograniczył swoje rozważania do powołania się na stanowisko Sądu Apelacyjnego, który postanowieniem z dnia 19 maja 2015 r. rozpoznając zażalenia na postanowienie Sądu pierwszej instancji z dnia 6 marca 2015 r,. zmienił je i oddalił wniosek o udzielenie zabezpieczenia stwierdzając, że powodowi nie przysługuje interes prawny w wytoczeniu powództwa opartego na treści art. 189 k.p.c. z uwagi na dalej służące mu roszczenie o jakim mowa w art. w art. 10 u.k.w.h.

Sąd Okręgowy podzielając powyższy pogląd nie przedstawił żadnych własnych jurydycznych przesłanek , które doprowadziły go do takiego wniosku. Argumentacja sądu a quo wsparta jest jedynie ogólnikowym odwołaniem się do orzecznictwa Sądu Najwyższego przywołanego w cytowanym postanowieniu Sądu Apelacyjnego, bez próby rozważania, czy stany faktyczne analizowane przez Sąd Najwyższy istotnie odpowiadają stanowi faktycznemu w niniejszej sprawie. Ustalenia stanu faktycznego zresztą ograniczyły się do stwierdzenia, że matka stron E. K. zawarła z pozwaną umowę darowizny w dniu 13 sierpnia 2014 r., a powód jest jej spadkobiercą.

Na marginesie tylko Sąd Odwoławczy pragnie wskazać, iż rozważania prawne poczynione przez Sąd Apelacyjny wyrażone w postanowieniu z dnia 19 maja 2015 r. na potrzeby postępowania zabezpieczającego nie były wiążące dla Sądu pierwszej instancji i nie zwalniały go od obowiązku samodzielnego rozważania żądania powoda także w kontekście przesłanki interesu prawnego w wytoczeniu powództwa.

Powyższe względy nakazują przyjąć, że wygłoszone w niniejszej sprawie uzasadnienie wyroku Sądu pierwszej instancji i następnie transkrybowane na podstawie art. 329 k.p.c. nie odpowiada wymogom wskazanym w art. 328 § 2 k.p.c. , a jak wynika z postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 2015 r .,( III CSK 237/15, OSNC 2016/4/), uzasadnienie wyroku sądu drugiej instancji wygłoszone na podstawie art. 326 § 3 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. powinno zawierać wszystkie elementy wskazane w art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., z uwzględnieniem art. 387 § 2 ¹ i art. 505 ¹³ § 2 k.p.c. Uzasadnienie wygłoszone musi być zgodne z przyjętymi normami językowymi oraz odpowiadać podstawowym wymaganiom formalnym stawianym aktom urzędowym (sądowym). Z kolei transkrypcja uzasadnienia wygłoszonego powinna spełniać wszystkie wymagania urzędowego dokumentu pisemnego, także w zakresie poprawności językowej i powszechnie przyjętych zasad typografii.

W rozpoznawanej sprawie, pomijając już kwestię stylistyki i poprawności gramatycznej wygłoszonego uzasadnienia oraz jego zredagowanie , Sąd Okręgowy nie podał, na jakich dowodach oparł swoje szczątkowe wręcz ustalenia faktyczne, nie przedstawił też czytelnie argumentacji prawnej, która doprowadziła go do postawienia tezy o braku interesu prawnego w wytoczeniu powództwa i w konsekwencji nie wyjaśnił podstawy prawnej rozstrzygnięcia.

Można by zatem nawet wyrazić pogląd, że uzasadnienie to nie poddaje się kontroli instancyjnej. Ponieważ jednak Sąd Okręgowy sformułował w nim stanowczy wniosek o braku interesu prawnego po stronie powoda w wytoczeniu powództwa z uwagi na dalej idące roszczenie, i ta okoliczność stała się podstawą oddalenia powództwa, a z kolei skarżący w apelacji podjął polemikę z tym poglądem wspartą bogatym orzecznictwem Sądu Najwyższego, to trzeba jednocześnie stwierdzić, iż stanowisko Sądu pierwszej instancji wyrażone co do meritum nie zasługuje na aprobatę.

Przede wszystkim wskazać należy na pogląd Sądu Najwyższego, który można uznać już za ugruntowany, iż zasada, w myśl której jeżeli powodowi przysługuje dalej idące powództwo o świadczenie, to nie ma on interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie stosunku prawnego lub prawa, nie ma charakteru bezwzględnego. Powód bowiem nie traci interesu prawnego, jeżeli w jego interesie niezwiązanym z wytoczonym powództwem leży wykazanie, że stosunek prawny nie istnieje, a więc jeżeli wyrok w sprawie o świadczenie nie usunie niepewności w zakresie wszelkich skutków, jakie wynikają lub mogą wyniknąć w przyszłości ze stosunku prawnego , którego istnienie powód kwestionuje (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 lipca 2015 r., V CSK 640/14, LEX nr 1766003 oraz przywołane w jego uzasadnieniu orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2001 r., I CKN 1111/00, z dnia 27 stycznia 2004 r., II CK 387/02 oraz wyrok z dnia 15 maja 2013 r., III CSK 254/12, LEX nr 1353202).

Pogląd powyższy jest wyrazem takiego nurtu orzecznictwa Sądu Najwyższego, które nie wyklucza możliwości usunięcia niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym na podstawie orzeczenia sądu lub innych odpowiednich dokumentów bez potrzeby wykorzystania postępowania przewidzianego w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2012 r., i orzeczenia przywołane w jego uzasadnieniu )

Dobrym tego przykładem jest również postanowienie z dnia 25 sierpnia 2011 r. ( II CSK 665/10, LEX nr 898696) oraz wyrok z dnia 15 maja 2013 r. ( III CSK 254/12, LEX nr 1353202), w których wyraźnie stwierdzono, że stronie kwestionującej stan prawny księgi wieczystej ujawniony w następstwie czynności prawnej, której ważność jest kwestionowana, przysługuje roszczenie z art. 189 k.p.c. o ustalenie nieważności umowy. Dotyczy to w szczególności sytuacji, w której wpisy w księdze wieczystej nie wykazują dalszych przejść prawa własności, a więc, że ujawniony stan jest następstwem wpisu dokonanego na podstawie umowy uznanej za nieważną. W takim wypadku ustalenie nieważności umowy wyjaśnia stan prawny, ponieważ przesądza, że wpis nabywcy dokonany został nieprawidłowo i wówczas do wykreślenia tego wpisu nie jest konieczne korzystanie przez właściciela z drogi przewidzianej w art. 10 u.k.w.h. Jeżeli jednak po zawarciu umowy, której ważność jest podważana w drodze powództwa o ustalenie, nastąpiło kolejne rozporządzenie i w księdze wieczystej figuruje następny nabywca, ustalenie nieważności wcześniejszej umowy nie przesądza o ważności tej, która stała się podstawą aktualnego wpisu i nie wystarczy do przywrócenia stanu księgi "o dwa kroki wstecz", co oznacza, że powództwo o ustalenie nie stanowi obiektywnie skutecznej drogi ochrony praw powoda.

Ponadto w wyroku z dnia 18 czerwca 2015 r., (III CSK 372/14, LEX nr 1745578) Sąd Najwyższy wypowiedział się przedmiocie charakteru roszczenia przewidzianego w art. 10 u.k.w.h. uznając, że powództwo wytaczane na podstawie tego przepisu nie jest szczególnym rodzajem powództwa o ustalenie, lecz powództwem służącym zaspokojeniu roszczenia rzeczowego, przy pomocy którego powód domaga się nie tylko ustalenia prawa lub stosunku prawnego, ale także wydania orzeczenia zastępującego oświadczenie woli osoby błędnie wpisanej do księgi wieczystej.

Nie ulega wątpliwości, że powód w niniejszej sprawie wytaczając powództwo o ustalenie zmierza do takiego uregulowania stosunków własnościowych dotyczących darowanego pozwanej mieszkania na podstawie umowy z dnia 13 sierpnia 2014 r., aby jako spadkobierca E. K. mógł wykazać prawem własności tej nieruchomości wobec osób trzecich. Zdaniem Sądu Okręgowego, cel ten mógłby osiągnąć wytaczając powództwo przewidziane w art. 10 u.k.w.h.

Powód uzasadniając potrzebę wystąpienia z powództwem o ustalenie i niemożność skorzystania z drogi przewidzianej w art. 10 u.k.w.h. wyjaśniał w piśmie procesowym z dnia 23 lutego 2015 r., że w dacie wytoczenia powództwa nie dysponował jeszcze postanowieniem stwierdzającym nabycie przezeń spadku po E. K., zatem w świetle art. 625 ² k.p.c. nie był legitymowany czynnie do złożenia wniosku o wpis w księdze wieczystej a tym samym – wytoczenia powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Postanowienie z dnia 20 lutego 2015 r. w sprawie IX Ns 353/14 Sądu Rejonowego w Elblągu stwierdzające nabycie przez powoda spadku po E. K. uprawomocniło się z dniem 14 marca 2015 r. (k. 103) , tym samym kwestię jego legitymacji czynnej do złożenia wniosku o wpis w księdze wieczystej należy uznać za wyjaśnioną, jednak nie jest to równoznaczne z uznaniem, że powód nie ma interesu prawnego w popieraniu żądania zgłoszonego w niniejszym postępowaniu. Jak bowiem trafnie wskazuje skarżący w apelacji, orzeczenie sądu wydane na podstawie art. 10 u.k.w.h. ustaliłoby stan prawny aktualny na dzień orzekania, zatem na jego podstawie nie byłoby możliwe uregulowanie tych stosunków pomiędzy powodem a pozwaną, które dotyczą zdarzeń sprzed wydania wyroku w sprawie o uzgodnienie treści księgo wieczystej z rzeczywistym staniem prawnym, czyli na przykład roszczeń związanych z korzystaniem z lokalu, ponoszeniem kosztów jego utrzymania (zakładając, że powód w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym uzyskałby korzystane dla siebie rozstrzygnięcie).

Powód już w pozwie sygnalizował, że pozwana podjęła próbę wymeldowania go z mieszkania i doprowadzenia do jego opuszczenia przez powoda. Z samego pozwu i dołączonych do niego dokumentów wynika również, że między stronami zaistniał konflikt dotyczący dostępu do mieszkania po śmierci E. K., który swój finał może znaleźć w postępowaniu karnym (pismo pełnomocnika pozwanej z dnia 27 sierpnia 2014 r. wzywające go do zaprzestania naruszania własności pozwanej – k.15 ). Dodatkowo powód w apelacji wskazał na swoją obawę pozwania go przez pozwaną o bezprawne przechowywanie rzeczy w lokalu.

Nie ma zatem racji pozwana podnosząc w odpowiedzi na apelację, iż powód jako jedyny cel wytoczenia powództwa wskazywał uzyskanie wpisu prawa jego własności w księdze wieczystej przedmiotowej nieruchomości. Takie stwierdzenie ze strony pełnomocnika istotnie padło przed zamknięciem rozprawy przed Sądem pierwszej instancji, nie można jednak interpretować go wyrywkowo, w oderwaniu od całokształtu okoliczności niniejszej sprawy, chociażby ze względu na naświetlony w pozwie szereg okoliczności świadczących o zantagonizowaniu stron na tle korzystania z lokalu, a także ze względu na poglądy prezentowane w najnowszym, przytoczonym wyżej orzecznictwie Sądu Najwyższego.

Powód zatem jako spadkobierca E. K. ma potrzebę uzyskania ochrony prawnej na tle spraw wiążących się z nieruchomością będącą przedmiotem darowizny, a która stanowiła uprzednio własność E. K.. Zakres tych spraw wykracza poza ujawnienie jego prawa własności w księdze wieczystej. Ewentualne uwzględnienie powództwa przez Sąd w niniejszej sprawie będzie oznaczało, że umowa darowizny jest nieważna od daty jej zawarcia, co pozwoli także na wyjaśnienie szeregu kwestii związanych z korzystaniem z lokalu od tej daty i możliwym dysponowaniem tym lokalem. Zatem powództwo wytoczone na podstawie art. 189 k.p.c. w szerszym stopniu chroni interesy powoda nim powództwo wytoczone na podstawie art. 10 u.k.w.h.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Elblągu, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy koniecznym będzie zbadanie zarzutów powoda względem umowy darowizny z dnia 3 sierpnia 2014 r . i rozważenie, czy zachodzą przesłanki jej nieważności uregulowane w art. 82 k.c. W tym celu konieczne będzie przeprowadzenie dowodów zawnioskowanych dotąd przez strony i ewentualnych dalszych dowodów, w zależności od inicjatywy stron i ich aktualnych stanowisk procesowych.

SSA Ewa Tomaszewska SSA Małgorzata Zwierzyńska SSA Barbara Lewandowska