Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 czerwca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 28 czerwca 2016 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa Syndyka Masy Upadłości I. L.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 1 grudnia 2015 r., sygn. akt I C 390/15

1)  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  oddala powództwo,

b)  zasądza od strony powodowej na rzecz pozwanego 3 617 (trzy tysiące sześćset siedemnaście) złotych z tytułu kosztów procesu;

2)  zasądza od strony powodowej na rzecz pozwanego 8 352 (osim tysięcy trzysta pięćdziesiąt dwa) złote z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 498/16

UZASADNIENIE

Powódka I. L. wniosła o pozbawienie w całości wykonalności tytułu wykonawczego w postaci bankowego tytułu egzekucyjnego wydanego przez Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. nr (...) z dnia 5 lutego 2013 r., zaopatrzonego w klauzulę wykonalności nadaną postanowieniem Sądu Rejonowego w D. z dnia 20 marca 2013 r., sygn. akt I Co 723/13, a ponadto domagała się zasądzenia na swoją rzecz kosztów procesu.

W uzasadnieniu swojego żądania wyjaśniła, że jest dłużniczką pozwanego z tytułu poręczenia wekslowego, jakiego udzieliła za zobowiązania wynikające z umowy kredytu zawartej przez jej męża z pozwanym. Podniosła, iż w dniu 14 marca 2014 r. Sąd Rejonowy K. w K. wydał postanowienie o zakończeniu postępowania upadłościowego wobec jej męża, z jednoczesnym umorzeniem w całości niezaspokojonych w postępowaniu upadłościowym zobowiązań upadłego. Zdaniem powódki umorzenie zobowiązania upadłego spowodowało wygaśnięcie poręczenia wekslowego.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki kosztów procesu. Uzasadniając swoje stanowisko pozwany wskazał, że dla odpowiedzialności powódki z tytułu poręczenia wekslowego nie ma znaczenia fakt ogłoszenia upadłości dłużnika głównego, a umorzenie zobowiązań upadłego nie pozbawia wierzyciela prawa do dochodzenia roszczeń od poręczyciela upadłego, który odpowiada w pełnej wysokości według pierwotnej treści zobowiązania.

Zaskarżonym wyrokiem z 1 grudnia 2015 r. Sąd Okręgowy w Katowicach pozbawił w całości wykonalności tytuł wykonawczy w postaci bankowego tytułu egzekucyjnego wystawionego przez Bank (...) Spółkę Akcyjną w W. nr (...) z dnia 5 lutego 2013 roku, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności nadaną postanowieniem referendarza sądowego w Sądzie Rejonowym w D. z dnia 20 marca 2013 roku, sygn. akt I Co 723/13 i nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Katowicach kwotę 5.635,00 zł z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych, od poniesienia których powódka była zwolniona.

Przedstawiony wyrok został wydany na tle następujących, w istocie niespornych, ustaleń faktycznych:

W dniu 14 lipca 2011 r. pozwany zawarł z D. L., prowadzącym działalność gospodarczą pod nazwą (...) L. D. z siedzibą w D., umowę kredytu nr (...), na podstawie której bank udzielił mu kredytu inwestycyjnego „(...)” w wysokości 100.000 zł. Jako prawne zabezpieczenie spłaty kredytu strony ustaliły m.in. weksel własny in blanco kredytobiorcy wraz z deklaracją wekslową oraz poręczeniem współmałżonki, oświadczenie kredytobiorcy i współmałżonki o poddaniu się egzekucji. Powódka poddała się egzekucji i wyraziła zgodę na wystawienie przez bank bankowego tytułu egzekucyjnego, obejmującego roszczenia z tytułu umowy kredytu inwestycyjnego (...) nr (...) z 14 lipca 2011 r. nie później niż do 30 czerwca 2018 roku. Jednocześnie, przez złożenie podpisu na odwrocie wystawionego przez jej męża weksla in blanco, poręczyła za wystawcę. Postanowieniem z dnia 25 kwietnia 2012 r. Sąd Rejonowy K. w K., sygn. akt. X GUp 11/12/12, ogłosił upadłość obejmującą likwidację majątku przedsiębiorcy D. L.. Pismem z dnia 4 lutego 2013 r. pozwany dokonał zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, obejmujące m.in. wierzytelność wynikającą z umowy kredytu inwestycyjnego (...) nr (...) z 14 lipca 2011 roku, na którą składały się: 91.600,00 zł należności głównej, 3.570,01 zł odsetek naliczonych za rok przed ogłoszeniem upadłości, tj. do dnia 25 kwietnia 2012 roku, oraz dalsze odsetki.

W dniu 5 lutego 2013 r. pozwany wystawił wobec powódki bankowy tytuł egzekucyjny nr (...) na łączną kwotę 112.689,45 zł, na którą składały się: kwota kapitału – 91.600 zł oraz kwota odsetek przeterminowanych od 31.12.2011 r. do 4.02.2013 r. – 21.089,45 zł. Postanowieniem z dnia 20 marca 2013 r., sygn. akt I Co 723/13, referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym w D. postanowił nadać tytułowi egzekucyjnemu nr (...) wystawionemu 5 lutego 2013 r. klauzulę wykonalności. W dniu 3 kwietnia 2013 r. pozwany złożył u komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym w D. wniosek o wszczęcie egzekucji z majątku dłużniczki I. L. na podstawie tytułu wykonawczego w postaci bankowego tytułu egzekucyjnego nr (...), zaopatrzonego w klauzulę wykonalności. Postanowieniem z dnia 14 listopada 2013 r., sygn. akt Km 624/13, komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w D. umorzył w całości postępowanie egzekucyjne przeciwko powódce z uwagi na bezskuteczność egzekucji.

W dniu 14 marca 2014 r. Sąd Rejonowy K. w K. wydał postanowienie o stwierdzeniu zakończenia postępowania upadłościowego D. L. prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą (...) w S., a także o umorzeniu w całości niezaspokojonych w postępowaniu upadłościowym zobowiązań upadłego. Postanowienie to uprawomocniło się w dniu 19 maja 2014 r..

Przechodząc do rozważań prawnych zasadności żądania pozwu, Sąd pierwszej instancji na wstępie wskazał, iż podstawą żądania jest art. 840 § 1 pkt. 2 zd. 1 k.p.c., zgodnie z którym dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub w części albo ograniczenia, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane.

W rozpoznawanej sprawie powódka stoi na stanowisku, że po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, z którym wiąże skutek wygaśnięcia jej zobowiązania wobec pozwanego. Zdarzeniem tym ma być wydanie postanowienia o zakończeniu postępowania upadłościowego wobec D. L., a także o umorzeniu w całości niezaspokojonych w postępowaniu upadłościowym zobowiązań upadłego.

Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że zgodnie z art. 369 § 1 i 2 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze w postanowieniu o zakończeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku upadłego, którym jest osoba fizyczna, sąd, na wniosek upadłego, może orzec o umorzeniu w całości lub części zobowiązań upadłego, które nie zostały zaspokojone w postępowaniu upadłościowym. Umorzeniem tym objęte są wierzytelności umieszczone na liście wierzytelności oraz wierzytelności, które mogły zostać zgłoszone, jeżeli ich istnienie stwierdzone było dokumentami upadłego. W doktrynie wskazuje się, że orzeczenie sądu o umorzeniu zobowiązań upadłego wydane na podstawie art. 369 § 1 i 2 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, powoduje wygaśnięcie zobowiązania (Prawo upadłościowe i naprawcze, Gurgul, 2013, Legalis).

Sąd Okręgowy wskazał, iż pozwany dokonał zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym obejmujące m.in. wierzytelność wynikającą z umowy kredytu inwestycyjnego (...) nr (...) z 14 lipca 2011 roku, na którą składały się: 91.600,00 zł należności głównej, 3.570,01 zł odsetek naliczonych za rok przed ogłoszeniem upadłości, tj. do dnia 25 kwietnia 2012 roku, oraz dalsze odsetki. Wierzytelność ta została następnie wciągnięta na listę wierzytelności, jednakże w wyniku przeprowadzonego postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku upadłego nie została ona w pełni zaspokojona, a postępowanie upadłościowe zakończyło się umorzeniem niezaspokojonych wierzytelności. Z okoliczności tej Sąd pierwszej instancji wysnuł wniosek, że wierzytelność objęta wydanym przeciwko powódce bankowym tytułem egzekucyjnym z dnia 5 lutego 2013 r. wygasła. Wykazana została zatem przez powódkę przesłanka z art. 840 § 1 pkt. 2 zd. 1 k.p.c., w postaci nastąpienia po powstaniu tytułu egzekucyjnego zdarzenia, wskutek którego zobowiązanie wygasło, co musi skutkować pozbawieniem tytułu wykonawczego wykonalności.

Sąd Okręgowy stwierdził, iż zobowiązanie D. L. z umowy kredytu inwestycyjnego (...) nr (...) z 14 lipca 2011 roku zostało umorzone, a więc wygasło, na skutek orzeczenia Sądu o zakończeniu postępowania upadłościowego i umorzeniu niezaspokojonych w postępowaniu likwidacyjnym zobowiązań upadłego. Ta okoliczność pociągnęła za sobą wygaśnięcie zobowiązania wekslowego upadłego, co z kolei doprowadziło do wygaśnięcia poręczenia wekslowego. W związku z wygaśnięciem zobowiązania, którego dotyczy tytuł wykonawczy w postaci bankowego tytułu egzekucyjnego wydanego przez pozwanego, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności, Sąd pierwszej instancji uznał, iż zaszła konieczność pozbawienia go w całości wykonalności na podstawie art. 840 § 1 pkt. 2 k.p.c.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych , nakazując pobranie od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Katowicach kwotę 5.635,00 zł z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych, od których powódka była zwolniona.

Wyrok ten został w całości zaskarżony przez pozwanego, który w apelacji wskazał następujące zarzuty:

1)  naruszenia prawa materialnego przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w szczególności art. 491 ¹⁵ w związku z art. 369 ust. 1 i 2 prawa upadłościowego i naprawczego oraz w zw. z art. 7 i art. 32 prawa wekslowego przez niedostrzeżenie, że prawo upadłościowe przewiduje odstępstwo od zasady akcesoryjności w zakresie zabezpieczenia złożonych przez osoby trzecie, w tym poręczenia;

2)  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego przez przyjęcie, że zobowiązanie powódki z tytułu poręczenia wekslowego wygasło w związku z wygaśnięciem zobowiązania upadłego;

3)  naruszenia art. 227 i 233 k.p.c. polegające na pominięciu istotnych dla sprawy okoliczności i nierozważeniu w sposób wszechstronny dołączonych do odpowiedzi na pozew dowodów stanowiących podstawę ustaleń w tym wyroku.

W związku z postawionymi zarzutami apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego względnie domagał się jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji i orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Po wniesieniu apelacji, syndyk masy upadłości powódki zawiadomił Sąd Apelacyjny o ogłoszeniu upadłości powódki w celu likwidacji majątku upadłego. Postanowieniem z dnia 27 maja 2016 r. postępowanie w sprawie zostało zawieszone w oparciu o art. 174 § 1 pkt. 4 k.p.c. i jednocześnie wezwano do udziału w sprawie syndyka masy upadłości powódki, a to zgodnie z art. 174 § 3 k.p.c.. Następnie zawieszone postępowanie zostało podjęte.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego zasługiwała na uwzględnienie, chociaż nie wszystkie zarzuty w niej zawarte były trafne.

Pomimo też, iż stan faktyczny w istocie nie był między stronami sporny, pozwany sformułował w apelacji zarzuty naruszenia art. 227 k.p.c. i art. 233 k.p.c., co miało skutkować pominięciem istotnych dla sprawy okoliczności. Rzeczowe odniesienie się do tego zarzutu nie jest możliwe, gdyż pozwany nie podał żadnego uzasadnienia mającego przekonywać o jego słuszności. Nie wiadomo, jakie okoliczności istotne dla sprawy zostały pominięte. Z kolei zarzucając wadliwą ocenę dowodów, czyli uchybienie art. 233 § 1 k.p.c., skarżący winien wskazać które z dowodów nie zostały właściwie ocenione przez przydanie im przymiotu wiarygodności bądź mocy dowodowej albo też niezasadne odmówienie im wiarygodności czy mocy dowodowej. W uzasadnieniu apelacji pozwany nie wskazał żadnych dowodów, których ocena miała być wadliwa. Natomiast zarzut sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału nie został sformułowany w sposób adekwatny do podnoszonego uchybienia. W istocie apelacja zmierza bowiem do podważenia oceny prawnej Sądu pierwszej instancji, a nie poczynionych przez ten Sąd ustaleń faktycznych. Skoro zarzuty naruszenia prawa procesowego nie mogły odnieść skutku, nie ma podstaw do kwestionowania poczynionych w sprawie ustaleń, które zresztą – jak już podniesiono wyżej – nie były sporne. Z tej przyczyny Sąd odwoławczy przyjmuje te ustalenia za własne bez potrzeby ich zbędnego powielania.

Natomiast nie można się zgodzić z oceną prawną dokonaną przez Sąd Okręgowy, której wynikiem było uwzględnienie żądania pozwu i pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności. Jak słusznie wskazał pozwany, w rozpoznawanej sprawie kwestią wymagającą rozstrzygnięcia stało się ustalenie czy zobowiązanie powódki z tytułu złożonego na zabezpieczenie wierzytelności pozwanego poręczenia wekslowego wygasło na skutek umorzenia w całości niezaspokojonych w postępowaniu upadłościowym zobowiązań upadłego i czy w związku z tym opisany w pozwie tytuł wykonawczy może być pozbawiony wykonalności na podstawie art. 840 § 1 pkt. 2 k.p.c.. Sąd pierwszej instancji wyraził pogląd, iż na skutek umorzenia niezaspokojonych w wyniku postępowania likwidacyjnego wierzytelności upadłego, wygasło zobowiązanie wekslowe upadłego, co z kolei doprowadziło do wygaśnięcia poręczenia wekslowego, czyli zobowiązania objętego tytułem wykonawczym w postaci bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności.

Przepis art. 369 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego (dalej: p.u.n.) – w brzemieniu znajdującym zastosowanie w sprawie - stanowi, iż w postanowieniu o zakończeniu postępowania upadłościowego, na wniosek upadłego będącego osobą fizyczną, Sąd może umorzyć pozostałą części zobowiązań, które nie zostały zaspokojone w postępowaniu upadłościowym. W przywołanym przepisie wskazano przesłanki, których spełnienie warunkuje uwzględnienie wniosku upadłego o umorzenie niezaspokojonych wierzytelności (za wyjątkiem wierzytelności wymienionych w ust. 3). Przepis ten nie rozstrzyga wyraźnie, czy umorzenie na jego podstawie długu upadłego wywiera jednocześnie skutek umarzający również wobec poręczyciela i współdłużnika. W tym zakresie unormowanie to różni się od obowiązującego w tym samym czasie art. 291 p.u.n., z godnie z którym układ nie narusza praw wierzyciela wobec poręczyciela dłużnika oraz współdłużnika ani praw wynikających z hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego i hipoteki morskiej, jeżeli były one ustanowione na mieniu osoby trzeciej (art. 291 ust. 1 p.u.n.). Zatem art. 291 p.u.n. ogranicza w zakresie swego stosowania akcesoryjny charakter poręczenia i innych praw zabezpieczających, w konsekwencji prawa zabezpieczające wierzytelności objęte układem, mimo akcesoryjnego charakteru, trwają nadal w nienaruszonym kształcie. Przyjmuje się, ze art. 291 p.u.n. ma zastosowanie także do poręczenia wekslowego, choć nie zostało wyraźnie wymienione w tym przepisie. Chociaż art. 369 p.u.n. (odmiennie niż art. 291 p.u.n.) nie przewiduje tego wyraźnie, to jednak również z jego treści wynika ograniczenie skutków dokonanego na jego podstawie umorzenia jedynie do długów upadłego. Wynika z niego norma statuująca nienaruszalność przez to umorzenie zobowiązań współdłużnika upadłego oraz wszelkich praw wierzyciela wobec osób trzecich z przysługujących mu zabezpieczeń umorzonego długu, w tym także takich, które mają charakter akcesoryjny (por. wyrok SN z 5 lutego 2016 r., sygn. akt IV CSK 346/15). Wyjątkowość regulacji zawartej w art. 369 p.u.n. przemawia za zacieśnieniem skutków umorzenia do samych tylko długów upadłego także wtedy, gdy prawo które zabezpiecza te długi, ma charakter akcesoryjny. Dopuszczone przez art. 369 p.u.n. umorzenie uzasadnione jest względami humanitarnymi oraz społecznymi, o ile zostaną spełnione przesłanki w nim wymienione. Rozciągniecie skutków umorzenia na osoby odpowiedzialne wobec wierzyciela z tytułu akcesoryjnego zabezpieczenia umorzonego długu upadłego czyniłoby wszystkie te osoby (prawne i fizyczne) beneficjentami rozwiązania przyjętego w art. 369 p.u.n. z oczywistym naruszeniem wyjątkowych przesłanek wskazanych w tym przepisie.

Wobec powyższego za trafny musiał być uznany zarzut naruszenia art. 369 p.u.n., w konsekwencji czego należy uznać, iż pomimo umorzenia niezaspokojonych zobowiązań upadłego, zobowiązanie powódki nie wygasło. Na podkreślenie zasługuje, że powódka wyraźnie wskazała podstawę pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności. Argumentowała bowiem, że skoro tytuł wykonawczy został wystawiony w związku z udzieleniem przez nią poręczenia wekslowego, to wygaśnięcie zabezpieczonej wierzytelności rodzi skutek w postaci wygaśnięcia jej zobowiązania i stanowi podstawę pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w oparciu o art. 840 § 1 pkt. 2 k.p.c.. Z przedstawionych wyżej rozważań wynika, iż stanowisko to jest nieuprawnione, gdyż umorzenie zabezpieczonej wierzytelności nie doprowadziło do wygaśnięcia zabezpieczenia udzielonego przez powódkę, która zobowiązała się wobec wierzyciela (czyli pozwanego) do spełnienia świadczenia.

W świetle powyższych rozważań żądanie powódki nie zasługiwało na uwzględnienie, co skutkowało zmianą wyroku w oparciu o art. 386 § 1 k.p.c. i oddaleniem powództwa.

Już tylko na marginesie można wskazać, iż Sąd pierwszej instancji nie naruszył art. 491 ¹⁵ p.u.n., który nie znajdował zastosowania w sprawie. Tytuł V p.u.n. dotyczy bowiem postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej.

O kosztach procesu w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji i Sądem odwoławczym postanowiono zgodnie z regułą odpowiedzialności za wynik sprawy (art. 98 § 1 k.p.c.). W oparciu o art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. zasądzono na rzecz pozwanego koszty procesu, przy czym wysokość wynagrodzenia z tytułu zastępstwa procesowego została ustalona na podstawie §6 pkt. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t. j.: Dz. U. z 2013 r., poz. 490).

SSA Anna Bohdziewicz SSA Małgorzata Wołczańska SSA Elżbieta Karpeta