Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UZ 28/15
POSTANOWIENIE
Dnia 22 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku M. S. i S. Spółki jawnej w C.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanej S. S.
o ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 października 2015 r.,
zażalenia wnioskodawcy M. S. na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 marca 2015 r.,
1. oddala zażalenie;
2. oddala wniosek pełnomocnika wnioskodawcy o przyznanie
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny, w sprawie M. S. i „S.” Spółki jawnej w C. przeciwko
Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, z udziałem zainteresowanej S. S., o
ubezpieczenie społeczne, postanowieniem z dnia 27 marca 2015 r. oddalił wniosek
M. S. o przywrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej od wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 20 lutego 2013 r. i odrzucił skargę kasacyjną M. S. od tego
wyroku.
2
W uzasadnieniu Sąd wskazał, że M. S., prawidłowo zawiadomiony o terminie
i miejscu rozprawy przed Sądem Apelacyjnym w dniu 20 lutego 2013 r,. był
nieobecny na tej rozprawie i następnie ogłoszeniu wyroku, którym oddalono jego
apelację od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 8 maja 2012 r. Pismem z dnia 22
lutego 2013 r. M. S. złożył wniosek o doręczenie mu tego wyroku z uzasadnieniem.
Odpis wyroku z uzasadnieniem został doręczony wnioskodawcy w dniu 15 marca
2013 r.
Pismem z dnia 11 lutego 2015 r. M. S. złożył wniosek o przywrócenie terminu
do wniesienia skargi kasacyjnej od powyższego wyroku, jednocześnie dopełniając
tej czynności procesowej. Wskazał, że nie dochował ustawowego terminu do
wniesienia skargi kasacyjnej na skutek braku pouczenia o terminie i sposobie
wniesienia środka zaskarżenia. Ponadto podkreślił, że dopiero postanowieniem z
dnia 1 grudnia 2014 r. Sąd Okręgowy w T. ustanowił dla niego pełnomocnika z
urzędu celem jego zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
Sąd Apelacyjny uznał, że wnioskodawca, pomimo spoczywającemu na nim
obowiązkowi uprawdopodobnienia braku winy w uchybieniu ustawowego terminu
do wniesienia skargi kasacyjnej, nie zdołał uprawdopodobnić swojego twierdzenia o
braku możliwości wniesienia w terminie tej skargi z przyczyn od niego
niezależnych. Za niezależną od wnioskodawcy okoliczność, uzasadniającą
przywrócenie mu uchybionego terminu do wniesienia skargi kasacyjnej, nie może
być uznana okoliczność w postaci braku pouczenia co do sposobu i terminów
wniesienia środka zaskarżenia. Przepis art. 327 § 1 zdanie pierwsze 1 k.p.c.
nakłada na przewodniczącego obowiązek udzielania stronie działającej bez
profesjonalnego pełnomocnika: adwokata, radcy prawnego lub rzecznika
patentowego, obecnej przy ogłoszeniu wyroku wskazówek, co do sposobu i
terminów wniesienia środka zaskarżenia. Z treści tego przepisu a contrario wynika,
że obowiązek powyższy nie zachodzi, jeżeli strona nie była obecna przy ogłoszeniu
wyroku.
Sąd wskazał także, że wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu celem
wniesienia skargi kasacyjnej M.S. wniósł dopiero w dniu 21 lutego 2014 r., a zatem
ponad 11 miesięcy po doręczeniu mu w dniu 15 marca 2013 r. odpisu tego wyroku
z uzasadnieniem.
3
Wobec braku podstaw do uwzględnienia wniosku o przywrócenie terminu do
wniesienia skargi kasacyjnej, złożona przez wnioskodawcę skarga kasacyjna
podlega odrzuceniu, ponieważ wniesiona została z uchybieniem ustawowego,
dwumiesięcznego terminu do jej wniesienia.
Postanowienie to zostało zaskarżone zażaleniem przez wnioskodawcę, który
zarzucił mu naruszenie przepisów postępowania: art. 372 § 1 k.p.c., przez błędną
wykładnię; art. 168 § 1 k.p.c., przez błędną wykładnię; art. 233 § 1 k.p.c., przez
błędne ustalenie faktyczne i przyjęcie, że wnioskodawca dopuścił się winy w
rozumieniu art. 168 § 1 k.p.c. oraz art. 124 § 3 k.p.c., przez niezastosowanie.
W uzasadnieniu podniesiono, że Sąd Apelacyjny uznał, że nie ma podstaw
do przywrócenia terminu, ponieważ brak pouczenia co do terminu i sposobu
wniesienia środka zaskarżenia nie usprawiedliwia uchybienia terminu. Sąd
Apelacyjny przyjął bowiem, że skoro art. 327 § 1 k.p.c. nakazuje sądowi udzielania
pouczeń stronie obecnej przy ogłoszeniu wyroku, to nie nakłada takiego obowiązku
względem strony nieobecnej. Skarżący nie zgodził się z argumentacją się Sądu
Apelacyjnego, że skoro art. 327 § 1 k.p.c. nakazuje sądowi udzielania pouczeń
stronie obecnej przy ogłoszeniu wyroku, to nie nakłada takiego obowiązku
względem strony nieobecnej, bowiem „Sąd Najwyższy w składzie połączonych Izb
Cywilnej i Pracy odmiennie bowiem rozstrzygnął problem (uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 22 listopada 2011 r., III CZP 38/11) stwierdzając, że brak
pouczenia skarżącego co do sposobu i terminu zaskarżenia wyroku skargą
kasacyjną wyklucza pogląd o zawinionym jej spóźnieniu”. W świetle uchwały Sądu
Najwyższego Sąd Apelacyjny powinien pouczyć skarżącego o sposobie i terminie
zaskarżenia wyroku, doręczając mu jego odpis z uzasadnieniem, a skoro tego nie
uczynił, skarżący nie ponosi winy w uchybieniu terminu do wniesienia skargi
kasacyjnej.
Podniesiono także, że Sąd Apelacyjny nie wziął pod uwagę treści art. 124 § 3
k.p.c. i nie doręczył pełnomocnikowi wnioskodawcy odpisu wyroku z
uzasadnieniem, a więc skarga kasacyjna złożona została w ustawowym terminie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Zażalenie jest nieuzasadnione.
Zgodnie z art. 3941
k.p.c., zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje na
postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające skargę kasacyjną oraz na
postanowienie sądu drugiej lub pierwszej instancji odrzucające skargę o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (§ 1) oraz w razie
uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania (§ 11
), a nadto w sprawach, w których
przysługuje skarga kasacyjna, zażalenie przysługuje także na postanowienie sądu
drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie, z wyjątkiem postanowień, o
których mowa w art. 3981
k.p.c., a także postanowień wydanych w wyniku
rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji (§ 2). W
judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się, że postanowienie oddalające lub
odrzucające wniosek o przywrócenie terminu do dokonania czynności procesowej
nie jest postanowieniem kończącym postępowania w sprawie w rozumieniu art.
3941
§ 2 k.p.c. i nie podlega zaskarżeniu zażaleniem (por. np. postanowienia: z
dnia 17 kwietnia 2013 r., I CZ 17/13, LEX nr 1341655 i z dnia 21 marca 2013 r.,
II CZ 4/13, LEX nr 1341668 oraz uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2000 r., III ZP 1/00, OSNAPiUS 2000 nr 24, poz.
887, w której wyrażony został pogląd potwierdzający wpadkowy charakter
postępowania o przywrócenie terminu do dokonania czynności procesowej, którego
celem jest jedynie ocena zasadności wniosku o przywrócenie terminu, w tym
zbadanie, czy zaniechanie dokonania czynności było spowodowane
okolicznościami niezawinionymi przez stronę). Postanowienie to - jako niekończące
postępowania w sprawie, a więc niezaskarżalne w drodze zażalenia wniesionego
na podstawie art. 3941
§ 2 k.p.c. - należy do kategorii postanowień, o jakich mowa
w art. 380 k.p.c., który znajduje zastosowanie w postępowaniu przed Sądem
Najwyższym wywołanym wniesieniem zażalenia na postanowienie sądu drugiej
instancji na podstawie art. 3941
§ 3 w związku z art. 39821
k.p.c.
Oznacza to, że na wniosek strony (zgłoszony w zażaleniu), postanowienie sądu
drugiej instancji, którego przedmiotem jest przywrócenie terminu do dokonania
czynności procesowej może być skutecznie kwestionowane w zażaleniu na
postanowienie o odrzuceniu środka odwoławczego, jeżeli miało wpływ na
5
rozstrzygnięcie zawarte w tym postanowieniu. Inaczej rzecz ujmując, badanie na
podstawie art. 380 w związku z art. 39821
i art. 3943
§ 3 k.p.c. w wyniku tzw.
uprzedniej kontroli prawidłowości orzeczenia, które nie podlega zaskarżeniu w
drodze zażalenia, jest dopuszczalne, jednak warunkiem takiej kontroli
niezaskarżalnego postanowienia, które miało wpływ na wynik sprawy, jest
zamieszczenie stosownego wniosku w środku odwoławczym skierowanym
przeciwko postanowieniu podlegającemu zaskarżeniu zażaleniem. Gdy w sprawie
występuje profesjonalny pełnomocnik wniosek taki powinien być jednoznacznie
sformułowany, gdyż nie ma podstaw do przypisywania pismom przez niego
wnoszonym treści wprost w nich niewyrażonych (por. np. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 17 lipca 2008 r., II CZ 54/08, LEX nr 447663; z dnia 28
października 2009 r., II PZ 17/09, LEX nr 559946).
Z konstrukcji sporządzonego przez pełnomocnika będącego radcą prawnym
zażalenia jednoznacznie wynika, że tym środkiem odwoławczym zostało objęte
postanowienie Sądu drugiej instancji w całości, a więc nie tylko w zakresie
odrzucającym skargę kasacyjną, ale także w części odnoszącej się do oddalenia
wniosku o przywrócenie terminu do dokonania tej czynności procesowej. Skarżący
nie zawarł natomiast w zażaleniu ani stosownego wniosku, o którym stanowi art.
380 k.p.c., ani nawet nie powołał się na ten przepis. Zawarte w zażaleniu
rozważania dotyczące okoliczności uzasadniających przywrócenie terminu do
dokonania czynności procesowej nie mogą być same w sobie uznane za taki
wniosek i wywołać określonego w art. 380 k.p.c. skutku polegającego na
zweryfikowaniu postanowienia w części objętej jego pkt I., a dotyczącej oddalenia
wniosku o przywrócenie terminu do dokonania czynności procesowej.
Wobec tego kwestia zasadności postanowienia o oddaleniu wniosku o
przywrócenie terminu do wniesienia w kontekście zawinionego przekroczenia
terminu do wniesienia skargi kasacyjnej uchyla się spod kontroli Sądu
Najwyższego. Wskazać jedynie można, że wbrew wywodom zażalenia, sąd ma
obowiązek pouczyć stronę działającą bez profesjonalnego pełnomocnika co do
sposobu i terminów wniesienia środka zaskarżenia w określonych przypadkach.
Między innymi dotyczy to strony obecnej przy ogłoszeniu wyroku (art. 327 § 1
k.p.c.) oraz osoby nieobecnej przy ogłoszeniu wyroku z powodu pozbawienia
6
wolności (art. 327 § 2 k.p.c.). Z przepisów tych w sposób jednoznaczny wynika, że
sąd nie ma obowiązku stosownego pouczenia przy doręczeniu stronie odpisu
wyroku z uzasadnieniem. Z powołanego przez skarżącego postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 22 listopada 2011 r., III CZP 38/11 wynika jedynie tyle, że
niepouczenie albo błędne pouczenie strony działającej bez adwokata, radcy
prawnego lub rzecznika patentowego o dopuszczalności, terminie i sposobie
wniesienia środka zaskarżenia nie ma wpływu na rozpoczęcie biegu terminu do
wniesienia tego środka, a może jedynie uzasadniać wniosek o przywrócenie
uchybionego terminu do jego wniesienia. Rozstrzyga ono wyłącznie o skutku, jaki
wywołuje tego rodzaju uchybienie sądu, natomiast nie płynie z niego wniosek, że w
każdym wypadku brak pouczenia strony „co do sposobu i terminu zaskarżenia
wyroku skargą kasacyjną wyklucza pogląd o zawinionym jej spóźnieniu”.
Jeśli zaś chodzi o wywody zażalenia kwestionujące przekroczenie terminu do
wniesienia skargi kasacyjnej, to odwołują się one do treści art. 124 § 3 k.p.c.,
zgodnie z którym w przypadku ustanowienia pełnomocnika z urzędu na wniosek
zgłoszony przed upływem terminu do wniesienia skargi kasacyjnej przez stronę,
która prawidłowo zażądała doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem, sąd doręcza
ustanowionemu adwokatowi lub radcy prawnemu orzeczenie z uzasadnieniem z
urzędu, a termin do wniesienia skargi kasacyjnej biegnie od dnia doręczenia
pełnomocnikowi orzeczenia z uzasadnieniem. Wbrew twierdzeniom skarżącego,
Sąd Apelacyjny nie pominął milczeniem tej kwestii. Mianowicie podkreślił, że M. S.
wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu celem wniesienia skargi kasacyjnej
wniósł dopiero w dniu 21 lutego 2014 r., a zatem ponad 11 miesięcy po doręczeniu
mu w dniu 15 marca 2013 r. odpisu tego wyroku z uzasadnieniem. Przepis ten nie
miał zastosowania w sprawie dlatego, że wniosek o ustanowienie pełnomocnika z
urzędu zgłoszony został po terminie do wniesienia skargi kasacyjnej, który upływał
15 maja 2013 r.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 3941
§ 3 k.p.c. w
związku z art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
Odnosząc się w do wniosku (ustanowionego z urzędu) pełnomocnika
wnioskodawcy o „zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego według norm
przepisanych”, przypomnieć należy, że, stosownie do § 16 rozporządzenia Ministra
7
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców
prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. z 2013 r., poz.
490 ze zm.), wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej powinien
zawierać oświadczenie, że opłaty nie zostały zapłacone w całości lub w części. Nie
ulega wątpliwości, iż z treści przepisu wynika, że aby Skarb Państwa mógł wypłacić
wynagrodzenie wyznaczonemu z urzędu pełnomocnikowi konieczne jest złożenie
oświadczenia o wskazanej treści, gdyż pozwala to w istocie określić zakres, w jakim
wynagrodzenie musi zostać pokryte przez Skarb Państwa. Brak takiego
oświadczenia wywołuje skutki materialnoprawne, polegające na utracie prawa do
wynagrodzenia (por. postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18
czerwca 2008 r., I OZ 390/08, LEX nr 493827 i z dnia 28 sierpnia 2008 r., I OZ
615/08, LEX nr 527807; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 września
2011 r., III SPP 27/11, LEX nr 1106755).
kc