Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 648/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
w sprawie z powództwa Parafii Rzymskokatolickiej […]
przeciwko Agencji Nieruchomości Rolnych w Warszawie
oraz Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych
w P., Wojewodzie […] i Staroście L.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 28 października 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 5 marca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
W pozwie z dnia 12 lipca 2011 r. powódka Parafia [...] domagała się
przyznania od pozwanej Agencji Nieruchomości Rolnych - Oddział Terenowy w P.
na jej rzecz nieruchomości zamiennych za nieruchomości powódki przejęte przez
Skarb Państwa objęte księgami wieczystymi D. tom V karta 199, oraz D. tom V
karta 186, stanowiące obecnie działki wymienione w załącznikach
synchronizacyjnych nr 1 i 2 o łącznej powierzchni 86,1879 ha i w tym celu
zobowiązania Agencji Nieruchomości Rolnych do wskazania odpowiednich
nieruchomości zamiennych. Poza tym, jako roszczenia ewentualne powódka
ostatecznie zgłosiła:
1. o przyznanie od pozwanego - Skarbu Państwa - Dyrektora Regionalnej
Dyrekcji Lasów Państwowych w P. lub Starosty L. na rzecz powódki
nieruchomości zamiennych w zamian za przejęte nieruchomości i w tym
celu zobowiązanie pozwanego Skarbu Państwa - Dyrektora Regionalnej
Dyrekcji Lasów Państwowych w P. oraz Starosty L. do wskazania
odpowiednich nieruchomości zamiennych;
2. o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa - Starosty L. na jej rzecz
kwoty 1 600 000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do
dnia zapłaty tytułem odszkodowania za przejęte nieruchomości.
Wyrokiem częściowym z dnia 2 października 2013 r. Sąd Okręgowy oddalił
powództwo „w zakresie żądania dotyczącego nieruchomości o powierzchni
przekraczającej 21,74 ha (o których mowa w pkt 4 Ugody zawartej w dniu 08
stycznia 1997 roku przed Komisją Majątkową)”.
Ustalił, że Parafia [...] posiadała nieruchomości zapisane w księgach
wieczystych D. tom V karta 199 o pow. 105,2020 ha oraz D. tom V karta 186 o
pow. 6,5940 ha. Nieruchomości uwidocznione w księdze wieczystej D. tom V karta
199 zapisano po jej zamknięciu w księdze wieczystej nr [...]. Były one ujawnione w
tych księgach jako własność Katolickiej Gminy Kościelnej w D. Na podstawie
protokołu przejęcia na rzecz Państwa nieruchomości ziemskiej D. Tom V karta 199
z dnia 17 października 1951 r., oraz protokołu przejęcia na rzecz Państwa
nieruchomości ziemskiej D. tom V karta 186 z dnia 17 kwietnia 1950 r., a także
3
orzeczenia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w L. z dnia 11 czerwca 1958 r.
oraz orzeczenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w P. z dnia 14 sierpnia
1958 r., na rzecz Skarbu Państwa przejęto cały obszar objęty księgą wieczystą D.
tom V karta 186 o pow. 6,5940 ha, oraz część obszaru z księgi wieczystej D. tom V
karta 199, pozostawiając w niej obszar 6,15 ha. Przejęcie nastąpiło na podstawie
ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki,
poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu
Kościelnego (Dz.U. Nr 9, poz. 87). Następnie przejęcie to konwalidowano na
podstawie ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o sprzedaży państwowych
nieruchomości rolnych oraz uporządkowaniu niektórych praw związanych z
przeprowadzeniem reformy rolnej (Dz. U. Nr 58, poz. 348).
Decyzją Wojewody [...] z dnia 23 października 1996 r. stwierdzono przejście
z mocy prawa własności nieruchomości stanowiących działki nr 135/4, 287, 337,
338, 288 oraz 135 o łącznej powierzchni 6,05 ha na rzecz powódki. Nieruchomości
te objęto księgą wieczystą nr [...].
Wnioskiem z dnia 12 czerwca 1990 r. powódka wystąpiła do Komisji
Majątkowej o wszczęcie postępowania regulacyjnego w sprawie przywrócenia
własności nieruchomości o łącznej pow. 75,46 ha. w obrębie wsi D., dla której
prowadzona jest księga wieczysta o numerze tom V karta 199 oraz karta 186 i
odpowiadającym obecnie częściowo działkom ewidencyjnym objętym księgą
wieczystą nr [...]. Wskazała, że nieruchomości te składają się z następujących
działek: nr 67, 68 cz. dz.174, cz. dz. 2681. 138, dz. 173/11, 171. 174, 218, 219,
222, 224/6, 130, 136/3, 136/4, 139/1,72/1, 72/2, 72/3 i 123. W uzasadnieniu
wniosku podniesiono, że proboszczowi pozostawiono parcele o łącznym obszarze
8,86 ha oraz budynek mieszkalny, budynki gospodarcze i parownik.
W toku postępowania regulacyjnego strony przed Komisją Majątkową w dniu
8 stycznia 1997 r. zawarły ugodę. Na jej podstawie przywrócono powódce
własność nieruchomości oznaczonych jako działki nr 67 oraz 68, a także nr 136/3,
138, 519, 520 o łącznej powierzchni 21,1401. Ha. Poza tym przyznano jej
nieruchomości zamienne oznaczone jako działki 1042/4 oraz 29/2, 28, 27/1, 19/4,
18/1, 11/5, 17/1, 7/6, 7/3, 4, 2, 1, 8/2 o łącznej pow. 32,1475 ha. Łącznie w wyniku
4
zawartej przed Komisją Majątkową ugody powódka uzyskała nieruchomości
o powierzchni 53,2876 ha. W punkcie 4 ugody strony postanowiły: „ugoda
niniejsza wyczerpuje roszczenia Wnioskodawcy zgłoszone w niniejszym
postępowaniu regulacyjnym za wyjątkiem roszczenia o przyznanie zamiennych
nieruchomości rolnych o pow. 21,74 ha". Przedmiotem żądania powódki o zwrot
upaństwowionych nieruchomości do Komisji Majątkowej z dnia 12 czerwca 1990 r.
nie były działki: 141/1, 173/1, 173/2, 173/3, 173/4, 173/5, 173/6, 173/7, 173/8,
173/9, 173/10, 224/3, 224/5, 139/2.
W dniu 28 lutego 2011 r. Komisja Majątkowa zawiadomiła powódkę, że nie
rozpatrzyła jej wniosku w pozostałej części.
W rozważaniach Sąd pierwszej instancji wyraził pogląd, że możliwość
wystąpienia na drogę sądową z żądaniem zwrotu nieruchomości przejętych przez
Skarb Państwa od kościelnych osób prawnych wprowadziła ustawa z dnia
16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego
w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 18, poz. 89, dalej: „ustawa zmieniająca”)
w art. 4 ust. 2 w zw. z art. 4 ust. 1. Zgodnie z art. 62 ust. 3 ustawy z dnia 17 maja
1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej
(jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1169, dalej: „ustawa”), wnioski o wszczęcie
postępowania regulacyjnego można było zgłaszać w terminie 2 lat od dnia jej
wejścia w życie, zaś roszczenia nie zgłoszone w tym terminie wygasły. Ostateczny
termin na składnie wniosków został ustalony ustawą z dnia 11 października 1991 r.
o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej
Polskiej (Dz.U. Nr 107, poz. 459, dalej „ustawa zmieniająca z 1991 r.”) na dzień
31 grudnia 1992 r. Termin ten ma charakter materialnoprawny, a skutkiem jego
niedochowania jest wygaśnięcie roszczenia.
Uprzednio roszczenia te były rozpatrywane na podstawie art. 61 ustawy
w drodze postępowania regulacyjnego prowadzonego przed Komisją Majątkową.
Ustawą z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o stosunku Państwa do
Kościoła Katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej zniesiono Komisję Majątkową
z dniem 1 marca 2011 r. oraz uchylono art. 62 ustawy. Zgodnie z art. 4 ust. 1
ustawy zmieniającej, uczestnicy postępowań regulacyjnych, w których zespół
5
orzekający lub Komisja Majątkowa w jej pełnym składzie nie uzgodniły orzeczenia
przed dniem wejścia w życie tej ustawy, mogli, w terminie 6 miesięcy od dnia
otrzymania o tym pisemnego zawiadomienia, o którym mowa w art. 64 ust. 1
ustawy, wystąpić o podjęcie zawieszonego postępowania sądowego lub
administracyjnego, a jeżeli nie było ono wszczęte, wystąpić do sądu o zasądzenie
roszczenia.
Sąd pierwszej instancji podniósł, że we wniosku o wszczęcie postępowania
powódka zgłosiła roszczenia dotyczące nieruchomości o łącznej powierzchni 75,46
ha. Według jego oceny, dla ustalenia zakresu roszczeń powódki zasadnicze
znaczenie miała treść zawartej przez strony ugody przed Komisją Majątkową. Jego
zdaniem, w pkt 4 ugody strony uzgodniły, że wyczerpuje roszczenia powódki
zgłoszone w postępowaniu regulacyjnym, za wyjątkiem roszczenia o przyznanie
zamiennych nieruchomości rolnych o pow. 21,74 ha., niemniej roszczenia powódki
zgłoszone w sprawie objęły nieruchomości o pow. 86,1879 ha
Stanął na stanowisku, że po upływie terminu do zgłoszenia roszczenia
o zwrot wywłaszczonych nieruchomości (tj. po dniu 31 grudnia 1992 r.) parafia nie
może domagać się skutecznie wszczęcia postępowania regulacyjnego i uznania jej
roszczeń w zakresie przekraczającym roszczenia zgłoszone przed Komisją
Majątkową. Skoro powódka nie zgłosiła Komisji Majątkowej swoich roszczeń
dotyczących działek 141/1, 173/1. 173/2, 173/3, 173/4, 173/5, 173/6, 173/7, 173/8,
173/9, 173/10, 224/3, 224/5, 139/2 o łącznej pow. 10,7279 ha, to roszczenia te
wygasły. Nie zostały one objęte ugodą, która dotyczyła 53,2876 ha gruntów
i wskazywała na istnienie roszczeń powódki, co do nieruchomości o pow.
21,74 ha.
Sąd ten nie przychylił się do stanowiska powódki, w którym wskazała,
że ugoda zwarta przed Komisją Majątkową jest dotknięta wadą nieważności
w zakresie oświadczenia zawartego w punkcie czwartym. Za niezasadne uznał
twierdzenia powódki, że umocowanie proboszcza obejmowało jedynie
przysporzenia na rzecz parafii, nie zaś zrzeczenia się roszczeń. Wskazał,
że parafia, jako osoba prawna, działa przez uprawnione organy. Jego zdaniem,
w obowiązującym stanie prawnym nie budzi wątpliwości pogląd, że powołanym do
6
bieżącego zarządu parafią, składania w jej imieniu oświadczeń woli i zaciągania
zobowiązań jest proboszcz jako jej organ, co wynika wprost z art. 7 ust. 3 pkt 1
ustawy. Wyraził pogląd, że ograniczenia wynikające z prawa kanonicznego nie
mają zastosowania, gdyż wynikają z wewnętrznego prawa Kościoła Katolickiego;
prawo kanoniczne nie jest prawem powszechnie obowiązującym na terenie
Rzeczypospolitej Polskiej. Złożenie przez proboszcza w imieniu parafii
oświadczenia przekraczającego umocowanie udzielone mu przez zwierzchnika,
wywołuje skutek jedynie na gruncie wewnętrznych stosunków, regulowanych
przepisami prawa kanonicznego. Zapewnienie pewności obrotu podmiotom
uczestniczącym w czynnościach prawnych z udziałem kościelnych osób prawnych
(w tym przypadku parafii) wymaga natomiast przyjęcia, że organ występujący
w imieniu parafii posiada umocowanie do działania w jej imieniu.
Apelację powódki od tego częściowego orzeczenia Sąd Apelacyjny oddalił
wyrokiem z dnia 5 marca 2014 r. Podzielił ustalenia Sądu pierwszej instancji i jego
argumentację prawną. Podniósł, że twierdzenia skarżącej zmierzały do wykazania,
że w obecnym stanie prawnym dopuszczalne jest wystąpienie na drogę sądową z
nowym roszczeniem, którego przedmiotem jest roszczenie regulacyjne dotąd
niedochodzone. Wyraził jednak pogląd, że wprowadzone ustawą z dnia 16 grudnia
2010 r. o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w
Rzeczypospolitej Polskiej postępowanie przed sądem w trybie procesowym,
dotyczy roszczeń regulacyjnych zgłoszonych do dnia 31 grudnia 1992 r. Wynika to,
jego zdaniem, z treści art. 4 ustawy zmieniającej, którego adresatami są
„uczestnicy postępowań regulacyjnych", a więc podmioty, które wcześniej wystąpiły
z wnioskiem o dokonanie regulacji. Skoro roszczenia niezgłoszone w wyżej
opisanym terminie wygasły i nie istniały, nie można ich było dochodzić począwszy
od dnia 1 stycznia 1993 roku. Uchylenie art. 62 ustawy nie mogło przywrócić
dopuszczalności dochodzenia roszczeń, które już nie istniały. Roszczenia te
musiałyby być ponownie ustanowione normą prawną, jednak według jego oceny
żaden przepis ustawy zmieniającej takiej treści nie zawiera. Wyraźnie wskazał, że
nie podzielił odmiennego poglądu wyrażonego przez Naczelny Sąd
Administracyjny w wyroku z dnia 17 lutego 2012 r. w sprawie I OSK 310/11 (LEX
nr 1426423), na który powołuje się apelująca.
7
Jego zdaniem, wbrew stanowisku powódki obowiązywanie art. 61 i 63
ustawy nie stanowi argumentu dla przyjęcia tezy o możności wystąpienia przez
kościelną osobę prawną z nowym żądaniem regulacji; w ustawie zmieniającej nie
ustanowiono bowiem normy prawnej zezwalającej na wszczęcie nowego
postępowania regulacyjnego, brak w niej uprawnień dla kościelnej osoby prawnej
do złożenia żądania dokonania regulacji jeśli wcześniej nie wystąpiła ze
stosownym wnioskiem kierowanym do Komisji Majątkowej. Wyraził pogląd, że art.
4 ustawy zmieniającej odnosi się wyłącznie do uczestników wcześniejszych
postępowań i autorów żądań zgłoszonych przed 1993 r.
Jako nieuzasadniony ocenił także zarzut naruszenia art. 325 k.p.c., gdyż
jego zdaniem sentencja zaskarżonego wyroku zawiera wszystkie elementy
wymienione w tym unormowaniu i opisuje rozstrzygnięcie w sposób
niepozostawiający wątpliwości, co do żądania nim objętego. Powołanie się w niej
na inny dokument mający charakter dokumentu urzędowego, istotnego dla
rozstrzygnięcia w niniejszym postępowaniu nie sprawia, że „sentencja jest
niezrozumiała" jak to podniosła skarżąca. Wyraził pogląd, że treść zawartej
w poprzednim postępowaniu ugody należy uwzględnić w dalszym toku sprawy,
jakkolwiek nie będzie ona przesądzająca dla ewentualnego sposobu regulacji.
W skardze kasacyjnej skarżący zarzucił naruszenie art. 1 ustawy
zmieniającej przez niezastosowanie tego przepisu i oparcie rozstrzygnięcia na
podstawie uchylonego art. 62 ust. 3 ustawy; art. 61 ust. 1 pkt 2, 6 i 7 oraz art. 63
ust. 1 pkt 1 - 3 ustawy w zw. z art. 2 § 1 i 3 k.p.c. przez ich niewłaściwą wykładnię
i uznanie, że kościelnej osobie prawnej nie przysługuje roszczenie regulacyjne,
w sytuacji gdy nie było one zgłoszone do Komisji Majątkowej; art. 316 § 1 k.p.c.
przez oparcie rozstrzygnięcia na podstawie przepisu nieobowiązującego w dacie
orzekania. Wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W świetle uzasadnienia zarzutu naruszenia art. 316 k.p.c. jego zasadność
była uzależniona w istocie od trafności zarzutów dotyczących naruszenia prawa
materialnego.
8
Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczpospolitej
Polskiej wprowadziła w dziale IV, rozdziale 1 zawierającym przepisy przejściowe
regulację spraw majątkowych Kościoła. W postępowaniu administracyjnym
stwierdza się przejście na własność nieruchomości lub ich części na rzecz
kościelnych osób prawnych, pozostających w ich władaniu w dniu wejścia jej
w życie, a objętych hipotezą art. 60 ust 1 ustawy. Nabycie własności tych
nieruchomości nastąpiło z mocy prawa, a wydana decyzja administracyjna ma
charakter deklaratoryjny, tj. potwierdzający to uwłaszczenie.
Drugi sposób załatwienia spraw majątkowych Kościoła dotyczył
nieruchomości utraconych przez Kościół w okresie władzy totalitarnej nie
znajdujących się w jego posiadaniu i były one przedmiotem tzw. postępowania
regulacyjnego, które prowadziła w pierwszej fazie Komisja Majątkowa, w zasadzie
według kodeksu postępowania administracyjnego. Zgodnie z art. 62 ust 3 ustawy
roszczenie nie zgłoszone w ciągu 2 lat od dnia jej wejścia w życie wygasało.
Od początku obowiązywania ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego
w Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli organ ten nie zdołał uzgodnić treści orzeczenia,
zawiadamiał o tym pisemnie członków postępowania regulacyjnego (art. 64 ust 1
ustawy). Zgodnie z art. 64 ust. 2 ustawy uczestnicy postępowania regulacyjnego
mogli w terminie sześciu miesięcy od otrzymania tego zawiadomienia wystąpić do
sądu o zasądzenie roszczenia, który przy rozpoznawaniu sprawy stosował zasady
określone w art. 63 ust. 1-3 ustawy. W przypadku braku wystąpienia do sądu w tym
okresie roszczenie wygasało. Z charakteru tych unormowań wynikało, że jeżeli nie
został zachowany termin zawarty w art. 62 ust 3 ustawy, to już nie mogło zostać
uwzględnione roszczenie, chociażby został zachowany termin zawarty w art. 64
ust 2 ustawy.
Tryb ten był rozwiązaniem niekonwencjonalnym, gdyż miał na celu
naprawienie w możliwie koncyliacyjno-ugodowej formie historycznych pokrzywdzeń
Kościoła w wymiarze majątkowym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja
1998 r., III CKN 483/97, Prok. i Pr.- wkł. 1998, nr 11-12, s. 34). Choć taki proces
sądowy toczy się według kodeksu postępowania cywilnego, to wobec stosowania
wprost przez sąd art. 63 ust. 1-3 ustawy stanowi on odmianę drugiego sposobu
9
regulowania spraw majątkowych Kościoła, czyli wbrew stanowisku zawartemu
w skardze kasacyjnej, jest postępowaniem regulacyjnym.
Artykuł 64 ustawy został uchylony z dniem 1 lutego 2011 r. przez art. 1
ustawy zmieniającej. Należy więc zauważyć, że obowiązywał w tym samym okresie
co art. 62 ust. 3 ustawy stanowiący, że wnioski o wszczęcie postępowania
regulacyjnego zgłasza się w terminie 2 lat od jej wejścia w życie; roszczenia nie
zgłoszone w tym terminie wygasają. Należy przypomnieć, że ustawa o stosunku
Państwa do Kościoła Katolickiego weszła w życie z dniem ogłoszenia, tj. dnia
29 maja 1989 r., a więc na tej podstawie otwartym był termin do zgłaszania
wniosków do dnia 29 maja 1991 r.
Dopiero w ustawie z dnia 11 października 1991 r. o zmianie ustawy
o stosunku Państwa do kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, która
weszła w życie 22 listopada 1991 r., a więc po upływie dwuletniego terminu
skutkującego wygaśnięciem roszczeń, o jakim mowa była w art. 62 ust. 3 ustawy,
w art. 2 ustawy zmieniającej z 1991 r. ustawodawca zawarł unormowanie,
że wnioski o wszczęcie postępowania regulacyjnego, o którym mowa w art. w art.
62 ust. 3 ustawy mogą być zgłaszane w terminie do dnia 31 grudnia 1992 r. Jeśli
więc wziąć pod uwagę, że do dnia 1 lutego 2011 r. obowiązywał art. 62 ust. 3
ustawy i od 22 listopada 1991 r. art. 2 ustawy zmieniającej z 1991 r., to zakładając
racjonalność ustawodawcy, pomimo niejasności takiego unormowania należało
przyjąć, że roszczenia Kościoła jednak nie wygasły z dniem 29 maja 1991 r.
Problem, czy po dniu 1 lutego 2011 r. kościelna osoba prawna miała
możliwość wystąpić do sądu z nowym roszczeniem niezgłoszonym do Komisji
Majątkowej mógłby być rozważany, gdyby zostało w sprawie przesądzone – czego
brak - że na etapie postępowania przed Komisją Majątkową roszczenie to
rzeczywiście nie zostało zgłoszone, a w każdym razie nie zostało objęte ugodą
zawartą w dniu 8 stycznia 1997 r.
W powołanym w skardze kasacyjnej wyroku Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 8 czerwca 2011 r., K 3/09, (OTK-A 2011, nr 5, poz. poz. 39), między innymi
zwrócono uwagę, że z analizy załącznika nr 3 do sprawozdania z działalności
Komisji Majątkowej wynika, iż dopiero w trakcie postępowania regulacyjnego
10
decydowano o sposobie regulacji. Wniosek wskazywał nieruchomość podstawową
(czyli znacjonalizowaną), a w drodze ugody lub w formie orzeczenia składu
orzekającego Komisji podejmowano rozstrzygnięcie, czy przywrócić własność,
przyznać nieruchomość zamienną, czy odszkodowanie. Trybunał zauważył,
że w niektórych wypadkach w ramach jednej ugody, lub orzeczenia dochodziło do
przywrócenia, przyznania nieruchomości zamiennej oraz przyznania
odszkodowania. Podniósł, że unormowania dotyczące regulacji spraw majątkowych
Kościoła miały na celu umożliwienie naprawienia szkód majątkowych
wyrządzonych Kościołowi Katolickiemu, a następnie ich stosowanie miało się
zakończyć. Stosowanie przepisów dotyczących postępowania regulacyjnego
wydłużyło się jednak istotnie w stosunku do założenia ustawy.
Wniosek powódki do Komisji Majątkowej z dnia 12 czerwca 1990 r. określał
żądanie zgodnie z § 11 zarządzenia Ministra – Szefa Urzędu Rady Ministrów z dnia
8 lutego 1990 r., w sprawie szczegółowego trybu postępowania regulacyjnego
w przedmiocie przywrócenia osobom prawnym Kościoła Katolickiego własności
nieruchomości lub ich części (M.P. Nr 5, poz. 39, ze zm.). Parafia domagała się
w nim przywrócenia własności nieruchomości o łącznej pow. 75,46 ha składającej
się ze ściśle określonych działek. W toku postępowania regulacyjnego przed
Komisją Majątkową przedmiot tego postępowania musiał jednak ulec zmianie, co
wynika z treści ugody zawartej w dniu 8 stycznia 1997 r.
W sprawie brak ustaleń, czy i kiedy zostało zgłoszone przed Komisją
Majątkową żądanie przyznania nieruchomości zamiennych oraz ewentualnie
żądanie odszkodowania. Z treści ugody zawartej przed tym organem z dnia
8 stycznia 1997 r. wynika jednak, że żądanie przyznania nieruchomości
zamiennych było rozpoznawane przez Komisję Majątkową i objęte jej przedmiotem.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 kwietnia 2012 r, V CSK 207/11 (OSNC-ZD
2012, nr C, poz. 69), wskazał, że w postępowaniu wszczętym na podstawie art. 64
ust. 2 ustawy art. 321 § 1 k.p.c. nie ma zastosowania. Jego zastosowanie
w postępowaniu regulacyjnym w sytuacji, w której zgłoszono żądanie przywrócenia
własności, prowadziłoby do wniosku, że sąd może to żądanie tylko uwzględnić,
albo tylko oddalić, a to oznacza zaprzeczenie celu, jakiemu to postępowanie ma
służyć, a więc uregulowaniu spraw majątkowych Kościoła.
11
Tym bardziej, w okolicznościach sprawy należy ustalić, czy przedmiotu
postępowania regulacyjnego nie określa zawarta przez strony ugoda z dnia
8 stycznia 1997 r. Wniosek bowiem odwoływał się do nieruchomości objętych
księgami wieczystymi D. tom V karta 199, oraz D. tom V karta 186, czyli do całej
nieruchomości podstawowej tj. znacjonalizowanej, a powódce w drodze tej ugody,
zgodnie z żądaniem wniosku przywrócono tylko częściowo własność oznaczonych
we wniosku działek, a także częściowo przyznano nieruchomości zamienne. Z
istoty swej regulacja w tej postaci może być odnoszona do powołanej we wniosku
całej nieruchomości znacjonalizowanej, a nie do konkretnych działek, których
domagano się zwrotu. Poza tym, skoro w ugodzie strony postanowiły,
że wyczerpuje roszczenia wnioskodawcy zgłoszone w niniejszym postępowaniu
regulacyjnym, z wyjątkiem roszczenia o przyznanie zamiennych nieruchomości
rolnych o pow. 21,74 ha, to bez niezbędnych ustaleń i wykładni postanowień ugody
nie sposób określić, czy jej przedmiotem nie była cała podstawowa
znacjonalizowana nieruchomość, co oznaczałoby, że przedmiot postępowania
przed Komisją Majątkową jest tożsamy z przedmiotem niniejszego postępowania
sądowego.
W judykaturze wyjaśniono, że brak niezbędnych ustaleń uzasadnia zarzut
naruszenia prawa materialnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia
2012 r., II PK 117/11, LEX nr 1162677; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia
1997 r., I CKN 261/97, niepubl; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2004 r.,
I UK 119/04, niepubl., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2001 r., III CKN
400/00, LEX nr 52360; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2008 r. II PK
316/07, OSNP 2009, nr 19-20, poz. 250 oraz z dnia 16 czerwca 2011 r., I PK
272/10, LEX nr 1001283). W orzeczeniach tych Sąd Najwyższy podkreślił,
że naruszenie prawa materialnego następuje również w wypadku, gdy wyrok sądu
nie zawiera ustaleń faktycznych odnoszących się do przesłanek stosowanej normy
prawa materialnego.
W tym stanie rzeczy, na podstawie art 39815
§ 1 k.p.c. orzeczono, jak
w sentencji.
kc
12