Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 13/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Kazimierz Zawada
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z powództwa J. T.
przeciwko J. W. i A. sp. z o.o. w K.
o ustalenie nieważności umowy,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 3 grudnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej A. sp. z o.o. w K.
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 16 czerwca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części zmieniającej wyrok Sądu
pierwszej instancji (punkt 1, podpunkt I, III, IV, V i VI) oraz
rozstrzygającej o kosztach postępowania apelacyjnego (punkt 3,
4, 5 i 6) i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 16 czerwca 2014 r. wydanym w sprawie z
powództwa J. T. przeciwko J. W. i A. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w
K. o ustalenie nieważności umowy w wyniku apelacji powoda zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w K. z dnia 23 grudnia 2013 r., oddalający powództwo, w ten sposób,
że ustalił, że umowa sprzedaży z dnia 12 maja 2013 r. zawarta przed notariuszem
A. U. prowadzącym Kancelarię Notarialną w S. jest nieważna w zakresie, w jakim J.
W. zbyła na rzecz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością „A.” w K. nieruchomość
stanowiącą działkę ewidencyjną nr 1249, położoną w G. powiat O., objętej księga
wieczystą […]; w pozostałej części powództwo oddalił; apelację w pozostałym
zakresie oddalił.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód J. T. i J. W. pozostawali przez
prawie trzydzieści lat w konkubinacie. W dniu 20 sierpnia 2000 r. J. T. i J. W.
zawarli umowę, określoną jako umowa dzierżawy, obejmującą gospodarstwo rolne
wraz z budynkami stanowiące własność J. W. położone w miejscowości G.
składające się z działek o numerach: 684, 710, 1249, 1277 o powierzchni 4,04 ha. J.
W. jako wydzierżawiający oddała w dzierżawę J. T. w całości opisane
gospodarstwo rolne do użytkowania rolnego zgodnie z wymogami prawidłowej
gospodarki na okres 10 lat. W umowie ustalono, że wydzierżawiający nie pobiera
korzyści z tytułu dzierżawy, natomiast zobowiązania podatkowe ponosi dzierżawca.
Powód jako dzierżawca ustanowił służebność osobistą dla wydzierżawiającego
i jego rodziny w budynku mieszkalnym i budynkach gospodarczych. W dniu
29 września 2000 r. powód zawarł umowę określoną jako umowę dzierżawy z T. P.
i I. K., matką i bratem matki pozwanej J. W., będącymi współwłaścicielami po 1/2
części gospodarstwa rolnego o powierzchni 8,41 ha położonego w miejscowości G.,
składającego się z działek: 851, 993, 994,1003, 1230. Na podstawie tej umowy
gospodarstwo rolne zostało wydzierżawione powodowi na okres 10 lat począwszy
od 1 września 2000 r. Ustalono w umowie, że dzierżawca nie opłaca czynszu,
uiszcza natomiast podatki i wszelkie należności związane z własności
wydzierżawianych gruntów. Powód zawarł także w dniu 18 września 2000 r.
umowę, nazwaną umową dzierżawy, z T. P. (matką pozwanej J. W.), na podstawie
której T. P. wydzierżawiła powodowi na okres 10 lat (począwszy od 1 września
3
2000 r.) gospodarstwo rolne położone w G. składające się z działek: 993, 994.
Strony umowy ustaliły, że dzierżawa ma charakter nieodpłatny, a dzierżawca
uiszcza podatki i wszelkie należności związane z własnością wydzierżawianych
gruntów. Pozwana J. W. na mocy umowy darowizny z dnia 11 sierpnia 2000 i z
dnia 22 lipca 2003 r. stała się właścicielką całego gospodarstwa rolnego, w tym
działek: 1249, 1227, 1230.
W dniu 12 maja 2003 r. została zawarta w formie aktu notarialnego umowa
sprzedaży, na mocy której pozwana J. W. sprzedała A. spółce z o.o. w K.,
reprezentowaną przez prezesa zarządu W. M., nieruchomość położoną w
miejscowości G., składającą się z działek o numerach: 1249, 1227, 1230. Powód
J.T. i pozwana J. W. w dniu 30 sierpnia 20004 r. na piśmie dokonali dobrowolnego
rozwiązania z dniem 31 sierpnia 2004 r. zawartych umów dzierżawy obejmujących
między innymi działki: 648, 710, 851, 993, 1003, 1227.
Sąd Okręgowy w K. oddalił powództwo J. T., uznając, że pozwanemu nie
przysługiwało ustawowe prawo pierwokupu, ponieważ umowa zawarta przez niego
z pozwaną J. W., obejmująca nieruchomości będące przedmiotem postępowania,
nie była umową dzierżawy w rozumieniu kodeksu cywilnego (art. 693 § 1 i 2 k.c.).
Wskazał, że w zawartych umowach strony ustaliły, że dzierżawca nie ma
obowiązku zapłaty czynszu z tytułu dzierżawy na rzecz wydzierżawiającego.
Zdaniem Sądu Okręgowego, umowy te należy zakwalifikować jako bezczynszowe
korzystanie z nieruchomości rolnej z prawem pobierania pożytków. Jak ocenił Sąd,
stronie takiej umowy nie przysługuje prawo pierwokupu; podobnie sankcja
nieważności bezwarunkowej umowy sprzedaży określona w art. 599 § 2 k.c.
związana jest z naruszeniem praw dzierżawcy, a nie osoby korzystającej
bezczynszowo z cudzej nieruchomości.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, sankcja nieważności umowy nie mogła mieć
zastosowania do nieruchomości składającej się z z działek nr 1220 i 1227,
ponieważ nie miała ona charakteru nieruchomości rolnej, a tego wymagał
art. 695 § 2 k.c. w brzmieniu ówcześnie obowiązującym. Taki charakter miała
niezabudowana nieruchomość oznaczona jako działka nr 1249. Sąd Apelacyjny
uznał, że umowa zawarta przez powoda i pozwaną J. W., nazwana „umową
4
dzierżawy” dotycząca nieruchomości nr 1249 „podpadała” pod przepis art. 708 k.c.
zamieszczony w dziale regulującym stosunek prawny dzierżawy, który nakazuje
odpowiednie stosowanie przepisów o dzierżawie w wypadku, gdy osoba biorąca
nieruchomość rolną do używania i pobierania pożytków nie jest obowiązana do
uiszczania czynszu, lecz tylko do ponoszenia podatków i innych ciężarów
związanych z własności lub posiadaniem gruntu. Sąd ten przyjął, że do zakresu
uprawnień osoby biorącej nieruchomość rolną do używania i pobierania pożytków,
bez zastrzeżonego obowiązku uiszczania czynszu, wchodziło uprawnienie z art.
695 § 2 k.c., tj. ustawowe prawo pierwokupu. Sąd Apelacyjny wskazał, że umowa
sprzedaży z dnia 12 maja 2003 r. została zawarta bezwarunkowo, co zgodnie z art.
599 § 2 k.c. skutkuje nieważnością bezwzględną od chwili jej zawarcia.
Sąd Apelacyjny uznając, że powód ma interes prawny w ustaleniu
nieważności umowy sprzedaży z dnia 12 maja 2003 r., uwzględnił, że powodowi
w chwili zawarcia spornej umowy przysługiwało prawo pierwokupu podobnie jak
dzierżawcy i zamierzał z tego prawa skorzystać, a ponadto w dniu wniesienia
pozwu, tj. 20 sierpnia 2010 r. formalnie obowiązywała umowa z dnia 20 sierpnia
2000 r. - zawarta na okres dziesięciu lat, licząc od 1 września 2000 r. - a powód był
w posiadaniu przedmiotu umowy. W końcu, z uwagi na zawarcie bezwarunkowej
umowy sprzedaży w stosunku do powoda nie rozpoczął się bieg terminu zawitego
z art. 598 § 2 k.c. liczony od zawiadomienia powoda o zawarciu umowy
warunkowej.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 16 czerwca 2014 r.,
wniosła pozwana A. spółka z o.o. zaskarżając ten wyrok w części, tj. co do: pkt 1.I,
1.III, 1.IV, 3, 4 sentencji. Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie prawa
materialnego, tj. błędną wykładnię art. art. 695 § 2 k.c. w zw. z art. 708 k.c., art.
599 § 2 k.c. w zw. z art. 695 § 2 k.c. w zw. z art. 798 k.c. Podniosła także zarzut
naruszenia art. 189 k.p.c. samodzielnie i w związku z art. 65 § 1 i 2 k.c. oraz treścią
pisma z dnia 30 sierpnia 2004 r. „Dobrowolne rozwiązanie umów dzierżawy”
polegające na przyjęciu przez Sąd Apelacyjny, że powód miał interes prawny w
żądaniu ustalenia nieważności przedmiotowej umowy sprzedaży nieruchomości
zawartej przez pozwanych z uwagi na naruszenie ustawowego prawa pierwokupu
oraz błędną wykładnię art. 678 § 2 k.c. w zw. z art. 694 k.c.
5
Skarżąca wniosła o uchylenie i zmianę wyroku w zaskarżonej części
poprzez orzeczenie co do istoty sprawy i oddalenie apelacji wniesionej
przez powoda w całości i obciążeniu powoda kosztami postępowania apelacyjnego
i kasacyjnego, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części
i przekazanie w tym zakresie spawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu, z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art., 695 § 2 k.c.
w brzmieniu obwiązującym bezpośrednio przed jego uchyleniem z dniem
16 lipca 2003 r., a zatem mającym zastosowanie do oceny uprawnień powoda.
Jak słusznie podnosi się w doktrynie prawa cywilnego nic nie sprzeciwia się
przeciwko odpowiedniemu stosowaniu do używania bezczynszowego
z nieruchomości rolnej przepisów o pierwokupie przysługującym dzierżawcom
nieruchomości rolnej. Te same względy, które przemawiają za stabilizacją sytuacji
długoletniego dzierżawcy, przemawiają także za stabilizacją używania gruntów
rolnych w ramach umowy określonej w art. 708 k.c. Dodać też trzeba, że zawarte
w art. 708 k.c. odesłanie odnosi się do odpowiedniego stosowania przepisów działu
II tytułu XVII Księgi Trzeciej Kodeksu cywilnego. Zastosowanie tych przepisów do
bezczynszowego używania gruntów rolnych będzie zatem wyłączone jedynie wtedy,
gdy nie da się tego pogodzić z istotą tej nienazwanej umowy uregulowanej w art.
708 k.c. Tytułem przykładu można wskazać te przepisy zawarte w dziale
zatytułowanym „Dzierżawa”, które dotyczą czynszu tj. art. 693 § 2, czy 700 k.c. (zob.
też uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 2 kwietnia 1993 r., III CZP 39/93, OSNCP
1993/10/178; wyrok z dnia 7 kwietnia 2004 r., IV CK 240/03, niepubl.).
Zastosowanie art. 695 § 2 k.c. zamieszczonego przed jego uchyleniem w dziale
II Kodeksu cywilnego poświęconym umowie dzierżawy, do którego odsyła art. 708
k.c., osłabia argumentację odmiennego poglądu, wykluczającego prawo
pierwokupu w odniesieniu do bezczynszowego używania nieruchomości rolnej ze
względu na późniejsze ustaleniu prawa pierwokupu dla dzierżawcy gruntu rolnego
poza Kodeksem cywilnym tj. w art. 3 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r.
o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz. U. Nr 64, poz. 592 ze zm. dalej jako - u.k.u.r.).
6
Konsekwencją zastosowania art. 695 § 2 k.c. do umowy określonej
w art. 708 k.c. i uznania na tej podstawie, że osobie używającej bezczynszowo
nieruchomość rolną przysługuje, tak jak dzierżawcy, prawo pierwokupu
nieruchomości rolnej, jest zastosowanie do bezwarunkowej sprzedaży sankcji
określonej w art. 599 § 2 k.c. Przewidziana tym przepisem sankcja odnosi się
między innymi do naruszenia prawa pierwokupu przysługującego z mocy ustawy
dzierżawcy. Artykuł 695 § 2 k.c. był do dnia jego uchylenia (15 lipca 2003 r.,
art. 10 u.k.u.r.) przepisem, który przyznawał prawo pierwokupu dzierżawcy
nieruchomości rolnej w razie sprzedaży tej nieruchomości. Przyjęcie tożsamego
uprawnienia płynącego z art. 695 § 2 k.c. zarówno po stronie dzierżawcy jak
i osoby używającej nieruchomość i pobierającej pożytki na podstawie umowy
określonej w art. 708 k.c. usprawiedliwia zastosowanie tej samej sankcji w razie
naruszenia prawa pierwokupu.
Według jednoznacznego brzmienia art. 599 § 2 k.c., jeżeli prawo pierwokupu
przysługujące z mocy ustawy wymienionym w nim podmiotom, sprzedaż dokonana
bezwarunkowo jest nieważna. Pogląd ten, znalazł też wyraz w jednolitym w tym
zakresie orzecznictwie Sądu Najwyższego: w uchwale z dnia 30 lipca 1968 r.,
III CZP 48/68 (OSNCP 1969, nr 3, poz. 49), w uchwale z dnia 11 maja 1973 r.,
III CZP 21/73 (OSNCP 1973, nr 11, poz. 197) i w wyroku z dnia 14 października
1999 r., (I CKN 155/98 (niepubl.). Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym
niniejszą sprawę nie znajduje podstaw do odstąpienia od tego poglądu, który
znajduje jednoznacznie wsparcie w treści art. 599 § 2 k.c. Jak wskazał Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 12 grudnia 2001 r. (sygn. akt III CKN 453/99, niepubl.),
nieważność czynności prawnej oznacza, że czynność jest bezwzględnie nieważna,
tj. nie wywołuje żadnych skutków prawnych i nieważność ta zachodzi tak
w stosunkach miedzy stronami czynności jak i w stosunku do osób trzecich.
Nie ma podstaw do przypisywania "nieważności", o której stanowi art. 599 § 2 k.c.,
innej treści, gdy nie upoważnia do tego ani ten, ani żaden inny przepis.
Konsekwencją nieważności bezwarunkowej umowy sprzedaży rzeczy jest
w szczególności nieotwarcie się możności skorzystania przez uprawnionego
z tytułu prawa pierwokupu z tego prawa (art. 597 § 2 i art. 598 § 1 i 2 k.c.).
Jeżeli uprawniony mimo to złoży oświadczenie o skorzystaniu z prawa pierwokupu
7
(art. 597 § 2 k.c.), oświadczenie to nie powoduje dojścia do skutku umowy
sprzedaży rzeczy między zobowiązanym a uprawnionym (art. 600 § 1 k.c.).
Należy dodać, że skorzystanie z prawa pierwokupu przez uprawnionego
jest obwarowane krótkimi terminami, określonymi w art. 598 § 2 k.c. Pogląd
dopuszczający skorzystanie z tego prawa przez uprawnionego, pomimo
iż sprzedaż dokonana została bezwarunkowo, bez zawiadomienia uprawnionego
o sprzedaży, prowadzi do uznania za dopuszczalne skorzystanie z prawa
pierwokupu w każdym czasie, którego kres wyznacza jedynie upływ terminu
przedawnienia roszczenia uprawnionego, wynikającego z przysługującego mu
prawa pierwokupu. Poglądu tego nie można więc podzielić i z tego względu,
że godzi on w zasadę pewności obrotu, wyrażoną w bezwzględnie obowiązującym
przepisie prawa jakim jest art. 598 § 2 k.c.
Uwzględniając argumenty przedstawione w uzasadnieniu wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 12 grudnia 2001 r. nie można zaakceptować wyrażanego
przez niektórych przedstawicieli doktryny stanowiska, że nieważność zachodzi tylko
pomiędzy stronami bezwarunkowej sprzedaży i dotyka tylko tej bezwarunkowości.
Wówczas, jeżeli pomimo bezwarunkowej sprzedaży uprawniony do prawa
pierwokupu skorzystałby z tego prawa, dochodziłoby do nabycia przez niego
rzeczy. W przypadku nieskorzystania przez uprawnionego z ustawowego prawa
pierwokupu bezwarunkowa umowa sprzedaży staje się ważna.
Zgodnie z art. 678 § 1 k.c., w razie zbycia rzeczy najętej w czasie trwania
najmu nabywca wstępuje w stosunek najmu na miejsce zbywcy, jednak może
wypowiedzieć najem z zachowaniem ustawowych terminów wypowiedzenia.
Uprawnienie to nie przysługuje nabywcy, jeżeli umowa najmu była zawarta na czas
oznaczony z zachowaniem formy pisemnej i z datą pewną, a rzecz została najemcy
wydana (art. 678 § 2 k.c.). W doktrynie podkreśla się, że zastrzeżenie daty pewnej
chroni najemcę przed ewentualna nielojalnością stron, ponieważ zapobiega
zawieraniu umów antydatowanych. Przepisy art. 678 k.c. mają odpowiednie
zastosowanie do umowy dzierżawy (art. 694 k.c.). W orzecznictwie Sądu
Najwyższego w zasadzie jednolicie (poza wyrokiem z dnia 30 września 2008 r.,
II CSK 149/08, niepubl.) przyjmuje się, że data pewna w szerokim tego słowa
znaczeniu, którą czynność prawna nabywa później niż w chwili jej dokonania, ma
8
zastosowanie wówczas, gdy cecha pewności dotyczy istnienia czynności prawnej
w chwili uzyskania daty pewnej w sposoby określone w art. 81 § 2 i 3 k.c. Jest to
możliwe tylko wtedy, gdy data pewna jest zastrzeżona ad eventum (zob. m. in.
uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 października
2011 r., III CZP 33/11, OSNC 2012/4/41 oraz wyroki Sądu, z dnia 12 kwietnia
2001 r., II CKN 1323/00, OSNC 2001, nr 12, poz. 177, z dnia 5 lutego 2009 r.,
II CSK 149/08, i uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2005 r., III CZP
104/05). Taki charakter ma data pewna wymagana w art. 678 § 2 k.c. do umowy
najmu, a odpowiednio - ze względu na odesłanie zawarte w art. 694 k.c. - do
umowy dzierżawy i umowy określonej w art. 708 k.c., gdyż została zastrzeżona do
wywołania określonych skutków prawnych tj. pozbawienia nabywcy najętej lub
wydzierżawionej rzeczy wypowiedzenia dotychczasowych, zawartych na czas
oznaczony, umów najmu, dzierżawy lub umowy z art. 708 k.c. z zachowaniem
ustawowych terminów wypowiedzenia (tak Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia
22 listopada 1978 r., III CRN 232/78, OSNC 1979/9/173 oraz z dnia 5 lutego
2009 r., I CSK 325/08, OSNC-ZD 2010/2/30). Dla wywołania przewidzianego
w art. 678 w zw. z art. 694 oraz art. 708 k.c. skutku wobec nabywcy nieruchomości
rolnej i wobec osoby używającej tej nieruchomości rolnej na podstawie umowy
określonej w art. 708 k.c. nie ma znaczenia czy wzmianka organu państwowego,
organu jednostki samorządu terytorialnego albo notariusza umieszczona zostanie
na pierwszym, czy następnym egzemplarzu dokumentu obejmującego treść
oświadczeń woli stron, czy też na woli stron.
Słusznie zarzuca się w skardze kasacyjnej naruszenie art. 189 k.p.c.
ale tylko o tyle, o ile kwestionuje się przyjęte przez Sąd Apelacyjny okoliczności
usprawiedliwiające interes prawny powoda w ustaleniu nieważności bezwarunkowej
umowy sprzedaży. Interes prawny rozumiany jako potrzeba uzyskania ochrony
prawnej stanowi merytoryczną przesłankę powództwa opartego na podstawie z art.
189 k.p.c.
Pojęcie interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. było przedmiotem
licznych orzeczeń i wypowiedzi przedstawicieli nauk prawnych. Przyjmuje się,
że jest to obiektywna, czyli wywołana rzeczywistą koniecznością ochrony
określonej sfery prawnej potrzeba uzyskania przez stronę powodową wyroku
9
odpowiedniej treści. Interes prawny istnieje wówczas, gdy istnieje niepewność
stosunku prawnego lub prawa, wynikająca z obecnego lub przewidywanego ich
kwestionowania lub naruszenia, zatem gdy zachodzi swoista potrzeba ich
potwierdzenia, wynikająca z sytuacji prawnej w jakiej znajduje się powód (por. m.in.
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1972 r., III CRN 607/71, OSNCP 1973,
nr 4, poz. 64 i z dnia 22 września 1999 r., I PKN 263/99, OSNAPUS 2000, nr 2,
poz. 36). Powód może mieć też interes prawny w ustaleniu istnienia stosunku
prawnego przez stwierdzenie ważności lub nieważności czynności prawnej
kreującej ten stosunek (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 1976 r.,
II CR 288/76, OSNCP 1977, nr 5-6, poz. 91). Interes prawny powoda może
usprawiedliwiać wówczas usunięcie przeszkody dla jego dalszych czynności
prawnych, jak i uzyskanie szeroko pojętej ochrony prawnej (zob. wyrok Sądu
Najwyższego z 22 października 2014 r., II CSK 687/13, niepubl.).
Orzeczenie sądowe ustalające nieważność czynności prawnej potwierdza
nieistnienie stosunku prawnego (prawa) i jako swoisty prejudykat ma znaczenie dla
ewentualnych czynności i rozstrzygnięć wykraczających poza prawa rzeczowe do
nieruchomości. Jego uzyskanie umożliwia osiągnięcie wielu celów, m.in. ułatwia
dochodzenie roszczeń z tytułu nienależnego świadczenia, odpowiedzialności
cywilnej lub karnej stron czynności lub osób występujących w charakterze ich
reprezentantów. W uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 sierpnia
2007 r., V CSK 109/07 (OSNC 2008, nr 9, poz. 107) wskazano, że unicestwienie
nieważnych umów ma samoistną wartość także ze względu na rękojmię wiary
publicznej ksiąg wieczystych. O braku interesu prawnego w ustaleniu można mówić
wówczas, gdy powód nie ma jakiejkolwiek potrzeby ustalenia prawa lub stosunku
prawnego, lub gdy może osiągnąć w pełni ochronę swych praw w inny sposób
(patrz: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2002 r., IV CKN 1529/00).
Trzeba jednak zawsze mieć na uwadze, że powództwo o ustalenie podlega
zasadzie aktualności, zgodnie z którą za podstawę orzeczenia przyjmuje się stan
rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c. oraz wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2012 r., sygn. akt: II CSK 474/11, niepubl.). Z tej
przyczyny interes prawny w żądaniu ustalenia musi występować w chwili orzekania.
10
W przedmiotowej sprawie brak jest jakichkolwiek ustaleń w tym zakresie na dzień
zamknięcia rozprawy przed Sądem drugiej instancji.
Ocena prawidłowości wykładni i zastosowania, wskazanego w ramach
pierwszej podstawy kasacyjnej, przepisu prawa materialnego jest możliwa
tylko w sytuacji, gdy pozwalają na nią ustalenia faktyczne sądu drugiej instancji,
stanowiące podstawę wydania zaskarżonego wyroku (por. wyrok SN z dnia
11 marca 2003 r., V CKN 1825/00, niepubl.) Zastosowanie przepisów
prawa materialnego do niedostatecznie ustalonego przez Sąd drugiej instancji
stanu faktycznego oznacza wadliwą subsumcję tego stanu do zawartych w nich
norm prawnych, a brak stosownych ustaleń uzasadnia zarzut kasacyjny naruszenia
prawa materialnego przez niewłaściwe jego zastosowanie (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 27 czerwca 2013 r., III CSK 270/12, niepubl.; z dnia 5 września
2012 r., IV CSK 76/12, niepubl.).
Bez ustalenia stanu faktycznego na chwilę zamknięcia rozprawy przed
Sądem drugiej instancji nie jest możliwa ocena, czy powód rzeczywiście ma
interes prawny w dochodzeniu stwierdzenia nieważności, zawartej ponad 11 lat od
chwil zamknięcia tej rozprawy, bezwarunkowej umowy sprzedaży zawartej
z naruszeniem jego prawa pierwokupu, zwłaszcza, iż według ustaleń Sądu,
przynajmniej do chwili wniesienia pozwu, powód ciągle korzystał z przedmiotowej
nieruchomości na dotychczasowych zasadach. Przytoczone przez Sąd drugiej
instancji okoliczności obejmują czas wniesienia powództwa, a nie ma żądnych
danych czy okoliczności te istniały na datę zamknięcia rozprawy. Trzeba też
zważyć, że bezwzględna nieważność umowy sprzedaży zawartej z naruszeniem
przysługującego powodowi prawa pierwokupu nie otwiera możliwości skorzystania
z prawa pierwokupu ze skutkiem przewidzianym w art. 600 k.c.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. uchylił wyrok Sądu drugiej instancji w zaskarżonej części i przekazał temu
Sądowi sprawę do ponownego rozpoznania.
11
eb