IV CZ 58/15
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:11-02-2016
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I CK 773/04 I CSK 199/07 V CSK 488/07 V CSK 50/08 V CSK 564/07 II CKN 41/99 III CK 290/02 III UK 57/07
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt IV CZ 58/15
POSTANOWIENIE
Dnia 2 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
w sprawie z powództwa J. L. i A. L.
przeciwko A. W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 2 grudnia 2015 r.,
zażalenia powodów
na wyrok Sądu Okręgowego w B.
z dnia 15 maja 2015 r.,
oddala zażalenie.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z dnia 15 maja 2015 r. uchylił zaskarżony
wyrok Sądu Rejonowego w B. z dnia 3 października 2014 r. zniósł postępowanie w
zakresie rozprawy z dnia 22 września 2014 r. i przekazał sprawę do ponownego
rozpoznania.
Wskazał, że pozwany został pozbawiony możności obrony swoich praw,
w wyniku przeprowadzenia rozprawy w dniu 22 września 2014 r., bezpośrednio
poprzedzającej wydanie przez Sąd Rejonowy zaskarżonego wyroku, pomimo iż
pozwany nie był obecny na tym terminie rozprawy z uwagi na chorobę, co
w konsekwencji skutkowało nieważnością postępowania z mocy art. 379 pkt 5
k.p.c. Zgodnie z ustaleniami Sądu Okręgowego, pozwany w dniu 19 września
2014 r. przedłożył zwolnienie lekarskie wystawione przez specjalistę z zakresu
psychiatrii z dnia 8 września 2014 r. usprawiedliwiające jego nieobecność na
rozprawie wyznaczonej na 22 września 2014 r., jednakże nie było to zaświadczenie
wystawione przez lekarza sądowego, które uzasadniałoby odroczenie rozprawy na
podstawie art. 214 k.p.c. Ponadto podniósł, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty
sprawy wobec braku zbadania podniesionego w sprzeciwie od nakazu zapłaty
w postępowaniu upominawczym z dnia 29 listopada 2013 r. przez pozwanego
zarzutu potrącenia.
W zażaleniu na powyższy wyrok Sądu Okręgowego z dnia 15 maja 2015 r.
skarżący wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
temu Sądowi i orzeczenie o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
W uzasadnieniu projektu nowelizacji art. 3941
§ 11
k.p.c. dokonanej ustawą
z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381) - wskazano, że kompetencja do
uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania jest nadużywana przez sądy drugiej instancji i to także obecnie, gdy
obowiązujący model postępowania cywilnego zakłada, że druga instancja jest
instancją merytoryczną, w ramach której rozpoznanie sprawy powinno nastąpić ex
novo i prowadzić do wydania rozstrzygnięcia kończącego spór pomiędzy stronami.
3
Zgodnie z art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. uchylenie wyroku połączone
z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji
może nastąpić w razie stwierdzenia nieważności postępowania przed sądem
pierwszej instancji i zniesienia postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością,
nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji oraz wtedy, gdy
wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.
Zażalenie na orzeczenie kasatoryjne sądu drugiej instancji ma służyć
skontrolowaniu, czy zostało ono prawidłowo wydane w jednej z wymienionych
wyżej sytuacji. Przy jego rozpoznawaniu Sąd Najwyższy nie bada jednak istoty
sprawy, lecz jedynie ocenia, czy stwierdzone przez sąd odwoławczy okoliczności
są tymi, które w świetle art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. usprawiedliwiają wydanie
orzeczenia kasatoryjnego, zamiast - co powinno być regułą - reformatoryjnego.
Środek odwoławczy unormowany w art. 3941
§ 11
k.p.c., przy całej swojej specyfice,
pozostaje zażaleniem; nie służy zatem ocenie prawidłowości czynności
procesowych sądu podjętych w celu wydania rozstrzygnięcia co do istoty sprawy,
ani także zaprezentowanego przez ten sąd poglądu na temat wykładni prawa
materialnego mającego zastosowanie w sprawie.
W sprawie podstawę orzeczenia kasatoryjnego stanowiły przesłanki
określone wart. 386 § 2 i 4 k.p.c.
W judykaturze Sąd Najwyższego, aprobowanej w piśmiennictwie, przyjmuje
się, że w zasadzie odmowa ustanowienia pełnomocnika z urzędu nie powoduje
nieważności postępowania na skutek pozbawienia strony możności obrony swych
praw. Sąd nie jest bowiem bezwzględnie związany złożonym przez stronę,
zarówno zwolnioną od kosztów sądowych (art. 117 § 1 k.p.c.), jak też
niekorzystającą ze zwolnienia od kosztów sądowych, wnioskiem o ustanowienie
pełnomocnika z urzędu, uwzględnia go - zgodnie z art. 117 § 5 k.p.c. - jeżeli udział
adwokata lub radcy prawnego w sprawie uzna za potrzebny (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 12 września 2007 r., I CSK 199/07, Lex nr 461625 z dnia
16 kwietnia 2008 r., V CSK 564/07, Lex nr 424339 z dnia 19 czerwca 2008 r.,
V CSK 50/08, Lex nr 424321 niepubl.). Wyjątkowo jednak odmowa ustanowienia
pełnomocnika z urzędu może spowodować nieważność postępowania na skutek
pozbawiania strony możności obrony swych praw. Wskazuje się w orzecznictwie,
4
że taka sytuacja zachodzi wtedy, gdy strona ze względu na stan zdrowia
psychicznego nie jest w stanie podjąć racjonalnej obrony swych praw w
postępowaniu sądowym (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 marca
1999 r. II CKN 41/99, Lex nr 196603 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja
2005 r., I CK 773/04, niepubl.).
Przy analizie, czy doszło do pozbawienia strony możliwości działania należy
w pierwszej kolejności rozważyć, czy nastąpiło naruszenie przepisów procesowych,
następnie ustalić, czy uchybienie to wpłynęło na możliwość strony do działania
w postępowaniu, a w końcu trzeba zbadać, czy pomimo zaistnienia tych
okoliczności strona mogła bronić swoich praw w procesie. Tylko w razie
kumulatywnego spełnienia wszystkich tych przesłanek można przyjąć, że strona
została pozbawiona możności działania (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
17 lutego 2004 r., III CK 290/02, LEX nr 164001; z dnia 13 listopada 2007 r., III UK
57/07, LEX nr 897947; z dnia 28 marca 2008 r., V CSK 488/07, LEX 4243315).
W sprawie, Sąd Rejonowy przeprowadził rozprawę w dniu 22 września
2014 r. na której przeprowadził dowód z zeznań świadka P.B. oraz z zeznań
powoda w charakterze strony, następnie zamknął rozprawę i wyznaczył publikację
orzeczenia na 3 października 2014 r. Już po zamknięciu rozprawy i po wydaniu
wyroku postanowieniem z dnia 13 października 2014 r. oddalił wniosek pozwanego
o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Podkreślić należy, że A. W. usprawiedliwiał
nieobecność na wcześniejszych rozprawach chorobą potwierdzoną zwolnieniami
lekarskimi wystawionymi przez lekarza sądowego. Jakkolwiek nie usprawiedliwił
swojej nieobecności na ostatniej rozprawie zaświadczeniem lekarskim
wystawionym przez lekarza sądowego, to jednak z okoliczności sprawy i
dotychczas przedłożonych zwolnień lekarskich jednoznacznie wynika, że leczy się
on z powodu zaburzeń psychicznych. W takich okolicznościach uznać należało, że
udział adwokata na ostatniej rozprawie był konieczny, gdyż stwierdzony stan
zdrowia psychicznego pozwanego uniemożliwiał stawienie się w sądzie i podjęcie
właściwej obrony swoich praw. Pozbawienie strony możności obrony swych praw
powodowało, że rozważanie kwestii, czy zgłoszony przez pozwanego zarzut
potrącenia nie został rozpoznany – nie miała wpływu na zasadność rozpoznanego
środka odwoławczego.
5
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39414
k.p.c. w zw. z 3941
§ 3
i art. 108 § 1 oraz art. 39821
k.p.c. - Sąd Najwyższy oddalił zażalenie.
kc
POSTANOWIENIE
Dnia 2 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
w sprawie z powództwa J. L. i A. L.
przeciwko A. W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 2 grudnia 2015 r.,
zażalenia powodów
na wyrok Sądu Okręgowego w B.
z dnia 15 maja 2015 r.,
oddala zażalenie.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z dnia 15 maja 2015 r. uchylił zaskarżony
wyrok Sądu Rejonowego w B. z dnia 3 października 2014 r. zniósł postępowanie w
zakresie rozprawy z dnia 22 września 2014 r. i przekazał sprawę do ponownego
rozpoznania.
Wskazał, że pozwany został pozbawiony możności obrony swoich praw,
w wyniku przeprowadzenia rozprawy w dniu 22 września 2014 r., bezpośrednio
poprzedzającej wydanie przez Sąd Rejonowy zaskarżonego wyroku, pomimo iż
pozwany nie był obecny na tym terminie rozprawy z uwagi na chorobę, co
w konsekwencji skutkowało nieważnością postępowania z mocy art. 379 pkt 5
k.p.c. Zgodnie z ustaleniami Sądu Okręgowego, pozwany w dniu 19 września
2014 r. przedłożył zwolnienie lekarskie wystawione przez specjalistę z zakresu
psychiatrii z dnia 8 września 2014 r. usprawiedliwiające jego nieobecność na
rozprawie wyznaczonej na 22 września 2014 r., jednakże nie było to zaświadczenie
wystawione przez lekarza sądowego, które uzasadniałoby odroczenie rozprawy na
podstawie art. 214 k.p.c. Ponadto podniósł, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty
sprawy wobec braku zbadania podniesionego w sprzeciwie od nakazu zapłaty
w postępowaniu upominawczym z dnia 29 listopada 2013 r. przez pozwanego
zarzutu potrącenia.
W zażaleniu na powyższy wyrok Sądu Okręgowego z dnia 15 maja 2015 r.
skarżący wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
temu Sądowi i orzeczenie o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
W uzasadnieniu projektu nowelizacji art. 3941
§ 11
k.p.c. dokonanej ustawą
z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381) - wskazano, że kompetencja do
uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania jest nadużywana przez sądy drugiej instancji i to także obecnie, gdy
obowiązujący model postępowania cywilnego zakłada, że druga instancja jest
instancją merytoryczną, w ramach której rozpoznanie sprawy powinno nastąpić ex
novo i prowadzić do wydania rozstrzygnięcia kończącego spór pomiędzy stronami.
3
Zgodnie z art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. uchylenie wyroku połączone
z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji
może nastąpić w razie stwierdzenia nieważności postępowania przed sądem
pierwszej instancji i zniesienia postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością,
nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji oraz wtedy, gdy
wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.
Zażalenie na orzeczenie kasatoryjne sądu drugiej instancji ma służyć
skontrolowaniu, czy zostało ono prawidłowo wydane w jednej z wymienionych
wyżej sytuacji. Przy jego rozpoznawaniu Sąd Najwyższy nie bada jednak istoty
sprawy, lecz jedynie ocenia, czy stwierdzone przez sąd odwoławczy okoliczności
są tymi, które w świetle art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. usprawiedliwiają wydanie
orzeczenia kasatoryjnego, zamiast - co powinno być regułą - reformatoryjnego.
Środek odwoławczy unormowany w art. 3941
§ 11
k.p.c., przy całej swojej specyfice,
pozostaje zażaleniem; nie służy zatem ocenie prawidłowości czynności
procesowych sądu podjętych w celu wydania rozstrzygnięcia co do istoty sprawy,
ani także zaprezentowanego przez ten sąd poglądu na temat wykładni prawa
materialnego mającego zastosowanie w sprawie.
W sprawie podstawę orzeczenia kasatoryjnego stanowiły przesłanki
określone wart. 386 § 2 i 4 k.p.c.
W judykaturze Sąd Najwyższego, aprobowanej w piśmiennictwie, przyjmuje
się, że w zasadzie odmowa ustanowienia pełnomocnika z urzędu nie powoduje
nieważności postępowania na skutek pozbawienia strony możności obrony swych
praw. Sąd nie jest bowiem bezwzględnie związany złożonym przez stronę,
zarówno zwolnioną od kosztów sądowych (art. 117 § 1 k.p.c.), jak też
niekorzystającą ze zwolnienia od kosztów sądowych, wnioskiem o ustanowienie
pełnomocnika z urzędu, uwzględnia go - zgodnie z art. 117 § 5 k.p.c. - jeżeli udział
adwokata lub radcy prawnego w sprawie uzna za potrzebny (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 12 września 2007 r., I CSK 199/07, Lex nr 461625 z dnia
16 kwietnia 2008 r., V CSK 564/07, Lex nr 424339 z dnia 19 czerwca 2008 r.,
V CSK 50/08, Lex nr 424321 niepubl.). Wyjątkowo jednak odmowa ustanowienia
pełnomocnika z urzędu może spowodować nieważność postępowania na skutek
pozbawiania strony możności obrony swych praw. Wskazuje się w orzecznictwie,
4
że taka sytuacja zachodzi wtedy, gdy strona ze względu na stan zdrowia
psychicznego nie jest w stanie podjąć racjonalnej obrony swych praw w
postępowaniu sądowym (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 marca
1999 r. II CKN 41/99, Lex nr 196603 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja
2005 r., I CK 773/04, niepubl.).
Przy analizie, czy doszło do pozbawienia strony możliwości działania należy
w pierwszej kolejności rozważyć, czy nastąpiło naruszenie przepisów procesowych,
następnie ustalić, czy uchybienie to wpłynęło na możliwość strony do działania
w postępowaniu, a w końcu trzeba zbadać, czy pomimo zaistnienia tych
okoliczności strona mogła bronić swoich praw w procesie. Tylko w razie
kumulatywnego spełnienia wszystkich tych przesłanek można przyjąć, że strona
została pozbawiona możności działania (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
17 lutego 2004 r., III CK 290/02, LEX nr 164001; z dnia 13 listopada 2007 r., III UK
57/07, LEX nr 897947; z dnia 28 marca 2008 r., V CSK 488/07, LEX 4243315).
W sprawie, Sąd Rejonowy przeprowadził rozprawę w dniu 22 września
2014 r. na której przeprowadził dowód z zeznań świadka P.B. oraz z zeznań
powoda w charakterze strony, następnie zamknął rozprawę i wyznaczył publikację
orzeczenia na 3 października 2014 r. Już po zamknięciu rozprawy i po wydaniu
wyroku postanowieniem z dnia 13 października 2014 r. oddalił wniosek pozwanego
o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Podkreślić należy, że A. W. usprawiedliwiał
nieobecność na wcześniejszych rozprawach chorobą potwierdzoną zwolnieniami
lekarskimi wystawionymi przez lekarza sądowego. Jakkolwiek nie usprawiedliwił
swojej nieobecności na ostatniej rozprawie zaświadczeniem lekarskim
wystawionym przez lekarza sądowego, to jednak z okoliczności sprawy i
dotychczas przedłożonych zwolnień lekarskich jednoznacznie wynika, że leczy się
on z powodu zaburzeń psychicznych. W takich okolicznościach uznać należało, że
udział adwokata na ostatniej rozprawie był konieczny, gdyż stwierdzony stan
zdrowia psychicznego pozwanego uniemożliwiał stawienie się w sądzie i podjęcie
właściwej obrony swoich praw. Pozbawienie strony możności obrony swych praw
powodowało, że rozważanie kwestii, czy zgłoszony przez pozwanego zarzut
potrącenia nie został rozpoznany – nie miała wpływu na zasadność rozpoznanego
środka odwoławczego.
5
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39414
k.p.c. w zw. z 3941
§ 3
i art. 108 § 1 oraz art. 39821
k.p.c. - Sąd Najwyższy oddalił zażalenie.
kc