Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 23/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania K. Ś.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi we W.
z udziałem zainteresowanych: L. K. i E. Spółki z o.o. we W.
o ustalenie odpowiedzialności za składki na ubezpieczenia społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 19 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 maja 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w pkt 1. ppkt b) oraz w pkt 2 i 4 i w
tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 13 listopada 2012 r. Sąd Okręgowy oddalił odwołanie K. Ś.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału we W. z dnia 30 grudnia
2010 r., obciążającej odwołującą się - jako członka zarządu E. Spółki z o.o. we W. -
odpowiedzialnością za zaległości z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia
społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz na Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za wskazane w decyzji okresy wraz z
odsetkami za zwłokę oraz kosztami egzekucyjnymi.
Wyrokiem z dnia 21 maja 2014 r. Sąd Apelacyjny zmienił częściowo
zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego w ten sposób, że
ustalił, iż odwołująca się - jako członek zarządu Spółki - odpowiada całym swoim
majątkiem za zaległości z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia
społeczne za wskazane okresy (pkt 1 ppkt a) oraz nie odpowiada za odsetki za
zwłokę z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie
zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
oraz z tytułu kosztów egzekucyjnych (pkt 1 ppkt b); zniósł między stronami koszty
zastępstwa procesowego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym (pkt 2); oddalił
apelację odwołującej się w pozostałej części (pkt 3); zniósł między stronami koszty
zastępstwa procesowego w postępowaniu drugoinstancyjnym (pkt 4).
Sąd odwoławczy stwierdził, że należności z tytułu składek na ubezpieczenia
społeczne wynikają z zobowiązania powstającego z dniem zaistnienia zdarzenia, z
którym przepisy prawa ubezpieczeń społecznych łączą powstanie takiego
zobowiązania. Oznacza to, że nieopłacona w ustawowo określonym terminie
składka powoduje powstanie od tej daty zaległości składkowej z mocy prawa.
Jednak decyzja o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej jest odrębna w
stosunku do decyzji wymierzającej podatek podatnikowi. Postępowanie skierowane
do osoby trzeciej dotyczy dochodzenia należnych podatków a nie ustalania ich
wysokości. Z art. 108 § 1 i 4 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2015 r., poz. 121, dalej jako ustawa systemowa) oraz art. 83 ust. 1 tej
ustawy wynika, że odpowiedzialność osoby trzeciej konkretyzuje się dopiero w dniu
wydania decyzji, która ma charakter konstytutywny, a jej skutki powstają z chwilą
3
doręczenia decyzji. Wynika to również z wyraźnego odesłania do art. 47 § 1
Ordynacji podatkowej, zawartego w jej art. 109 § 1. Prowadzi to do wniosku, że nie
jest możliwe obciążenie odsetkami od zaległości składkowych oraz kosztami
egzekucji członków zarządu spółki za okres sprzed daty wydania wobec nich
decyzji.
W skardze kasacyjnej organ rentowy zaskarżył powyższy wyrok w zakresie
objętym pkt 1 ppkt b) oraz pkt 2 i 4, zarzucając: I. naruszenie przepisów
postępowania, mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj.: 1) art. 382 k.p.c.,
przez pominięcie znacznej części zebranego materiału dotyczącego udowodnionej
wysokości zadłużenia Spółki, z którego wynika, że oprócz należności głównej
zaległość obejmuje również należne odsetki za zwłokę oraz koszty postępowania
egzekucyjnego; 2) art. 328 § 2 z związku z art. 391 k.p.c., przez nieodniesienie się
w uzasadnieniu wyroku do wszystkich przeprowadzonych w sprawie dowodów
świadczących o wysokości zaległości obejmującej zobowiązanie, tj. należność
główną, odsetki za zwłokę oraz koszty postępowania egzekucyjnego; II. naruszenie
prawa materialnego wskutek jego niezastosowania, a to: 1) art. 23 ustawy
systemowej; 2) art. 51, art. 53, art. 107 § 2 pkt 2 i pkt 4 oraz art. 116 Ordynacji
podatkowej, 3) obwieszczenia Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10
maja 2012 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy - Ordynacja
podatkowa; 4) obwieszczenia Ministra Finansów z dnia 12 marca 2013 r. w sprawie
stawki odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych oraz obniżonej stawki odsetek
za zwłokę od zaległości podatkowych; 5) rozporządzenia Ministra Finansów z dnia
9 lutego 2011 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie naliczania odsetek za
zwłokę oraz opłaty prolongacyjnej, a także zakresu informacji. które muszą być
zawarte w rachunkach.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku przez oddalenie w całości apelacji odwołującej się, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Skarga kasacyjna jest usprawiedliwiona, gdyż zasadne okazały się zarzuty
naruszenia prawa materialnego.
Sąd Najwyższy wielokrotnie wyjaśniał, że art. 23 ust. 1 ustawy systemowej
stanowi normatywną podstawę zwiększenia zaległości składkowej płatnika o
odsetki. W myśl tego przepisu, od nieopłaconych w terminie składek należne są od
płatnika składek odsetki za zwłokę, na zasadach i w wysokości określonej w
Ordynacji podatkowej. Z kolei art. 31 ustawy systemowej stanowi, że do należności
z tytułu składek stosuje się odpowiednio wymienione w tym artykule przepisy
Ordynacji podatkowej. Ustawa systemowa pozwala zatem na odpowiednie
stosowanie do należności z tytułu składek przepisów Ordynacji podatkowej, ale
tylko enumeratywnie wymienionych w jej art. 31. Porównanie konstrukcji art. 23 ust.
1 i art. 31 ustawy systemowej oraz zakresu ich regulacji pozwala na przesądzenie,
że przepisy Ordynacji podatkowej mają bezpośrednie zastosowanie jedynie w
zakresie ogólnych zasad naliczania odsetek oraz przy ustalaniu ich procentowej
wysokości, natomiast do odsetek objętych ogólnym pojęciem należności z tytułu
składek mają odpowiednie zastosowanie jedynie te przepisy Ordynacji podatkowej,
które zostały wymienione w art. 31 ustawy systemowej (por. wyrok z dnia 4 lutego
2009 r., II UK 154/08, OSNP 2010 nr 15-16, poz. 201). Reasumując, należności z
tytułu składek na ubezpieczenia społeczne stają się wymagalne każdorazowo w
datach zaktualizowania się obowiązku samoobliczenia i opłacenia składek.
Nieopłacone w ustawowo określonym terminie składki na ubezpieczenia społeczne
powodują powstanie od tej daty zaległości składkowej z mocy samego prawa, tj.
art. 51 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy systemowej (por.
wyrok z dnia 23 października 206 r., I UK 126/06, OSNP 2007 nr 21-22, poz. 331).
Zaległości płatnika składek zwiększają zaś odsetki należne od dnia wymagalności
składek (art. 53 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art. 23 ust. 1 ustawy
systemowej - por. uchwałę z dnia 7 grudnia 2006 r., III CZP 118/06, OSNC 2007 nr
9, poz. 136 oraz wyroki: z dnia 21 lutego 2002 r., IV CKN 793/00, OSNC 2003 nr 2,
poz. 22; z dnia 21 maja 2004 r., III CK 55/2003, LEX nr 177213; z dnia 22 czerwca
2005 r., III CK 678/2004, LEX nr 177213; z dnia 13 października 2004 r., II UK
489/03, OSNP 2005 nr 7, poz. 100; z dnia 4 lutego 2009 r., II UK 154/08, OSNP
5
2010 nr 15-16, poz. 201; z dnia 9 maja 2007 r., I UK 362/06, OSNP 2008 nr 11-12,
poz. 175).
Źródłem odpowiedzialności osoby trzeciej za zaległości składkowe płatnika
składek jest art. 107 § 1 Ordynacji podatkowej - do którego odsyła art. 31 i
pośrednio art. 32 ustawy systemowej - stanowiący, że w przypadkach i w zakresie
przewidzianym w rozdziale 15 (zatytułowanym „Odpowiedzialność podatkowa osób
trzecich”) za zaległości podatkowe podatnika odpowiadają całym swoim majątkiem
solidarnie z podatnikiem również osoby trzecie, a nadto art. 116 § 1 Ordynacji
podatkowej, statuujący solidarną odpowiedzialność członków zarządu za zaległości
podatkowe wymienionych w tym przepisie spółek.
Rację ma Sąd drugiej instancji, że w świetle art. 108 § 1 Ordynacji
podatkowej w związku art. 31 ustawy systemowej, odpowiedzialność osób trzecich
za zaległości podatkowe (składkowe) nie powstaje z mocy prawa, lecz wymaga
wydania przez organ podatkowy (składkowy) konstytutywnej decyzji w tym
przedmiocie. Uszło jednak uwagi tego Sądu, że zakres odpowiedzialności osób
trzecich wynika z art. 107 § 1 i § 2 pkt 2 i 4 Ordynacji podatkowej w związku z art.
31 ustawy systemowej. Zgodnie z art. 107 § 1 Ordynacji podatkowej, przedmiotem
tej odpowiedzialności są zaległości składkowe płatnika, a więc - stosownie do art.
51 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy systemowej -
zobowiązania, których termin płatności wyznaczony w przewidziany przepisami
prawa sposób upłynął. Zasadniczo osoby trzecie odpowiadają również - na
podstawie art. 107 § 2 Ordynacji podatkowej - za odsetki za zwłokę od zaległości
(pkt 2) i koszty postępowania egzekucyjnego (pkt 4). Odsetki i koszty postępowania
egzekucyjnego obciążają zatem osobę trzecią niezależnie od czasu ich powstania.
Obowiązek zapłaty przez osobę trzecią odsetek od zaległości podatkowych
(składkowych) i kosztów egzekucyjnych wynika więc wprost z art. 107 § 2 pkt 2 i 4
Ordynacji podatkowej, który interpretowany w kontekście zasady subsydiarnej
odpowiedzialności tych osób w stosunku do odpowiedzialności podatnika (płatnika
składek), nakazuje uwzględnienie, że zobowiązanie osoby trzeciej jest równe
zobowiązaniu podatnika (płatnika) (por. także wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6
marca 2012 r., I UK 318/11, OSNP 2013 nr 3-4, poz. 41 oraz z dnia 12 sierpnia
2015 r., I UK 391/14, LEX nr 1813475).
6
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku na podstawie
art. 39815
§ 1 i odpowiednio stosowanego art. 108 § 2 k.p.c.
eb