Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UZP 16/15
UCHWAŁA
Dnia 2 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
Protokolant Ewa Wolna
w sprawie z odwołania K. H.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o świadczenie rehabilitacyjne,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 2 lutego 2016 r.,
zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Okręgowego - Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.
z dnia 27 października 2015 r.,
"czy przesłanką przyznania świadczenia rehabilitacyjnego według
art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa (tekst jednolity Dz.U. 2014. 159) jest ustalenie
pozytywnego rokowania odzyskania zdolności do pracy w terminie
najdalej 12 miesięcy od wyczerpania zasiłku chorobowego, czy też
pozytywne rokowanie jest jedynie przesłanką przyznania tego
świadczenia bez konieczności ustalenia, że przewidywany okres
odzyskania zdolności do pracy mieści się w okresie 12 miesięcy
przysługiwania prawa do świadczenia rehebilitacyjnego (art. 18 ust. 2
ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst
jednolity Dz.U. 2014. 159)."
podjął uchwałę:
Przesłanką przysługiwania świadczenia rehabilitacyjnego jest
ustalenie, że dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują
2
odzyskanie zdolności do pracy, bez konieczności stwierdzenia,
że nastąpi to w terminie 12 miesięcy od wyczerpania zasiłku
chorobowego (art. 18 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa, jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 159
ze zm.).
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G., po
rozpoznaniu w dniu 27 października 2015 r. sprawy z odwołania ubezpieczonego K.
H. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o świadczenie rehabilitacyjne,
na skutek apelacji wniesionej przez ubezpieczonego od wyroku Sądu Rejonowego
w G. Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 kwietnia 2015 r.,
postanowieniem z dnia 27 października 2015 r., wydanym na podstawie art. 390 §
1 k.p.c., przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia następujące
zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości:
- czy przesłanką przyznania świadczenia rehabilitacyjnego według art. 18
ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst:
Dz.U. z 2014 r. poz. 159) jest ustalenie pozytywnego rokowania odzyskania
zdolności do pracy w terminie najdalej 12 miesięcy od wyczerpania zasiłku
chorobowego, czy też pozytywne rokowanie jest jedynie przesłanką
przyznania tego świadczenia bez konieczności ustalenia, że przewidywany
okres odzyskania zdolności do pracy mieści się w okresie 12 miesięcy
przysługiwania prawa do świadczenia rehabilitacyjnego (art. 18 ust. 2 ustawy
z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z
2014 r. poz. 159)?
Przedstawione zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego stanu
faktycznego:
3
Ubezpieczony K. H. wystąpił w dniu 10 marca 2014 r. do Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z wnioskiem o przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego
na dalszy okres. Uprzednio ubezpieczony w okresie od dnia 3 marca 2013 r. do
dnia 30 września 2013 r. pobierał zasiłek chorobowy. Następnie, na mocy decyzji
organu rentowego z dnia 12 lipca 2013 r., , ubezpieczonemu przysługiwało prawo
do świadczenia rehabilitacyjnego w okresie od dnia 1 października 2013 r. do dnia
29 grudnia 2013 r. w wysokości 90% podstawy wymiaru, a od dnia 30 grudnia 2013
r. do dnia 1 października 2014 r. w wysokości 75% wymiaru. Na mocy decyzji
organu rentowego z dnia 30 kwietnia 2014 r., odmówiono jednak ubezpieczonemu
prawa do dalszego świadczenia, powołując się na orzeczenie komisji lekarskiej,
która w orzeczeniu z dnia 24 kwietnia 2014 r. stwierdziła, iż brak jest okoliczności
uzasadniających ustalenie uprawnień do świadczenia rehabilitacyjnego. W
postępowaniu zainicjowanym odwołaniem ubezpieczonego od wymienionej decyzji
Sąd Rejonowy dopuścił dowód z opinii biegłych lekarzy sądowych z zakresu
onkologii i kardiologii na okoliczność zdolności ubezpieczonego do pracy oraz
rokowań co do odzyskania przez niego zdolności do pracy. Biegli sądowi stwierdzili,
że stan zdrowia ubezpieczonego po dniu 29 marca 2014 r. nie uległ istotnej
poprawie. Ubezpieczony jest nadal częściowo niezdolny do pracy przez okres
jednego roku z przyczyn kardiologicznych i rokuje powrót do pracy do dnia 29
marca 2015 r. Na podstawie tego ustalenia Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 29
kwietnia 2015 r. oddalił odwołanie ubezpieczonego wniesione w sprawie o
przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego. U podstaw tego rozstrzygnięcia legło
stwierdzenie, iż ubezpieczony nie spełnia przesłanek do przyznania świadczenia
rehabilitacyjnego, bowiem nie rokuje odzyskania zdolności do pracy w terminie 12
miesięcy od „wstrzymania zasiłku chorobowego”.
Powołując się na powyższe ustalenia faktyczne, Sąd Okręgowy przypomniał,
że zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu
zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub
rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy. W myśl art. 18 ust. 2
4
powołanej ustawy świadczenie rehabilitacyjne przysługuje przez okres niezbędny
do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy.
Sąd drugiej instancji stwierdził ponadto, że w orzecznictwie sądów
powszechnych wykształciła się wykładnia wymienionych przepisów, zgodnie z którą
art. 18 ustawy ustanawia jako warunek przyznania świadczenia rehabilitacyjnego
stwierdzenie pozytywnego rokowania co do odzyskania, przez wnioskującego o
świadczenie, zdolności do pracy w terminie 12 miesięcy.
W ocenie Sądu Okręgowego, dokonanie wykładni literalnej analizowanych
przepisów prowadzi jednakże do wniosku, że nie ustanawiają one takiego warunku.
Dla przyznania świadczenia rehabilitacyjnego wystarczające jest bowiem ustalenie
pozytywnego rokowania co do odzyskania zdolności do pracy osoby wnioskującej o
świadczenie. Przy czym nie zachodzi tutaj konieczność ustalenia, że dana osoba
rokuje odzyskanie zdolności do pracy w terminie 12 miesięcy. Zdaniem Sądu
Okręgowego, przepis art. 18 ust. 2 ustawy wskazuje jedynie okres, na jaki najdłużej
świadczenie rehabilitacyjne może zostać przyznane i jest to termin niezależny od
przewidywanej daty ustania niezdolności do pracy.
Odwołując się, z kolei, do wykładni funkcjonalnej analizowanych przepisów,
Sąd drugiej instancji zwrócił uwagę na cel przyznania świadczenia
rehabilitacyjnego. Jak bowiem zauważa się w doktrynie, celem świadczenia
rehabilitacyjnego jest umożliwienie osobie niezdolnej do pracy kontynuowania
leczenia lub rehabilitacji, w sytuacji gdy okres zasiłku chorobowego jest zbyt krótki
do odzyskania pełnej zdolności do pracy (por. A. Rzetecka-Gil, Komentarz do art.
18 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa, w SIP LEX). Świadczenie rehabilitacyjne wypełnia lukę
pomiędzy okresem po wyczerpaniu okresu zasiłkowego a przed stwierdzeniem
trwałej niezdolności do pracy. Jest więc swego rodzaju świadczeniem przejściowym
pomiędzy zasiłkiem chorobowym a rentą z tytułu niezdolności do pracy
(I. Jędrasik-Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego,
LexisNexis Polska 2013 r., s. 362). Stanowi przedłużenie zasiłku chorobowego,
zapewniając ubezpieczonemu pomoc pieniężną w sytuacjach wymagających
dłuższego leczenia. Przy czym jako świadczenie na dokończenie leczenia
pozostaje związane z kontynuacją leczenia schorzenia, które było podstawą do
5
stwierdzenia niezdolności do pracy dla potrzeb ustalenia prawa do zasiłku
chorobowego. Świadczenie rehabilitacyjne chroni tę samą rodzajowo sytuację co
zasiłek chorobowy - czasową niezdolność do pracy dotychczasowej i ma takie
samo zadanie jak zasiłek chorobowy. Prawo do świadczenia rehabilitacyjnego różni
się zaś tym od prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, że wymaga
stwierdzenia niezdolności czasowej, ale jednocześnie niezdolność ta nie może
stanowić trwałej przeszkody w wykonywaniu pracy.
Sąd Okręgowy podkreślił także, iż ustawa o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa nie zawiera legalnej
definicji niezdolności do pracy. Nie odsyła również w tej kwestii do definicji
niezdolności do pracy zawartej w art. 12 i następnych ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 748 ze zmianami). Pojęcie niezdolności do pracy ma
zatem w ustawie zasiłkowej charakter autonomiczny, a przy tym powinno być
wykładane jednolicie w obrębie tej ustawy, tj. zarówno w rozumieniu art. 6 ust. 1
(„zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy
z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego.”), jak i w
rozumieniu omawianego art. 18 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Skoro art. 6 ust. 1 ustawy
zasiłkowej wyraźnie odnosi się do niezdolności do pracy z powodu choroby w
czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, a więc stanowi zabezpieczenie na
wypadek niezdolności do wykonywania konkretnej pracy, to nie ma podstaw, aby
inny zakres znaczeniowy przypisywać temu samemu pojęciu w art. 18 ust. 1 ustawy
zasiłkowej. Wobec tego, że celem świadczenia rehabilitacyjnego jest dokończenie
leczenia rozpoczętego w okresie zasiłkowym, świadczenie to ma więc charakter
swoistego przedłużenia zasiłku chorobowego. Stąd też należy przyjąć, że
rokowanie odzyskania zdolności do pracy - jako przesłanka prawa do
przedmiotowego świadczenia - dotyczy zdolności do wykonywania nie dowolnej
pracy, a pracy takiego rodzaju, jak wykonywana dotychczas (ostatnio) - por. wyrok
Sądu Okręgowego w Elblągu z dnia 16 lipca 2014 r., IV Ua 21/14.
Z kolei, jako niezdolną do pracy art. 12 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych definiuje osobę, która całkowicie lub
częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności
6
organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.
Całkowicie niezdolną do pracy jest przy tym osoba, która utraciła zdolność do
wykonywania jakiejkolwiek pracy, a częściowo niezdolną jest osoba, która w
znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych
kwalifikacji.
Jeżeli zatem ocena zdrowia ubezpieczonego wskazuje, iż rokuje on poprawę
zdrowia w okresie przekraczającym 12 miesięcy, a jednocześnie występujące u
niego schorzenia nie stanowią trwałej przeszkody w wykonywaniu pracy, należy
uznać, iż przysługuje mu prawo do świadczenia rehabilitacyjnego. Jeżeli bowiem
odmówi się ubezpieczonemu prawa do świadczenia rehabilitacyjnego z uwagi na
dłuższy niż 12 miesięcy okres konieczny do leczenia schorzenia, może on zostać
całkowicie pozbawiony prawa do jakiegokolwiek świadczenia. Stan jego zdrowia nie
będzie wskazywał na istnienie trwałej lub długotrwałej przeszkody wykonywania
pracy jako warunku przyznania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, a
dodatkowo może on nie spełniać również innych warunków przyznania prawa do
takiej renty m.in. posiadania określonych okresów ubezpieczenia. W takim
przypadku ubezpieczony, mimo że przez okres 12 miesięcy po zakończeniu
pobierania zasiłku chorobowego będzie nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie
lub rehabilitacja lecznicza będą rokować odzyskanie zdolności do pracy, zostanie
pozbawiony jakiegokolwiek świadczenia. Należy również zauważyć, że świadczenie
rehabilitacyjne jest finansowo korzystniejsze niż renta z tytułu niezdolności do
pracy. Powyższe rozważania, w ocenie Sądu Okręgowego, prowadzą do wniosku o
braku podstaw do odmowy przyznania świadczenia rehabilitacyjnego z powodu
dłuższego niż dwunastomiesięczny okresu przewidywanego powrotu zdolności do
pracy.
Sąd drugiej instancji zauważył jednak, że z drugiej strony powszechnie
przyjmuje się koncepcję prezentowaną przez Sąd Rejonowy, której Sąd Okręgowy
nie podziela, że z analizowanych przepisów można wywodzić przesłankę
przyznania świadczenia rehabilitacyjnego polegającą na rokowaniu co do
odzyskania zdolności do pracy w terminie 12 miesięcy od wyczerpania okresu
zasiłku chorobowego. Sądy argumentują takie stanowisko tym, że na ten okres
świadczenie rehabilitacyjne jest przyznawane. W ich ocenie, z samego celu tego
7
świadczenia nie jest ono przewidziane dla długotrwałej niezdolności do pracy, ale
jedynie na okres 12 miesięcy (por. wyrok Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 23
kwietnia 2015 r., IV U 617/14, wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi -
Południe w Warszawie z dnia 8 grudnia 2014 r., VI U 70/12, wyrok Sądu
Okręgowego w Legnicy z dnia 12 grudnia 2013 r., V Ua 30/13, wyrok Sądu
Okręgowego w Gliwicach z dnia 30 grudnia 2014 r., VIII Ua 41/14, wyrok Sądu
Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 2 czerwca 2015 r., V Ua 36/14,
wyrok Sądu Okręgowego w Elblągu z dnia 16 lipca 2014 r., IV Ua 21/14, wyrok
Sądu Okręgowego w Elblągu z dnia 13 czerwca 2014 r., IV Ua 10/14, wyrok Sądu
Okręgowego w Elblągu z dnia 14 lutego 2014 r., IV Ua 30/12). Mimo to Sąd
Okręgowy stwierdził, że opowiada się za pierwszą koncepcją, w której nie ma
konieczności ustalenia pozytywnego rokowania odzyskania zdolności do pracy w
terminie 12 miesięcy od wyczerpania zasiłku chorobowego jako warunku do
przyznania świadczenia rehabilitacyjnego. Natomiast warunkiem jest
kontynuowanie leczenia z powodu schorzenia, które stało u podstaw przyznania
zasiłku chorobowego, a następnie świadczenia rehabilitacyjnego z pozytywnym
rokowaniem co do odzyskania zdolności do pracy, ale bez terminu.
Podsumowując, Sąd drugiej instancji dodał, iż rozstrzygnięcie niniejszego
zagadnienia prawnego ma znaczenie dla sprawy rozpoznawanej przez sąd
odwoławczy, bowiem od przyjęcia jednego z poglądów zaprezentowanych powyżej
zależy przyznanie bądź odmowa prawa do świadczenia rehabilitacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powszechnie przyjmuje się, że choroba i jej skutek (niezdolność do pracy) to
dwa różne pojęcia. Choroba to stan organizmu odbiegający od stanu
zapewniającego mu normalne funkcjonowanie, określany też jako proces
patologiczny objawiający się zaburzeniem czynności organizmu. W przypadku
wystąpienia tak pojmowanej (biologicznie) choroby, pracownik ma prawo do
świadczeń leczniczych udzielanych mu przez otwartą (przychodnia lekarska) lub
zamkniętą (szpital) służbę zdrowia, a także do zaopatrzenia na przykład w protezy i
sprzęt rehabilitacyjny. Zachorowanie jest więc przedmiotem ochrony udzielanej w
8
ramach ubezpieczenia zdrowotnego. Sama choroba nie wystarcza natomiast do
uznania, że w przypadku jej wystąpienia ziściło się również ryzyko
ubezpieczeniowe dające prawo do zasiłku chorobowego lub innych świadczeń z
ubezpieczenia chorobowego bądź rentowego. Aby pracownik mógł otrzymać
świadczenie pieniężne z ubezpieczenia społecznego, występująca u niego choroba
musi bowiem – oprócz zakłócenia normalnych funkcji organizmu – uniemożliwić
czasowo lub na stałe albo przynajmniej utrudnić wykonywanie pracy, a tym samym
pozbawić pracownika zarobków lub spowodować ich zmniejszenie.
Te właśnie skutki choroby, w zależności od ich charakteru i zakresu, prawo
ubezpieczeń społecznych chroni różnymi rodzajami świadczeń pieniężnych, przy
czym, jeżeli spowodowana chorobą przeszkoda w wykonywaniu pracy ma
charakter czasowy albo gdy skutkiem choroby jest zmniejszenie sprawności do
pracy i związane z tym obniżenie się zarobków, to świadczeniami
zabezpieczającymi tę sytuację są świadczenia z ubezpieczenia chorobowego.
Gdyby zaś wpływ ten nabrał charakteru trwałego lub długotrwałego, osobie
dotkniętej chorobą wywołującą takie skutki będą udzielane świadczenia z
ubezpieczenia rentowego.
Przepisy ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U.
z 2014 r. poz. 159 ze zm., dalej ustawa zasiłkowa) dotyczą tzw. świadczeń
krótkoterminowych z „ubezpieczenia chorobowego” (art. 2 ustawy), przysługujących
ubezpieczonym z tytułu czasowej niezdolności do pracy, która ma charakter
przejściowy, w odróżnieniu od trwałej (bądź trafniej rzecz tę ujmując – utrwalonej)
niezdolności do pracy, której skutków nie da się przewidzieć.
Podstawowym krótkoterminowym świadczeniem przewidzianym w ustawie
zasiłkowej jest zasiłek chorobowy, którego warunki przyznania, wypłaty oraz utraty
prawa do niego uregulowano w art. 4-17 tej ustawy. Warto zauważyć, że
zasadniczym warunkiem nabycia prawa do zasiłku chorobowego jest niezdolność
do pracy z powodu choroby (art. 6 ust. 1 oraz art. 7), która wystąpiła w czasie
trwania ubezpieczenia chorobowego (art. 6 ust. 1) lub wyjątkowo po ustaniu tytułu
ubezpieczenia chorobowego (art. 7), bądź niemożność wykonywania pracy z
przyczyn wymienionych w art. 6 ust. 2, którą ustawa traktuje na równi z
9
niezdolnością do pracy. Zgodnie z art. 8 zasiłek chorobowy przysługuje przez okres
trwania niezdolności do pracy z powodu choroby lub niemożności wykonywania
pracy z przyczyn określonych w art. 6 ust. 2 - nie dłużej jednak niż przez 182 dni, a
jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie
ciąży - nie dłużej niż przez 270 dni.
Powołana ustawa nie definiuje pojęcia niezdolności do pracy. W
piśmiennictwie zgodnie przyjmuje się jednak, że wobec tego, iż niezdolność do
pracy nie jest cechą choroby, tj. nie oznacza jej natężenia, ale jest rodzajem
wpływu stanu zdrowia na zdolność do pracy, ocena, że stan zdrowia wpływa na
zdolność do świadczenia pracy musi być dokonywana z uwzględnieniem rodzaju
pracy wykonywanej przez ubezpieczonego. Wiele schorzeń nie stanowi bowiem
obiektywnej przeszkody w wykonywaniu pracy, lecz staje się nią po uwzględnieniu
rodzaju wykonywanej pracy (por. m.in. I. Jędrasik-Jankowska, Komentarz do art. 6
ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
i macierzyństwa, LexisNexis 2001). Ta sama choroba będzie więc powodowała
niezdolność do pracy u jednego pracownika i równocześnie nie będzie stanowić
przeszkody w wykonywaniu pracy przez innego pracownika. Na przykład choroba
narządu mowy (głosu) uniemożliwi wykonywanie pracy nauczycielowi, aktorowi lub
spikerowi, ale nie wpłynie na zdolność do pracy robotnika wykonującego wyłącznie
tzw. prace fizyczne i odwrotnie, choroba narządu ruchu (ręki) uniemożliwi
wykonywanie pracy przez owego robotnika, natomiast nie musi wcale powodować
niezdolności do pracy osoby, dla której podstawowym narządem używanym w
pracy jest narząd mowy. Będzie tak nawet wówczas, gdy z biologicznego lub
medycznego punktu widzenia wymienione dolegliwości wystąpią w takim samym
natężeniu (nasileniu). Również w orzecznictwie sądowym przyjmuje się, iż
niezdolność do pracy nie jest stanem, do którego oceny można zastosować
obiektywne kryteria. O niezdolności tej decydują, między innymi, określony stan
chorobowy, stopień jego nasilenia, charakter wykonywanej pracy (por. wyrok Sądu
Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 24 kwietnia 1996 r., III AUr 42/96, Prawo Pracy
1997 nr 8, poz. 43). Niezdolność do pracy oceniana jako przesłanka nabycia prawa,
zarówno do zasiłku chorobowego, jak i do świadczenia rehabilitacyjnego, musi
dotyczyć pracy (stanowiska), w zakresie której została orzeczona, a nie do
10
jakiejkolwiek innej pracy. Innymi słowy, chodzi o niezdolność do pracy wskutek
choroby odnoszoną do pracy (stanowiska) wykonywanej przed zachorowaniem
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2015 r., II UK 118/14, LEX nr
1652389). Podsumowując ten wątek rozważań Sąd Najwyższy uznaje więc, że
niezdolność do pracy jako przesłanka prawa do świadczeń z ubezpieczenia
chorobowego przewidzianych ustawą zasiłkową, to będący skutkiem choroby stan
organizmu odbiegający od stanu zapewniającego mu normalne funkcjonowanie,
powodujący czasową niemożność wykonywania dotychczasowej pracy, to znaczy
pracy wykonywanej przed zachorowaniem. Pojęcie to ma autonomiczny charakter i
odnosi się do wszystkich świadczeń z „ubezpieczenia chorobowego”, których
warunkiem przyznania jest niezdolność do pracy z powodu choroby.
Będące przedmiotem sporu w sprawie, w której sformułowano
przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia rozważane zagadnienie
prawne, świadczenie rehabilitacyjne jest kolejnym (krótkoterminowym)
świadczeniem pieniężnym przysługującym z tytułu czasowej niezdolności do pracy.
Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy zasiłkowej świadczenie rehabilitacyjne przysługuje
ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny
do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności
do pracy. W myśl art. 18 ust. 2 ustawy świadczenie to przysługuje przez okres
niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez 12
miesięcy. Co również istotne w kontekście oceny warunków decydujących o prawie
do świadczenia rehabilitacyjnego, stosownie do art. 18 ust. 7, świadczenie to nie
przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do
pracy, zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia
przedemerytalnego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego oraz do
urlopu dla poratowania zdrowia, udzielonego na podstawie odrębnych przepisów.
Na podstawie art. 22 ustawy zasiłkowej, do świadczenia rehabilitacyjnego
odpowiednio stosuje się także przepisy art. 11 ust. 4 i 5, art. 12, art. 13 ust. 1, art.
15 i 17.
Treść powołanych przepisów wskazuje, zdaniem Sądu Najwyższego, że
warunki nabycia prawa do świadczenia rehabilitacyjnego określają jedynie art. 18
ust. 1 i art. 18 ust. 7 (oraz art. 13 ust. 1, art. 15 i art. 17 w związku z art. 22) ustawy,
11
przy czym pierwszy z nich określa warunki pozytywne, a pozostałe warunki
negatywne. Istotne w związku z zakresem przedmiotowym rozstrzyganego
zagadnienia prawnego oraz stanu faktycznego sprawy, w której zagadnienie to
zostało sformułowane, są bez wątpienia warunki pozytywne, choć dla porządku
wypada podkreślić, iż wśród przesłanek negatywnych ustawa nie wymienia
rokowania odzyskania niezdolności do pracy w terminie dłuższym niż 12 miesięcy.
W ocenie Sądu Najwyższego, należy uznać, że warunkami pozytywnymi są: 1.
wyczerpanie zasiłku chorobowego (czyli uprzednie pobieranie zasiłku chorobowego
przez okresy wymienione w art. 8; 2. nadal występująca niezdolność do pracy (w
wyżej określonym znaczeniu); 3. rokowanie odzyskania zdolności do pracy w
wyniku dalszego leczenia lub rehabilitacji leczniczej. Oceniany z uwzględnieniem
reguł wykładni gramatycznej art. 18 ust. 1 ustawy zasiłkowej wymaga zatem, aby
po wyczerpaniu prawa do zasiłku chorobowego, to znaczy po upływie
maksymalnego terminu jego pobierania, nadal (czyli bez przerwy, ciągle)
występowała niezdolność do pracy oraz żeby istniały rokowania odzyskania
zdolności do pracy w następstwie kontynuowanego procesu leczenia lub
rehabilitacji leczniczej, ale równocześnie nie określa terminu, w którym ma nastąpić
odzyskanie zdolności do pracy. Dla uznania, że warunek ten jest spełniony,
wystarcza więc jedynie to, aby istniały rokowania odzyskania zdolności do pracy w
wyniku dalszego leczenia lub rehabilitacji leczniczej. Rokować zaś w znaczeniu
językowym to: spodziewać się czegoś po czymś, przepowiadać, prorokować,
stanowić zapowiedź czegoś, czyli przewidywać, że będące przedmiotem
„rokowania” zdarzenie nastąpi. Termin 12 miesięcy, a właściwie nie dłuższy niż 12
miesięcy, wyznacza natomiast art. 18 ust. 2 ustawy, który jednak, co również
wynika z jego wykładni gramatycznej, nie jest przepisem określającym warunki
(jeden z warunków) nabycia prawa do świadczenia rehabilitacyjnego, lecz
przepisem wyznaczającym jedynie maksymalny termin wypłaty tego świadczenia.
Na taki sposób rozumienia art. 18 ust. 2 wskazuje użyta w nim formuła:
„przysługuje przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej
jednak niż przez 12 miesięcy”, która oznacza tylko tyle, że co do zasady
świadczenie rehabilitacyjne może być wypłacane wyłącznie przez taki okres
dalszego leczenia lub rehabilitacji leczniczej, który pozwoli na ograniczenie skutków
12
choroby w stopniu umożliwiającym uznanie, że zdolność do pracy została
przywrócona. Okres ten nie może wszakże trwać dłużej niż 12 miesięcy od
zakończenia okresu pobierania zasiłku chorobowego. Zdaniem Sądu Najwyższego,
już tylko z wyżej wskazanych przyczyn nie jest więc trafna prezentowana w
orzecznictwie sądów powszechnych koncepcja, w myśl której przysługiwanie
świadczenia rehabilitacyjnego przez okres 12 miesięcy powoduje, że rokowanie
odzyskania zdolności do pracy musi zamknąć się również w tym okresie, co ma
wynikać z celu tego świadczenia, nieprzewidzianego dla długotrwałej niezdolności
do pracy. W sposób nieuprawniony koncepcja ta kreuje bowiem dodatkowy
warunek nabycia prawa do świadczenia rehabilitacyjnego, niewynikający z
określającego te warunki art. 18 ust. 1, lecz z art. 18 ust. 2, który – co wyżej zostało
podniesione – nie określa owych warunków i dotyczy tylko okresu, przez który
świadczenie jest wypłacane.
Przedstawiona wyżej interpretacja zyskuje dodatkowe wsparcie w wykładni
przeprowadzonej z zastosowaniem metod systemowych. Należy bowiem zwrócić
uwagę na konsekwencję ustawodawcy, który, określając w ustawie zasiłkowej
przesłanki (warunki) nabycia prawa do pozostałych świadczeń z ubezpieczenia
chorobowego oraz terminy ich wypłaty, także zawarł je w odrębnych regulacjach.
Wystarczy zaś w tym względzie sięgnąć na przykład do art. 6-7 i art. 8 dotyczących
zasiłku chorobowego, art. 23 ust. 1 oraz art. 23 ust. 3 i 4 dotyczących zasiłku
wyrównawczego, czy art. 32 oraz art. 33 dotyczących zasiłku opiekuńczego
(regulacje odnoszące się do zasiłku macierzyńskiego mają ze swej istoty bardziej
złożony charakter, choć i tu występują podobne prawidłowości), aby dostrzec, że
ustawodawca w każdym z tych przypadków odrębnie określił warunki nabycia
prawa do wymienionych świadczeń i maksymalne okresy ich wypłaty.
Podobieństwo sposobu regulacji wyraźnie potwierdza zatem, że zamiarem
ustawodawcy było oddzielenie tych dwóch kwestii. Inaczej rzecz ujmując, przepisy
dotyczące terminów wypłaty świadczeń nie zawierają regulacji, które określałyby
przesłanki nabycia prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego.
W ramach wykładni systemowej niezbędne wydaje się także odwołanie do
pojęcia niezdolności do pracy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, która w art.
13
12 ust. 1 definiuje niezdolność do pracy, będącą zasadniczą przesłanką prawa do
renty z tego tytułu, jako całkowitą lub częściowo utratę zdolności do pracy
zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i braku rokowań
odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Wprawdzie pojęcie to,
analogicznie jak w przypadku niezdolności do pracy będącej przesłanką prawa do
świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, ma autonomiczny charakter i zostało
skonstruowane na użytek oceny prawa do świadczeń rentowych, ale nie sposób
pominąć, że jego definicja także odwołuje się do rokowań odzyskania zdolności do
pracy, jednakże w odróżnieniu od art. 18 ust. 1 ustawy zasiłkowej uzależnia
ustalenie niezdolności do pracy jako przesłanki prawa do renty z tego tytułu od
braku takich rokowań, świadczącego o utrwalonym (a także trwałym) charakterze
utraty zdolności do pracy, który – dopiero po jego stwierdzeniu – umożliwi
skuteczne ubieganie się o prawo do renty. Trafnie podnosi zatem Sąd Okręgowy,
że odmowa przyznania ubezpieczonemu prawa do świadczenia rehabilitacyjnego w
sytuacji, w której ocena stanu jego zdrowia pozwoliłaby na rokowanie odzyskania
zdolności do pracy, ale po upływie okresu dłuższego niż 12 miesięcy,
powodowałaby pozbawienie go prawa do jakichkolwiek świadczeń z ubezpieczenia
społecznego nawet bezpośrednio po wyczerpaniu okresu pobierania zasiłku
chorobowego. Nieutrwalony charakter jego niezdolności do pracy uniemożliwiałby
mu bowiem skuteczne ubieganie się o prawo do renty. Z kolei, rokowanie
odzyskania zdolności do pracy w okresie dłuższym niż 12 miesięcy pozbawiałoby
ubezpieczonego prawa do skutecznego ubiegania się o świadczenie
rehabilitacyjne, mimo że po wyczerpaniu zasiłku chorobowego byłby on nadal przez
cały okres 12 miesięcy niezdolny do pracy, a kontynuowanie przez niego dalszego
leczenia lub rehabilitacji leczniczej rokowałoby odzyskanie zdolności do pracy.
Byłoby to natomiast sprzeczne z ratio legis omawianych przepisów, która
oceniana w ramach wykładni funkcjonalnej (celowościowej) pozwala, zdaniem
Sądu Najwyższego, na ich rozumienie w taki sposób jak wcześniej przedstawiony.
Zarówno w judykaturze, jak i w piśmiennictwie, świadczenie rehabilitacyjne określa
się bowiem jako „świadczenie na dokończenie leczenia” (por. powołany wyżej
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2015 r., II UK 118/14 oraz wyroki: z
dnia 3 czerwca 2008 r., I UK 405/07, OSNP 2009 nr 19-20, poz. 269 i z dnia
14
19 stycznia 2009 r., II UK 149/08, OSNP 2010 nr 15-16, poz. 195;
I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenia społeczne, t. 3, Ubezpieczenia chorobowe,
s. 45). Chroni ono sytuację tę samą rodzajowo co zasiłek chorobowy, to znaczy
czasową niezdolność do pracy dotychczas wykonywanej. Ma też takie same
zadania jak zasiłek chorobowy, będąc jego kontynuacją. W odróżnieniu od zasiłku
chorobowego, który co do zasady przysługuje z tytułu samej niezdolności do pracy,
przesłanką (dodatkową) nabycia prawa do świadczenia rehabilitacyjnego jest
pomyślne rokowanie co do odzyskania przez ubezpieczonego zdolności do pracy
(Z. Kluszczyńska, W. Koczur, K. Rubel, G. Szpor, T. Szumlicz, System
Ubezpieczeń Społecznych. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 2007, s. 93). Jako
świadczenie przejściowe wypełnia lukę pomiędzy okresem po wyczerpaniu okresu
zasiłkowego a przed ewentualnym wystąpieniem utrwalonej niezdolności do pracy i
przyznaniem z tego tytułu renty. Warunkiem przyznania i wypłaty świadczenia
rehabilitacyjnego jest więc dalsze trwanie czasowej niezdolności do pracy przy
braku (jeszcze) przesłanek uzasadniających stwierdzenie utrwalonej niezdolności
do pracy. Ustawodawca nie wymaga przy tym, aby czasowa niezdolność do pracy
ustała w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy. Wymaga natomiast rokowania
(przewidywania), przy uwzględnieniu aktualnych wskazań wiedzy medycznej, że
może ona ustać i nie ma pewności, że przekształci się z czasowej w utrwaloną
niezdolność do pracy, której wystąpienie nakazywałoby rozważyć uprawnienie do
renty z tytułu niezdolności do pracy. Równocześnie ustawodawca gwarantuje
wypłatę świadczenia rehabilitacyjnego tak długo, jak długo będzie trwać czasowa
niezdolność do pracy, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy. Celem świadczenia
rehabilitacyjnego nie jest zatem to, że nie przewidziano go dla długotrwałej
niezdolności do pracy. Jest nim dokończenie procesu leczenia i rehabilitacji
leczniczej oraz dostarczenie środków utrzymania stanowiących zabezpieczenie
materialne ubezpieczonego, który z powodu choroby jest nadal niezdolny do pracy i
nie może odzyskać zdolności do pracy mimo wyczerpania prawa do zasiłku
chorobowego, ale można przewidywać, że owa niezdolność do pracy nie
przekształci się w utrwaloną, stanowiącą spełnienie innego ryzyka
ubezpieczeniowego, uzasadniającego ubieganie się o prawo do renty z tego tytułu.
15
Kierując się przedstawionymi motywami, Sąd Najwyższy uznaje, że
wykładnia art. 18 ustawy zasiłkowej dokonana z uwzględnieniem reguł
gramatycznych, systemowych i funkcjonalnych prowadzi do wniosku, iż nabycie
prawa do świadczenia rehabilitacyjnego nie jest uzależnione od ustalenia, że osoba
ubiegająca się o to świadczenie rokuje odzyskanie zdolności do pracy w terminie
12 miesięcy.
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390 k.p.c., podjął
uchwałę jak w sentencji.
kc