Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 144/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Monika Koba (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa G. Spółki z o.o. w W., obecnie T. S.A. w W.
przeciwko Towarzystwu Budownictwa Społecznego P. Spółki z o.o.
w S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 11 marca 2016 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 października 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 14 października 2014 r. Sąd Apelacyjny
oddalił apelację pozwanej Towarzystwa Budownictwa Społecznego P.Spółki z o.o.
w S. od wyroku Sądu Okręgowego w W. zasądzającego od pozwanej na rzecz
powódki G. Spółki z o.o. w W. (obecnie T. S.A. w W.) kwotę 80.628,59 zł wraz z
ustawowymi odsetkami od dnia 24 stycznia 2012 r. i kosztami procesu.
Rozstrzygnięcie to oparte zostało na podzielonych i uznanych za własne
przez Sąd Apelacyjny ustaleniach faktycznych Sądu Okręgowego. Z ustaleń tych
wynika, iż strony łączyła umowa o świadczenie usług telekomunikacyjnych. W dniu
8 stycznia 2012 r. powódka wystawiła fakturę obejmującą należności przysługujące
jej za okres od 1 grudnia 2011 r. do 31 stycznia 2012 r., na kwotę 83.640 zł.
Z zawartego w niej zestawienia usług telefonicznych wynikało, iż pozwana spółka
w okresie rozliczeniowym objętym fakturą zrealizowała połączenia międzynarodowe
między innymi do Gabonu, Monaco, Wybrzeża Kości Słoniowej. Pozwana wszczęła
postępowanie reklamacyjne wskazując na nieprawidłowe obliczenie należności, ze
względu na wyszczególnienie w rozliczeniu połączeń międzynarodowych, których
nie wykonywała. Powódka odmówiła uwzględnienia reklamacji argumentując, iż
wszystkie zakwestionowane połączenia telefoniczne zostały wykonane przy
wykorzystaniu loginu i hasła PIN udostępnionego pozwanej.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko
Sądu Okręgowego, iż powódka wykazała, dochodzoną pozwem należność
przedstawiając umowę o świadczenie usług telefonicznych, fakturę oraz bilingi
szczegółowo wskazujące wszystkie objęte rozliczeniem rozmowy telefoniczne.
Wprawdzie pozwana twierdziła, iż wymienione w rachunku połączenia
międzynarodowe, zostały wykonane bez jej wiedzy i zgody przez osoby trzecie,
w wyniku włamania do systemu telekomunikacyjnego, ale wbrew treści art. 6 k.c.
w zw. z art. 232 k.p.c. nie udowodniła swoich twierdzeń. Podkreślił, iż zgodnie
z regulaminem świadczenia usług telekomunikacyjnych wiążącym strony, pozwana
uzyskała wyłączny dostęp do indywidualnego hasła abonenta z numerem PIN,
co nie pozwala akceptować nie popartych żadnymi dowodami twierdzeń skarżącej
o niewykonaniu przez jej pracowników, lub inne osoby trzecie, za jej wiedzą i zgodą
3
zakwestionowanych połączeń telefonicznych. Nie podzielił zarzutu pozwanej jakoby
Sąd Okręgowy bezzasadnie oddalił jej wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii
biegłego z zakresu telekomunikacji, przy jednoczesnym wytknięciu braku z jej
strony niezbędnej inicjatywy dowodowej. Stanął na stanowisku, iż opinia biegłego
nie może służyć ustalaniu faktów, a jedynie udzieleniu wyjaśnień w kwestiach
wymagających wiadomości specjalnych. Tymczasem skarżąca zmierzała za
pomocą opinii biegłego do wykazania czy sporne połączenia zostały wykonane
przez jej pracowników czy też przez osoby trzecie bez jej wiedzy i zgody w wyniku
włamania do systemu. Tak sformułowany wniosek dowodowy nie zmierzał do
ustalenia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia, dotyczył faktów, które mogły
być wykazane innymi środkami dowodowymi, w tym przede wszystkim dowodem
z zeznań świadków.
W skardze kasacyjnej pozwana zaskarżając wyrok Sądu Apelacyjnego
w całości, zarzuciła naruszenie: art. 6 k.c. w związku z art. 104 i 106 ust. 2 ustawy
z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne (jedn. tekst: Dz.U. z 2014 r.,
poz. 243 ze zm. – dalej: „ p.t.”) oraz art. 3 w związku z art. 232 i 391 § 1 k.p.c., art.
227 w związku z 217 § 3, 278 § 1, 299 w związku z art. 391 § 1 i 382 k.p.c.,
a także naruszenie art. 98 § 4 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. Formułując te zarzuty
skarżąca domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku, oraz wyroku Sądu
Okręgowego i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania ewentualnie orzeczenia, co do istoty sprawy przez oddalenie
powództwa, z uwzględnieniem obowiązku zwrotu spełnionego świadczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, iż
dopuszczalne jest wskazanie dopiero w skardze kasacyjnej pominiętych wcześniej
przepisów prawa materialnego, jeżeli posłużą do prawidłowego rozstrzygnięcia
wnoszonego roszczenia. Zarzuty formułowane w tym względzie przez stwierdzenie
braku zastosowania w zaskarżonym wyroku, określonych przepisów prawa
materialnego, muszą być jednak odnoszone do stanu faktycznego sprawy
stanowiącego podstawę zaskarżonego wyroku sądu drugiej instancji (por. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1936 r., C II 2283/35, OSP 1936, nr 12,
4
poz. 727; z dnia 11 marca 1948 r., Po.C 59/48, OSN 1948, nr 3, poz. 85; z dnia
23 czerwca 1954 r., 1 CO 21/54, OSN 1955, nr 3, poz. 50; z dnia 29 lipca 1999 r.,
II UKN 56/99 OSNAPiUS 2000, nr 22, poz. 829; z dnia 19 sierpnia 2004 r., V CK
38/04, PS 2005, nr 10, s.130; i z dnia 17 czerwca 2009 r., IV CSK 48/09, M. Prawn.
2009, nr 14, s. 748). Natomiast powódka w dotychczasowym postępowaniu nie
powoływała się na okoliczności faktyczne uzasadniające przyjęcie, iż jej reklamacja
została rozpoznana po terminie wynikającym z art. 106 ust. 6 p.t. co miałoby
skutkować domniemaniem, że została ona uwzględniona i wpływać na rozkład
ciężaru dowodu w stosunku do zasad ogólnych wynikających z art. 6 k.c. Zarzut
niezastosowania lub niewłaściwego zastosowania prawa musi być rozpoznawany
wyłącznie w kontekście ustalonego w zaskarżonym wyroku stanu faktycznego. Sąd
Najwyższy będąc związany podstawami faktycznymi zaskarżonego orzeczenia, nie
jest uprawniony do modyfikacji ustalonego przez sądy meriti stanu faktycznego, ani
do samodzielnego konstruowania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia (art. 39813
§ 3 k.p.c.). W skardze kasacyjnej brak także zarzutów naruszenia prawa
procesowego, prowadzących do skutecznego podważenia podstawy faktycznej
rozstrzygnięcia, odnoszących się do braku ustaleń dotyczących terminowości
postępowania reklamacyjnego, co nie pozwala na podzielenie zarzutów naruszenia
art. 6 k.c. w związku z art. 104 i 106 ust. 2 p.t.
Zasadnie natomiast zarzuciła skarżąca, iż żadna ze wskazanych przez Sąd
Apelacyjny przyczyn akceptacji stanowiska Sądu Okręgowego o odmowie
dopuszczenia dowodu z opinii biegłego z dziedziny telekomunikacji na okoliczności
związane z ustaleniem ewentualnej kradzieży impulsów telefonicznych na szkodę
abonenta, nie może być uznana za usprawiedliwioną.
Po pierwsze, pominięcie dowodu na podstawie art. 217 § 3 k.p.c. może mieć
miejsce jedynie wówczas, gdy okoliczności faktyczne zostały wyjaśnione zgodnie
z twierdzeniami strony wnioskującej o przeprowadzenie określonego dowodu.
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 września 1966 r., II CR 314/66, OSNCP
1967, nr 2, poz. 39; z dnia 3 kwietnia 2001 r., I CKN 373/00, nie publ.; z dnia
17 kwietnia 2008 r., I CSK 543/07, nie publ.; i z dnia 27 czerwca 2014 r., I CSK
497/13, nie publ.). Taka sytuacja nie miała w sprawie miejsca, co jest
równoznaczne z pozbawieniem skarżącej możliwości udowodnienia jej twierdzeń.
5
Po drugie, odmowa przeprowadzenia dowodu, mimo niewyjaśnienia
spornych okoliczności, o których mowa w art. 217 § 3 k.p.c. może nastąpić
w przypadku, gdy teza dowodowa jest nieistotna dla rozstrzygnięcia lub
proponowany środek dowodowy jest nieprzydatny do jej udowodnienia (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2007 r., IV CSK 41/07, nie publ.). Nie powinno
budzić wątpliwości, że ustalenie ewentualnego włączenia się do urządzenia
telekomunikacyjnego, za pomocą połączenia fizycznego, czy też wykorzystania fal
radiowych lub elektromagnetycznych, przełamania stworzonego przez operatora
sieci systemu zabezpieczeń i stworzenia możliwości uruchomienia impulsów
telefonicznych na rachunek abonenta, wymagało wiedzy specjalnej,
a w konsekwencji przeprowadzenia wnioskowanego przez pozwaną dowodu
z opinii biegłego.
Dowód ten ma charakter szczególny, ponieważ jego celem jest dostarczenie
sądowi wiadomości specjalnych niezbędnych do rozstrzygnięcia sprawy. Posiadana
przez biegłego specjalistyczna wiedza może być pomocna sądowi do oceny
ustalonych wcześniej okoliczności faktycznych bądź do wykrycia tych okoliczności,
gdy ich samodzielne wykrycie przez sąd nie byłoby możliwe. Okoliczność, iż
zaistnienie określonych faktów i ich znaczenie dla wyniku procesu ostatecznie
ustala sąd orzekający, nie oznacza, iż sąd nie może ustalać podstawy faktycznej
rozstrzygnięcia w oparciu o dowód z opinii biegłego. Nie sposób zgodzić się ze
stanowiskiem Sądu Apelacyjnego, jakoby w rozpoznawanym przypadku dowód ten
mógł być zastąpiony inną czynnością dowodową, w postaci zeznań świadków.
Różnica między tymi dowodami ma charakter zasadniczy, skoro świadek
przedstawia jedynie sądowi swoją wiedzę o spostrzeżeniach mających związek ze
sprawą, a biegły dostarcza sądowi wiedzę specjalistyczną potrzebną do dokonania
ustaleń faktycznych i oceny zebranych dowodów.
Sądy obu instancji najwyraźniej przyjęły, iż dysponowanie przez skarżącą
indywidualnym hasłem abonenta i numerem PIN nadanym przez operatora,
wyklucza przeprowadzenie rozmów na jej koszt przez osoby trzecie, w przypadku
zachowania wymaganej regulaminem poufności danych. Rzecz jednak w tym, iż
pozwana twierdziła, że do kwestionowanych rozmów międzynarodowych
wykonanych do Monaco, Gabonu, Sierra Leone, Wybrzeża Kości Słoniowej,
6
Senegalu, doszło na skutek bezprawnego zarachowania impulsów telefonicznych
na jej konto, wobec popełnienia czynu zabronionego przez osobę trzecią.
Natomiast sądy nie dysponując wiedzą specjalną w tym przedmiocie, nie dokonały
sprawdzenia tego twierdzenia i jednocześnie uniemożliwiły dokonanie takiej
weryfikacji poprzez przeprowadzenie wnioskowanego przez skarżącą dowodu.
Taki stan rzeczy uzasadnia zarzut naruszenia art. 278 § 1 k.p.c. oraz art.
217§3 k.p.c. wiadomości specjalne były, bowiem niezbędne do miarodajnej oceny
zasadności powoływanych przez pozwaną okoliczności mających niweczyć
uprawnienie powódki (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 1999 r.,
I CKN 223/98, nie publ.; z dnia 29 listopada 2006 r., II CSK 245/06, nie publ.,
z dnia 12 czerwca 2015 r., II CSK 450/14, nie publ.). W systemie apelacji pełnej
sąd drugiej instancji nie mógł pominąć środka dowodowego bezzasadnie
oddalonego przez sąd pierwszej instancji w sytuacji, gdy strona zgłosiła stosowny
zarzut w apelacji, a wnioskowany dowód – tak jak w rozpoznawanym przypadku -
miał istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy (por. wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 26 maja 1999 r., III CKN 254/98, nie publ; z dnia 14 stycznia 2014 r., II UK
211/13, nie publ; z dnia 27 czerwca 2014 r., I CSK 497/13, M.Pr. Bank. 2015, nr 11,
str. 36-40).
Nie można wykluczyć, że odmowa przeprowadzenia wnioskowanego
dowodu mogła mieć wpływ na wynik sprawy, skoro opinia biegłego może
potwierdzić tezę pozwanej, iż impulsy telefoniczne zostały uruchomione na jej
rachunek w wyniku bezprawnej ingerencji w urządzenia telekomunikacyjne
i przełamania istniejących zabezpieczeń, czyli czynu zabronionego stypizowanego
w art. 285 k.k. Można wyciągać negatywne konsekwencje wobec podmiotu, który
nie sprostał ciężarowi dowodzenia (art. 6 k.c.), ale nie w sytuacji, gdy jednocześnie
– jak w sprawie, w której wywiedziono skargę - sąd oddalił wniosek dowodowy
zmierzający do udowodnienia faktów mających przemawiać za oddaleniem
powództwa. Przytoczone uchybienie przesądza o wadliwości stanowiska Sądu
Apelacyjnego i uzasadnia podstawę skargi kasacyjnej z art. 217 § 3, 227 w zw.
z art. 391 oraz 382 k.p.c.
Chybiony okazał się zarzut naruszenia art. 3 k.p.c. w związku z art. 232 i art.
7
391 § 1 k.p.c. Przywołane przepisy dotyczą ciężaru dowodu w ujęciu procesowym
i formułują obowiązek aktywności dowodowej stron w kontradyktoryjnym procesie.
Poza zdaniem drugim art. 232 k.p.c. (którego podstawa skargi w świetle treści
stawianego zarzutu i jego uzasadnienia nie dotyczy), są adresowane do stron, a nie
do sądu. Przepisy te nie stanowiąc podstawy wyrokowania sądu nie mogą mieć
wpływu na poprawność wydanego przez sąd rozstrzygnięcia (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 11 grudnia 1998 r., II CKN 104/98, nie publ., z dnia
15 listopada 2004 r., IV CK 170/04, nie publ.; z dnia 11 lipca 2001 r. V CKN
406/00, Prok. i Pr. – wkł. 2002, nr 4, poz.45, z dnia 7 listopada 2007 r., II CSK
293/07, nie publ. i z dnia 15 lutego 2008 r., I CSK 426/07, nie publ.).
Zarzut naruszenia art. 299 k.p.c., nie został uzasadniony, nie wymaga on,
zatem odniesienia, skarga kasacyjna nie spełnia, bowiem w tym zakresie wymogu
konstrukcyjnego wymienionego w art. 3984
§ 1 pkt 2 k.p.c. Również zarzut
naruszenia art. 98 § 4 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. nie może być przedmiotem
kontroli kasacyjnej, a powinien być zgłoszony w postępowaniu zażaleniowym, jako
dotyczący rozstrzygnięcia o kosztach postępowania. Kwestia ta traci na znaczeniu
wobec treści wydanego w postępowaniu kasacyjnym rozstrzygnięcia, obejmującego
akcesoryjne orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone orzeczenie
i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego ( art. 39815
§ 1 k.p.c. i 108
§ 2 k.p.c. w zw. z 391 § 1 k.p.c.).
eb