Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 114/15
POSTANOWIENIE
Dnia 9 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Anna Kozłowska
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa I. T. i I. T.
przeciwko Portowi Lotniczemu […] Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 9 marca 2016 r.,
zażalenia strony pozwanej
na wyrok Sądu Okręgowego w P.
z dnia 17 września 2015 r.,
oddala zażalenie, pozostawiając rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania zażaleniowego orzeczeniu kończącemu sprawę
w instancji.
UZASADNIENIE
2
Pozwany Port Lotniczy wniósł zażalenie na wyrok Sądu Okręgowego w P. z
dnia 17 września 2015 r. uchylający wyrok Sądu Rejonowego w P. z dnia 25 marca
2015 r. Orzeczenie zapadło na skutek apelacji wniesionej przez powodów – I. T. i I.
T. w sprawie o zapłatę kwoty 4 998 zł tytułem odszkodowania za obniżenie wartości
ich nieruchomości na skutek wprowadzenia obszaru ograniczonego użytkowania
dla Portu Lotniczego […] oraz ustalenia odpowiedzialności pozwanego za powstałe
w przyszłości szkody pozostające w związku przyczynowym z tym zdarzeniem. Sąd
Rejonowy ustalił, że nieruchomość powodów znajduje się w strefie zewnętrznej
obszaru ograniczonego użytkowania. W akcie tworzącym obszar dla jego całości
wprowadzono ograniczenie przeznaczania nowych terenów pod budowę szpitali,
domów opieki społecznej i budynków związanych ze stałym lub czasowym pobytem
dzieci i młodzieży oraz podstref ochronnych „A” uzdrowisk, a co do sposobu
korzystania z terenu - w strefie zewnętrznej wprowadzono obowiązek zapewnienia
właściwego klimatu akustycznego w budynkach szpitali, domów opieki społecznej i
związanych ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży. Sąd wskazał, że
uchwała wprowadzająca obszar ograniczonego użytkowania nie ustanawiała w jej
strefie zewnętrznej ograniczeń w zakresie przeznaczenia lub sposobu korzystania
z terenu, jego zagospodarowania czy też wymagań technicznych dotyczących
zabudowy mieszkalnej. W ocenie tego Sądu strefa zewnętrzna powinna zostać
wyznaczona punktowo, tylko dla obiektów o podwyższonych wymaganiach
akustycznych, dla których została utworzona, ponieważ nie obejmuje ona
zabudowy mieszkalnej. Zdaniem Sądu pierwszej instancji sam fakt zlokalizowania
nieruchomości powodów na terenie objętym obszarem ograniczonego użytkowania
nie oznacza uprawnienia do wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym
przeciwko pozwanemu, skoro wprowadzenie obszaru nie dotyczy tej nieruchomości,
nie mogło więc spowodować zmniejszenia jej wartości. W konsekwencji Sąd
Rejonowy oddalił powództwo.
Sąd Okręgowy uchylił wyrok Sądu pierwszej instancji uznawszy, że Sąd ten
nie rozpoznał istoty sprawy, a ponadto nie przeprowadził postepowania
dowodowego. Sąd drugiej instancji ocenił, że okoliczności, które ustalił Sąd
Rejonowy – dotyczące położenia nieruchomości, która stanowi własność powodów
3
i treści uchwały o wprowadzeniu obszaru ograniczonego użytkowania – nie były
sporne. Błędne były jednak wnioski tego Sądu, że z faktu utworzenia obszaru nie
wynikają żadne konsekwencje dla powodów, tymczasem przesłanki, które
uprawniają do jego ustanowienia uzasadniają wniosek, że lotnisko, dla którego
obszar został wyznaczony, może znacząco oddziaływać na środowisko. Fakt
wprowadzenia tego obszaru może ścieśnić granice władztwa powodów nad ich
nieruchomością, bowiem będą oni musieli znosić hałas i nie będą mogli domagać
się np. zaniechania tej immisji. W zamian ustawodawca przyznał właścicielowi
prawo do odszkodowania przewidzianego w art. 129 ust. 1 i 2 ustawy Prawo
ochrony środowiska. Sąd Okręgowy wskazał, że szkodą w rozumieniu tego
przepisu jest także zmniejszenie wartości nieruchomości wynikające z ograniczeń
prawa własności stanowiących następstwo wprowadzenia obszaru. W związku
z tym zachodziła konieczność zbadania, czy nieruchomość powodów straciła na
wartości wskutek utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania
z uwzględnieniem różnych konsekwencji tego faktu. Pominiecie postepowania
dowodowego, które umożliwiało poczynienie konkretnych ustaleń w tym zakresie
spowodowało, jego zdaniem, nierozpoznanie istoty sprawy.
W zażaleniu pozwany zarzucił naruszenie prawa materialnego przez błędna
wykładnię art. 129 ust. 2 p.o.ś. oraz art. 386 § 4 k.p.c. i art. 382 k.p.c. przez
nieuzasadnione przyjęcie, że potrzebne jest przeprowadzenie postepowania
dowodowego w całości przez sąd pierwszej instancji. Wniósł o uchylenie
zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sadowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania oraz zasadzenie od powodów kosztów postępowania
zażaleniowego.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Artykuł 3941
§ 11
k.p.c., wprowadzony do kodeksu postępowania cywilnego
ustawą z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381), umożliwił
poddanie kontroli instancyjnej prawidłowości uchylenia przez sąd drugiej instancji
wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Charakter tego zażalenia Sąd Najwyższy poddał analizie m.in. w postanowieniach
4
z dnia 30 stycznia 2014 r., IV CZ 118/13, nie publ.; z dnia 9 stycznia 2014 r, V CZ
77/13, nie publ., z dnia 19 grudnia 2013 r., II CZ 86/13, nie publ., z dnia 22 listopada
2013 r., II CZ 79/13, nie publ. Wskazał w nich, że rolą Sądu Najwyższego
w postępowaniu zażaleniowym jest zbadanie, czy sąd drugiej instancji prawidłowo
pojmował przyczynę uzasadniającą wydanie orzeczenia kasatoryjnego i czy jego
merytoryczne stanowisko uprawniało do podjęcia takiej decyzji procesowej.
Przedmiot badania dokonywanego na skutek zażalenia ogranicza zakres
dopuszczalnych zarzutów i powoduje, że zażalenie powinno skupiać się na
kwestionowaniu wystąpienia przesłanek stosowania art. 386 § 4 k.p.c. Prawidłowość
stanowiska prawnego sądu drugiej instancji pozostaje poza zakresem kontroli
zażaleniowej. Dokonywana kontrola powinna mieć charakter formalny, skupiający się na
ustanowionych w art. 386 § 4 k.p.c. przesłankach uchylenia orzeczenia sądu pierwszej
instancji, bez wkraczania w merytoryczne kompetencje sądu. Z tych przyczyn nie może
odnieść skutku zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 129 ust. 2 p.o.ś., który
ingeruje w merytoryczne podstawy stanowiska Sądu drugiej instancji.
Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu przytoczył jako główną podstawę uchylenia
wyroku Sądu pierwszej instancji art. 386 § 4 k.p.c., wskazując, że Sąd Rejonowy nie
rozpoznał istoty sprawy, ponieważ oddalił powództwo z powodu błędnego
stanowiska prawnego, że nieruchomość powodów nie jest w rzeczywistości objęta
obszarem ograniczonego użytkowania, mimo że się znajduje na jego terenie
i z tego powodu jej właściciele nie mogą dochodzić roszczeń odszkodowawczych
przewidzianych w art. 129 ust. 1 p.o.ś. Taki pogląd stał się przyczyna oddalenia
wniosków dowodowych mających na celu wykazanie rodzaju i wielkości
poniesionej szkody oraz jej związku z ustanowieniem obszaru.
Pojęcie nierozpoznania istoty sprawy interpretowane jest jako wadliwość
rozstrzygnięcia polegająca na wydaniu przez sąd pierwszej instancji orzeczenia,
które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, bądź na zaniechaniu
zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony
z powodu bezpodstawnego przyjęcia, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub
procesowa unicestwiająca roszczenie (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
9 stycznia 1936 r., C 1839/36, Zb. Orz. 1936/315; z dnia 12 lutego 2002 r., l CKN
486/00, OSP 2003/3/36; z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, LEX nr 178635.;
5
z dnia 12 listopada 2007 r., l PK 140/07, OSNP 2009/1-2/2, a także postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 1998 r., II CKN 838/97, LEX nr 50750, z dnia
23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999/1/22, z dnia 3 lutego 1999 r., III CKN
151/98, LEX nr 519260; z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12, Lex nr 1231340;
z dnia 26 listopada 2012 r., l CZ 147/12, Lex nr 1284698, z dnia 19 grudnia 2012 r.,
II CZ 141/12, oraz z dnia 16 listopada 2012 r., III CZ 83/12 – publ. http://www.sn.pl).
Nierozpoznanie merytoryczne roszczenia z powodu przyjęcia, że takie
roszczenie w ogóle stronie nie przysługuje odpowiada tym kryteriom.
Zakwestionowanie przez sąd, by w okolicznościach sprawy możliwe było zgłoszenie
żądania odszkodowawczego stanowiącego przedmiot sporu prowadzi do odmowy
indywidualnego, merytorycznego badania tego roszczenia. Niezbadanie zasadności
roszczenia oznacza zaś, że nie doszło do rozpatrzenia istoty żądania przedstawionego
sądowi do rozpoznania. Sąd odwoławczy uznał, odmiennie niż Sąd pierwszej instancji,
że powodowie, których nieruchomość jest położona w granicach obszaru
ograniczonego użytkowania, mają co do zasady prawo domagania się odszkodowania
na podstawie art. 129 ust. 1 p.o.ś., wobec czego ich powództwo powinno być
rozpatrzone według wskazanych przez ten Sąd kryteriów co do swej zasadności,
tymczasem dotychczas Sąd Rejonowy rozważył tylko problem jego dopuszczalności
i odmówił przeprowadzenia dowodów mających wykazać wielkość i rodzaj szkody
oraz jej związek z wprowadzeniem obszaru ograniczonego użytkowania. Skarżący nie
ma więc racji zarzucając naruszenie art. 386 § 4 k.p.c. przez wadliwe przyjęcie, że nie
zachodzi potrzeba przeprowadzenia w całości postepowania niezbędnego do
rozpatrzenia istoty sprawy. Ponadto nawet zasadność tego zarzutu nie mogłaby
doprowadzić do odmiennego orzeczenia w niniejszym postępowaniu wpadkowym.
Wobec nierozpoznania przez Sąd pierwszej instancji istoty sprawy wystąpiła także
druga, odrębna przesłanka uzasadniająca uchylenie wyroku i skierowanie sprawy do
ponownego rozpoznania. Z tych przyczyn Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
§ 1
w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c., oddalił zażalenie.
Wobec niekończącego sprawy charakteru wydanego postanowienia orzeczenie
o kosztach postępowania zażaleniowego uwzględnia postanowienia art. 108 § 1 w zw.
z art. 39821
, art. 391 § 1 i art. 3941
§ 3 k.p.c.
kc
6
aj