Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 grudnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 grudnia 2016 r. w Krakowie

sprawy z wniosku J. I.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o emeryturę

na skutek apelacji organu rentowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie Wydziału VII Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 17 lipca 2015 r. sygn. akt VII U 51/15

z m i e n i a zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

sygn. akt III AUa 1437/15

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z dnia 26 listopada 2014 r. odmówił wnioskodawcy J. I. emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, uzasadniając swe stanowisko tym, że wnioskodawca na dzień 1 stycznia 1999 r. nie legitymuje się co najmniej 15-letnim okresem pracy
w szczególnych warunkach. Sąd Okręgowy w Krakowie wyrokiem z dnia 17 lipca 2015 r. zmienił zaskarżoną przez J. I. decyzję z dnia 26 listopada 2014 r. i przyznał wnioskodawcy emeryturę od dnia 14 listopada 2014 r. (punkt I sentencji) oraz zasądził Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. na rzecz wnioskodawcy kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca w okresie od 1 lipca 1977 r. do 31 marca 1999 r. był zatrudniony w Spółdzielni Produkcji (...) w K. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku malarza. Do zakresu jego obowiązków należało remontowanie urządzeń piekarniczych znajdujących się we wszystkich zakładach piekarniczych zrzeszonych w tej Spółdzielni. Remont tych urządzeń odbywał się przez ich malowanie przy użyciu mini w środowisku zapylenia mąką i przy wysokich temperaturach. Tak wykonywaną pracę świadczył stale. Oprócz tych czynności wykonywał też inne prace malarskie. W związku z tak wykonywaną pracą u odwołującego stwierdzono istnienie choroby zawodowej w postaci ostrego nieżytu śluzówki nosa, gardła i krtani. Dowody w postaci dokumentów oraz zeznań świadków, w oparciu o które dokonano powyższych ustaleń, Sąd Okręgowy oceni jako wiarygodne.

Na tle takiego stanu faktycznego Sąd Okręgowy wskazał, iż istota sporu sprowadzała się do ustalenia, czy wnioskodawca w okresie zakwestionowanym przez organ rentowy świadczył pracę w szczególnych warunkach. Ustalenie czy wykonywane obowiązki pracownicze były realizowane w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze podlega ocenie na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dni 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8 poz. 43 ze zm.). Sąd wyjaśnił, iż przepisy tego rozporządzenia wymagają, aby praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywana była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy oraz określają dalsze przesłanki, których łączne spełnienie przez pracownika warunkuje nabycie prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Prawo to stanowi przywilej i odstępstwo od ogólnej zasady, a zatem regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo. W ocenie Sądu pierwszej instancji wykonywanie przez odwołującego w okresie zatrudnienia w Spółdzielni Produkcji (...) w K. pracy na stanowisku malarza musi być kwalifikowane, jako wykonywanie pracy malowania minią, a określonej w wykazie A, dział III, poz. 72 pkt załącznika nr 1 do uchwały nr 38 Zarządu (...) Związku Spółdzielni (...) z dnia 11 lipca 1983 r., a tym samym jako świadczenie pracy w szczególnych warunkach. Zdaniem tego Sądu wnioskodawca zatem wykazał, że przed 1 stycznia 1999 r. wykonywał przez okres ponad 15 lat pracę szczególnych warunkach w rozumieniu przepisu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Apelację od tego wyroku wniósł organ rentowy, domagając się zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia odwołania. W apelacji zarzucono sprzeczność ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego. Zdaniem strony apelującej materiał dowodowy nie potwierdza faktu wykonywania przez wnioskodawcę pracy w szczególnych warunkach.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawca domagał się oddalenia apelacji i zasądzenia od organu rentowego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego. Zdaniem wnioskodawcy z zarzutami apelacji nie sposób się zgodzić, gdyż przeprowadzone dowody potwierdziły, iż wnioskodawca w latach 1977 - 1999 był zatrudniony na stanowisku malarza w pełnym wymiarze czasu pracy i wykonywał stale prace malarskie w środowisku zapylenia mąką i przy wysokich temperaturach, również przy użyciu minii oraz innych szkodliwych substancji.

Sąd Apelacyjny w oparciu o materiał dowodowy zebrany w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji oraz dowody przeprowadzone w postępowaniu apelacyjnym ustalił, iż w spornym okresie (lata 1977-1999) Spółdzielnia Produkcji (...) w K. dysponowała łącznie kilkudziesięcioma obiektami (piekarniami i ciastkarniami, magazynami i budynkiem administracyjnym). Cukiernie często obejmowały również pomieszczenia sklepowe. Do remontów tych obiektów, w szczególności prac malarskich zatrudniała 4 malarzy, w tym wnioskodawcę. Wnioskodawca w ramach prac remontowych danego obiektu zajmował się malowaniem nie tylko wszelkich urządzeń metalowych (wózki, dzieże piekarnicze, piece metalowe), ale i malowaniem ścian pomieszczeń produkcyjnych, sklepowych i biurowych, a nawet mebli (biurka, półki, regały). Używał w tym celu różnych farb. Jako farbę podkładową przy malowaniu urządzeń i elementów metalowych używał mini, zaś kolejne warstwy malował już farbami olejnymi. Minią malował czasami przez cały dzień, ale były dni, w których mniej wykorzystywał minię lub nie używał jej wcale. Niektóre malowane urządzenia (np. silosy) usytuowane były na wysokości sięgającej 4 do 5 metrów. W pracach malarskich stosował również tzw. srebrzankę i farby emulsyjne. Ściany malował często farbami olejnymi, ale malował je również kredą i farbą wapienną. Malował przy użyciu wałka, pędzla lub natryskowo. Często przed malowaniem opalał stare powłoki malarskie. Prace malarskie w ramach remontu w jednej piekarni zajmowały od ok. 1 do 1,5 miesiąca. (dowód: zeznania świadka J. K. 00:04:59 - 00:12:37, przesłuchanie wnioskodawcy w charakterze strony 00:01:11 - 00:06:04 oraz przed Sądem Apelacyjnym 00:02:27 - 00:11:15). Relacje świadka oraz wnioskodawcy przesłuchiwanego w charakterze strony wzajemnie ze sobą korespondują, nie budzą wątpliwości w świetle zasad doświadczenia życiowego i łącznie z pozostałym materiałem dowodowym pozwalają odtworzyć logiczny i spójny obraz okoliczności faktycznych dotyczący pracy wnioskodawcy w spornym okresie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Istota sporu w niniejszej sprawie sprowadza się do ustalenia, czy wnioskodawca spełnia warunki uprawniające go do uzyskania emerytury na podstawie art. 184 w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jedn. tekst: Dz.U. 2016. 887) w zw. z treścią § 2 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.), a w szczególności czy legitymuje się on wymaganym co najmniej 15 - letnim okresem pracy w szczególnych warunkach. Na mocy art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy, a zatem na dzień 1 stycznia 1999 r. osiągnęli: okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn (pkt 1) oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, czyli okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn (pkt 2). Nadto, w myśl art. 184 ust. 2 tej ustawy, emerytura ta przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa. W myśl art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki na podstawie, których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, a zatem przepisów powołanego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zgodnie z dyspozycją § 1 ust. 1 tego rozporządzenia, przepisy tego aktu stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 14 września 2007 r., III UK 27/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 325; z dnia 19 września 2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 329; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07; z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK 210/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 75 i z dnia 24 marca 2009 r., I PK 194/08). Decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma zatem możliwość jej zakwalifikowania pod którąś z pozycji wymienionych w wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W ocenie Sądu Apelacyjnego na uwzględnienie zasługiwały zarzuty apelacji dotyczące błędnej oceny charakteru pracy wnioskodawcy w spornym okresie zatrudnienia w Spółdzielni Produkcji (...) w K. w latach 1977- 1999r. na stanowisku malarza. Ustalenia Sądu pierwszej instancji były zbyt lakoniczne i ogólnikowe, mimo, że zarówno zeznania świadka jak i samego wnioskodawcy pozwalały na przedstawienie pełniejszego obrazu okoliczności faktycznych, przede wszystkim pozwalającego na właściwą ocenę czynności wykonywanych przez wnioskodawcę pod kątem wymagań stawianych przez przepisy powołanego rozporządzenia. Zauważyć należy, iż wnioskodawca nie dysponuje świadectwem wykonywania pracy w warunkach szczególnych z tego okresu. Jakkolwiek w postępowaniu odwoławczym w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe Sąd winien przede wszystkim dążyć do wyjaśnienia charakteru spornego zatrudnienia w oparciu o świadectwa pracy, zaświadczenia oraz inne dokumenty pracownicze, to jednak nie należy zapominać, że w postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych nie obowiązują ograniczenia co do środków dowodowych stwierdzających rzeczywisty charakter zatrudnienia i wykonywanych czynności pracowniczych, a pracownik ubiegający się o świadczenie z ubezpieczenia społecznego może wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia także ponad osnowę dokumentu (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 1997 r., II UKN 186/97, OSNP 1998 nr 11, poz. 342 oraz z dnia 6 września 1995 r., III URN 23/95, OSNP 1996 nr 5, poz. 77). W przedmiotowej sprawie dokumenty zalegające w aktach osobowych nie wyjaśniają precyzyjnie jakiego rodzaju czynności wykonywał wnioskodawca, w szczególności czy wykonywał czynności, które można przyporządkować pod jedną lub kilka pozycji wyszczególnionych w wykazie A do powołanego rozporządzenia z 7 lutego 1983r., dlatego niezbędnym było ustalenie tych szczegółowych kwestii za pomocą dowodów z zeznań świadka oraz z przesłuchania wnioskodawcy w charakterze strony.

Dokonując subsumcji ustalonego stanu faktycznego, a w szczególności czynności wykonywanych przez wnioskodawcę pod określone przepisy (pozycie) wykazu A należy pamiętać, iż przepisy przewidujące prawo do emerytur z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze są przepisami szczególnymi, a ich wykładnia rozszerzająca jest niedopuszczalna. Podlegają one zatem wykładni ścisłej. (por. wyrok Sądu Najwyższego z 9 listopada 1999 r., II UKN 187/99, OSNAPiUS 2001 Nr 4, poz. 121; wyrok z 16 sierpnia 2005 r., I UK 378/04 OSNP 2006 nr 13-14, poz. 218, wyrok SN z dnia 23 października 2006 r., I UK 128/06, OSNP 2007, nr 23-24, poz. 359). Warto też zauważyć, iż uchwala nr (...)Spółdzielni (...) z 11 lipca 1983r. na którą powołał się Sąd pierwszej instancji nie zawiera innych uregulowań, w szczególności nie wskazuje innych prac wykonywanych na stanowisku malarza niż te, które wymienione zostały w załączniku do powołanego rozporządzenia z 7 lutego 1983r. Dla porządku jedyne należy przypomnieć, iż wykładni pojęcia „przepisy dotychczasowe” dokonał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01 (OSNAPiUS 2002 nr 10, poz. 243), wskazując na przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., z wyłączeniem tych, które zobowiązywały ministrów, kierowników urzędów centralnych i centralne związki spółdzielcze do ustalenia wykazu stanowisk pracy w podległych im zakładach pracy. W świetle utrwalonego orzecznictwa wykazy resortowe mają charakter jedynie informacyjny, techniczno-porządkujący i uściślający (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, LEX nr 375653). Wykaz resortowy najwyżej ułatwia identyfikację określonego stanowiska pracy jako stanowiska pracy w szczególnych warunkach, zwłaszcza, jeśli w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. nie wymienia się konkretnych stanowisk, lecz operuje się pojęciem ogólnym ("prace"). Nie zmienia to jednak tego, że zarządzenia resortowe mogą mieć znaczenie jedynie w sferze dowodowej (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2011 r., I UK 351/10, LEX nr 863944 oraz z dnia 26 maja 2011 r., II UK 356/10, LEX nr 901608).

Jeśli chodzi o prace malarskie, to analiza wykazu A do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskazuje, iż żadna z pozycji nie obejmuje wszystkich możliwych prac malarskich, w szczególności wszystkich prac wykonywanych przez wnioskodawcę w spornym okresie, mimo, że niewątpliwie prace malarskie w mniejszym lub większym stopniu są uciążliwe i najczęściej szkodliwe dla zdrowia pracownika. W wykazie A przewidziano jedynie w trzech pozycjach prace, które stanowią pewien tylko wycinek pracy malarza, przy czym nawet te trzy pozycje łącznie nie wyczerpują wszystkich czynności jakie wykonywał wnioskodawca spornym okresie i nie wyczerpują też wszystkich możliwych czynności jakie może wykonywać pracownik zatrudniony na stanowisku malarza. W świetle zatem powołanego powyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. pracę w szczególnych warunkach stanowią między innymi prace malarskie konstrukcji na wysokości (wykaz A, dział V, poz. 6), prace polegające na malowaniu minią (wykaz A, dział III, poz. 72) oraz lakierowanie ręczne lub natryskowe - niezhermetyzowane (wykaz A, dział XIV, poz. 17). Należy przy tym pamiętać, iż wnioskodawca chcąc spełnić ten warunek do nabycia emerytury w obniżonym wieku, powinien stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywać którąkolwiek z tych prac.

Warto zauważyć, iż w powołanym rozporządzeniu nie wymieniono pozycji (poza działem III poz 72 - malowanie minią) odnoszącej się wprost do malowania konkretnymi farbami np. farbami olejnymi, chlorokauczukowymi, farbami emulsyjnymi, wapiennymi lub kredą. Jak wynika z ustaleń Sądu wnioskodawca w spornym okresie malował minią czasami nawet przez cały dzień, ale były też dni, kiedy malował krócej lub też nie wykonywał żadnych prac malarskich minią. Natomiast praca wskazana w dziale V poz. 6 nie odnosi się do rodzaju farby (substancji powłokotwórczej), ale do miejsca wykonywania czynności malarskich oraz do malowanych obiektów (konstrukcje na wysokości). Z relacji wnioskodawcy wynika, iż tylko czasami wykonywał również prace na wysokości, malując konstrukcje lub urządzenia wyżej usytuowane. Czynności takie nie wykonywał jednak codziennie i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie). W sposób logiczny wynikało to z opisu remontu danego obiektu tj. prac malarskich obejmujących różne urządzenia, elementy wyposażenia oraz ściany (piekarni, cukierni czy pomieszczenia sklepowego). Do tej kategorii nie można oczywiście zaliczyć malowania ścian i sufitów, gdyż nie są to konstrukcje. Czynności wnioskodawcy należało wreszcie ocenić pod katem trzeciej z w/w pozycji tj. pracy wskazanej w dziale XIV poz. 17 jako „lakierowanie ręczne lub natryskowe - nie zhermetyzowane”. Nawiązując do sygnalizowanego już postulatu ścisłej wykładni tych przepisowi należy zauważyć, iż nieprzypadkowo prawodawca w tym rozporządzeniu raz operuje pojęciem „malowanie” (np. w dziale III poz. 72 malowanie miną ), a raz „lakierowanie”. Na przykład w dziale V poz. 6 nie odwołano się do „prac lakierniczych” konstrukcji, lecz do prac malarskich konstrukcji. Ma to niewątpliwie związek z rozróżnieniem rodzajów substancji powłokotwórczych na farby i lakiery. Z ogólnodostępnej wiedzy encyklopedycznej wynika, że z punktu widzenia zarówno składu chemicznego jak i zastosowania oraz przeznaczenia nie są to pojęcia tożsame. Użyte w dziale XIV poz. 17 pojęcie „lakierowania” nie jest więc tożsame z pojęciem malowania farbami (np. olejnymi, emulsyjnymi czy wapiennymi). Farba składa się z substancji barwiących najczęściej w postaci pigmentów oraz substancji dodatkowych: wypełniaczy, spoiw, rozpuszczalników, substancji błonotwórczych i innych. Podstawową różnicą między lakierami i farbami jest niewielkie stężenie pigmentów i wypełniaczy lub całkowity ich brak w lakierze oraz często mniejsza lepkość lakieru w porównaniu do farby. Lakiery generalnie stosowane są w trzech celach: 1) uzyskania połyskliwej i gładkiej powierzchni z jednoczesnym zachowaniem naturalnej faktury materiału (np. słojów drewna); 2) zabezpieczenia powierzchni przed warunkami zewnętrznymi przy zachowaniu oryginalnej barwy powierzchni; 3) jako ostatnia warstwa nadająca połysk i zabezpieczająca głębsze warstwy wykonane przy użyciu farb kryjących. Przykładem lakierów są lakiery samochodowe czy lakiery do drewna.

Skoro prawodawca w dziale XIV poz. 17 używa pojęcia lakierowanie, a nie malowanie określonym rodzajem farb (jak ma to miejsce w przypadku malowania minią), to nie jest możliwie w świetle postulatu ścisłej wykładni omawianych przepisów zakwalifikowanie znacznej części prac opisywanych przez świadka i wnioskodawcę (np. malowania ścian farbami wapiennymi, malowania farbami emulsyjnymi, czy malowania urządzeń farbami olejnymi) pod tę pozycję wykazu. Znaczną część czynności wykonywanych przez wnioskodawcę w czasie procesu malowania różnych powierzchni i obiektów, różnymi farbami, nie można zatem przyporządkować do żadnej z wyżej wymienionych pozycji wykazu. Tym samym w świetle wskazanych wyżej okoliczności, nie można przyjąć, iż wnioskodawca w spornym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace w warunkach szczególnych.

Reasumując, Sąd Apelacyjny po ponownym przeanalizowaniu materiału dowodowego i po uzupełnieniu postępowania dowodowego, odmiennie niż Sąd pierwszej instancji ustalił, że wnioskodawca nie legitymuje się wymaganym stażem pracy w szczególnych warunkach, a co za tym idzie brak jest podstaw do przyznania mu emerytury w wieku obniżonym. Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny, orzekając na zasadzie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. informacje o jednostce

SSA Agata Pyjas - Luty SSA Krystian Serzysko SSA Dariusz Płaczek