Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 grudnia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Cezary Klepacz (spr.)

Sędziowie: SSO Magdalena Bajor-Nadolska

SSR del. Wiesław Stępniak

Protokolant: starszy protokolant sądowy Agnieszka Baran

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 28 grudnia 2016 r. w Kielcach

sprawy z powództwa E. W., K. W. i M. W. (1)

przeciwko (...) w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego w Sandomierzu

z dnia 30 maja 2016 r., sygn. akt I C 432/13

I. zmienia zaskarżony wyrok w punktach: I (pierwszym) podpunkt a) w całości
i zasądza od (...) w W. na rzecz E. W. odsetki ustawowe za opóźnienie od kwot: 20.000 (dwadzieścia tysięcy) złotych od dnia 17 grudnia 2012 roku do dnia zapłaty, 4.000 (cztery tysiące) złotych od dnia 29 lipca 2013 roku do dnia zapłaty, a w pozostałej części powództwo o odsetki oddala, II (drugim) w całości i zasądza od (...) w W. na rzecz K. W. kwotę 35.000 (trzydzieści pięć tysięcy) złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwot: 20.000 (dwadzieścia tysięcy) złotych od dnia 17 grudnia 2012 roku do dnia zapłaty, 4.000 (cztery tysiące) złotych od dnia 29 lipca 2013 roku do dnia zapłaty i 11.000 (jedenaście tysięcy) złotych od dnia 23 grudnia 2015 roku do dnia zapłaty,
a w pozostałej części powództwo oddala, IV (czwartym) w całości
i zasądza od (...) w W. na rzecz M. W. (1) kwotę 35.000 (trzydzieści pięć tysięcy) złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwot: 20.000 (dwadzieścia tysięcy) złotych od dnia
17 grudnia 2012 roku do dnia zapłaty, 4.000 (cztery tysiące) złotych od dnia 29 lipca 2013 roku do dnia zapłaty i 11.000 (jedenaście tysięcy) złotych od dnia 23 grudnia 2015 roku do dnia zapłaty, a w pozostałej części powództwo oddala;

II. oddala apelację w pozostałym zakresie;

III. zasądza od (...) w W. na rzecz E. W. kwotę 2.400 (dwa tysiące czterysta) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

IV. koszty postępowania apelacyjnego pomiędzy (...)w W. a K. W. i M. W. (1) wzajemnie znosi.

Sygn. akt II Ca 1317/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 30 maja 2016 r., sygn. akt I C 432/13, Sąd Rejonowy w Sandomierzu zasądził od (...) w W. na rzecz powodów: E. W. kwotę 46.500 zł wraz z ustawowymi odsetkami do dnia zapłaty, liczonymi w sposób szczegółowo wskazany (pkt I), K. W. i M. W. (1) kwoty po 45.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami do dnia zapłaty, liczonymi w sposób szczegółowo wskazany (pkt II i IV) oraz kwoty po 200 zł złotych miesięcznie, tytułem renty alimentacyjnej, wraz z ustawowymi odsetkami do dnia zapłaty (pkt III i V); oddalił dalej idące roszczenia (pkt VI); nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa kwotę 6.825 zł tytułem kosztów sądowych (pkt VII); zniósł wzajemnie między stronami koszty procesu (pkt VIII).

Sąd ten ustalił, że w dniu 15 grudnia 2011 r. został znaleziony martwy M. W. (2). Przyczyną zgonu była ostra niewydolność krążeniowo-oddechowa w następstwie ciężkiego urazu wielomiejscowego, głównie klatki piersiowej, z towarzyszącym zachłyśnięciem krwią do płuc. Został on potrącony przez pojazd inny niż samochód osobowy, np. samochód dostawczy lub ciężarowy, ale wobec niewykrycia sprawcy śledztwo w sprawie tego wypadku umorzono. Krew zmarłego zawierała l,7 promila alkoholu, a mocz – 3,8 promila alkoholu. (...) w K., decyzją z dnia 14 lutego 2012 r. przyznał E. W., K. W. i M. W. (1) rentę rodzinną od dnia 1 stycznia 2012 r. w łącznej kwocie 728,18 zł. Decyzją z dnia 28 grudnia 2011 r. (...) w S. przyznał E. W. dodatki do zasiłku rodzinnego na dzieci z tytułu samotnego wychowania w kwocie po 170 zł miesięcznie. Decyzją z dnia 17 października 2012r. Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny przyznał E. W., K. W. i M. W. (1) odszkodowanie za śmierć męża i ojca w kwocie po 6.000 zł oraz zwrot kosztów pogrzebu w kwocie 1.579,66 zł, przyjmując 70% przyczynienie się zmarłego do skutków zdarzenia, tj. po 20.000 zł odszkodowania dla każdego z powodów i 5.265,52 zł tytułem kosztów pogrzebu. Pismem z dnia 9 listopada 2012 r. powodowie zwrócili się do pozwanego o wypłatę zadośćuczynienia za krzywdę w wysokości 100.000 zł dla E. W. oraz po 80.000 zł dla dzieci zmarłego. Decyzją z dnia 7 grudnia 2012 r. (...)przyznał E. W. zadośćuczynienie za śmierć męża w kwocie 7.500 zł, a K. W. i M. W. (1) w kwocie po 9.000 zł, przyjmując 70% przyczynienie się zmarłego do skutków zdarzenia, tj. po 30.000 zł zadośćuczynienia dla każdego z małoletnich powodów i 25.000 zł dla E. W.. Decyzją z dnia 25 lutego 2015 r. pozwany przyznał małoletnim powodom rentę alimentacyjną od dnia 1 stycznia 2012 r. w wysokości po 180 zł miesięcznie.

Sąd Rejonowy wskazał, że w dacie zgonu M. W. (2) miał 27 lat. Z zawodu był stolarzem, ale pracował jako mechanik na podstawie umowy o pracę w Firmie Handlowo-Usługowej (...) w D., z miesięcznym wynagrodzeniem w wysokości 1.600 zł brutto. Podejmował dodatkową pracę, osiągając miesięcznie wynagrodzenie w łącznej kwocie około 2.500-3.000 zł. Zamieszkiwał z rodziną w mieszkaniu komunalnym o powierzchni 36 m ², wspólnie z matką żony, jej siostrą oraz bratem W. i jego rodziną. E. W. w chwili śmierci męża miała 35 lat. Pracowała w S. w firmie świadczącej usługi kurierskie, z miesięcznym wynagrodzeniem w kwocie około 700 zł brutto. K. W. w chwili śmierci ojca miała 9 lat i uczęszczała do drugiej klasy szkoły podstawowej, a M. W. (1) miał 5 lat i rozpoczął edukację przedszkolną. W wyniku przeżyć związanych z utratą najbliższej osoby, powód nie chciał chodzić do przedszkola, miał kłopoty ze snem, moczył się w nocy. M. W. (1) został zaliczony do osób niepełnosprawnych od dnia 23 października 2015 r. do dnia 31 grudnia 2016 r. Strata męża spowodowała u E. W. szereg reakcji emocjonalnych, pogorszenie sprawności fizycznej i psychicznej. Okres żałoby uległ wydłużeniu – wystąpiły u niej nerwicowe zaburzenia emocjonalne. Powódka wymagała terapii psychologicznej, którą podjęła dopiero w marcu 2015 r., w ramach pomocy MOPS.

Dalej Sąd rozważył kwestię przyczynienia się zmarłego do wypadku, opisując przyczyny śmierci M. W. (2), ze szczególnym uwzględnieniem wpływu stwierdzonego w jego organizmie stężenia alkoholu. Sąd wskazał na opinię biegłego A. R., który stwierdził, że nie da się ustalić, jakie czynniki zadecydowały o znalezieniu się ofiary na jezdni i że brak jest danych do stwierdzenia, że krytyczne zdarzenie wynikało ze stanu nietrzeźwości, który nie może być identyfikowany ze sprawstwem. Z opinii biegłego A. G. wynika, że poszkodowany przechodził przez jezdnię w miejscu niedozwolonym i to on wywołał zagrożenie w ruchu drogowym, co oznacza że przyczynił się do wypadku co najmniej w 51%. Biegły z zakresu laboratoryjnej toksykologii medycznej R. C. wskazał, że alkohol etylowy może powodować zwiększenie pewności siebie, znaczne zaburzenia i przedłużenie reakcji psychomotorycznej pieszego – znaczne opóźnienie reagowania na zagrożenie (przeszkodę), pobudzenie, zwiększoną ruchliwość, niezborność ruchów, nadmierną wesołość bez powodu, a także zanik samokontroli, równowagi, wymioty, zachowanie niebezpieczne dla otoczenia. Stężenie alkoholu we krwi na poziomie 1,7 promila w znaczący sposób upośledza prawidłowe reakcje na pojawiające się zagrożenie na drodze.

Sąd Rejonowy podniósł, że pozwany uznał co do zasady swoją odpowiedzialność, zgodnie z art. 98 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych . Kwestią sporną pozostawała wysokość należnego powodom odszkodowania i zadośćuczynienia oraz renty alimentacyjnej na rzecz małoletnich, w związku z zakresem przyczynienia się zmarłego do skutków zdarzenia. Sąd uznał, że do wypadku doszło na skutek zachowania niezidentyfikowanego kierowcy i samego poszkodowanego, przy czym opinie biegłych dają podstawę do przyjęcia, że M. W. (2) i kierowca pojazdu w takim samym stopniu przyczynili się do tego. Nie można w sprawie ustalić, czy alkohol ujawniony we krwi zmarłego wpłynął na jego zachowanie na drodze, jak również nie można stwierdzić, że kierowca samochodu także nie znajdował się w stanie nietrzeźwości.

Sąd uznał żądanie pozwu za zasadne i zasądził od pozwanego na rzecz E. W. kwotę 46.500 zł wraz z ustawowymi odsetkami, w tym 42.500 zł tytułem zadośćuczynienia i 4.000 zł za pogorszenie sytuacji życiowej, podnosząc że powódka, wskutek śmierci męża, została pozbawiona możliwości realizacji planów życiowych, np. zmiany miejsca zamieszkania, na nią spadł w całości obowiązek wychowania i utrzymania rodziny, a stało się to tym trudniejsze, że nadal znajduje się ona w złym stanie emocjonalnym. Na rzecz małoletnich powodów zasądzono z kolei kwoty po 45.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi i kwoty po 200 zł miesięcznie, tytułem renty alimentacyjnej. Na zasądzoną sumę składa się zadośćuczynienie w kwotach po 41.000 zł oraz odszkodowanie za pogorszenie sytuacji życiowej w kwotach po 4.000 zł. Dzieci doznały krzywdy przez utratę jednego z rodziców, pogorszyła się ich sytuacja życiowa, gdyż straciły oparcie materialne, albowiem to ojciec zapewniał rodzinie główne źródło utrzymania.

Odsetki ustawowe zasądzono na podstawie art. 481 § l k.c., a o kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 102 w zw. z art. 108 § 1 k.p.c.

Apelację od tego orzeczenia wywiódł pozwany, zaskarżając wyrok w części zasądzającej na rzecz powodów kwoty po 33.000 zł wraz z odsetkami, nakazującej ściągnięcie od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa kwoty 6.825 zł tytułem kosztów sądowych i znoszącej wzajemnie koszty procesu, zarzucając:

1.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie oceny dowodów w sposób przekraczający granicę swobodnej ich oceny, a to:

- pominięcie obiektywnie i rażąco nieprawidłowego zachowania się poszkodowanego w chwili wypadku (stan nietrzeźwości w czasie korzystania z drogi publicznej i znajdowanie się na jezdni, gdzie pieszy może przebywać jedynie warunkowo), co stanowiło istotną jego przyczynę i doprowadziło do zwiększenia rozmiarów szkody,

- pominiecie, że biegły z zakresu toksykologii wskazał w opinii, iż stężenie alkoholu we krwi na poziomie l,7 promila w znaczący sposób upośledza prawidłowe reakcje na pojawiające się zagrożenie na drodze, a powódka podała, że ,,mąż czasami pił alkohol”, co oznacza, że poszkodowany nie miał podwyższonej tolerancji na alkohol i reagował na jego wysokie stężenie,

- pominięcie, że poszkodowany był ubrany w odzież o ciemnych kolorach, bez elementów odblaskowych, co powodowało, że jego sylwetka była trudna do rozpoznania przez kierujących pojazdami;

- pominięcie, że pieszy przechodził w miejscu niedozwolonym i to on wywołał zagrożenie w ruchu drogowym;

2.  naruszenie art. 231 k.p.c. poprzez błędne zastosowanie i ustalenie, że w sprawie można założyć, iż kierujący pojazdem znajdował się pod wpływem alkoholu;

3.  naruszenie art. 362 k.c. poprzez jego niezastosowanie, gdy w sprawie należało uznać stopień przyczynienia w wysokości 70%, jako że nieprawidłowe zachowanie poszkodowanego było przeważającą przyczyną zaistnienia zdarzenia, które doprowadziło jego śmierci;

4.  naruszenie art. 362 k.c. w zw. z art. 3 ust 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. ustawy – Prawo o ruchu drogowym poprzez nieprawidłowe zastosowanie i błędne ustalenie, że zachowaniu poszkodowanego nie można zarzucić nieprawidłowości uzasadniających uwzględnienie zarzutu przyczynienia się poszkodowanego do wypadku;

5.  naruszenie art. 11 ust 1. w zw. z art. 3 ust. 1 cyt. ustawy poprzez niezastosowanie i pominięcie, że poszkodowany był obowiązany zachować szczególną ostrożność i unikać działania, które mogłoby spowodować zagrożenie na drodze, a w przypadku poruszania się jezdnią obowiązany był ustąpić miejsca nadjeżdżającemu pojazdowi;

6.  naruszenie art. 4 cyt. ustawy poprzez pominięcie, że kierujący miał prawo liczyć, iż inni uczestnicy ruchu drogowego przestrzegają przepisów prawa ruchu drogowego, nie miał zatem obowiązku przewidzieć, że na drodze zastanie leżącego pieszego w stanie nietrzeźwości;

7.  naruszenie art. 86 k.w. poprzez pominięcie, że zachowanie poszkodowanego było na tyle nieprawidłowe i naganne z punktu widzenia zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym, iż stanowi czyn zabroniony;

8.  naruszenia art. 446 § 3 k.c. poprzez jego niewłaściwą wykładnię i pominięcie, że odszkodowanie ma na celu zrekompensowanie rzeczywistego znacznego pogorszenia sytuacji życiowej najbliższej rodziny zmarłego, co nie zostało udowodnione;

9.  naruszenie art. 446 § 3 w zw. z art. 6 k.c. poprzez pominięcie, że powodowie nie udowodnili, jakie były możliwości zarobkowe poszkodowanego, a sumy uzyskiwane z prac dorywczych zostały ustalone wyłącznie na podstawie zeznań powódki i jej brata; nie wskazano też, jakie były usprawiedliwione potrzeby powodów i w jaki sposób poszkodowany je zaspokajał, co skutkowało błędnym zasądzeniem na rzecz powodów sumy odszkodowania, gdy kwoty wypłacone w toku likwidacji były adekwatne do sytuacji życiowej i majątkowej powodów oraz poszkodowanego;

10.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny dowodów w sposób przekraczający granicę swobodnej ich oceny oraz w sposób niewszechstronny i nielogiczny, polegający na tym, że:

- Sąd pominął, iż opinia biegłych, zeznania świadków i powodów doprowadziły do ustalenia sytuacji rodzinnej powodów oraz więzi łączącej ich z poszkodowanym, aktualnego stanu zdrowia powodów i pełnego rozmiaru krzywdy, w związku z czym odpowiednia suma zadośćuczynienia została ustalona dopiero na etapie ogłoszenia wyroku, co skutkowało błędnym ustaleniem terminu naliczania odsetek,

- Sąd pominął, że powodowie dopiero podczas przesłuchania mieli możliwość wiążącego wypowiedzenia się co do rozmiaru doznanej krzywdy i jej oceny z perspektywy czasu, co powinno skutkować zasądzeniem odsetek od zadośćuczynienia od dnia ogłoszenia wyroku,

- Sąd pominął, że wydana w sprawie opinia biegłego z zakresu rekonstrukcji wypadków drogowych dopiero na etapie zamknięcia rozprawy pozwoliła ustalić zakres przyczynienia poszkodowanego, a tym samym zakres odpowiedzialności pozwanego, co powinno skutkować zasądzeniem odsetek od zadośćuczynienia od dnia ogłoszenia wyroku;

11.  naruszenie art. 481 § 1 k.c. poprzez poprzez uznanie, że przed datą ogłoszenia wyroku strona pozwana miała możliwość wypłaty należnego zadośćuczynienia, podczas gdy dopiero w wyroku ustalona została odpowiedzialność pozwanego, jej zakres i przesłanki stanowiące podstawę zasądzenia zadośćuczynienia i miarkowania jego wysokości;

12.  naruszenie art. 446 § 4 k.c., gdyż w przypadku zasądzenia zadośćuczynienia na tej podstawie odsetki należą się od daty wyrokowania;

13.  naruszenie art. 359 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie i pominięcie, iż dopiero data prawomocnego wyroku zapadłego w sprawie o zadośćuczynienie stwarza sytuację prawną wymagalności długu;

14.  naruszenie art. 109 pkt 1 i 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych poprzez nieuwzględnienie, iż przepis ten zobowiązuje pozwanego do wypłaty kwoty w terminie 30 dni jedynie w przypadkach, w których nie istnieje konieczność dokonania wyjaśnień, od których zależy zasadność lub wysokość świadczenia, poprzez orzeczenie odsetek za okres wcześniejszy niż dzień uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie.

Wskazując na to, pozwany wniósł o zmianę wyroku i oddalenie powództwa w zaskarżonej części, stosunkowe obciążenie powodów kosztami postępowania za pierwszą instancję i zasądzenie od powodów kosztów postępowania apelacyjnego.

Powodowie wnosili o oddalenie apelacji i zasądzenie na ich rzecz od strony przeciwnej kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja zasługuje jedynie na częściowe uwzględnienie.

Sąd Rejonowy prawidłowo przeprowadził postępowanie dowodowe, dokonując następnie oceny wiarygodności i mocy dowodów zgodnie z wymogami art. 233 § 1 k.p.c. Poczynione na tej podstawie ustalenia Sąd odwoławczy przyjął za własne.

Przede wszystkim należy jednak podkreślić, że pozwany uznał co do zasady wszystkie zgłoszone przez powodów roszczenia, tj. żądanie zwrotu kosztów pogrzebu, renty, odszkodowania i zadośćuczynienia, przyznając je i wypłacając już na etapie postępowania likwidacyjnego. Oznacza to, że przedmiotem sporu była jedynie wysokość renty, odszkodowania i zadośćuczynienia oraz rzutujący na nią stopień przyczynienia się poszkodowanego do wypadku komunikacyjnego, w którym zginął. W apelacji pozwany nie kwestionował wysokości renty przyznanej małoletnim powodom na podstawie art. 446 § 2 k.c. Wyjaśnienie to jest istotne z uwagi na sposób sformułowania niektórych zarzutów apelacyjnych, o czym w dalszej części uzasadnienia.

Sąd Rejonowy ustalił, że zachowanie M. W. (2), w tym jego nietrzeźwość i przechodzenie przez jezdnię w miejscu do tego niedozwolonym, stanowiły przyczynienie się do wypadku komunikacyjnego. W oparciu o opinie biegłych Sąd ten przyjął, że poszkodowany i nieznany kierowca pojazdu, który go potrącił, odpowiadają za zdarzenie w tym samym stopniu. Zbędna jest zatem polemika z zarzutami apelacyjnymi stawianymi w tym zakresie. Co do zarzutu naruszenia art. 231 k.p.c., należy wyjaśnić, że Sąd Rejonowy nie ustalił, iż kierowca również znajdował się pod wpływem alkoholu, ale stwierdził, że wobec braku danych w tym przedmiocie, nie można takiego przypuszczenia kategorycznie wykluczyć. Tak samo bezprzedmiotowe są zarzuty naruszeniu art. 3, 4 i 11 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym , skoro ustalono, że M. W. (2) naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Nie ma natomiast żadnych podstaw, by twierdzić, że kierowca, który zbiegł z miejsca zdarzenia, nie ponosi żadnej winy za wypadek, w sytuacji, gdy już samo takie zachowanie przemawia na jego niekorzyść. Bezpodstawna jest ocena, że zachowanie pieszego wyczerpało znamiona wykroczenia z art. 86 k.w., skoro wiedza o okolicznościach wypadku jest ograniczona, a odtworzenie dokładnego jego przebiegu okazało się niemożliwe. Zupełnie niezrozumiałe jest natomiast twierdzenie skarżącego, usprawiedliwiające zachowanie nieznanego kierowcy w kontekście zarzutu naruszenia art. 4 cyt. ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r., poprzez tłumaczenie, że nie mógł on przewidzieć, iż pieszy będzie leżał na jezdni. Taka wersja zdarzenia została bowiem wykluczona przez biegłego A. G., który wyjaśnił, że ślady na miejscu zdarzenia włączają taką możliwość. Tym samym żądanie ustalenia przyczynienia się M. W. (2) do zdarzenia wyrządzającego szkodę w 70% jest nieuprawnione. Pozwany nie wykazał, że zachowanie poszkodowanego doprowadziło do wypadku w większym stopniu niż działanie nieustalonego kierowcy. O tym zaś, czy poszkodowany przyczynił się do powstania szkody, a jeżeli tak, to w jakim zakresie, decyduje sąd w granicach wyznaczonych przez art. 362 k.c. Rozważeniu podlegają m.in.: nieprawidłowe zachowanie się poszkodowanego, porównanie stopnia winy obu stron, rozmiar doznanej krzywdy i ewentualne szczególne okoliczności danego przypadku (por. uzasadnienie Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2014 r., I CSK 295/13, LEX nr 1496314).

W ramach zarzutu naruszenia art. 362 k.c. należało natomiast uznać, że Sąd Rejonowy nieprawidłowo ustalił wysokość zadośćuczynienia należnego małoletnim powodom. Należy bowiem przyjąć, że odpowiednie zadośćuczynienie, w rozumieniu art. 446 § 4 k.c., to suma po 80.000 zł na rzecz każdego z nich, jakiej domagali się w postępowaniu likwidacyjnym. Przyjmując 50% przyczynienie się poszkodowanego, należało uznać żądania w tym zakresie za zasadne do kwot po 40.000 zł. Skoro pozwany wypłacił z tego tytułu kwoty po 9.000 zł, to zasądzeniu na rzecz K. W. i M. W. (1) podlegały kwoty po 31.000 zł. Zadośćuczynienie dla E. W. zostało ustalone poprawnie, przy założeniu, że powinna je ona otrzymać w żądanej pierwotnie kwocie 100.000 zł. Świadczenie to, przy 50% przyczynieniu się M. W. (2), wynosi 50.000 zł, z czego 7.500 zł zostało już wypłacone. Do zapłaty pozostaje zatem kwota 42.500 zł. Zaznaczyć przy tym warto, że apelujący nie wskazał sumy, jaka – jego zdaniem – stanowi odpowiednie zadośćuczynienie, koncentrując się na stopniu przyczynienia się pieszego do szkody. Przyznane powodom sumy nie odbiegają zaś od świadczeń zasądzanych w podobnych pod względem faktycznym przypadkach, a uwzględniają m.in.: doznany przez powodów wstrząs psychiczny, powstałe poczucie osamotnienia i żalu, utratę wsparcia psychicznego, zaburzenia w funkcjonowaniu rodziny, zachwianie poczucia bezpieczeństwa, a w przypadku małoletnich dodatkowo – pozbawienie udziału w ich wychowaniu ojca (por. wyrok Sądu Najwyższego dnia 17 kwietnia 2015 r., III CSK 173/14, LEX nr 1745796).

Zarzut naruszenia art. 446 § 3 w zw. z art. 6 k.c. jest w całości chybiony. W apelacji podniesiono bowiem, że nie zostały udowodnione przesłanki przyznania powodom odszkodowania przewidzianego w tym przepisie, gdyż nie wykazali oni znacznego pogorszenia swojej sytuacji życiowej na skutek śmierci M. W. (2), co jest niezrozumiałe w świetle ustaleń poczynionych przez samego pozwanego w postępowaniu likwidacyjnym, w którym uznał on takie żądania za uprawnione, przyjmując, że odszkodowanie winno wynosić dla każdego z powodów po 20.000 zł, a jedynie przyjęty stopień przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody skutkował wypłatą tego świadczenia w kwotach po 6.000 zł. Sąd Rejonowy prawidłowo zatem zasądził na rzecz powodów dodatkowo po 4.000 zł, ustalając 50% przyczynienie się M. W. (2) (20.000 zł × 50% = 10.000 zł – 6.000 zł). Roszczenie to dotyczy wyrównania tzw. szkody pośredniej, ale jest ściśle związane z osobą zmarłego, stąd jego przyczynie się do powstania szkody nie pozostaje bez wpływu na wysokość tego świadczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2012 r., I CSK 660/11, LEX nr 1228769). Wyjaśnić jeszcze należy, że pozwany błędnie powołuje się na niewłaściwą ocenę możliwości zarobkowych poszkodowanego i usprawiedliwionych potrzeb powodów, gdyż są to przesłanki przyznania renty z art. 446 § 2 k.c. Odszkodowanie z art. 446 § 3 k.c. służy również naprawieniu szkody majątkowej, ale każde z tych świadczeń ma na celu wyrównanie innego uszczerbku. Przesłanką ostatnio wymienionego (a nie kryterium jego wysokości) jest znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej członków najbliższej rodziny zmarłego, a to pozwany sam uznał. Nie jest możliwe dokładne wyliczenie szkody podlegającej wyrównaniu na podstawie tego przepisu, stąd też wysokość przyznawanych na tej podstawie świadczeń jest ustalana w oparciu o kryteria o charakterze ocennym. Nie ulega jednak wątpliwości, że wskutek śmierci M. W. (2) doszło do znacznego pogorszenia obecnej sytuacji materialnej powodów, skoro utracili oni dochody uzyskiwane przez męża i ojca, a ciężar utrzymania trzyosobowej rodziny musiała przejąć E. W.. Nie można pomijać negatywnego wpływu śmierci M. W. (2) na trudne do oszacowania obniżenie poziomu życia powodów w przyszłości. Wysokość przyznanego odszkodowania nie może być uznana za wygórowaną. Zmarły był osobą młodą i zdrową, pracował zawodowo i zarabiał na utrzymanie rodziny.

Częściowo zasadny jest zarzut nieprawidłowego rozstrzygnięcia o odsetkach ustawowych za opóźnienie. W apelacji powoływano się na naruszenie szeregu przepisów: art. 233 § 1 k.p.c., art. 481 § 1, 446 § 4 i 359 k.c., a nawet art. 109 pkt 1 i 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych , ale w większości argumentacja ta jest chybiona. Przede wszystkim podnieść należy, iż wyrok sądu przyznający zadośćuczynienie za doznaną krzywdę ma charakter deklaratoryjny (por. wyrok Sądu Najwyższego z 22 lutego 2007 r., I CSK 433/06, LEX nr 274209). Z kolei świadczenie należne powodom powinno być wypłacone w terminie określonym przez art. 14 ust. 1 i 2 oraz art. 109 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych . Obowiązek jego spełnienia co do zasady powstaje bowiem po wezwaniu do zapłaty (art. 455 k.c.), tj. po zgłoszeniu szkody wraz ze skonkretyzowanym co do wysokości roszczeniem. Wymagalność roszczenia o zadośćuczynienie za krzywdę, a tym samym i początkowy termin naliczania odsetek za opóźnienie w zapłacie tego świadczenia, może się natomiast różnie kształtować w zależności od okoliczności sprawy. Terminem, od którego należą się odsetki za opóźnienie w zapłacie może być zarówno dzień poprzedzający wydanie wyroku zasądzającego to świadczenie, jak i dzień wyrokowania (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 18 lutego 2011 r., I CSK 243/10, LEX nr 848109, z dnia 30 stycznia 2004 r., I CK 131/03, OSNC 2005/2/40, z dnia 4 listopada 2008 r., II PK 100/08, OSNP 2010, nr 10, poz. 108, z dnia 9 września 1999 r., II CKN 477/98, LEX nr 477661). Ubezpieczyciel, jako profesjonalista korzystający z wyspecjalizowanej kadry i w razie potrzeby z pomocy rzeczoznawców, zobowiązany jest do ustalenia przesłanek swojej odpowiedzialności, czyli samodzielnego i aktywnego wyjaśnienia okoliczności wypadku i wysokości powstałej szkody. Bierne oczekiwanie na wynik toczącego się procesu naraża go na ryzyko popadnięcia w opóźnienie lub zwłokę w spełnieniu świadczenia odszkodowawczego (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2011 r., V CSK 38/11, LEX nr 1129170).

Powodowie zgłosili pozwanemu swoje roszczenia o zadośćuczynienie w konkretnych kwotach w piśmie z dnia 9 listopada 2012 r. Skutkuje to powstaniem opóźnienia uzasadniającego żądanie odsetek ustawowych od dnia 17 grudnia 2012 r. co do kwot po 20.000 zł, zgodnie z żądaniem pozwu. Natomiast odsetki od kwot odszkodowania przyznanego w postępowaniu sądowym w wysokości po 4.000 zł należały się od daty doręczenia pozwanemu odpisu pozwu, tj. od dnia 29 lipca 2013 r., ponieważ we wskazanym piśmie powodowie domagali się tylko zadośćuczynienia, a zatem dopiero w pozwie zawarte zostało wezwanie do zapłaty odszkodowania. Odsetki od kwot po 11.000 zł, przyznanych małoletnim powodom tytułem zadośćuczynienia, należne są z kolei od daty doręczenia pozwanemu odpisu pisma procesowego, w którym rozszerzono powództwo.

Mając to na uwadze, zgodnie z art. 386 § 1 k.p.c., zmieniono zaskarżony wyrok:

- w pkt I podpunkt a) w całości i zasądzono od Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego w W. na rzecz E. W. odsetki ustawowe za opóźnienie od kwot: 20.000 zł od dnia 17 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty i 4.000 zł od dnia 29 lipca 2013 r. do dnia zapłaty, a w pozostałej części powództwo o odsetki w tym zakresie oddalono;

- w pkt II w całości i zasądzono od pozwanego na rzecz K. W. kwotę 35.000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwot: 20.000 zł od dnia 17 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty, 4.000 zł od dnia 29 lipca 2013 roku do dnia zapłaty i 11.000 zł od dnia 23 grudnia 2015 r. do dnia zapłaty, a w pozostałej części oddalono powództwo;

- w pkt IV w całości i zasądzono od pozwanego na rzecz M. W. (1) kwotę 35.000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwot: 20.000 zł od dnia 17 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty, 4.000 zł od dnia 29 lipca 2013 r. do dnia zapłaty i 11.000 zł od dnia 23 grudnia 2015 r. do dnia zapłaty, a w pozostałej części oddalono powództwo (pkt I).

W pozostałym zakresie oddalono apelację jako bezzasadną na podstawie art. 385 k.p.c. (pkt II).

O kosztach postępowania apelacyjnego w sprawie z powództwa E. W. orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 108 § 1 zdanie pierwsze k.p.c., zasądzając od pozwanego na jej rzecz kwotę 2.400 zł, stanowiącą wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości przewidzianej w § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800) w zw. z § 2 rozporządzenia zmieniającego z dnia 3 października 2016 r. (Dz. U. z 2016 r., poz. 1668), gdyż apelacja została tu uwzględniona jedynie w zakresie odsetek i to tylko częściowo, a zgodnie z art. 20 k.p.c., do wartości przedmiotu sporu (zaskarżenia), od której uzależniona jest wysokość wynagrodzenia pełnomocników stron, nie wlicza się tych świadczeń (pkt III).

Natomiast o kosztach postępowania apelacyjnego pomiędzy pozwanym a małoletnimi powodami, na które składają się wynagrodzenia pełnomocników stron i opłata od apelacji poniesiona przez pozwanego, orzeczono na podstawie art. 100 zdanie pierwsze w zw. z art. 108 § 1 zdanie pierwsze k.p.c., przy uwzględnieniu wyniku sporu, także w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji (powództwa K. W. i M. W. (1) zostały ostatecznie uwzględnione w mniej niż połowie) i wysokości tych kosztów poniesionych przez każdą ze stron (pkt IV).

SSO Magdalena Bajor-Nadolska SSO Cezary Klepacz SSR (del.) Wiesław Stępniak