Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 lutego 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 stycznia 2017 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa: A. S. (1), J. S. (1), J. S. (2) , M. S., A. S. (2), Z. K., L. S., A. F., E. Z., I. K.

przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Nadleśniczego Nadleśnictwa (...)zastępowanego przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej

o zapłatę

na skutek apelacji powodów od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 22 października 2015 roku, sygn. akt II C 306/12

I. zmienia zaskarżony wyrok:

1. w części oddalającej powództwo (pkt 11) w ten sposób, że niezależnie od kwot zasądzonych w pkt 1-10 wyroku, zasądza od pozwanego Skarbu Państwa na rzecz powodów:

- A. S. (1) kwotę 26712,19 zł (dwadzieścia sześć tysięcy siedemset dwanaście 19/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie poczynając od dnia 1 lipca 2014 r.,

- J. S. (1) kwotę 26712,19 (dwadzieścia sześć tysięcy siedemset dwanaście 19/100) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie poczynając od dnia 1 lipca 2014 r.,

- J. S. (2) kwotę 26712,19 (dwadzieścia sześć tysięcy siedemset dwanaście 19/100) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie poczynając od dnia 1 lipca 2014 r.,

- L. S. kwotę 26712,19 (dwadzieścia sześć tysięcy siedemset dwanaście 19/100) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie poczynając od dnia 1 lipca 2014 r.,

- M. S. kwotę 26712,19 (dwadzieścia sześć tysięcy siedemset dwanaście 19/100) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie poczynając od dnia 1 lipca 2014 r.,

- A. S. (2) kwotę 26712,19 (dwadzieścia sześć tysięcy siedemset dwanaście 19/100) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie poczynając od dnia 1 lipca 2014 r.,

- A. F. kwotę 40068,28 (czterdzieści tysięcy sześćdziesiąt osiem 28/100) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie poczynając od dnia 1 lipca 2014 r.,

- E. Z. kwotę 40068,28 (czterdzieści tysięcy sześćdziesiąt osiem 28/100) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie poczynając od dnia 1 lipca 2014 r.,

- powódki I. K. kwotę 17172,12 (siedemnaście tysięcy sto siedemdziesiąt dwa 12/100) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie poczynając od dnia 1 lipca 2014 r.,

- Z. K. kwotę 17172,12 (siedemnaście tysięcy sto siedemdziesiąt dwa 12/100) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie poczynając od dnia 1 lipca 2014 r.;

2. w pkt 12 w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 22370 (dwadzieścia dwa tysiące trzysta siedemdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

3. w pkt 15 o tyle, że w miejsce kwoty 657,81 zł nakazuje pobrać od pozwanego kwotę 7812,44 (siedem tysięcy osiemset dwanaście 44/100) zł;

4. uchyla orzeczenie o kosztach procesu zawarte w pkt 13 i 14 wyroku;

II. zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 20 942 (dwadzieścia tysięcy dziewięćset czterdzieści dwa) zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Grzegorz Stojek SSA Barbara Kurzeja SSA Iwona Wilk

Sygn. akt V ACa 343/16

UZASADNIENIE

Powodowie wnieśli o zasądzenie na ich rzecz solidarnie od pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Nadleśniczego Nadleśnictwa (...) kwoty 300.000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 1 lipca 2014 r. tytułem zwrotu uzyskanych pożytków i wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z przez pozwanego w okresie od 30 lipca 2000r. do 30 lipca 2010 r. z przejętych bezprawnie od poprzedników prawnych powodów - na mocy dekretu PKWN z dnia 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa ( Dz. U. z 1944 r. Nr 15 poz. 82) - nieruchomości leśnych, stanowiących 10 parceli o łącznej powierzchni 30 ha 82 a 86 m ^{( 2)}. Wskazali, że nie podlegały one przejęciu, gdyż przed 1.09.1939 r. zostały podzielone prawnie lub faktycznie na parcele o powierzchni nie większej niż 25 ha, a te – w myśl art.1 ust.1 i 3 dekretu nie podlegały nacjonalizacji, co stwierdził Sąd Rejonowy w Jastrzębiu – Zdroju w wyroku z dnia 12 stycznia 2010 r., którym usunął niezgodność między stanem prawnym ujawnionym w księgach wieczystych z rzeczywistym stanem prawnym poprzez wykreślenie w dziale II księgi dotychczasowego właściciela – Skarbu Państwa i wpisaniu powodów w jego miejsce i w związku z czym pozwany w dniu w dniu 30 lipca 2010 r. przeniósł na powodów posiadanie nieruchomości.

W ocenie powodów, pozwany był posiadaczem samoistnym nieruchomości w złej wierze, gdyż brak podstaw do jej przejęcia można było ustalić na podstawie operatów katastralnych i księgi wieczystej i w związku z tym ich roszczenie uzasadnia treść art. 225 k.c. w związku z art. 224 §2 k.c. Nadto powodowie zarzucili, że pozwany wiedział, iż powodowie upominają się o zwrot niesłusznie zabranej im nieruchomości i winien był dołożyć staranności, aby przeanalizować podstawę nabycia gruntów, a ostatecznie zwrócić je powodom (ich poprzednikom prawnym), jako prawowitym właścicielom.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i przyznając przywołane w pozwie okoliczności odnośnie przejęcia majątku leśnego poprzedników prawnych powodów oraz ostateczne protokólarne przekazanie nieruchomości w posiadanie powodów w wykonaniu wyroku Sądu Rejonowego w Jastrzębiu Zdroju podniósł zarzut przedawnienia roszczenia powodów jako nieudowodnionego wobec niezgłoszenia w pozwie złożonym w dniu 22 października 2012 r. twierdzeń i dowodów na poparcie ich roszczeń. Wskazał na obowiązujący w tym okresie system prekluzji dowodowej i zarzucił, że powodowie nie przedstawili wyciągów z rejestrów gruntów, księgi wieczystej ani też żadnych wyrysów, czy wypisów odnośnie nieruchomości objętych postępowaniem. Zarzucił, że skoro wyrok Sądu Rejonowego usuwający niezgodność między stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej zapadł w dniu 12 stycznia 2010 r., to należy przyjąć, że do momentu wydania wyroku ówczesny posiadacz (pozwany Skarb Państwa ) posiadał przymiot dobrej wiary odnośnie władania przedmiotową nieruchomością. Wskazał, że okoliczności towarzyszące władaniu nieruchomością przez Skarb Państwa, takie jak: wpis w księdze wieczystej, brak wcześniejszego kwestionowania prawa własności przedmiotowej nieruchomości przez powodów, prowadzenie przez pozwanego racjonalnej gospodarki leśnej na nieruchomości objętej postępowaniem oraz dokonywanie nakładów na tej nieruchomości, dają podstawę do uznania, że był on posiadaczem w dobrej wierze. O ile zatem powodowie zgłaszają roszczenia przeciwko Skarbowi Państwa, to mogą to czynić dopiero od dnia, w którym pozwany utracił w sposób jednoznaczny przymiot dobrej wiary odnośnie prawa własności nieruchomości objętych postępowaniem, co nastąpiło najwcześniej w dniu wydania wyroku przez Sąd Rejonowy w Jastrzębiu Zdroju z dnia 12.01.2010 r.

Wyrokiem z dnia 22 października 2015 roku Sąd Okręgowy zasądził od Pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanemu przez Nadleśniczego Nadleśnictwa (...) na rzecz każdego z powodów:

- A. S. (1), J. S. (1), J. S. (2), L. S., M. S. i A. S. (2) po 2454,48 zł,

- A. F. i E. Z. po 3.681,72 zł,

- Z. K. i I. K. po 1.577,88 zł,

oddalił powództwo w pozostałej części oraz orzekł o kosztach procesu ustalając, co następuje.

Pozostaje poza sporem, że nieruchomości stanowiące w 1945 r. własność poprzedników prawnych powodów - B. S. i jego żony G. przejęte zostały z mocy prawa na własność Państwa na podstawie dekretu PKWN z dnia 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa. Protokół przejęcia majątku leśnego, sporządzony został 25 marca 1945 r. w trybie §1 i 2 Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 20 stycznia 1945 r. w sprawie wykonania dekretu stanowiąc podstawę wpisu prawa własności na rzecz Skarbu Państwa zgodnie z dyspozycją art. 6 ust. 1 dekretu o lasach. Pomimo, że (...) w R. miało świadomość, że przedmiotowe nieruchomości, o ogólnej powierzchni 32ha 12a, składały się z dwóch oddzielnie położonych obiektów, co wynika z pisma skierowanego do B. S. z dnia 22 marca 1960 r., k. 83, to w dniu 14.01.1966 r., złożony został wniosek o wpis prawa własności na rzecz Skarbu Państwa.

Spadkobiercy B. i G. S. zwracali się do Ministerstwa Przekształceń Własnościowych w W. o zwrot lasów „ nieprawnie przejętych”, jednakże ich starania kończyły się odmową, co utwierdzało poprzedników prawnych pozwanego o ich prawie własności nieruchomości. I tak na przykład pismem z dnia 7.02.1994 r. Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa zawiadomiło B. S., że brak jest podstaw prawnych do zwrotu przejętych nieruchomości leśnych (k.84 i 86 akt).

Wyrokiem z dnia 12 stycznia 2010 r. w sprawie sygn. I C 141/09 Sąd Rejonowy w Jastrzębiu Zdroju usunął niezgodność między stanem prawnym ujawnionym w księgach wieczystych, a rzeczywistym stanem poprzez wykreślenie z działu II tych ksiąg jako właściciela Skarbu Państwa i wpisanie w to miejsce następców prawnych poprzednich właścicieli, stwierdzając w uzasadnieniu wyroku, że las, który przed dniem 1 września 1939 r. został podzielony na parcele nie większe niż 25 ha nie przechodził z mocy prawa na własność Skarbu Państwa, a takie były parcele B. i G. S..

Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa otrzymała odpis pozwu w tej sprawie, zawisłej przed Sądem Rejonowym w Jastrzębiu Zdroju pod sygn. I C 202/ 08, w dniu 05.12.2008 r.

W wykonaniu wyroku, (...) R. z siedzibą w R. przekazało w posiadanie obecnym właścicielom porośnięte lasem nieruchomości opisane w księgach wieczystych prowadzonych przez Sąd Rejonowy w Jastrzębiu Zdroju o numerach: Kw Nr (...) i Kw Nr (...) i strony stwierdziły zgodnie, że stan przekazywanych nieruchomości, w tym stan fitosanitarny lasu oraz sposób zagospodarowania lasu, nie budzi zastrzeżeń.

Wnioskiem z dnia 25.07.2011 r. powodowie wystąpili do Sądu Rejonowego w Rybniku o zawezwanie pozwanego do próby ugodowej żądając jak w pozwie. Z uwagi na wskazanie nieprawidłowej podstawy prawnej żądania wskazanego przez wnioskujących oraz zbyt wysoką kwotę roszczenia Skarb Państwa – Nadleśniczy Nadleśnictwa w (...) nie wyraził zgody na zawarcie ugody.

W ocenie Sądu Okręgowego, okoliczności towarzyszące władaniu nieruchomością przez pozwanego powodowały, że miał on przeświadczenie, że jest posiadaczem w dobrej wierze, skoro wpisany był do księgi wieczystej jako właściciel, a wcześniejsze kwestionowanie jego prawa własności przez powodów ( ich poprzedników prawnych ) było bezskuteczne i w odbiorze pozwanego bezpodstawne i skoro prowadził racjonalną gospodarkę leśną na nieruchomości i dokonywał na niej nakładów. Istnienie dobrej bądź złej wiary zależy od stanu świadomości posiadacza w konkretnym stanie faktycznym i w dobrej wierze jest taki posiadacz samoistny, który ma błędne, lecz usprawiedliwione okolicznościami przekonanie, że przysługuje mu prawo, które faktycznie wykonuje. Ponieważ dobrą wiarę wyłącza jedynie pozytywna wiadomość o braku uprawnienia oraz brak tej wiadomości spowodowany niedbalstwem, a brak jest w rozpoznawanej sprawie podstaw do przypisania pozwanemu niedbalstwa wobec trwania jego reprezentanta w przekonaniu, że pozostaje właścicielem gruntów, zwłaszcza że korespondencja, w tym „rządowa”, kierowana do poprzedników prawnych powodów go w tym przekonaniu utwierdzała, Sąd pierwszej instancji uznał, że pozwany jako hipoteczny właściciel władał nieruchomością w dobrej wierze, a wskazać należy, że zgodnie z art. 7 k.c., jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.

Mając powyższe względy na uwadze Sąd uznał, że podstawowe znaczenie dla rozstrzygnięcia o żądaniu pozwu wywodzonego z art. 225 w zw. z art. 224 k.c. miało ustalenie od jakiej daty pozwany posiadał rzecz w złej wierze, czyli od jakiej daty obowiązany jest płacić powodom wynagrodzenie. Samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest bowiem zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, nie jest odpowiedzialny za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Artykuł 224 § 2 k.c. nie wiąże chwili dowiedzenia się o wytoczeniu powództwa o wydanie rzeczy z faktem doręczenia pozwu, co oznacza, że każda wiarygodna informacja może być uważana za wystarczającą.

W tej sytuacji Sąd Okręgowy przyjął, że pozwany stał się posiadaczem w złej wierze z dniem, w którym Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa otrzymała odpis pozwu w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym zawisłej przed Sądem Rejonowym w Jastrzębiu Zdroju pod sygn. I C 202/08, to jest w dniu 05.12.2008 r. i w związku z tym od tego dnia aż do dnia protokolarnego zwrotu powodom nieruchomości, wyliczył należne powodom wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z niej przez pozwanego i uzyskane przez niego za ten czas pożytki.

Pozwany władał nieruchomością jak właściciel, dbał o jej substancję, prowadził prawidłową gospodarkę leśną, czyniąc nakłady na nieruchomość, zaś z niekwestionowanej przez strony opinii biegłego sądowego ds. szacowania nieruchomości i leśnictwa dr inż. R. Z. wynika, że wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości z uwzględnieniem nakładów, które poniósł Skarb Państwa w związku z posiadaniem nieruchomości i prowadzeniem na niej gospodarki leśnej w okresie 30.07.2000 r. do 4.12.2008 r. wyniósł 69.178 zł, a w okresie od 5.12.2008 r. do 30.07.2010 r. - 13.835 zł.

Wartość wynagrodzenia za korzystanie przez pozwanego z nieruchomości obliczona została jako różnica między przychodami a kosztami prowadzenia gospodarki leśnej. Wartość pobranych przez pozwanego pożytków (drewna) w okresie od 30.07.2000 r. do 4.12.2008 r. wynosi 214.613 zł, natomiast wartość pobranych przez pozwanego pożytków (drewna) w okresie od 5.12.2008 r. do 30.07.2010 r. (dnia zwrotu nieruchomości) wynosi 11.411 zł.

Na podstawie powyższych ustaleń Sąd Okręgowy ustalił ogólną wartość należnego powodom świadczenia za okres posiadania jej w złej wierze jako sumę wartości pożytków na kwotę 11.411 zł i 13.835 zł jako wynagrodzenie za bezumowne korzystanie, co daje łącznie kwotę 25.426 zł podlegającą zasądzeniu na rzecz współwłaścicieli stosownie do ich udziału we współwłasności nieruchomości (14/144 części - A. S. (1), J. S. (1), J. S. (2), L. dla współwłaścicieli w części, 21/144 części - A. F., E. Z., 9/144 części - Z. K., I. K.).

Odsetki od zasądzonych należności Sąd Okręgowy zasądził od dnia 1.07.2014 r., skoro wszystkie ceny stanowiące podstawę ustaleń Sądu, przyjęte za biegłym, pochodzą najpóźniej z pierwszej połowy 2014 r.

Nie uwzględnił natomiast zarzutu przedawnienia zgłoszonego przez pozwanego, gdyż uznał, że zarzuty pozwanego dotyczące spóźnionego - jego zdaniem - przywołania przez powodów wszystkich dowodów na poparcie ich roszczeń, nie znajdują odzwierciedlenia we wskazanych przezeń czynnościach procesowych.

Rozliczając koszty postępowania Sąd uwzględnił, że powodowie wygrali proces w 8,42%, wobec zgłoszonego roszczenia na kwotę 300.000 zł i odpowiednio rozdzielił je pomiędzy stronami procesu przy uwzględnieniu kosztów opinii biegłego, które wyniosły 7.812,44 zł.

Apelację od powyższego wyroku w części oddalającej powództwo wnieśli powodowie domagając się jego zmiany poprzez uwzględnienie ich żądania w całości ewentualnie jego uchylenie w zaskarżonej części i przekazanie w tym zakresie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.

W apelacji podnieśli zarzut naruszenia:

1. art. 227 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie przy ustalaniu stanu faktycznego sprawy dowodów przedstawionych przez powodów na okoliczność złej wiary pozwanego w posiadaniu nieruchomości w postaci:

- poświadczonego odpisu tabeli dla Księgi Wieczystej R. tom IX, wykaz liczba (...), powiat W.,

- opinii biegłego J. K. z dnia 7 września 2009 r.,

- mapy ewidencyjnej z dnia 22 września 2005 r. oraz 4 zarysów pomiarowych z 1937 r. i z 1896 r.,

- zaświadczenia Prezydenta Miasta z dnia 1 sierpnia 2008 r.,

- decyzji Prezydenta Miasta z dnia 21 lutego 2007 r.,

- wyciągu głównego z matrykuły zmian gruntowych z 1963 r.,

- dwóch wypisów z rejestru gruntów z dnia 21 września 2005 r.;

2. art. 225 k.c. związku z art. 224 § 2 k.c. poprzez błędną wykładnię i uznanie w jej wyniku, że pozwany był posiadaczem nieruchomości powodów w dobrej wierze przed dniem 5 grudnia 2008 r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Istota sporu na obecnym etapie postępowania w niniejszej sprawie sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, czy osoby reprezentujące pozwany Skarb Państwa wiedziały lub dołożyły należytej staranności, przejmując w posiadanie - z naruszeniem wymienionego wyżej dekretu o lasach - nieruchomość poprzedników prawnych powodów.

W związku z tym wskazać na wstępie należy, że jak wynika z powołanego przez Sąd pierwszej instancji wyroku Sądu Rejonowego w Jastrzębiu Zdroju z dnia 12 stycznia 2010 r., przepisy tego dekretu nie miały zastosowania do nieruchomości poprzedników prawnych powodów. W myśl art. 1 ust. 1 ust. 3 lit dekretu, nie podlegały bowiem nacjonalizacji lasy i grunty leśne podzielone prawnie lub faktycznie przed 1 września 1939 r. na parcele nie większe niż 25 ha i stanowiące własność osób fizycznych, których grunty nie były objęte przepisami dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. z 1944 r., Nr 3, poz. 13; taka zaś sytuacja miała miejsce w przypadku poprzedników prawnych powodów, skoro żaden z przejętych, faktycznie wydzielonych w terenie dwóch lasów nie miał 25 ha.

Słusznie zarzucają skarżący powodowie, że Sąd Okręgowy z naruszeniem art. art. 227 w zw. z art. 233 § 2 k.p.c. pominął przy dokonywaniu ustaleń, pomimo dopuszczenia z nich dowodu (k.184) treść wskazanych w apelacji dokumentów oraz opinii biegłego K. opracowanej w sprawie IC 202/08, zwłaszcza że dowody te miały znaczenie dla rozstrzygnięcia. Należy bowiem podzielić zawarte apelacji twierdzenie, że niewątpliwie dawały one podstawę do przyjęcia, że Skarb Państwa z łatwością mógł się dowiedzieć, że nieruchomości poprzedników prawnych nie podlegają nacjonalizacji.

W protokole przejęcia, w którym podano obszar przejętych lasów (31,12 ha) stwierdzono, że „obiekt ten składa się z trzech kawałków nie łączących się ze sobą” (k. 19), co daje podstawę do wnioskowania, że stan faktyczny przejmowanej nieruchomości był pozwanemu znany, tym bardziej że na przejmowaną nieruchomość leśną składały się dwa odrębne kompleksy, co potwierdza z kolei treść pisma skierowanego do B. S. przez Nadleśniczego Nadleśnictwa Państwowego w (...) z dnia 22 marca 1960 r., w którym stwierdzono, że przejęte lasy „składają się o ogólnej powierzchni 31.12 ha” z dwóch oddzielnie położonych obiektów (k. 83). Na wadliwe określenie obszaru zajętych lasów wskazano również we wniosku o wpis do księgi wieczystej z dnia 14 stycznia 1966 r. stwierdzając, że „obszar lasu podany w protokole przejęcia jest niedokładny i zawyżony”. W protokóle przejęcia powołano także księgę wieczystą przejmowanej nieruchomości (R. tom IX wykaz liczba (...)), a nadto nr matrykuły („art. 350”), czyli dane wynikające z katastru pruskiego. Przejęte grunty składały się z dwóch lasów (niegraniczących ze sobą dwóch, oddzielnie położonych obiektów - kompleksów leśnych), tworzących 10 działek wydzielonych geodezyjnie. Jeden z przejętych lasów tworzyły działki o obszarze 24 ha 42 a 87 m ^{( 2)}, drugi zaś, położony na parceli nr (...) z mapy nr (...) (obręb R.), miał powierzchnię 6 ha 39 a 99 m ^{( 2)}.

Z kolei, z opinii biegłego geodety J. K. stanowiącej podstawę ustaleń Sądu Rejonowego w sprawie IC 202/08 wynika, że przedwojenny podział na obręby i arkusze map wraz z zachowaniem zasad numeracji działek właściwych dla katastru pruskiego został (z wyjątkami nie dotyczącymi obrębu R.) utrzymany na obszarze jednostki ewidencyjnej J.. Wedle tej opinii, po 1945 r. istniały pełne dane katastralne prowadzonego przed wojną katastru pruskiego, w tym: matrykuła gminy katastralnej i mapy ewidencyjne (opinia - k. 230-231), a w motywach wyroku z dnia 12 stycznia 2010r. wskazano, że wszystkie działki należące do poprzedników prawnych powodów miały powierzchnię ujawnioną w katastrze nie większą niż 25 ha i że uwidocznienie podziału nieruchomości na parcele w katastrze odpowiada pojęciu podziału na parcele użytemu w art. 1 ust. 3 lit. b dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. (k.24-26). Okoliczność ta wynika również z zaświadczenia Prezydenta Miasta z dnia 1 sierpnia 2009 r. (k.229), z wyciągu głównego matrykuły zmian gruntowych z 1963 r., mapy ewidencyjnej oraz 4 zarysów pomiarowych załączonych do akt na k. 225-238.

W świetle wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2008 r., IV CSK 226/08, uwidocznienie podziału nieruchomości na parcele w katastrze, odpowiada pojęciu podziału na parcele użytemu w art. 1 ust. 3 lit. b dekretu PKWN z dnia 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa. Las, który przed 1.9.1939 r. został podzielony na parcele nie większe niż 25 ha, nie przechodził z mocy prawa na własność Skarbu Państwa. Również według stanowiska prawnego zajętego przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 maja 1998 r., I CKN 664/97, (OSNC 1999 r., nr 1, poz. 7), pojęcie lasów i gruntów leśnych "podzielonych faktycznie" przed dniem 1 września 1939 r. na parcele nie większe niż 25 ha oznacza - w rozumieniu art. 1 ust. 3 lit. b dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa - to samo, co stwierdzenie faktu ich podziału na takie areały (por. również postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2011 r., III CSK 27/11).

Okoliczności te przemawiają zatem za przyjęciem objęcia tej nieruchomości w posiadanie przez Skarb Państwa w złej wierze. W ocenie Sądu Apelacyjnego, przejmując nieruchomość, pozwany zdawał sobie bowiem sprawę z istniejącego stanu rzeczy lub co najmniej powinien był dochować należytej staranności w zbadaniu wszelkich przesłanek pozytywnych i negatywnych, określonych szczegółowo w art. 1 ust. 1-3 dekretu, a decydujących o możliwości przejęcia z mocy prawa własności na rzecz Skarbu Państwa lasów i gruntów leśnych. Nie jest przy tym zasadne stanowisko pozwanego, że w chwili objęcia nieruchomości w posiadanie mógł pozostawać w usprawiedliwionym przekonaniu, iż przysługuje mu prawo własności na podstawie przepisów dekretu. Należy tu przytoczyć trafny pogląd Sądu Najwyższego zaprezentowany w motywach orzeczenia z dnia 9 października 2015 r., IV CSK 473/13, że nie można uznać, aby w chwili objęcia przez Skarb Państwa we władanie spornej nieruchomości funkcjonowała utrwalona i powszechnie obowiązująca interpretacja art. 1 ust. 1 i 3 dekretu PKWN, wedle której podział nieruchomości dokonany zgodnie z niemieckim prawem podatkowym i uwidoczniony w niemieckich księgach katastralnych (w artykułach matrykuł), prowadzonych dla celów podatkowych nie stanowił "podziału prawnego lub faktycznego na parcele" w rozumieniu przepisu art. 1 ust. 3 lit. b wyżej wymienionego dekretu.

W rozpoznawanej sprawie nie została wydana decyzja administracyjna, jako że przejęcie gruntów leśnych nastąpiło protokółem przejęcia, a wpis do księgi wieczystej ma znaczenie deklaratoryjne. Jak zaś przyjmuje się w reprezentatywnym orzecznictwie, tylko władanie nieruchomością na podstawie takiej decyzji, mogło wspierać przekonanie o przysługującym Skarbowi Państwa tytule prawnym do nieruchomości (zob. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2014 r., I CSK 658/13 i z dnia 2 lipca 2015 r., V CSK 625/14 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2016r., II CSK 95/15).

Nie można przyjmować dobrej wiary posiadacza samoistnego, tak jak uczynił to Sąd pierwszej instancji, jedynie na tej podstawie, że pozwany prowadził na nieruchomości racjonalną gospodarkę leśną i dokonywał na niej nakładów. Okoliczności te – jak słusznie podnoszą skarżący - nie mogą w żaden sposób wpływać na charakter posiadania gruntów (w dobrej lub złej wierze).

Nie ulega w tej sytuacji wątpliwości, że pozwany, który objął posiadanie nieruchomość leśną powodów mógł bez trudu ustalić jej stan prawny i że w tej sytuacji Sąd Okręgowy nie miał podstawy do uznania go za posiadacza w dobrej wierze.

W orzecznictwie, od czasów uchwały Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 108/91, OSNC 1992/4/48 (zasada prawna) ugruntowane jest bowiem stanowisko, że pojęcia dobrej wiary nie można traktować nazbyt liberalnie. Sąd Najwyższy pogląd ten podzielił m. in. w wyroku z dnia 11 sierpnia 2011 r., sygn. ICSK 642/10, nie publ. stwierdzając, iż dobra lub zła wiara jest uzależniona od stanu świadomości posiadacza. Zła wiara wiąże się z powzięciem przez posiadacza informacji, które - racjonalnie ocenione - powinny skłonić go do refleksji, że jego posiadanie nie jest zgodne ze stanem prawnym. Dobrą wiarę wyłącza bowiem ujawnienie takich okoliczności, które u przeciętnego człowieka powinny wzbudzić poważne wątpliwości, że nie przysługuje mu prawo do korzystania z rzeczy w dotychczasowym zakresie. W ślad za tym poglądem, niezależnie od powyżej zaprezentowanej oceny, można także przyjąć, że najpóźniej z chwilą doręczenia pozwanej pisma poprzedników prawnych powodów z dnia 7 grudnia 1993 r. wyzywającego do „zwrotu lasów nieprawnie przejętych w 1945 r.” nastąpiła u niej utrata dobrej wiary.

O istnieniu dobrej wiary posiadacza nieruchomości decyduje nadto – jak się przyjmuje tak w orzecznictwie jak i w piśmiennictwie, chwila objęcia jej w posiadanie. Późniejsza zmiana świadomości posiadacza nie ma znaczenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2003 r., III CZP 35/03, Prok. i Pr. 2004). Również w świetle poglądów doktryny, zła wiara poprzednika obciąża konto następcy i ten ostatni nie może zasłaniać się nieznajomością stanu, o który w sprawie chodzi.

Wobec tego, że apelacja okazała się usprawiedliwiona, a wysokość utraconych pożytków i wynagrodzenia należnego powodom za nieruchomości w przypadku przyjęcia złej wiary posiadacza nieruchomości (pozwanego), nie była kwestionowana, zaskarżony wyrok podlegał zmianie jak w sentencji. Zasądzeniu podlegała pozostała część dochodzonej należności (274.273,92 zł) w kwotach odpowiadających udziałowi każdemu z powodów we współwłasności nieruchomości (art. 385 k.p.c.).

Odpowiedniej zmianie, wobec wygrania procesu w całości, podlegało orzeczenie o kosztach procesu za pierwszą instancję (art. 98 i 99 k.p.c. oraz § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu oraz art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Składają się na nie: opłata od pozwu w kwocie 15.000 zł, wynagrodzenie w stawce minimalnej w kwocie 7200 zł oraz koszty poniesionej opłaty skarbowej od pełnomocnictw (170 zł).

Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego uzasadniają z kolei obowiązujące w dniu wniesienia apelacji przepisy § 2 pkt 6 i § 10 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Składają się na nie: opłata od apelacji kwocie 13742 zł i wynagrodzenie radcy prawnego w kwocie 7200 zł mając na uwadze, że wartość przedmiotu zaskarżenia dla każdego z powodów nie przekraczała 200.000 zł, a nakład pracy obu pełnomocników nie uzasadniał przyznania wynagrodzenia dla każdego z pełnomocników odrębnie, gdyż pełnomocnicy nie podejmowali odrębnych czynności procesowych co do każdego z powodów, których obrona opierała się na identycznych twierdzeniach faktycznych, zarzutach i dowodach.

Na koniec dodać należy, że już po zamknięciu rozprawy, dnia 1 lutego 2017 r. zmarła powódka L. S. (k. 846), co jednakże nie stało na przeszkodzie wydania wyroku. Jak się bowiem wskazuje w piśmiennictwie, jeżeli do śmierci strony, a więc zdarzenia objętego art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c. doszło po zamknięciu rozprawy, sąd jest uprawniony do wydania merytorycznego rozstrzygnięcia. Nie było też podstaw do zawieszenia postępowania w niniejszej sprawie na zasadzie art. 174 § 2 k.p.c., ponieważ jego zawieszenie jest możliwe jedynie w odniesieniu do orzeczeń co do istoty sprawy, które nie stały się prawomocne (por. także postanowienie SN z dnia 16 października 2015 r., I CZ 83/15, który wskazał jego motywach, że w takim przypadku zawieszenie postępowania może dotyczyć jedynie postępowania incydentalnego, pomocniczego (np. klauzulowego, rektyfikacyjnego, o przyznanie pomocy prawnej, czy w związku z wszczęciem postępowania ze skargi kasacyjnej), o ile takie postępowanie toczy się po prawomocnym zakończeniu postępowania w sprawie.

SSA Grzegorz Stojek SSA Barbara Kurzeja SSA Iwona Wilk