Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 kwietnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 6 kwietnia 2017r. w Katowicach

sprawy z powództwa Międzyzakładowego (...) Związku Zawodowego (...) w Z.

przeciwko (...) spółce z o.o. w Z.

o ustalenie

na skutek apelacji powoda Międzyzakładowego (...) Związku Zawodowego (...) w Z.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w Częstochowie z dnia 15 września 2016r. sygn. akt IV P 24/15

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od Międzyzakładowego(...) Związku Zawodowego (...) w Z. na rzecz (...) spółki z o.o. w Z. kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

/-/SSA M.Żurecki /-/SSA T.Szweda /-/SSO del. A.Petri Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III APa 2/17

UZASADNIENIE

Międzyzakładowy (...)Związek Zawodowy (...) (...) S.A. (...) w Z., obecnie noszący nazwę Międzyzakładowy (...) Związek Zawodowy (...) w Z. pozwem skierowanym przeciwko (...) S.A. w Z., obecnie (...) Sp. z o.o. w Z. wniósł o ustalenie, że Układ Zbiorowy Pracy dla (...) S.A. w Z. (zwany dalej ZUZP), mimo wypowiedzenia go przez pracodawcę, zachował moc obowiązującą i zgodnie z jego
art. 113 ust. 4, posiada ją aż do chwili zawarcia nowego układu zbiorowego pracy, którym zostaną objęci pracownicy (...) S.A. Ponadto powód domagał się zasądzenia
na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powód podał, że stosownie do art. 113 ust. 4, ZUZP dla Pracowników Huty (...) w Z., który nigdy nie został zmieniony przez strony, układ ten nadal obowiązuje do czasu zawarcia nowego układu, skoro, mimo wypowiedzenia go, strony nie oświadczyły, iż nie zamierzają zawrzeć nowego układu. Takie uregulowanie jest zgodne z wolą stron, które były uprawnione do ustalenia dalszego stosowania postanowień układu w sytuacji jego rozwiązania. Zdaniem powoda, posiada on interes prawny w dochodzonym ustaleniu, albowiem rozstrzygnięcie to będzie miało wpływ na ustalenie rzeczywistej treści stosunków pracy osób zatrudnionych u pozwanej.

Pozwana (...) Sp. z o.o. w Z. wniosła o odrzucenie pozwu ze względu na niedopuszczalność drogi sądowej, względnie jego oddalenie i zasądzenie na jej rzecz od powoda kosztów zastępstwa procesowego. Uzasadniając wniosek o odrzucenie pozwu, pozwana powołała się na pogląd wyrażony w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2001r. (III ZP 17/00), zgodnie z którym układ zbiorowy pracy jest aktem normatywnym, wobec czego powództwo z art. 189 k.p.c., jest niedopuszczalne.

Natomiast, domagając się oddalenia powództwa, pozwana powołała się na brak po stronie powoda interesu prawnego w żądanym ustaleniu, w rozumieniu art. 189 k.p.c., z uwagi na fakt, iż żądanie powoda nie odnosi się do ustalenia przez sąd istnienia prawa, ani stosunku prawnego, lecz stwierdzenia przez sąd mocy obowiązującej układu zbiorowego pracy, jako źródła prawa, co wykracza poza zakres normatywny art. 189 k.p.c. Nadto, pracownicy pozwanej mają zapewnioną ochronę prawną i mogą wystąpić przeciwko niej z roszczeniami majątkowymi wynikającymi z układu.

Niezależnie od powyższego, pozwana wskazała, że powód nie ma podstaw do powoływania się na treść art. 113 ust. 4 ZUZP, z uwagi na to, że stanowiący jego podstawę ustawową przepis art. 247 ⁷ § 4 k.p., został uznany za niezgody z Konstytucją i utracił moc. Dlatego też Układ Zbiorowy rozwiązał się z upływem okresu wypowiedzenia dokonanego przez pozwaną.

Postanowieniem z dnia 8 stycznia 2014r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie odrzucił pozew i zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Postanowieniem z dnia 28 marca 2014r. Sąd Apelacyjny w Katowicach oddalił zażalenie powoda i zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym. Po rozpoznaniu skargi kasacyjnej, postanowieniem z dnia 8 lipca 2015r. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach oraz poprzedzające je postanowienie Sądu Okręgowego w Częstochowie i przekazał sprawę Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego. Sąd Najwyższy wskazał, że kompetencja sądu powszechnego do rozpoznania sprawy cywilnej nie musi wynikać z wyraźnej dyspozycji ustawowej. Wystarczające jest ustalenie, że ustawa nie przekazuje określonej kategorii spraw do rozpoznania innym sądom lub organom. Pojęcie „sprawy ze stosunków z zakresu prawa pracy” z art. 1 k.p.c. jest szersze, niż określenie „sprawy z zakresu prawa pracy” z art. 476 § 1 k.p.c. i obejmuje także sprawy z zakresu zbiorowego prawa pracy.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia 15 września 2016r.,
Sąd Okręgowy w Częstochowie oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 377 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd I instancji ustalił, że w dniu 6 października 1995r. Huta (...) w Z., Międzyzakładowa Komisja Związkowa (...) Związku Zawodowego (...) przy Hucie (...) w Z. oraz Zarząd Zakładowego (...) Związku Zawodowego (...) w Z. zawarły Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy. W dniu 1 grudnia 1995r. Układ ten został wpisany przez Państwową Inspekcję Pracy - Okręgowy Inspektorat Pracy w K. do rejestru zakładowych układów zbiorowych.

Do art. 113 ust. 4 powyższego Układu został wprost przeniesiony zapis obowiązującego wówczas przepisu art. 241 ^{( 7)} § 4 k.p., zgodnie z którym w razie rozwiązania lub wypowiedzenia układu, do czasu zawarcia nowego układu, obowiązuje układ dotychczasowy, chyba, że strony oświadczą, iż nie zamierzają zawrzeć nowego układu. Pomimo wielu zmian wprowadzonych do Układu oraz przejęcia Huty (...) przez spółkę (...) zapis art. 113 ust. 4, ZUZP nie uległ zmianie. Treść tego przepisu nie była przedmiotem negocjacji stron Układu przy okazji żadnej ze zmian Układu, ani nawet nie była przedmiotem rozmów związków zawodowych i pracodawcy bezpośrednio po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2002r. (K 37/01, OTK-A 2002/6/82). W dniu 21 lipca 2006r. u pozwanej zostało zwołane spotkanie, w celu omówienia propozycji zmian do ZUZP dla pracowników pozwanej, w wyniku ustaleń jej Zarządu z organizacjami związkowymi dokonanych w dniu 13 lipca 2006r. Na spotkaniu tym w ogóle nie poruszano kwestii przepisu art. 113 ust. 4 ZUZP.

Dnia 6 sierpnia 2007r. pozwana wypowiedziała członkostwo w Związku Pracodawców (...) z zachowaniem sześciomiesięcznego okresu wypowiedzenia. Z ustaniem członkostwa, tj. z końcem lutego 2008r., przestały ją obowiązywać postanowienia Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Przemysłu Hutniczego z dnia 15 marca 1996r. (zwanego dalej PUZP). Nadto, pismem z dnia 24 czerwca 2008r. Związek Pracodawców (...) wypowiedział ten układ na mocy art. 26 § 3 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 PUZP, z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, upływającego w dniu 30 września 2008r.

W dniu 10 września 2008r. pozwana wystąpiła do Państwowej Inspekcji Pracy - Okręgowego Inspektoratu w K. o rejestrację Protokołu dodatkowego nr 13 do ZUZP dla (...) S.A. W odpowiedzi z 10 października 2008r. Państwowa Inspekcja Pracy wskazała na niezgodność z prawem § 14 i § 17 Protokołu dodatkowego
nr 13 oraz załącznika nr 1 pkt 5 do tego Protokołu. Zastrzeżenia te zostały uznane
przez strony ZUZP w zakresie niezgodności § 14 oraz załącznika nr 1 pkt 5, natomiast treść
§ 17 została podtrzymana przez strony i przeniesiona do Protokołu dodatkowego nr 14. Pismem z 21 października 2008r. strony ZUZP, tj. pozwana oraz organizacje związkowe (...) Pozwanej i Spółek i (...) przy pozwanej, zwróciły się do Państwowej Inspekcji Pracy o jego wpisanie do rejestru.

Powiadomieniem z 30 października 2008r. Państwowa Inspekcja Pracy wskazała na niezgodność z prawem § 1 Protokołu dodatkowego nr 14 do Układu Zbiorowego wprowadzającego zmiany w art. 61 Układu, poprzez dodanie pkt 5, 6, 7. W uzasadnieniu swojego stanowiska organ rejestrujący wyjaśnił, że powyższy zapis jest niezgodny z treścią art. 241 ^{( 26)} § 1 k.p., albowiem postanowienia układu zakładowego nie mogą być mniej korzystne dla pracowników, niż postanowienia obejmującego ich układu ponadzakładowego, tj. PUZP dla Pracowników Przemysłu Hutniczego. Państwowy Inspektor Pracy powołał się również na treść art. 26 § 4 tego PUZP, zgodnie z którym w przypadku rozwiązania lub wypowiedzenia Układu strony przystąpią do negocjacji treści nowego Układu. Do czasu zawarcia nowego Układu obowiązuje układ dotychczasowy chyba, że strony oświadczą, że nie zamierzają zawrzeć nowego Układu. Tym samym, układ ponadzakładowy nadal obowiązuje, pomimo jego wypowiedzenia, a wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2002r., stwierdzający niezgodność z Konstytucją i umowami międzynarodowymi przepisu art. 241 ^{( 7)} § 4 k.p., którego powtórzenie stanowi przepis art. 26 § 4 PUZP, odnosi się jedynie do zapisu ustawowego, którego strony nie miały obowiązku wprowadzać do treści Układu.

W odpowiedzi na powyższe powiadomienie, wszystkie strony ZUZP: pozwana oraz organizacje związkowe (...) Pozwanej i Spółek i (...) przy pozwanej, pismem z 17 listopada 2008r. skierowanym do Państwowej Inspekcji Pracy wskazały, że w ich zgodnej ocenie, w lutym 2008r. ustało członkowsko pozwanej w Związku Pracodawców (...), a następnie w dniu 24 czerwca 2008r. Związek Pracodawców (...) wypowiedział PUZP, z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, upływającego 30 września 2008r., przy czym strony nie oświadczyły, aby zamierzały zawrzeć nowy Układ. W dalszej części pisma strony stwierdziły, że stanowisko Okręgowego Inspektora Pracy, że strony PUZP dla Pracowników Przemysłu Hutniczego nie miały obowiązku wprowadzania do jego treści postanowienia zobowiązującego do stosowania układu po jego rozwiązaniu, jest odmienne od wykładni wskazanej przez Trybunał Konstytucyjny i Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 stycznia 2008r. (I PZP 9/07), w którym Sąd ten przyjął, że w okresie, w jakim zawarto PUZP i wpisano klauzulę wieczności zamieszczoną w art. 26 § 4 pkt 2, tj. do 1 stycznia 2001r., przepis art. 241 ^{( 7)} § 4 k.p. obowiązywał w brzmieniu ustalonym przez art. 1 ustawy z dnia 29 września 1994r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw i stanowił, że w razie rozwiązania lub wypowiedzenia układu, do czasu zawarcia nowego układu, obowiązuje układ dotychczasowy. Strony ZUZP podkreśliły, że przepis ten miał charakter ściśle, bezwzględnie obowiązujący i strony układu nie mogły w tym przedmiocie wprowadzić żadnych zmian. Jednocześnie w okresie późniejszym przepis art. 241 ^{( 7)} § 4 k.p. stracił już swój charter, a ostatecznie w dniu 18 listopada 2002r. został uznany za niezgodny z Konstytucją. Wprowadzanie jego postanowień do treści układu w okresie, kiedy nie miał już charakteru bezwzględnie wiążącego, czy nawet aktualnie, kiedy jego treść została całkowicie usunięta z Kodeksu pracy, można by ujmować ewentualnie za przejaw zgodnej i swobodnej woli stron w kształtowaniu zapisów układu zbiorowego. Takiej swobodnej woli w tym zakresie strony nie miały i nie mogły mieć w 1996r., kiedy zawierano PUZP.

Pismem z dnia 11 grudnia 2008r. Powiatowa Inspekcja Pracy - Okręgowy Inspektorat Pracy w K., działając na podstawie art. 241 ^{( 11)} § 4 k.p. oraz § 6 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 4 kwietnia 2001r. w sprawie trybu postępowania w sprawie rejestracji układów zbiorowych pracy, prowadzenia rejestru układów i akt rejestrowych oraz wzorów klauzul rejestracyjnych i kart rejestrowych (Dz. U. nr 34, poz. 408), odmówiła rejestracji Protokołu dodatkowego nr 14 z dnia 21 października 2008r. W następstwie tego, wszystkie strony ZUZP: pozwana oraz organizacje związkowe (...) Pracowników Pozwanej i Spółek i (...) przy pozwanej, wystąpiły o rejestrację tego Protokołu dodatkowego, powołując się na argumentację analogiczną, jak w opisanym powyżej piśmie z 17 listopada 2008r. Postanowieniem z 6 maja 2009r. Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w Zawierciu postanowił zarejestrować protokół dodatkowy nr 14 do ZUZP dla Pracowników pozwanej z dnia 6 października 1995r. Postanowieniem Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia 24 września 2009r. oddalono apelację Państwowej Inspekcji Pracy - Okręgowego Inspektoratu Pracy w K. od powyższego postanowienia.

W dniu 5 czerwca 2012r. pozwana wypowiedziała ZUZP z 6 października 1995r., z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, który upłynął z dniem 30 września 2012r. Niezwłocznie po tym, działające na terenie pozwanej, związki zawodowe zwróciły się do pracodawcy z pismami o zawarcie nowego ZUZP, jednak do chwili obecnej taki układ nie został zawarty.

W ocenie Sądu Okręgowego, powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd ten za błędne uznał stanowisko pozwanej, zgodnie z którym powód nie ma interesu prawnego w domaganiu się ustalenia, że ZUZP dla Pracowników pozwanej zachował moc obowiązującą, mimo wypowiedzenia go przez pracodawcę i zgodnie z jego art. 113 ust. 4, posiada ją aż do chwili zawarcia nowego układu zbiorowego pracy, którym zostaną objęci pracownicy pozwanej. Powołując się na przepis art. 189 k.p.c., Sąd ten wskazał, że powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. W niniejszej sprawie domaga się on ustalenia istnienia stosunku prawnego polegającego na tym, że pracodawca i organizacja związkowa, jako strony umowy zbiorowej, powinni jej przestrzegać i wykonywać ją także po rozwiązaniu układu, jak się do tego zobowiązali. W ocenie Sądu Okręgowego, to, że z mocy art. 9 § 1 k.p., postanowienia normatywne układu zbiorowego pracy są uznane za przepisy prawa pracy w rozumieniu Kodeksu pracy, nie zmienia faktu, że są one wynikiem umowy równorzędnych stron będących podmiotami prawa prywatnego i nie mają charakteru przepisów powszechnie obowiązujących w rozumieniu art. 87 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Dlatego też stronom takiego układu przysługuje prawo wystąpienia na drogę sądową, celem wyjaśnienia rozbieżności co do faktycznej treści łączącego je stosunku prawnego, tj. usunięcia stanu niepewności co do prawa lub stosunku prawnego. Za takim rozumieniem interesu prawnego, o którym mowa w art. 189 k.p.c. wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Poznaniu, który w wyroku z dnia 20 kwietnia 2006r. (I ACa 1221/05, Lex nr 194532) wskazał, że interes prawny, w rozumieniu art. 189 k.p.c., istnieje wówczas, gdy ma miejsce niepewność co do prawa lub stosunku prawnego. Niepewności tej nie można jednak traktować bez oderwania od konkretnych okoliczności, które pozwalają ją ocenić, jako stanowiącą realne zagrożenie dla sfery prawnej osoby zainteresowanej, a nie tylko zagrożenie teoretyczne. W ocenie Sądu Okręgowego, tezę ten należy odnieść też do niniejszej sprawy, w której niepewność stron co do obowiązywania postanowień wypowiedzianego ZUZP rodzi istotne i realne zagrożenia dla ich interesów. Sąd I instancji nie zgodził się przy tym z poglądem pozwanej, że powód nie ma interesu prawnego, w rozumieniu art. 189 k.p.c., w żądaniu ustalenia mocy obowiązującej ZUZP, albowiem jej pracownikom objętym postanowieniami tego Układu przysługują indywidualne powództwa o świadczenia, wynikające z treści przepisów spornego ZUZP. Stroną Układu, która domaga się ustalenia jego mocy obowiązującej jest bowiem związek zawodowy, któremu nie przysługuje żadne roszczenie o świadczenie.

Sąd I instancji wskazał, że powód oparł swe żądanie na przepisie art. 113 ust. 4 ZUZP z dnia 6 października 1995r. Zgodnie z jego brzmieniem, w razie rozwiązania lub wypowiedzenia układu, do czasu zawarcia nowego układu, obowiązuje układ dotychczasowy, chyba, że strony oświadczą, iż nie zamierzają zawrzeć nowego układu. Wypowiadając układ zbiorowy pracy, pozwana zmierzała do „uwolnienia się” od związania jego zapisami, czemu wprost na przeszkodzie stoi zapis o dalszym obowiązywaniu postanowień wypowiedzianego układu i to na czas nieokreślony. Związanie to jest przy tym niezależne od woli strony wypowiadającej układ, albowiem zgodnie z literalną treścią powołanego przepisu, aby dotychczasowy układ nie obowiązywał, wszystkie jego strony muszą oświadczyć, że nie zamierzają zawrzeć nowego układu. Zapis ten w istocie ogranicza możliwość rozwiązania tego Układu, co w świetle wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2014r. (III PK 78/13, OSNP 2015/6/74) Sąd Okręgowy uznał za niedopuszczalne, jako sprzeczne z wyrażoną w art. 59 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadą dobrowolności rokowań zbiorowych i wiązania się stron układami zbiorowymi lub innymi porozumieniami zbiorowymi, która odnosi się także do możliwości decydowania przez każdą ze stron o wyjściu z zobowiązań układowych w drodze wypowiedzenia układu zbiorowego nawiązanego na czas nieokreślony lub odstąpienia od zawarcia nowego układu po upływie okresu, na który układ został zawarty (tak też uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2002r., K 37/01, Dz. U. nr 196, poz. 1660).

Sąd Okręgowy stwierdził, że niedopuszczalne było uzależnienie przez strony wypowiedzenia ZUZP obowiązującego u pozwanej od uprzedniego uzyskania przez nią pozytywnej opinii związków zawodowych w oparciu o treść art. 113 ust. 4 ZUZP, podczas, gdy powołany przepis art. 241 ^{( 7)} § 1 k.p. w punkcie 3 gwarantuje każdej ze stron układu możliwość jednostronnego jego rozwiązania za wypowiedzeniem, którego okres, w przypadku braku uzgodnienia innego terminu, wynosi 3 miesiące. W takiej sytuacji, ograniczenie przewidziane przepisem art. 113 ust. 4 ZUZP, nawet jeśli zostało wprowadzone na skutek negocjacji stron, a nie powtórzenia treści normatywnej zawartej w art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1984r. o zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagradzania, uznać należy za nieważne, jako ingerujące w sposób niedozwolony w treść normy bezwzględnie obowiązującej, niezależnie od tego, czy sporny przepis został pozostawiony w ZUZP przez strony w drodze świadomie podjętej decyzji o związaniu się jego treścią, czy też pozostaje w nim, z uwagi na to, że po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2002r. (K 37/01), strony faktycznie nigdy nie zajmowały się tą kwestią. Z tych przyczyn, Sąd I instancji uznał powództwo za bezzasadne.

Niezależnie od powyższego, Sąd ten wskazał, że nawet, gdyby w ślad za uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia 2008r. (I PZP 9/07, OSNP 2008/13-14/185) hipotetycznie przyjąć, że strony mogły dobrowolnie, przy zachowaniu przez pracodawcę swobody co do podejmowania decyzji w sprawie związania się wynegocjowanym układem zbiorowym wprowadzić do łączącego je układu zbiorowego postanowienie o treści odpowiadającej brzmieniu uchylonego przepisu art. 241 ⁷ § 4 k.p., to i tak w niniejszej sprawie powód w żaden sposób nie udowodnił, aby pozostawienie po dniu 1 stycznia 2001r. (tj. po nowelizacji art. 241 ⁷ § 4 k.p.) przepisu art. 113 ust. 4 ZUZP w niezmienionej formie, było wynikiem zgodnej woli stron.

Sąd I instancji zauważył, że w dacie zawierania przez strony ZUZP z dnia 6 października 1995r. przepis art. 241 ^{( 7)} § 4 k.p. był przepisem bezwzględnie obowiązującym, a więc strony nie mogły kwestii związania się postanowieniami układu zbiorowego po jego wypowiedzeniu uregulować odmiennie. Stąd wyrażenie przez strony woli zachowania po dniu 1 stycznia 2001r. przepisu art. 113 ust. 4 ZUZP w niezmienionej formie, musiałoby być wyraźne i jednoznaczne, a nie dorozumiane. Dlatego też do ustalenia, że taka była rzeczywista wola stron, nie jest wystarczające faktyczne pozostawienie tego przepisu w treści ZUZP. Koniecznym byłoby co najmniej udowodnienie, że kwestia pozostawienia w treści ZUZP przepisu art. 113 ust. 4, była przedmiotem rozmów prowadzonych przez strony tego Układu, na co nie wskazuje żaden z przeprowadzonych dowodów, w tym zeznania słuchanej w charakterze świadka B. K., ani też wyjaśnienia przedstawicieli powodowego związku zawodowego - M. K., E. M. i I. L.. W szczególności, świadek B. K. wprost stwierdziła, że od kiedy brała udział w spotkaniach stron ZUZP, nigdy nie była na nich poruszana kwestia spornego przepisu. Również M. K. i E. M. przyznali, że bezpośrednio po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 2002r. nie były prowadzone z pracodawcą rozmowy na temat skutków tego wyroku dla postanowień Układu. Podobnie kwestia tego przepisu nie była poruszana w 2006r. na spotkaniu pracodawcy i związków zawodowych, mającego na celu analizę postanowień UZP. Strony układu faktycznie nigdy nie renegocjowały art. 113 ust. 4 UZP.

W ocenie Sądu Okręgowego, na faktyczny brak jakichkolwiek rozmów stron ZUZP co do obowiązywania przepisu art. 113 ust. 4 ZUZP po dacie zmiany treści przepisu art. 241 ^{( 7)} § 4 k.p., tj. po dniu 1 stycznia 2001r. i następnie po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2002r. (K 37/01), którym powyższy przepis uchylono, wskazuje także wprost stanowisko zajęte wspólnie przez strony niniejszego procesu oraz Międzyzakładową Komisję Związkową (...) przy pozwanej w odpowiedzi na pismo Państwowej Inspekcji Pracy z dnia 30 października 2008r., w którym Inspekcja wskazała na niezgodność z prawem § 1 Protokołu dodatkowego nr 14 do Układu Zbiorowego wprowadzającego zmiany w art. 61 Układu, poprzez dodanie pkt 5, 6, 7. W stanowiącym odpowiedź na stanowisko organu rejestrowego piśmie z dnia 17 listopada 2008r. wszystkie strony ZUZP, w tym także powód, zgodnie wskazały, że w ich ocenie, przepis art. 26 § 4 pkt 2 UZP dla Pracowników Przemysłu Hutniczego, stanowiący powielenie zapisu art. 241 ^{( 7)} § 4 k.p. w jego brzmieniu sprzed dnia 1 stycznia 2001r., automatycznie utracił moc po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2002r. Tożsame stanowisko podmioty te zajmowały następnie w sprawie IV Po 1/09, prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Zawierciu, w której wniosły o rejestrację Protokołu dodatkowego nr 14 do ZUZP z dnia 6 października 1995r. Tymczasem, treść art. 26 § 4 pkt 2 UZP dla Pracowników Przemysłu Hutniczego odpowiada treści art. 113 ust. 4 ZUZP z dnia 6 października 1995r. Skoro zatem w 2008r. powód i pozwana nie mieli żadnych wątpliwości, że przepis art. 26 § 4 pkt 2 wiążącego ich (...) utracił moc obowiązującą na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2002r., to oczywiste jest, że nie negocjowali oni również dalszego obowiązywania tożsamego do niego w swej treści spornego art. 113 ust. 4 ZUZP, ponieważ i co do niego musieli być przekonani, że na skutek przywołanego powyżej wyroku Trybunału Konstytucyjnego automatycznie utracił on moc obowiązującą. W ocenie Sądu, okoliczność ta stanowi rzeczywisty powód braku między stronami jakichkolwiek rozmów w przedmiocie obowiązywania przepisu art. 113 ust. 4 ZUZP. Wobec tożsamej treści tych obydwu przepisów, zajęcie przez powoda co do jednego z nich określonego stanowiska w zakresie jego utraty mocy obowiązującej na skutek orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, musi automatycznie dotyczyć również i drugiego z tych przepisów. Jakakolwiek próba odmiennej argumentacji stanowiłaby, w ocenie Sądu Okręgowego, sprzeczne z zasadami współżycia społecznego stanowisko, że taki sam w swej treści przepis obowiązuje lub traci moc obowiązującą wyłącznie w zależności od bieżących potrzeb jednej ze stron przepisów zbiorowego prawa pracy. Takie stanowisko z pewnością nie zasługiwałoby na ochronę prawną.

Z powyższych przyczyn, Sąd I instancji uznał, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie, albowiem oparte jest na nieważnym z mocy prawa przepisie art. 113 ust. 4 ZUZP, zaś gdyby nawet przyjąć hipotetyczną możliwość związania się przez strony Układu tego rodzaju postanowieniem, to w toku procesu powód nie udowodnił, aby zachowanie spornego przepisu w treści ZUZP było wyrazem zgodnej woli stron w tym przedmiocie.

Z mocy stosowanego a contrario art. 227 k.p.c., Sąd Okręgowy oddalił, jako bezprzedmiotowy, wniosek dowodowy pozwanej o zobowiązanie powoda do przedłożenia uchwały związku zawodowego o upoważnieniu Z. G. i J. M. do negocjacji z pracodawcą treści UZP w zakresie art. 113 ust. 4 UZP, albowiem skoro strony nie prowadziły negocjacji w tym zakresie, to zbędne było wykazywanie umocowania lub jego braku do prowadzenia tych negocjacji.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1, 3 i 4 k.p.c. oraz § 2 ust. 1 i 2, § 11 ust. 1 pkt 3, § 12 ust. 2 pkt 2 oraz § 12 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jednolity: Dz. U. z 2013r., poz. 490 ze zm.), zasądzając od powoda na rzecz pozwanej zwrot kosztów procesu w łącznej kwocie 377 zł, na którą składa się opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł, zwrot kosztów zastępstwa procesowego przed Sądem I instancji w kwocie 120 zł w wysokości dwukrotności stawki minimalnej, z uwagi na stopień skomplikowania sprawy oraz nakład pracy pełnomocnika pozwanej, zwrot kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym w kwocie 120 zł oraz zwrot kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym w kwocie 120 zł.

Apelację od tego wyroku wniósł powód.

Domagał się jego zmiany przez uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenia od pozwanej na jego rzecz kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Zarzucił zaskarżonemu wyrokowi mające wpływ na treść zaskarżonego wyroku naruszenie:

1.  prawa materialnego - art. 241 ⁷ § 1 k.p., poprzez jego błędną wykładnię oraz błędne zastosowanie; z przepisu tego bowiem nie wynika, aby umieszczenie w Układzie Zbiorowym Pracy za zgodą stron tego porozumienia klauzuli o treści wskazanej w art. 113 ust. 4 Układu z dnia 6 października 1995r., było niedopuszczalne, a przez to, postanowienia tego artykułu były w niniejszym przypadku niewiążące;

2.  prawa procesowego - art. 233 § 1 k.p.c., polegające na sprzeczności istotnych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału, poprzez bezzasadne ustalenie, że:

- z materiału zebranego w sprawie nie wynika, aby strony dobrowolnie związały się postanowieniem art. 113 ust. 4 Układu;

- nie doszło „w sposób wyraźny i jednoznaczny, a nie dorozumiany” do wyrażenia przez strony zgodnej woli zachowania po dniu 1 stycznia 2001r. przepisu art. 113 ust. 4 w niezmienionej formie, podczas, gdy zgodna wola stron jasno wynika z decyzji o umieszczeniu postanowienia w Układzie oraz z braku późniejszego wyrażenia przez którąkolwiek ze stron woli usunięcia tego postanowienia z dokumentu lub stwierdzenia jego nieobowiązywania;

- wobec zajęcia przez powoda określonego stanowiska w innej sprawie (przed Sądem Rejonowym w Zawierciu w sprawie IV P 1/09) również w niniejszej sprawie, jego stanowisko nie mogło i nie może być inne, podczas, gdy z tego, że powód wyraził opinię wobec PUZP, którego stroną nie był i nie uczestniczył w zawieraniu tego porozumienia, nie wynika, że jest on tą opinią związany również w odniesieniu do zawartego przez strony ZUZP; Sąd I instancji nie miał zatem podstaw, by twierdzić, że również w odniesieniu do ZUZP dla Pracowników pozwanej, stanowisko powoda może lub musi być identyczne.

W ocenie apelującego, strony ZUZP nie miały żadnego obowiązku umieszczania w jego treści klauzuli zawartej w art. 113 ust. 4, a mimo to, zgodnie postanowiły to uczynić. Wynika z niego wprost wola stron, aby Układ obowiązywał po upływie okresu jego wypowiedzenia aż do czasu zawarcia nowego układu. Po 1 stycznia 2001r. żadna ze stron nie podjęła też jakiejkolwiek inicjatywy w celu wykreślenia art. 113 ust. 4 z Układu lub chociażby ustalenia, że zdaniem jednej lub obu stron, postanowienie to (chociaż widniejące niezmiennie w treści Układu) nie posiada mocy wiążącej, mimo, że w zupełnie innej, lecz podobnej sprawie, do takiego ustalenia przecież doszło. Natomiast powód i prawnicy C., przed przejęciem Huty (...) przez ten podmiot, dokonali przeglądu dokumentów, które miały być zaakceptowane przez C.. Z prac tych powstał protokół, w którym nie ma mowy o wykreśleniu z ZUZP art. 113 ust. 4, z czego wynika, że pozwana zaakceptowała jego funkcjonowanie w niezmienionym kształcie „w sposób wyraźny i jednoznaczny, a nie dorozumiany” i nigdy nie dążyła do jego zmiany lub uchylenia. Dlatego też, Sąd I instancji nie miał żadnych podstaw, by twierdzić, że z materiału zebranego w sprawie nie wynika, aby strony dobrowolnie związały się tym postanowieniem.

Apelujący nie zgodził się też z interpretacją art. 241 ⁷ § 1 k.p. dokonaną przez Sąd I instancji w oparciu o wyrok Sądu Najwyższego z 11 marca 2014r. (III PK 78/13), niedotyczący kwestii „klauzul wieczności”. W jego ocenie. na aprobatę zasługuje dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego, zgodnie z którym powołany przepis nie stoi na przeszkodzie zastosowaniu tej klauzuli, bowiem sprzeczność postanowienia układu z przepisem powszechnie obowiązującym, należy oceniać z zastosowaniem zasady, że zgodność układu zbiorowego pracy z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa nie ma charakteru bezwarunkowego i podlega ocenie z punktu widzenia konstytucyjnego prawa do rokowań zbiorowych oraz konstytucyjnej zasady proporcjonalności (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2003r., I PK 313/02, OSNP 2004 nr 19, poz. 333 oraz orzecznictwo i literatura wskazana w jego uzasadnieniu i uchwała Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia 2008r., I PZP 9/07).

W odpowiedzi na apelację pozwana domagała się jej oddalenia.

Wniosła także o zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W ocenie pozwanej, apelacja nie wnosi do sprawy żadnych konstruktywnych argumentów. Brak wywodu, który mógłby stanowić przeciwwagę dla przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Częstochowie rozumienia oraz oceny skutków prawnych określonych aktów prawnych i zdarzeń mających znaczenia dla bytu ZUZP dla Pracowników pozwanej z 6 października 1995r.

Pozwana podkreśliła, że zarzuty apelacji, odnoszące się do naruszenia przepisów procedury, są chybione. Powód nie udowodnił, jakoby miały mieć miejsce zdarzenia związane z rzekomym przejawem woli pozwanej odnośnie zamiaru utrzymania mocy obowiązującej art. 113 ust. 4 ZUZP, na które powołuje się w apelacji, a które w sposób zdawkowy, niekonkretny, niepoparty żadnym miarodajnym dokumentem, zostały zaprezentowane w ramach wyjaśnień złożonych przez przedstawicieli powoda. Należy także zauważyć, że w ramach treści zeznań przedstawicieli powodowego związku zawodowego dały się zauważyć rozbieżności i różne postrzeganie w obrębie tego samego zagadnienia, które stanowi przedmiot żądania pozwu.

Pozwana zauważyła, że powód przytacza treści orzecznictwa, które traktuje o dyspozytywnym charakterze regulacji art. 241 ⁷ § 4 k.p., kiedy obowiązywał, jako ius dispositivi jedynie od 1 stycznia 2000r. do 26 listopada 2002r., więc jest ono nieprzydatne dla rozpoznania sprawy. Sporny przepis art. 113 ust. 4 ZUZP został bowiem wprowadzony w dacie zawarcia Układu w 1995r., kiedy to regulacja art. 241 ⁷ § 4 k.p. w brzmieniu nadanym przez ustawodawcę, na mocy ustawy nowelizującej Kodeks pracy z dnia 29 września 1994r., miała charakter przepisu ius cogens, tj. ściśle bezwzględnie obowiązującego. Wówczas strony Układu nie mogły powziąć innego aktu woli odnośnie ustanowienia w układzie zbiorowym, tzw. klauzuli wieczności, mogły jedynie implementować zapis ówcześnie obowiązującego przepisu Kodeksu pracy.

Nadto, w momencie, w którym pracodawca złożył oświadczenie o wypowiedzeniu ZUZP, przepis art. 241 ^{( 7)} § 4 k.p. już nie obowiązywał, jako sprzeczny z Konstytucją i umowami międzynarodowymi, których stroną jest Rzeczpospolita Polska. Po jego uchyleniu jakiekolwiek akty woli odnośnie regulowania okresu obowiązywania układów zbiorowych pracy po jego wypowiedzeniu, mające na celu utrzymanie tejże mocy, mimo dokonanego wypowiedzenia, nie mogły wywołać skutków prawnych. Stąd tak zwane klauzule wieczności, utraciły ustawową podstawę swojego bytu. Dlatego też pozwany podkreślił, iż przepis art. 113 ust. 4 ZUZP został „usunięty” z ZUZP z mocy samego prawa, wobec tego, że utracił oparcie normatywne, stając się postanowieniem nieważnym z mocy samego prawa.

Pozwana podtrzymała także swoje zapatrywania odnoszące się do nadużycia prawa przez powoda, poprzez zgłoszenie roszczenia, które pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego oraz odnośnie braku interesu prawnego powoda w ustaleniu mocy obowiązującej ZUZP z 1995r. po upływie okresu wypowiedzenia Układu.

Ustosunkowując się do odpowiedzi na apelację, powód podtrzymał dotychczasowe stanowisko.

Zdaniem powoda, wbrew stanowisku pozwanej, nie istnieje żaden mechanizm ustawowy, który automatycznie wyłączałby obowiązywanie art. 113 ust. 4 ZUZP. W jego ocenie, decydujące znaczenie w kwestii obowiązywania klauzuli wieczności ma kwestia zgodnej woli stron, a nie data umieszczenia takiego postanowienia w treści Układu. W stosunku do układów zawartych pod rządami dotychczas obowiązujących przepisów w stanie prawnym obowiązującym po 26 listopada 2002r., jeżeli strony same, bez przymusu prawnego, wprowadzą do układu zbiorowego pracy postanowienie, zgodnie z którym zobowiążą się, że po wypowiedzeniu układu będą stosować jego postanowienia do czasu zawarcia kolejnego, to taki zapis należy uznać za prawnie skuteczny. Klauzula zawarta w art. 113 ust. 4 ZUZP znajduje się w nim na mocy zgodnej woli stron. Wyraża ona wolę utrzymania obowiązywania układu do czasu zawarcia nowego, bez względu na zmiany w przepisach powszechnie obowiązujących, co mogłoby wynikać z chęci utrzymania stabilności zasad zatrudnienia (tak Krzysztof Walczak: Układy zbiorowe pracy. MOP rok 2003 numer 14).

Powód podkreślił, że skoro strony Układu umieściły w nim klauzulę wieczności, mimo braku takiego obowiązku i klauzula ta nigdy nie została z tego dokumentu usunięta, to domniemywać należy, że postanowienie to wciąż obowiązuje. To pozwana winna była podjąć stosowną inicjatywę, jeżeli byłaby innego zdania. Tymczasem, po 26 listopada 2002r. pozwana nie twierdziła, że nie uznaje mocy wiążącej art. 113 ust. 4 ZUZP, co oznacza, że de facto akceptowała jego dalsze obowiązywanie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sformułowany przez apelującego zarzut naruszenia przez Sąd I instancji przepisu art. 233 § 1 k.p.c., nie był uzasadniony. Zgodnie z jego brzmieniem, Sąd ocenia wiarogodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. W świetle ugruntowanych poglądów orzecznictwa, ocena dowodów należy do istoty sędziowskiego wymiaru sprawiedliwości realizowanego przez sąd pierwszej instancji. Ingerencja sądu drugiej instancji możliwa jest tylko wówczas, gdy skarżący wykaże, iż sąd pierwszej instancji rażąco uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego oraz brak jest wszechstronnej oceny wszystkich istotnych dowodów (tak wyroki Sądu Najwyższego z 29 lipca 1998r., II UKN 151/98, OSNAPiUS nr 1999, nr 15, poz. 492 i z 5 stycznia 1999r., II UKN 76/99, OSNAPiUS z 2000r., nr 19, poz. 732). Skoro apelacja powoda takich zarzutów nie przedstawia, przeto nie sposób przyjąć, iż apelujący skutecznie podważył ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji. Stąd też, Sąd odwoławczy w całości podzielił zarówno te ustalenia, jak i ocenę prawną zasadności jego żądania, zawartą w obszernym i precyzyjnym uzasadnieniu zaskarżonego rozstrzygnięcia. Przedstawione przez apelującego argumenty nie wnoszą do sprawy żadnych nowych okoliczności faktycznych, ani prawnych, mogących stanowić podstawę zmiany zaskarżonego orzeczenia, a stanowią wyłącznie polemikę z dokonaną przez Sąd I instancji prawidłową interpretacją przepisów ustawy i regulacji układowych.

Spór w niniejszej sprawie, polegający na ustaleniu czy Układ Zbiorowy Pracy dla (...) S.A. w Z. (zwany dalej ZUZP) nadal zachowuje moc obowiązującą, mimo wypowiedzenia go przez pracodawcę z dniem 5 czerwca 2012r., wymaga przeanalizowania, czy w dacie jego wypowiedzenia obowiązywał jeszcze przepis art. 113 ust. 4 tego Układu, wobec ulegającego zmianom stanu prawnego w zakresie przepisów powszechnie obowiązujących, które legły u podstaw wprowadzenia tej regulacji układowej. Negatywne stanowisko Sądu I instancji w tym przedmiocie zasługuje na pełną aprobatę.

W dacie zawarcia ZUZP w dniu 6 października 1995r. wprowadzenie do jego treści przepisu art. 113 ust. 4 wynikało z dosłownego powtórzenia bezwzględnie obowiązującego art. 241 ^{( 7)} § 4 k.p. Zgodnie z identycznym brzemieniem obu tych przepisów, w razie rozwiązania lub wypowiedzenia układu, do czasu zawarcia nowego układu, obowiązuje układ dotychczasowy, chyba, że strony oświadczą, iż nie zamierzają zawrzeć nowego układu. Po myśli art. 241 ^{( 7)} § 5 k.p., tożsamego w swej treści z art. 113 ust. 5 ZUZP, jeżeli strony oświadczą, że nie zamierzają zawrzeć nowego układu, postanowienia układu dotychczasowego tracą moc obowiązującą z dniem jego rozwiązania. Warunki umów o pracę lub innych aktów stanowiących podstawę nawiązania stosunków pracy, wynikające z dotychczasowego układu, obowiązują także po rozwiązaniu układu do upływu okresu wypowiedzenia tych warunków. Tożsame z art. 113 ust. 4 ZUZP było także brzmienie
§ 26 ust. 4 PUZP dla Pracowników Przemysłu Hutniczego.

Jak trafnie wskazał Sąd I instancji, powołany przepis art. 241 ⁷ § 4 k.p. do czasu jego nowelizacji w dniu 1 stycznia 2001r. miał charakter ściśle, bezwzględnie obowiązujący i strony układu nie mogły w tym przedmiocie wprowadzić żadnych zmian. Jeśli wprowadziły do układu postanowienie dotyczące tej kwestii, to musiały powtórzyć treść tego przepisu, co niniejszym uczyniły w art. 113 ust. 4 ZUZP. To postanowienie układu nie miało charakteru normatywnego, ponieważ nie tworzyło żadnej normy prawnej. Gdyby strony układu w tym okresie wprowadziły do niego postanowienie inaczej regulujące dalsze jego stosowanie po rozwiązaniu, to takie postanowienie byłoby sprzeczne z bezwzględnie obowiązującym przepisem ustawy - art. 241 ⁷ § 4 k.p. (tak uchwała Sądu Najwyższego z 4 stycznia 2008r., I PZP 9/07, OSNP 2008/13-14/185 i wyrok Sądu Najwyższego z 11 marca 2014r., III PK 78/13, OSNP 2015/6/74, Lex nr 1480282). Przeciwne stanowisko apelującego, wskazujące na świadome i dobrowolne związanie się wynegocjowaną treścią układu pozostaje w sprzeczności nie tylko z jednoznacznym brzmieniem powszechnie obowiązującego przepisu rangi ustawowej art. 241 ⁷ § 4 k.p., ale także z jednolitymi poglądami wyrażanymi w tym zakresie w orzecznictwie i doktrynie. Całkowicie błędne założenie istnienia swobody stron w zakresie wprowadzenia tej regulacji rzutuje tymczasem wprost na błędną konkluzję apelującego o wywodzonym z nieskrępowanej woli stron dalszym obowiązywaniu spornego układu.

Omawiany przepis art. 241 ⁷ § 4 k.p. miał charakter względnie obowiązujący (dyspozytywny) jedynie w nieistotnym dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy okresie od 1 stycznia 2001r. do 26 listopada 2002r., kiedy obowiązywał w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 5 lit. a ustawy z dnia 9 listopada 2000r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy. Stanowił on wówczas, że w razie rozwiązania układu, do czasu wejścia w życie nowego układu stosuje się postanowienia układu dotychczasowego, chyba, że strony w układzie ustaliły lub w drodze porozumienia ustalą inny termin stosowania postanowień rozwiązanego układu. Przepis miał charakter względnie obowiązujący. W tym czasie nie było teoretycznie przeszkód, aby strony postanowiły w układzie lub porozumieniu, że bezwarunkowo traci on moc z chwilą rozwiązania wskutek wypowiedzenia lub w jakikolwiek inny sposób uregulowały tę kwestię, określając warunki lub termin utraty mocy układu.

Pomimo dyspozytywnego charakteru tej regulacji, wyrokiem z dnia 18 listopada 2002r. (K 37/01) Trybunał Konstytucyjny uznał ten przepis za niezgodny z art. 59 ust. 2 Konstytucji oraz z art. 4 Konwencji nr 98 Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1 lipca 1949r., dotyczącej stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych (Dz. U. z 1958r. nr 29, poz. 126) i art. 6 ust. 2 Europejskiej Karty Społecznej sporządzonej w Turynie dnia 18 października 1961r. (Dz. U. z 1999r. nr 8, poz. 67), a także z art. 20 Konstytucji. W uzasadnieniu tego wyroku Trybunał Konstytucyjny wywiódł, że z art. 59 Konstytucji wynika między innymi wymaganie zagwarantowania zarówno związkom zawodowym, jak i organizacjom pracodawców: 1) prawa występowania z inicjatywą zawarcia układu zbiorowego, 2) prawa uczestniczenia w rokowaniach dotyczących układu zbiorowego, 3) swobody podejmowania decyzji w sprawie związania się wynegocjowanym układem zbiorowym oraz 4) możliwie szerokiego zakresu swobody w zakresie kształtowania treści układów zbiorowych. Trybunał Konstytucyjny wskazał, iż celem art. 241 ^{( 7)} § 4 k.p. jest eliminacja tzw. stanu bezukładowego, ale skoro w praktyce stosunków gospodarczych rozwiązanie układu zbiorowego następować będzie w większości przypadków w razie istotnej zmiany w otoczeniu makroekonomicznym, dlatego strony układu zbiorowego obciążone konsekwencjami takiej zmiany powinny mieć zagwarantowaną możliwość jego skutecznego rozwiązania. Tymczasem art. 241 ^{( 7)} § 4 k.p. ograniczałby lub wręcz wykluczał możliwości dobrowolnego rozwiązania układu zbiorowego. Trybunał Konstytucyjny podkreślił, iż, aby uniknąć negatywnych następstw tego przepisu, potrzebna była zgodna wola wszystkich stron dotychczasowego układu zbiorowego. W przypadku, gdy tylko jedna ze stron dotychczasowego układu była zainteresowana dostosowaniem jego postanowień do nowych warunków społeczno-gospodarczych, a najczęściej stroną tą był pracodawca, druga strona, korzystając z postanowień tego przepisu mogła, nie narażając się na żadne konsekwencje, przedłużać bez ograniczeń, nieomal w nieskończoność, stosowanie postanowień układu dotychczasowego, co zamierzał czynić powód, dając temu wyraz wniesionym pozwem. Tymczasem, by do tego nie dopuścić, Trybunał Konstytucyjny uznał art. 241 ^{( 7)} § 4 k.p. za niezgodny ze wskazanymi przepisami wyższego rzędu, nie tyle z uwagi na jego treść, co ze względu na praktyczne możliwości jego stosowania w zakresie realizacji konstytucyjnego wzorca unormowanego w art. 59 ust. 2 Konstytucji i zawierającego w szczególności zasadę swobody podejmowania decyzji w sprawie związania się wynegocjowanym układem zbiorowym, na którą Trybunał wielokrotnie się powoływał (tak wyrok z 23 października 2001r., K 22/01, Dz. U. nr 125, poz. 1378, OTK ZU 2001 nr 7, poz. 215).

Wskutek ogłoszenia wskazanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 18 listopada 2002r., przepis art. 241 ^{( 7)} § 4 k.p. z dniem 26 listopada 2002r. utracił swą moc, jako niezgodny z aktami prawnymi wyższego rzędu, tj. z Konstytucją, Konwencją nr 98 Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1 lipca 1949r., dotyczącą stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych i Europejską Kartą Społeczną. Nie budzi najmniejszych wątpliwości fakt, iż jego los podzieliły identyczne w swej treści przepisy art. 113 ust. 4 ZUZP oraz § 26 ust. 4 PUZP. Skoro bowiem utraciły one z tą datą oparcie ustawowe, to z mocy prawa, automatycznie także utraciły swą moc i podstawę prawną swego bytu. Przyjęcie przeciwnego stanowiska forsowanego przez apelującego, jest nie do zaakceptowania. Oznaczałoby to bowiem, że pomimo utraty mocy obowiązującej przepisu stanowiącego dotąd oparcie ustawowe dla regulacji układowej, ta ostatnia nadal obowiązuje, choć Trybunał Konstytucyjny uznał treść tożsamego z nią przepisu Kodeksu pracy za całkowicie sprzeczną z wymienionymi normami wyższego rzędu. Przyjęcie za słuszne takiego rozumowania nie da się pogodzić z zastosowaniem zasad wykładni logicznej, systemowej i celowościowej, prowadzącym do jednoznacznego wniosku, że przepis art. 113 ust. 4 ZUZP nie mógł już obowiązywać po 26 listopada 2002r.

Od tego czasu w obrocie prawnym pozostał tymczasem inny przepis rangi ustawowej: art. 241 ^{( 7)} § 1 k.p., który w punkcie 3 stanowi, iż układ rozwiązuje się z upływem okresu wypowiedzenia dokonanego przez jedną ze stron. Z mocy art. 241 ^{( 7)} § 3 k.p., okres wypowiedzenia układu wynosi trzy miesiące kalendarzowe, chyba, że strony w układzie postanowią inaczej. Odwzorowaniem tych regulacji był przepis art. 113 ust. 1 pkt 2 i art. 113 ust. 3 ZUZP z tym, że w układzie tym nie przewidziano innego, niż trzymiesięczny okres wypowiedzenia go. Zauważyć przy tym należy, iż powołane regulacje kodeksowe art. 241 ^{( 7)} § 1 i 3 k.p. mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Oznacza to, iż strony ZUZP nie mogły w ramach jakichkolwiek negocjacji skutecznie wyłączyć ich stosowania (tak wyrok Sądu Najwyższego z 11 marca 2014r., III PK 78/13, OSNP 2015/6/74, Lex nr 1480282). Zatem, nawet, gdyby wbrew powyższym wywodom przyjąć, że przepis art. 113 ust. 4 ZUZP nie utracił mocy z chwilą utraty mocy obowiązującej przepisu stanowiącego jego oparcie ustawowe, tj. art. 241 ^{( 7)} § 4 k.p., to i tak, jako sprzeczny z bezwzględnie obowiązującym przepisem wyższego rzędu - art. art. 241 ^{( 7)} § 1 i 3 k.p., nie mógłby być stosowany. Wynika z tego, iż zgodnie z powołanymi regulacjami, Układ Zbiorowy Pracy dla (...) S.A. w Z. został skutecznie rozwiązany z dniem 30 września 2012r. - po upływie trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, dokonanego z dniem 5 czerwca 2012r., jak prawidłowo ustalił Sąd I instancji.

Odnosząc się do powoływanych przez ten Sąd rozstrzygnięć Sądu Najwyższego: uchwały z 4 stycznia 2008r. (I PZP 9/07, OSNP 2008/13-14/185) i wyrok z 11 marca 2014r. (III PK 78/13, OSNP 2015/6/74, Lex nr 1480282), wskazać należy, iż wbrew wnioskom wysuniętym z nich przez apelującego w kwestiach istotnych dla rozstrzygnięcia niniejszego sporu, zawierają one takie same konkluzje. Mianowicie, z przytoczonej uchwały wynika, że przepis układu zbiorowego pracy, stanowiący powtórzenie art. 241 ⁷ § 4 k.p. (w tym wypadku, to sporny art. 113 ust. 4 ZUZP), może zostać uznany za obowiązujący po wydaniu przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z 18 listopada 2002r. (K 37/01) tylko wtedy, gdyby dopiero po tym wyroku został wprowadzony przez strony. Dopiero bowiem, gdy na skutek tego wyroku przepis art. 241 ⁷ § 4 k.p. z dniem 26 listopada 2002r. utracił moc obowiązującą, strony miały faktyczną swobodę we wprowadzeniu go. Dotychczasowe brzmienie tej regulacji, choć od 1 stycznia 2001r. miało charakter dyspozytywny, i tak ograniczało skutecznie możliwość rozwiązania układu i jako takie, zostało uznane przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z aktami prawnymi wyższego rzędu.

Natomiast z cytowanego wyroku Sądu Najwyższego z 11 marca 2014r. wynika jeszcze dalej idący wniosek: przepis układu zbiorowego pracy, tożsamy w swej treści z art. 241 ⁷ § 4 k.p., nawet dobrowolnie wprowadzony przez strony po utracie mocy obowiązującej tej regulacji ustawowej, tj. po 26 listopada 2002r., zawsze jest nieważny,
jako sprzeczny z Konstytucją, powołaną Konwencją nr 98 Międzynarodowej Organizacji Pracy i Europejską Kartą Społeczną, a także z bezwzględnie obowiązującym art. 241 ⁷
§ 1 i 3 k.p. Jak wskazał Sąd Najwyższy, strony układu zbiorowego pracy nie mogą
bowiem wprowadzać do jego treści postanowień ograniczających możliwość rozwiązywania układu.

Skoro zatem nie budzi wątpliwości fakt, iż przepis art. 113 ust. 4 ZUZP został wprowadzony do układu od razu w dacie jego zawarcia 6 października 1995r. i stanowił jedynie powtórzenie bezwzględnie obowiązującego art. 241 ⁷ § 4 k.p., więc nie mógł być innej treści, to w świetle powołanych orzeczeń Sądu Najwyższego:

- kształtując jego treść przed utratą mocy obowiązującej art. 241 ⁷ § 4 k.p., strony nie miały żadnej swobody we wprowadzaniu go, co w sposób niedopuszczalny ograniczało, a wręcz wyłączało możliwość rozwiązania układu wobec nieakceptowania takiego rozwiązania przez jedną ze stron, czego najlepszym dowodem jest niniejszy spór;

- przepis ten od początku był niezgodny z Konstytucją, Konwencją Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 98 i Europejską Kartą Społeczną, a od utraty mocy obowiązującej art. 241 ⁷ § 4 k.p. - także z bezwzględnie obowiązującym art. 241 ⁷ § 1 i 3 k.p., więc, jako taki, musi być uznany za nieważny.

Przeciwne wnioski wysuwane przez apelującego są błędne i w żadnym wypadku nie mają oparcia w przytaczanym fragmentarycznie orzecznictwie.

Wobec powyższego, uznać należy, że postępowanie dowodowe prowadzone
w przedmiocie woli stron co do dalszego obowiązywania przepisu art. 113 ust. 4 ZUZP po 26 listopada 2002r., było całkowicie bezprzedmiotowe. Wolą stron nie może bowiem niweczyć skutku nieważności przepisu wobec jego ewidentnej sprzeczności z aktami prawnymi wyższego rzędu. Skoro zatem, stanowiący oparcie ustawowe dla tej regulacji układowej przepis art. 241 ^{( 7)} § 4 k.p. utracił swą moc z dniem 26 listopada 2002r., to w tym czasie przestał też obowiązywać art. 113 ust. 4 ZUZP i wola stron nie mogła wyłączyć tego skutku, do którego doszło z mocy prawa. Dorozumiana akceptacja dalszego obowiązywania tego przepisu, była niedopuszczalna.

Niezależnie od powyższego, trafnie Sąd I instancji ocenił, iż wola wszystkich stron ZUZP, w tym także powoda w zakresie utraty mocy klauzuli wieczności po omawianym wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2002r., została jednoznacznie wyrażona w piśmie skierowanym do Państwowej Inspekcji Pracy z dnia 17 listopada 2008r., a następnie, we wniosku skierowanym do Sądu przeciwko tej instytucji. Podpisując to pismo i ów wniosek, strona powodowa wyraźnie wskazała na zajmowane przez siebie kategoryczne stanowisko, iż przepis art. 26 § 4 PUZP, stanowiący odpowiednik art. 241 ^{( 7)} § 4 k.p., utracił swą moc po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2002r. Skoro zatem brzmienie tych przepisów było identyczne do postanowień art. 113 ust. 4 ZUZP, to pogląd ten z istoty rzeczy należy odnieść także do tej regulacji.

W dalszej kolejności strona powodowa wyrażała takie samo stanowisko w tym względzie podczas wielu konsultacji związkowych przeprowadzanych w trybie art. 38 § 1 i 2 k.p. w związku z art. 42 § 1 k.p. i art. 241 ^{( 13)} § 2 k.p. przy okazji wypowiadania pracownikom pozwanej warunków pracy i płacy, dokonywanych na skutek wypowiedzenia ZUZP. W żadnym przypadku powód nie sprzeciwiał się tym wypowiedzeniom zmieniającym i nie podnosił, że ZUZP po jego wypowiedzeniu nadal obowiązuje, co miałoby miejsce, gdyby uznawał, że przepis art. 113 ust. 4 ZUZP nadal pozostaje w obrocie prawnym po 26 listopada 2002r.

W tej sytuacji, za prawidłowe należy uznać stanowisko Sądu I instancji, zgodnie z którym pozwana skutecznie rozwiązała z dniem 30 września 2012r. układ zbiorowy pracy po jego wypowiedzeniu dnia 5 czerwca 2012r. Skutek ten nie mógł zostać wyłączony przez przepis art. 113 ust. 4 ZUZP, wobec faktu, iż utracił on moc obowiązującą z dniem 26 listopada 2002r., kiedy moc tę utracił stanowiący jego oparcie ustawowe identycznej treści przepis art. 241 ⁷ § 4 k.p. uznany przez Trybunał Konstytucyjny za sprzeczny z Konstytucją, Konwencją Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 98 i Europejską Kartą Społeczną.

Mając powyższe na uwadze, na mocy art. 385 k.p.c., Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda, jako bezzasadną.

O kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c. przy zastosowaniu art. 391 § 1 k.p.c. oraz § 10 ust. 3, art. 10 ust. 1 pkt 2 w związku z § 9 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 sierpnia 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015r., poz. 1804 z późn. zm.).

/-/SSA M.Żurecki /-/SSA T.Szweda /-/SSO del. A.Petri
Sędzia Przewodniczący Sędzia

JR