Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 8 maja 2015 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Robert Bury (spr.)

Sędziowie: SO Violetta Osińska

SO Zbigniew Ciechanowicz

Protokolant: sekr. sąd. Małgorzata Idzikowska-Chrząszczewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 kwietnia 2015 roku w S.

sprawy z wniosku S. G.

z udziałem R. G.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Rejonowego Szczecin P. i Zachód w S. z dnia 23 kwietnia 2014 roku w sprawie II Ns 1971/11

postanawia:

1.  zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że:

a.  w punkcie I. podpunkcie 4. – jednostki rozrachunkowe w ilości 165, (...) zgromadzone na rachunku wnioskodawczyni S. G. nr (...) w (...) Otwartym Funduszu Emerytalnym w W. o wartości 6940,78 zł (sześciu tysięcy dziewięciuset czterdziestu złotych i siedemdziesięciu ośmiu groszy);

b.  w punkcie II. – ustalić, że uczestnik postępowania R. G. dokonał spłaty wspólnego zobowiązania w kwocie 95.256,36 zł (dziewięćdziesięciu pięciu tysięcy dwustu pięćdziesięciu sześciu złotych trzydziestu sześciu groszy);

c.  w punkcie IV. - tylko o tyle, że kwotę tytułem dopłaty i rozliczenia spłaconych zobowiązań ustala na 85.724,03 zł (osiemdziesiąt pięć tysięcy siedemset dwadzieścia cztery złote i trzy grosze);

d.  w punkcie VII. - odstąpić od obciążania wnioskodawczyni nieuiszczonymi kosztami sądowymi;

2.  oddalić apelację w pozostałym zakresie;

3.  strony ponoszą koszty postępowania apelacyjnego związane ze swym udziałem w sprawie.

Sygn. akt II Ca 788/14

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2014 roku podzielił majątek wspólny S. G. i R. G. ustalając, że w jego skład wchodzi nieruchomość gruntowa oznaczona jako działka nr (...), o pow. 1219 m ², położona w Dobrej, powiat (...) wraz z nakładami na budowę domu jednorodzinnego z pomieszczeniem gospodarczym i garażem, dla której Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, XI Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w P. prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...), o wartości 163.938,33zł, kwota 4.000 zł stanowiąca równowartość sprzedanego samochodu osobowego marki O. (...) rok prod.1997, nr rej. (...), przedsiębiorstwo (...) o wartości 105.706,88 zł, jednostki rozrachunkowe w ilości 341,8750 zgromadzone na rachunku wnioskodawczyni S. G. nr (...) w (...) Otwartym Funduszu Emerytalnym o wartości 13.596,36zł, że uczestnik postępowania R. G. dokonał spłaty wspólnego zobowiązania w kwocie 118.780,24 zł. Sąd przyznał nieruchomość z nakładam na budowę domu, kwotę ze sprzedaży samochodu oraz przedsiębiorstwo uczestnikowi, jednostki rozrachunkowe wnioskodawczyni. Tytułem dopłaty i rozliczenia spłaconych zobowiązań zasądzono od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwotę 70.634,30 zł płatną w terminie 4 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia.

Sąd Rejonowy ustalił, że wnioskodawczyni i uczestnik 22 czerwca 2001 roku zawarli związek małżeński. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie dnia 19 kwietnia 2010 roku w sprawie XRC 493/09, prawomocnym 11 maja 2010 roku, związek małżeński został rozwiązany przez rozwód. Ze związku pochodzi jedno dziecko, syn J., urodzony (...). W dniu 6 stycznia 2009 roku przed notariuszem H. P. małżonkowie zawarli umowę majątkową małżeńską, ustanawiającą z tym dniem rozdzielność majątkową. Uczestnik R. G. był żołnierzem. 24 maja 2004 roku została podpisana pomiędzy nim a Dyrektorem Oddziału Rejonowego Wojskowej Agencji Mieszkaniowej w S. umowa o wypłatę na postawie art. 47 ust. 1 ustawy z dnia 22.06.1995 roku o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej (Dz.U. z 2002, nr 42, poz. 368 ze zm.) ekwiwalentu pieniężnego w kwocie 64.740 zł w zamian za rezygnację z kwatery. Świadczenie zostało wypłacone 28 maja 2004 roku na wskazany rachunek bankowy. Małżonkowie zawarli w dniu 31 marca 2006 roku umowę kredytu hipotecznego nr 203- (...) w wysokości 270.000 zł i na podstawie aneksu nr (...) z 12 sierpnia 2008 roku przekształconego na kredyt udzielony w walucie wymienialnej w wysokości 159.698,04 CHF. 31 marca 2006 roku ze środków uzyskanych z kredytu małżonkowie nabyli nieruchomość gruntową oznaczoną jako działka nr (...), o pow. 1219 m ², położoną w Dobrej, powiat (...), Kw nr (...), za kwotę 85.330 zł i rozpoczęli budowę domu. Kredyt został zabezpieczony hipoteką zwykłą i kaucyjną ustanowioną na nabytej nieruchomości.

Po ustanowieniu rozdzielności majątkowej nieruchomość zajmował R. G., który wykonał część prac związanych z budową domu. Wartość rynkowa nieruchomości według stanu na datę ustania wspólności majątkowej i cen obecnych to kwota 645.000 zł. Po rozwodzie nieruchomość była wynajmowana w okresie od 10 września 2012 roku przez okres 8 miesięcy, czynsz ustalono na kwotę 1.400 zł miesięcznie, dochód stanowił łącznie 11.200 zł i został przeznaczany na spłatę kredytu. Od daty ustania wspólności majątkowej uczestnika spłacił kredyt w kwocie 40.197,95 CHF, czyli 129.980,24 zł. Z własnych dochodów z pominięciem pożytków z najmu, uczestnik tytułem kredytu spłacił kwotę 118.780,24zł (129.980,24 zł-11.200 zł). Do spłaty z tytułu kredytu pozostała kwota 137.958,61 CHF czyli 481.061,67zł. Wartość nieruchomości przy uwzględnieniu niespłaconej części kredytu to kwota 163.938,33 zł (645.000zł-481.061,67zł). R. G. w związku z zaciągniętym kredytem korzystał z odliczeń z tytułu ulgi odsetkowej, w roku 2009 odliczył 8.405,19zł, w roku 2010 - 6.538,82zł, w roku 2011 - 3.806,61zł, w roku 2012 - 4.773,26zł. W czasie wspólności majątkowej strony nabyły samochód osobowy marki O. (...) rok prod. 1997, nr rej. (...), sprzedany za 4.000 zł. S. G. prowadziła w trakcie małżeństwa jednoosobową działalność gospodarczą pod firmą (...). Po ślubie małżonkowie nabyli mieszkanie przy ul. (...) w S. za środki z zaciągniętego kredytu. Po kilku latach sprzedali mieszkanie, a z uzyskanej ceny spłacili kredyt, a kwotę około 100.000 zł przeznaczyli na czynsz inicjalny związany z planowaną umową leasingu koparko-ładowarki.

30 maja 2007 roku wnioskodawczyni zawarła z (...) S.A. w W., umowę leasingu koparko-ładowarki V. (...). (...) został zapoczątkowany czynszem inicjalnym w wysokości 112.607,40 zł, zapłaconym poleceniem przelewu przez S. G.. Kwota czynszu inicjalnego została następnie skorygowana na kwotę 114.410,81 zł. 17 października 2008 roku wnioskodawczyni przeniosła działalność gospodarczą na uczestnika, profil i wszelkie środki służące prowadzeniu działalności pozostały niezmienione. Uczestnik przejął również umowę leasingu i wykorzystywał nadal na potrzeby działalności koparko-ładowarkę. W związku z tym w dniu 28 października 2008 roku S. G. wystawiła fakturę VAT na kwotę 59.431,70 zł. W ramach prowadzonego przedsiębiorstwa (...) zawarł 25 lipca 2008 roku kolejną umowę leasingu dotyczącą koparko-ładowarki BL-71. Pismem z dnia 2 marca 2012 roku została wypowiedziana umowa leasingowa z dnia 25 lipca 2008 roku wobec zaległości w płaceniu rat leasingowych na kwotę 24.192,50zł.

1 września 2008 roku strony nabyły samochód osobowy marki O. (...) nr rej. (...), rok produkcji 2004, za kwotę 6.600 Euro, co stanowiło równowartość kwoty 22.174,02 zł. Przedsiębiorstwo (...) według stanu na dzień ustania wspólności majątkowej i cen obecnych ma wartość 105.706,88 zł. Dochody z działalności gospodarczej wnioskodawczyni jak i później uczestnika były przeznaczane na dalszą działalność jak i potrzeby związane z gospodarstwem domowym.

S. G. zgromadziła w trakcie wspólności majątkowej jednostki rozrachunkowe w ilości 341,8750 na rachunku nr (...) w (...) Otwartym Funduszu Emerytalnym o wartości 13.596,36 zł. Na rachunku bankowym uczestniczki w Banku (...) w dniu 5 stycznia 2009 roku znajdowała kwota 65,36 zł, a w Banku (...) na datę ustania wspólności majątkowej - 203,09 zł.

Sąd w związku z brakiem ujawnienia budynku w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości gruntowej, oznaczonej jako działka nr (...), o pow. 1219 m ², położonej w Dobrej, powiat (...), przyjął do rozliczenia nakłady na jego budowę. Ustalono, że wartość nieruchomości powinna być ustalona z uwzględnieniem obciążenia hipotecznego. Według opinii biegłego wartość nieruchomości według stanu na datę ustania wspólności majątkowej i cen obecnych to kwota 645.000 zł. Do spłaty z tytułu kredytu pozostała kwota 137.958,61 CHF czyli 481.061,67zł. Wartość nieruchomości przy uwzględnieniu niespłaconej części kredytu w ocenie Sądu to kwota 163.938,33zł (645.000 zł-481.061,67 zł).

Ustalono, że S. G. zgromadziła w trakcie wspólności majątkowej jednostki rozrachunkowe w ilości 341,8750 na rachunku nr (...) w (...) Otwartym Funduszu Emerytalnym o wartości ustalonej na datę orzekania w kwocie 13.596,36zł (39,77 zł za jednostkę w dniu 22 kwietnia 2014 roku).

Sąd nie uwzględnił w rozliczeniu koparko-ładowarek jakie były przedmiotem leasingu. Na datę ustania wspólności majątkowej urządzenia te stanowiły własność leasingodawcy. Nie uwzględniono również samodzielnie uiszczanych przez strony czynszów inicjalnych w związku z zawartymi umowami leasingu. Wartość przedsiębiorstwa ustalono na podstawie opinii biegłego na kwotę 105.706,88 zł. Sąd oddalił żądanie wnioskodawczyni rozliczenia w postępowaniu działowym korzyści, które uzyskał uczestników wskutek rozliczenia ulg odsetkowych w rozliczeniach podatku dochodowego z tytułu regulowanego kredytu hipotecznego. Składniki majątkowe, za wyjątkiem środków zgromadzonych w ramach OFE przez wnioskodawczynię, Sąd przyznał uczestnikowi kierując się interesem obu stron. Ustalono, że uczestnik od daty ustania wspólności majątkowej spłacił kredyt w kwocie 40.197,95 CHF, czyli 129.980,24 zł. Sąd uwzględnił jednak uzyskane przez uczestnika pożytki z tytułu najmu przez okres 8 miesięcy w wysokości 1.400 zł miesięcznie, łącznie 11.200 zł. Sąd oddalił żądanie uczestnika rozliczenia kwoty 49.930zł z tytułu prac budowlanych wykonanych przez niego po zniesieniu wspólności majątkowej (chodnik i podjazd, odprowadzenie wód deszczowych, trawnik, ganek z klinkieru oraz schody, blacharka, izolacja tarasów, posadzki tarasu) na nieruchomości wspólnej objętej podziałem. Roszczenie wnioskodawczyni z tytułu posiadania przez uczestnika rzeczy wspólnej, opisanej nieruchomości, zostało oddalone.

Postanowienie zostało częściowo zaskarżone apelacją przez wnioskodawczynię, która zarzuciła naruszenie:

1.  art. 278 § 1 k.p.c. oraz art. 233 § 1 k.p.c. przez ustalenie, że wartość nieruchomości, stanowiącej współwłasność uczestników to kwota 163.938,33 zł, podczas gdy, po pierwsze ustalenie wartości nieruchomości należy do wiadomości specjalnych, po drugie żaden dowód przeprowadzony w sprawie nie wykazał czy, a jeśli tak, to w jakim zakresie, wartość rynkową nieruchomości pomniejsza ustanowienie na niej ograniczonego prawa rzeczowego w postaci hipoteki, natomiast Sąd, bez zasięgnięcia opinii biegłych w tym przedmiocie nie był uprawniony do dokonania takich ustaleń oraz przez brak uwzględnienia - dla ustalenia wysokości spłaty wspólnego zobowiązania kredytowego uczestników - tzw. ulgi odsetkowej, z której korzystał R. G. w latach 2009 r. - 2012 r., a która stanowiła (również z uwagi na jej ustawowy charakter) pomniejszenie faktycznie dokonanych kosztów z tytułu spłaty odsetek od zaciągniętego kredytu;

2.  art. 233 § 2 k.p.c. przez brak swobodnej oceny przez Sąd faktu nieprzedłożenia przez uczestnika informacji i dokumentów, obrazujących stan przedsiębiorstwa (...), podczas gdy dokumenty te i informacje pozwoliłyby na rzetelną ocenę stanu przedsiębiorstwa na dzień ustania wspólności majątkowej małżeńskiej;

3.  art. 316 § 1 k.p.c. poprzez ustalenie, że w skład majątku wspólnego stron wchodzą jednostki rozrachunkowe w ilości 341, (...), zgromadzone na rachunku wnioskodawczym S. G. nr (...) w (...) Otwartym Funduszu Emerytalnym o wartości 13.596,36 zł, podczas gdy z dniem 3.2.2014 r. i na mocy art. 23 ust. 1 Ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych, 51,5% jednostek rozrachunkowych zapisanych na rachunku każdego członka otwartego, funduszu emerytalnego na dzień 31 stycznia 2014 r. uległo umorzeniu, a aktywa zostały przekazane do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

4.  art. 321 k.p.c. poprzez orzeczenie przez Sąd ponad żądanie uczestnika, tj. przyznanie na wyłączną własność wnioskodawczym jednostek rozrachunkowych, zgromadzonych na Jej rachunku w (...) Otwartym Funduszu Emerytalnym w sytuacji, gdy uczestnik zażądał dokonania podziału rzeczonych jednostek, a wnioskodawczyni wniosła o pominięcie tego składnika majątkowego przy ustaleniu składników majątku wspólnego stron.

5.  art 96 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych poprzez nałożenie na wnioskodawczynię obowiązku uiszczenia kosztów sądowych w sytuacji, gdy Postanowieniem Sądu Rejonowego Szczecin - P. i Zachód z 2.1.2013 r. wnioskodawczyni została od tych kosztów zwolniona w całości;

6.  art. 45 § 1 k.r.o. przez niezakwalifikowanie przez Sąd jako kategorii wydatków, czynionych z majątku wspólnego uczestników na ekspektatywę majątku odrębnego R. G., wartości uiszczonych czynszu inicjalnego oraz rat leasingowych z tytułu umowy o nr (...), zawartej z (...), podczas gdy uiszczanie tych rat spowodowało przysporzenie w majątku uczestnika w wysokości wartości rynkowej nabytej koparko - ładowarki, a będącej elementem składowym prowadzonego przez Niego przedsiębiorstwa;

7.  art. 5 k.c. w zw. z art. 31 § 2 pkt. 1 k.r.o. przez ustalenie obowiązku S. G. uiszczenia na rzecz uczestnika spłaty z tytułu przyznanych na Jej wyłączną własność jednostek rachunkowych, zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym z obowiązkiem spłaty połowy ich wartości na rzecz uczestnika, podczas gdy jednostki te obecnie nie przedstawiają realnej wartości ekonomicznej, a wartości tej nabiorą dopiero w chwili możliwości ich spieniężenia, tj. uzyskania przez wnioskodawczynię prawa do emerytury.

Wnioskodawczyni domagała się zmiany zaskarżonego orzeczenia w części (po sprecyzowaniu wniosków na rozprawie apelacyjnej) przez:

1.  ustalenie, że w skład majątku wspólnego wnioskodawczyni S. G. oraz uczestnika R. G. wchodzą następujące składniki majątkowe:

a.  nieruchomość gruntowa oznaczona jako działka nr (...) o powierzchni 1219 m ² położona w Dobrej, powiat (...), wraz z nakładami na budowę domu jednorodzinnego z pomieszczeniem gospodarczym i garażem, dla której Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) o wartości 645.000,00 zł;

b.  kwota 4.000,00 zł, stanowiąca równowartość sprzedanego samochodu osobowego marki O. (...),

c.  przedsiębiorstwo (...) o wartości 170.000 zł (po sprecyzowaniu wniosków apelacyjnych);

d.  jednostki rozrachunkowe w ilości 165. (...), zgromadzone na rachunku wnioskodawczyni S. G. nr (...) w (...) Otwartym Funduszu Emerytalnym o wartości 6.697,04 zł;

2.  ustalenie, że uczestnik postępowania R. G. dokonał spłaty wspólnego zobowiązania stron w kwocie 95.256,36 zł;

3.  ustalenie, że z majątku wspólnego wnioskodawczyni, S. G., oraz uczestnika, R. G., na ekspektatywę majątku odrębnego uczestnika zostały poczynione nakłady w wysokości 221.862,31 zł;

4.  dokonanie podziału majątku wspólnego w ten sposób, że:

a.  składniki majątkowe, opisane w pkt. 1 a, b i c przyznać na wyłączną własność

uczestnika postępowania R. G.;

b.  składnik majątkowy opisany w pkt. 1 lit. d w ilości 165, (...) jednostek rozrachunkowych, zgromadzonych na rachunku wnioskodawczyni S. G. nr (...) w (...) Otwartym Funduszu Emerytalnym o wartości 3.348,52 zł przekazać na wyłączną własność S. G. bez obowiązku spłaty na rzecz uczestnika;

c.  tytułem spłaty z tytułu wyrównania udziałów, zwrotu nakładów i rozliczenia spłaconych zobowiązań zasądzić od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni kwotę 393.028,23 zł w terminie 4 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia.

Wnioskodawczyni domagała się ewentualnie uchylenia zaskarżonego orzeczenia w całości oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

1.  Apelacja jest częściowo zasadna. Ponowne rozpoznanie sprawy w postępowaniu apelacyjnym wyraża się ustaleniem stanu faktycznego sprawy i jego ocenie prawnej. Sąd Odwoławczy przyjmuje ustalony przez Sąd Rejonowy stan faktyczny za własne ustalenia, bez konieczności ponownego jego przytaczania, za wyjątkiem ustaleń niżej wskazanych.

2.  Podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej odbywa się na podstawie unormowań zawartych w art. 42-46 k.r.o., odpowiednio w przepisach o dziale spadku - art. 1035-1046 k.c. i art. 1070 i 1079 k.c., które odsyłają w zakresie kwestii w nich nieuregulowanych do przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych, tj. art. 210-221 k.c.

3.  W postępowaniach działowych merytoryczny charakter postępowania odwoławczego realizuje także art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 684 k.p.c.; w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami skład i wartość tego majątku ustala Sąd. Według utrwalonego orzecznictwa, skład i stan majątku jest istotny z dnia ustania wspólności, natomiast wartość majątku powinna być ustalona według cen z chwili dokonywania podziału, więc zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c.). Konieczność ustalenia wartości przedmiotu działu jest zatem aktualna w chwili zamknięcia rozprawy przed Sądem I, jak i II instancji.

4.  W postępowaniu o podział majątku wspólnego mają zastosowanie zasady określania wartości nieruchomości przewidziane w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz.U. z 2004 roku, poz. 2603 z późn. zm.). Wydana w postępowaniu sądowym opinia określająca wartość nieruchomości (operat szacunkowy) wymaga potwierdzenia aktualności przez biegłego rzeczoznawcę majątkowego, jeżeli upłynął ustawowy termin do jej wykorzystania w sprawie lub zaistniały okoliczności wymagające potwierdzenia aktualności, niezależnie od upływu terminu do wykorzystania opinii w sprawie (por. np.: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2010 roku, V CSK 13/10, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 lipca 2012 roku, II CSK 660/11).

5.  W postępowaniu cywilnym ustalenia faktów mogą odbywać się na podstawie przeprowadzonych dowodów albo w sposób bezdowodowy w oparciu o przyznane twierdzenia o faktach (art. 229 k.p.c.) albo o przyznanie milczące (art. 230 k.p.c.). Wobec merytorycznego charakteru postępowania odwoławczego, w rozpoznanej sprawie rzeczą Sądu II instancji było ustalenie z urzędu wartości składników wchodzących w skład majątku wspólnego, co stanowi wyraz zasady inkwizycyjności, traktowanej obecnie jako wyjątek od zasady kontradyktoryjności (art. 232 k.p.c.) charakterystycznej dla procesu. W postępowaniu przed Sądem II instancji strony wzajemnie przyznały zgłoszone przez siebie twierdzenia o wartości nieruchomości gruntowej oznaczonej jako działka nr (...), o pow. 1219 m ², położona w Dobrej, powiat (...) wraz z nakładami na budowę domu jednorodzinnego z pomieszczeniem gospodarczym i garażem, dla której Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...) w kwocie 645.000 zł bez obciążenia hipotecznego. Fakt ten nie wymagał zatem dowodów (art. 229 k.p.c.). W konsekwencji za fakty niewymagające dowodu przed Sądem II instancji uznano wartość wskazanego składnika majątkowego w kwocie 645.000 zł bez obciążenia hipotecznego.

6.  Obecnie dominujący w orzecznictwie Sądu Najwyższego jest pogląd wyrażony przykładowo w uchwale z dnia 25 czerwca 2008 r., III CZP 58/08, w postanowieniach z dnia 5 października 2000 r., II CKN 611/99, z dnia 29 września 2004 r., II CK 538/03, z dnia 26 listopada 2009 r., III CZP 103/09, z dnia 21 stycznia 2010 r., I CSK 205/09, z dnia 20 kwietnia 2011 r., I CSK 661/10, z dnia 26 października 2011 r., I CSK 41/11, w wyroku z dnia 2 kwietnia 2009 r., IV CSK 566/08, postanowieniu z dnia 19 lipca 2012 roku, II CSK 660/11, z dnia 2 kwietnia 2003 roku, III RN 55/02, OSP 2005/3/32, z dnia 2 grudnia 2009 roku, I CSK 134/09 i z dnia 21 stycznia 2010 rok, I CSK 205/09, w których jednolicie przyjęto, że w sprawach działowych sąd, dokonując określenia wartości nieruchomości obciążonej długiem hipotecznym powinien uwzględnić wartość obciążenia hipoteką, jako podstawy spłaty na rzecz tego z małżonków, któremu nieruchomość nie zostaje przyznana. Przy ustalaniu wartości składnika majątku wspólnego sąd z urzędu uwzględnia obciążenia zmniejszające rzeczywistą wartość tego składnika, w tym obciążenia o charakterze prawnorzeczowym, za które ponosi odpowiedzialność każdorazowy właściciel nieruchomości. W szczególności konieczność spłaty długu hipotecznego, ciążącą na byłym małżonku, któremu przypadnie nieruchomość, sąd uwzględnia z urzędu zarówno przy ustalaniu wartości tego składnika majątku wspólnego, jak i przy zaliczaniu wartości przyznanego jednemu z małżonków prawa do tej nieruchomości na poczet przysługującego mu udziału. Przyjęto, że spłata długu spoczywać będzie przede wszystkim na tym z małżonków, któremu przypadnie wskutek podziału nieruchomość obciążona i który pozostanie dłużnikiem rzeczowym. Według Sądu Najwyższego, spłata przez tę stronę długów uwzględnionych przy ustalaniu wartości nieruchomości poprzez umniejszenie jej wartości, dokonana z majątku osobistego przez stronę, której nieruchomość obciążona została przyznana, nie rodzi roszczenia wobec drugiej strony. Wartość obciążenia hipotecznego odlicza się zarówno przy ustalaniu składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczaniu wartości nieruchomości przyznanej jednemu z małżonków na poczet przysługującego mu udziału w majątku wspólnym.

7.  Według ustalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego, przedstawionego we wskazanych wyżej judykatach, wartość obciążenia hipotecznego uwzględnia się przez odjęcie od wartości nieruchomości bez obciążeń wysokości niespłaconego długu zabezpieczonego hipoteką. Sposób ten powszechnie przyjęto w praktyce bankowej, a wynika z konieczności uwzględnienia przy ustalaniu wartości nieruchomości wysokości niespłaconego długu zabezpieczonego hipoteką w według następującego mechanizmu. Należy wyjść z założenia, że nabywca nieruchomości jest gotowy zapłacić za nią tyle, ile wynosi jej wartość bez obciążenia prawnorzeczowego w postaci hipoteki, dlatego że taka jest jej wartość rynkowa. Jednak zbywca otrzyma sumę pomniejszoną właśnie o wartość niespłaconego długu zabezpieczonego hipoteką, ponieważ nabywca aby doprowadzić do wygaśnięcia hipoteki, spłaci w całości wierzyciela hipotecznego. Spłata długu hipotecznego przywróci nieruchomość do jej stanu, który jest istotny dla ustalenia wartości rynkowej, porównywalnej z innymi nieruchomościami. Dla nabywcy nieruchomości jest bowiem obojętne, czy cenę w części zapłaci wierzycielowi hipotecznemu, a w części zbywcy, czy też cenę zapłaci w całości zbywcy nieruchomości. Dla sprzedającego nieruchomość jest więc warta tyle, ile jej cena rynkowa, pomniejszona o aktualną wartość długu zabezpieczonego hipoteką. Zarzuty apelacji naruszenia art. 278 k.p.c. i 233 k.p.c. wychodzą z odmiennego założenia: bez akceptacji ogólnych reguł logiki wskazanych wyżej oraz poglądami powszechnie przyjętymi przez Sąd Najwyższy i z tej przyczyny są bezzasadne. Twierdzenia zawarte w apelacji, a wskazujące na konieczność wykazania dowodem z opinii biegłego, zatem wymagającego wiedzy specjalistycznej, wartości nieruchomości obciążonej hipoteką, pozostają sprzeczności ze ustalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego.

8.  W postępowaniach działowych sąd ustala z urzędu i wartość majątku podlegającego podziałowi również w postępowaniu przed sądem drugiej instancji. W postępowaniu apelacyjnym ustalono, że wartość nieruchomości bez obciążenia hipotecznego nie uległa zmianie, zwiększyła się jednak wartość długu zabezpieczonego hipoteką wskutek wzrostu kursu franka szwajcarskiego, mimo spłaty przez uczestnika części tego długu po ustaniu wspólności. W postępowaniu przed sądem drugiej instancji, również w postępowaniach działowych w odniesieniu do poszczególnych zaskarżonych rozstrzygnięć sądu działowego, stanowiących niezależną całość, obowiązuje zasada reformationis in peius, zgodnie z art. 384 k.p.c. Wnioskodawczyni zaskarżyła postanowienie Sądu pierwszej instancji w zakresie ustalenia wartości nieruchomości, w konsekwencji wysokości spłaty z tytułu podziału tego składnika, kwestionując odliczenie wartości długu hipotecznego. Oznacza to, że w postępowaniu apelacyjnym rozstrzygnięcie w tej części – wartości nieruchomości oraz wysokości spłaty należnej uczestniczce - nie może nastąpić na jej niekorzyść jako apelującej, co miałoby miejsce, gdyby sąd apelacyjny od wartości rynkowej nieruchomości ustalonej bez obciążenia hipotecznego odjął wyższą wartość długu hipotecznego. W konsekwencji Sąd drugiej instancji nie mógł zmienić postanowienia Sądu Rejonowego na niekorzyść apelującej wnioskodawczyni, aktualna pozostała w tym zakresie wartość nieruchomości wraz z nakładami na budowę domu jednorodzinnego ustalona przez sąd pierwszej instancji. Ze wskazanych przyczyn apelacja wnioskodawczyni w odniesieniu do ustalenia wartości nieruchomości wraz z nakładami na budową domu podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

9.  Kwestia wartości ekspektatywy prawa do nabycia rzeczy będącej przedmiotem umowy leasingu wymaga wyjaśnienia wskutek zarzutów apelacyjnych. Żądanie wnioskodawczyni rozliczenia czynszu inicjalnego przy zawieraniu umowy leasingu oraz rat leasingowych spłaconych do chwili ustania wspólności jest bezpodstawne. Zarzuty apelacji wskazują, że miał to być wydatek z majątku wspólnego na majątek odrębnego uczestnika postępowania w postaci ekspektatywy nabycia przedmiotu objętego leasingiem. Opłata ta stanowiła element zobowiązania leasingobiorcy wynikający z umowy leasingu, została uiszczona z majątku wspólnego w czasie trwania wspólności, kiedy nie istniał majątek osobisty uczestnika. Intencją skarżącej – jak się wydaje – jest uchwycenie wartości prawa do wykupu przedmiotu leasingu w dacie ustania wspólności majątkowej. Prawo to jest warte tyle, ile wynika z różnicy wartości rzeczy objętej leasingiem w chwili ustania wspólności i wysokością opłat koniecznych dla przeniesienia własności na rzecz leasingobiorcy. Wysokość czynszu inicjalnego może mieć zatem wpływ na wartość tego prawa (ekspektatywy); można się bowiem spodziewać, że im wyższy czynsz inicjalny, tym mniejsza wysokość rat leasingowych oraz opłaty końcowej, niezbędnych do przeniesienia własności rzeczy. Innymi słowy, w przypadku podziału majątku wspólnego małżonków istotny jest stan majątku w chwili ustania wspólności, więc prawo wynikające z umowy leasingu, dokładnie ekspektatywa nabycia prawa własności rzeczy, jest warte tyle, ile wynosi wartość rzeczy pomniejszona o opłaty konieczne do poniesienia, aby uzyskać przeniesienie własności (pozostałe raty leasingowe oraz opłata końcowa). Biegły wycenił prawo do wykupu rzeczy objętej jedyną obowiązującą w dniu ustania wspólności majątkowej umową leasingu według reguł wskazanych. Uczestnicy sami ustalili wartość rynkową ekspektatywy prawa przeniesienia na własność przedmiotu leasingu na 59.431,70 zł mając na uwadze wartość rynkową przedmiotu leasingu oraz łączną wysokość rat i kwoty wykupu tego przedmiotu (określając jako odstępne). W istocie więc wartość czynszu inicjalnego została uwzględniona przy ustalaniu wartości ekspektatywy nabycia prawa jako czynnik wpływający na wysokość opłat koniecznych do przeniesienia własności w chwili ustania wspólności majątkowej małżeńskiej (opłata końcowa i pozostałe do zapłaty raty leasingowe). Formułowane zarzuty apelacyjne wynikają z niezrozumienia wskazanego mechanizmu i z tej przyczyny są bezzasadne, stąd zarzut naruszenia art. 45 § 1 k.r.o. jest bezpodstawny.

10.  Ocena dowodu z opinii biegłego w zakresie wartości przedsiębiorstwa w postępowaniu drugoinstancyjnym przedstawia się analogicznie jak w postępowaniu pierwszoinstancyjnym. Opinia została sporządzona przez kompetentny podmiot, a możliwa w postępowaniu sądowym weryfikacja wiarygodności opinii na płaszczyźnie logiki wypada pozytywnie. Nie ma dowodów dla stwierdzenia, że w skład przedsiębiorstwa wchodziło więcej składników majątkowych, niż ustalona przez biegłego. Kierując się ustaleniem z urzędu składu majątku wspólnego nie było podstaw do czynienia ustaleń odmiennych, niż sądu pierwszej instancji.

11.  Wskazywane przez apelującą nieprzedstawienie przez uczestnika dokumentów mających obrazować stan przedsiębiorstwa uczestnika nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Zgodnie z art. 233 § 2 k.p.c. sąd ocenia, jakie znaczenie nadać odmowie przedstawienia przez stronę dowodu według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Sąd Rejonowy oraz Sąd Okręgowy nie dysponuje żadnymi kryteriami, które mogłoby pozwolić na ujemną oceną nieprzedstawienia przez uczestnika dowodów i dokonać ustaleń zgodnych z twierdzeniami wnioskodawczyni. Nie zgłoszono bowiem konkretnych twierdzeń odnoszących się do poszczególnych składników majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa, które mogły być przyjęte za prawdziwe. Wnioskodawczyni nie zgłosiła twierdzeń odnoszących się do składników majątkowych, które mogłoby wchodzić w skład przedsiębiorstwa i które mogło mieć wpływ na jego wartość - składników materialnych w postaci rzeczy albo wierzytelności. Sąd pierwszej instancji na rozprawie w dniu 29 maja 2013 rok zobowiązał pełnomocnika wnioskodawczyni do przedstawienia zestawienia należności zobowiązań firmy wnioskodawczyni, a następnie firmy uczestnika na dzień ustania wspólności majątkowej. Dokumenty tego rodzaju nie zostały przedstawione, uczestnik nie przedstawił natomiast dokumentów dotyczących należności wobec kontrahentów. Wnioskodawczyni zgłosiła nieskonkretyzowane twierdzenia dotyczące wierzytelności które miałoby przysługiwać uczestnikowi wobec M. B., S. i J. K.. Nie są jednak znane żadne okoliczności dotyczące wysokości tychże wierzytelności oraz możliwości ich ściągnięcia od dłużników. Powyższa uwaga zachowuje aktualność w odniesieniu do wskazywanych przez wnioskodawczynię dokumentów i informacji, w tym wartości zgromadzonych na rachunkach bankowych, które miały być prowadzone dla przedsiębiorstwa uczestnika. Ujemna ocena nieprzedstawienia dowodów w postępowaniu cywilnym może się wiązać z przyjęciem za udowodnione twierdzeń przeciwnika. Wnioskodawczyni, szczególnie w apelacji, żądała ustalenia wartości przedsiębiorstwa, zabrakło konkretnych twierdzeń odnoszących się do elementów mogących konstruować tę wartość. W odniesieniu do wartości wierzytelności, które mógłby wchodzić w skład przedsiębiorstwa, jak wskazano, nie jest znana ich wysokość, tytuł prawny - więc prawdopodobieństwo istnienia oraz stan majątkowy dłużników - więc prawdopodobieństwo ściągnięcia. W odniesieniu do rachunków bankowych nie jest znana nawet potencjalna wysokość środków, które mogłyby być na nich zgromadzone. Wnioskodawczyni przedstawiła zawiadomienie jej, jako pokrzywdzonej, w procesie karnym prowadzonym przeciwko J. K., z którego nie można ustalić żadnego faktu istotnego dla sprawy, prócz tego, który bezpośrednio wynika z treści pisma. Podobna uwaga dotyczy pisma Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej w S. z 29 kwietnia 2011 roku (karta 733). Żadne istotne dla sprawy okoliczności nie wnikają także z dalszych przedstawionych przez wnioskodawczynię dokumentów (karta 734 – 739); ich związek z przedmiotem postępowania jest nieznany.

12.  Wobec braku odpowiedniej aktywności procesowej wnioskodawczyni, Sąd Okręgowy w nie mógł przyjąć negatywnych konsekwencji wobec uczestnika w odniesieniu do ustaleń faktycznych, więc przyjąć za udowodnione twierdzeń wnioskodawczyni o faktach mogących stanowić o wartość przedsiębiorstwa. Wnioskodawczyni konkretnych twierdzeń w tym zakresie nie zgłosiła.

13.  Trafnie również wnioskodawczyni wskazuje, że na wartość przedsiębiorstwa wpływa jego pozycja na rynku, choć to twierdzenie należy uzupełnić o inne czynniki mianowicie renomę, potencjalną klientelę, potencjał intelektualny kadry zarządczej i pracowników oraz inne czynniki pozabilansowe nie uwzględniane w rachunkowości przy ustalaniu aktywów. Nie ma jednak żadnych podstaw do przyjęcia, że przedsiębiorstwo uczestnika składające się z koparko – ładowarki, samochodu osobowego oraz z niewielkiej ilości gotówki dysponowało ogromnym potencjałem rozwoju, więc wartością niematerialną, która powinna być uwzględniona w wycenie przedsiębiorstwa. Wydaje się oczywiste również dla apelującej, że zawarcie umowy o remont ulicy kilka lat po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej nie może stanowić o potencjale rozwojowym przedsiębiorstwa w dacie ustania wspólności majątkowej. Prezentowane wnioskowanie ma charakter redukcyjny, zawodny, nie wiadomo, czy uzyskanie kontraktu wskazywanego przez apelującą było wynikiem potencjału tkwiącego w przedsiębiorstwie według jego stanu w dacie ustania wspólności, czy też zdarzeń mających miejsce już o tej dacie. Ustalenie z urzędu składu majątku wspólnego nie wyłącza inicjatywy dowodowej stron, więc jeżeli apelująca twierdziła, że przedsiębiorstwo uczestnika miało wysoki potencjał rozwojowy, to ta okoliczność ta podlegała udowodnieniu z konsekwencjami z art. 6 k.c. Apelująca ograniczyła się jedynie do zgłoszenia twierdzeń o niskim stopniu prawdopodobieństwa. Dowody przedstawione w postępowaniu apelacyjnym podlegały pominięciu stosownie do art. 217 § 2 k.p.c. w poprzednim brzmieniu, jako niemające znaczenia dla rozstrzygnięcia (art. 227 k.p.c.) zostały zgłoszone jedynie dla zwłoki.

14.  R. G. w związku z zaciągniętym kredytem korzystał z odliczeń z tytułu ulgi odsetkowej w roku 2009 w kwocie 8.405,19 zł, w roku 2010 w kwocie 6.538,82 zł, w roku 2011 w kwocie 3.806,61 zł, w roku 2012 w kwocie 4.773,26 zł. Uczestnik zaoszczędził wydatki w związku ze zwolnieniem go z zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych, zatem wydatki związane z zapłatą długu obciążającego oboje małżonków, wynikającego z zawartej umowy kredytu. W konsekwencji spłacony wspólny dług obciążający małżonków należy pomniejszyć o sumę zaoszczędzonych z tego tytułu przez uczestnika w kwocie 23.523,88 zł. W postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd rozlicza również spłacone przez jednego z małżonków długi obciążające obojga małżonków (art. 686 k.p.c.). Prawidłowo Sąd pierwszej instancji ustalił, że od daty ustania wspólności majątkowej uczestnik spłacił kredyt w kwocie 40.197,95 CHF, czyli 129.980,24 zł, trafnie również pomniejszono spłatę o pożytki, które przyniosła nieruchomość jako przedmiot najmu. Ostatecznie spłatę przez uczestnika kredytu w wysokości 118.780,24 zł należy pomniejszyć o kwotę 23.523,88 zł, co skutkowało zmianą pkt II. postanowienia Sądu Rejonowego. Zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. w odniesieniu do wskazanego stanu faktycznego jest nieadekwatny, Sąd nie dokonał bowiem wszystkich ustaleń faktycznych w odniesieniu do wysokości spłaconych przez uczestnika długów, co skutkowało naruszeniem art. 686 k.p.c. przez jego zastosowanie w odniesieniu do długów, których uczestnik nie spłacił.

15.  Rozliczenie spłaconych długów obciążających majątek wspólny następuje na żądanie małżonka, które powinno być udowodnione według ogólnych zasad formalnego ciężaru dowodowego z art. 232 k.p.c. Uczestnik w postępowaniu apelacyjnym nie rozszerzył roszczenia z tytułu spłaconych długów, aktualność zachowują więc w tym zakresie ustalenia sądu I instancji.

16.  S. G. zgromadziła w trakcie wspólności majątkowej jednostki rozrachunkowe w ilości 341,8750 na rachunku nr (...) w (...) Otwartym Funduszu Emerytalnym. Istotnym dla postępowań działowych jest stan majątku w chwili ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, nie znaczy to jednak, że zmiany zachodzące w tym majątku po tej dacie nie mają znaczenia dla sposobu podziału. W szczególności chodzić może o przypadkową utratę składników majątkowych albo utratę zawinioną przez jednego z małżonków, co powinno wywrzeć odpowiedni wpływ sposób podziału albo w ogóle ustalenie przedmiotu podziału. Sąd orzeka na chwilę zamknięcia rozprawy zgodnie z art. 316 k.p.c. Stosownie do art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 6 grudnia 2013 roku o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych w dniu 3 lutego 2014 roku otwarty fundusz emerytalny umarza 51,5% jednostek rozrachunkowych zapisanych na rachunku każdego członka otwartego funduszu emerytalnego na dzień 31 stycznia 2014 roku i przekazuje do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, działającego w imieniu i na rzecz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, aktywa, o których mowa w ust. 2, o wartości odpowiadającej sumie wartości umorzonych jednostek rozrachunkowych. Po częściowym umorzeniu jednostek rozrachunkowych zgromadzonych przez wnioskodawczynię w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej w chwili orzekania przez sąd drugiej instancji na rachunku wnioskodawczyni nr (...) prowadzonym przez N. Otwarty Fundusz Emerytalny w W. znajdowało się 165, (...) jednostek uczestnictwa o wartości 6.940,78 zł ustalonej na chwilę zamknięcia rozprawy przez sąd drugiej instancji. W rozważanym zakresie zarzuty apelacji naruszenia art. 316 k.p.c. są trafne i skutkowały stosowną do powyższego zmianą postanowienia sądu pierwszej instancji.

17.  Wartość jednostek uczestnictwa wynika z ich aktualnych notowań, co jest także funkcją wysokości składek płaconych przez wnioskodawczynię. Stosownie do art. 98 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, z chwilą przystąpienia członka do funduszu, fundusz otwiera dla niego rachunek, na który są wpłacane składki oraz przekazywane wypłaty transferowe. Wartość jednostek uczestnictwa jest funkcją wysokości składek płaconych przez wnioskodawczynię. Wartość ta stanowi podstawę do wyliczenia przyszłego świadczenia emerytalnego wnioskodawczyni; z prawem tym wiąże się ekspektatywa uzyskania świadczenia w przyszłości. Wartość jednostek uczestnictwa nie jest mierzona wartością rynkową, ceną możliwą do uzyskania w obrocie w chwili ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, gdyż nie jest możliwe ich zbycie. Jedynym możliwym kryterium ustalenia ich wartości jest oparcie się na środkach wpłaconych do funduszu, więc aktualnej wartości jednostek uczestnictwa, przy uwzględnieniu również, że w pewnych sytuacjach możliwa jest wypłata tychże środków, przykładowo małżonkowi, który nie jest członkiem funduszu (art. 129a ustawy). W odniesieniu do wskazanego prawa sąd nie naruszył art. 31 § 2 pkt. 1 k.r.o.

18.  Zarzuty apelacji uczestniczki postępowania naruszenia art. 321 k.p.c. w odniesieniu do sposobu podziału jednostek uczestnictwa w otwartym funduszu emerytalnym są bezpodstawne. Norma art. 321 § 1 k.p.c. w postępowaniu nieprocesowym ma tyko odpowiednie zastosowanie. Zgodnie z ogólnie przyjętymi w prawie zasadami „odpowiedniego” stosowania przepisów, niektóre z nich znajdą zastosowanie wprost, bez żadnych modyfikacji i zabiegów interpretacyjnych, inne tylko pośrednio, a więc z uwzględnieniem konstrukcji, istoty i odrębności postepowania, w którym znajdą zastosowanie, a jeszcze inne nie będą mogły być wykorzystane w żadnym zakresie (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 1975 r., I CO 9/75, OSNCP 1976, nr 10, poz. 219). W postępowaniu działowym przepisy o zniesieniu współwłasności stosowane są odpowiednio; stosownie do art. 211 k.c., każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy. W postępowaniu działowym żądanie współwłaściciela podziału rzeczy wspólnej sąd może uznać za sprzeczne z przepisami ustawy lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tej rzeczy, więc nie uwzględnić tego żądania. W sytuacji, kiedy żadna ze stron nie wyraża zgody na przyznanie dzielonego przedmiotu istnieje możliwość sprzedaży egzekucyjnej z przyczyn oczywistych wyłączona w stosunku do jednostek uczestnictwa w otwartym funduszu emerytalnym. Żadne z oświadczeń uczestnika nie wskazuje, że wyraził zgodę na przyznanie jemu jednostek uczestnictwa zgromadzonych przez wnioskodawczynię, milczenie uczestnika również nie może być poczytane za zgodę na taki podział - nie jest to uznanie roszczenia, a z milczeniem ustawa procesowa wiąże przede wszystkim bezdowodowe ustalenie faktów. Podział jednostek uczestnictwa w otwartym funduszu emerytalnym w okolicznościach rozpoznanej sprawy byłby sprzeczny z ich społeczno-gospodarczym przeznaczeniem. Jednostki uczestnictwa zostały przyznane wnioskodawczyni; są wynikiem jej aktywności zawodowej zmierzającej do zapewnienia świadczenia emerytalnego. W okolicznościach sprawy nie ma argumentów przemawiających za przyznaniem efektu pracy wnioskodawczyni uczestnikowi, który znaczną część życia zawodowego nie był objęty powszechnym systemem emerytalnym. Z twierdzeń apelacji wynika, że jednostki uczestnictwa są obecnie bezwartościowe dla wnioskodawczyni, a dla uczestnika nabiorą wartości z chwilą jego spłaty z tego tytułu; stanowisko to kwestionuje w ogóle, że jednostki uczestnictwa inkorporują prawo majątkowe. Dla wnioskodawczyni jednostki uczestnictwa mają wartość majątkową, jednak obecnie niepieniężną, ponieważ wpływają na wysokość świadczeń emerytalnych. Dla uczestnika uzyskują walor pieniężny, który jest emanacją majątkowego charakteru opisanego prawa. A. myli majątkowy i pieniężny walor prawa. Zarzut naruszenia art. 5 k.c. w rozważanym zakresie jest bezpodstawny. Okoliczność, że dzielone są tylko jednostki uczestnictwa jednego z małżonków także nie przemawia za postulowanym w apelacji rozstrzygnięciem. Jednostki uczestnictwa stanowią majątek wspólny, podobnie jak inne przedmioty, które zostały nabyte wyłącznie przez jednego z małżonków (art. 31 § 1 k.r.o.) stanowią majątek wspólny. Nie sposób jest oczywiście konstruować sprzeczności z moralnością podziału przedmiotu, który wszedł do wspólności staraniami tylko jednego z małżonków, ponieważ wynika to wprost z art. 31 § 1 k.r.o. Podobnie jak nie sposób twierdzić, że sprzeczne z moralnością jest dzielenie wynagrodzenia za pracę uzyskiwanego przez jednego z małżonków, kiedy drugi - z różnych przyczyn, także niezależnych od niego - wynagrodzenia za pracę nie otrzymywał. Jednostki uczestnictwa weszły w skład wspólności majątkowej małżeńskiej staraniami wnioskodawczyni i podlegają podziałowi podobnie, jak inne przedmioty, które uzyskały ten status wyłącznie dzięki staraniom uczestnika. Zarzut naruszenia art. 5 k.c. w rozważanym zakresie są oczywiście bezzasadny.

19.  Sąd oczywiście nie naruszył art 96 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych; zwolnienie od kosztów ma charakter tymczasowy jest aktualne od daty wydania przez sąd postanowienia w tym przedmiocie do zakończenia postępowania. Sformułowanie zarzutu apelacji w tej części zupełnie pomija literalne brzmienie art. 113 ust. 2 ustawy o w kosztach sądowych w sprawach cywilnych, zgodnie z którym koszty nieobciążające przeciwnika sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji nakazuje ściągnąć z roszczenia zasądzonego na rzecz strony, której czynność spowodowała ich powstanie. Prawidłowo zatem sąd pierwszej instancji ściągnął z roszczenia zasądzonego na rzecz wnioskodawczyni niezapłacone przez nią koszty sądowe; kwestionowanie tego rozstrzygnięcia wynika z pominięcia art. 113 ust. 2 cytowanej ustawy. W odniesieniu do nieuiszczonych kosztów sądowych Sąd drugiej instancji dokonał jednak odmiennej od Sądu Rejonowego oceny. Kierując się trudną sytuacją majątkową wnioskodawczyni wynikającą z przedstawionych przez nią argumentów decydujących o zwolnieniu od kosztów sądowych Sąd apelacyjny odstąpił od obciążania wnioskodawczyni nieuiszczonymi kosztami sądowymi na podstawie art. 113 ust. 4 cytowanej ustawy.

20.  Postanowienie Sądu I instancji podlegało zmianie z przyczyn wskazanych na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., w pozostałym zakresie apelacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

21.  O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.