Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 14 sierpnia 2017 roku

  Sąd Okręgowy w Lublinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Sądu Okręgowego Ewa Łuchtaj

Sędziowie: Sądu Okręgowego Elżbieta Żak

Sądu Okręgowego Andrzej Mikołajewski (spr.)

Protokolant Małgorzata Siuda

po rozpoznaniu w dniu 3 sierpnia 2017 roku w Lublinie na rozprawie

sprawy z wniosku P. W.

z udziałem G. K. i Banku (...) Spółki Akcyjnej w W.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji uczestniczki od postanowienia Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie z dnia 13 października 2016 roku, sygn. akt II Ns 700/13

postanawia:

I.  zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że uchylić je w punkcie I. w zakresie składników wymienionych w podpunktach od 7. do 18.;

II.  oddalić apelację w pozostałej części.

Andrzej MikołajewskiEwa ŁuchtajElżbieta Żak

Sygn. akt II Ca 32/17

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 13 października 2016 roku Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie:

I. ustalił, iż w skład majątku wspólnego P. W. i G. K. wchodzą następujące składniki majątkowe:

1. odrębna własność lokalu mieszkalnego numer (...) położonego w L. w budynku przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie prowadzi księgę wieczystą numer (...),

2. odrębna własność lokalu mieszkalnego numer (...) położonego w L. w budynku przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie prowadzi księgę wieczystą numer (...),

3. odrębna własność lokalu niemieszkalnego, stanowiącego garaż numer (...), położonego w L. przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie prowadzi księgę wieczystą numer (...),

4. odrębna własność lokalu niemieszkalnego, stanowiącego garaż numer (...) położonego w L. przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie prowadzi księgę wieczystą numer (...),

5. własność nieruchomości gruntowej położonej w W., gmina R., oznaczonej w ewidencji gruntów jako działki o numerach (...), dla której Sąd Rejonowy Zamościu prowadzi księgę wieczystą numer (...),

6. własność nieruchomości gruntowej położonej w miejscowości R., gmina (...), oznaczonej w ewidencji gruntów jako działki o numerach (...), dla której Sąd Rejonowy w Chełmie prowadzi księgę wieczystą numer (...),

7. telewizor marki T.,

8. telewizor marki S.,

9. lodówka marki I. model (...) z zamrażarką,

10. pralka marki A. model (...) D. (...) C.,

11. aparat cyfrowy marki M.,

12. aparat cyfrowy „lustrzanka” marki M.,

13. ekspres do kawy D. C.,

14. zamrażarka marki I. typ (...),

15. meble: stolik dębowy, regał dębowy, stół szklany z 4 krzesłami z białym poszyciem, komoda, łóżko, regał kuchenny,

16. wieża hi-fi T.,

17. wiertarka,

18. wkrętarka;

II. dokonał podziału majątku wspólnego P. W. i G. K., w ten sposób, że:

1. przyznał P. W. własność nieruchomości gruntowej położonej w miejscowości R., gmina (...), oznaczonej w ewidencji gruntów jako działki o numerach (...), dla której Sąd Rejonowy w Chełmie prowadzi księgę wieczystą numer (...),

2. zarządził sprzedaż pozostałych składników majątkowych wymienionych w punkcie I. postanowienia oraz przyznał G. K. i P. W. po 1/2 kwoty uzyskanej ze sprzedaży,

III. zasądził od P. W. na rzecz G. K. kwotę 10 394,23 zł tytułem spłaty, płatną w terminie 30 dni od uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia,

IV. zasądził od P. W. na rzecz G. K. kwotę 67 933,08 zł tytułem zwrotu nakładów na majątek wspólny, płatną w terminie 30 dni od uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia,

V. zasądził od G. K. na rzecz P. W. kwotę 14 606,26 zł tytułem zwrotu pożytków pobranych z majątku wspólnego, płatną w terminie 30 dni od uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia,

VI. oddalił wnioski stron w pozostałym zakresie,

VII. nakazał ściągnąć od wnioskodawcy P. W. na rzecz Skarbu Państwa — kasy Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie kwotę 1 039,30 zł tytułem zwrotu wydatków pokrytych tymczasowo z sum budżetowych,

VIII. nakazał ściągnąć od uczestniczki G. K. na rzecz Skarbu Państwa — kasy Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie kwotę 1 039,30 zł tytułem zwrotu wydatków pokrytych tymczasowo z sum budżetowych;

IX. stwierdził, iż każdy z uczestników ponosi pozostałe koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

P. W. i G. K. zawarli w dniu 25 lipca 1998 roku małżeństwo, które zostało rozwiązane wyrokiem Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 18 kwietnia 2011 roku, który uprawomocnił się z dniem 28 września 2011 roku.

W trakcie trwania małżeństwa P. W. i G. K. pozostawali w ustroju majątkowej wspólności ustawowej. Nie zawierali żadnych umów majątkowych modyfikujących istniejący między nimi ustrój majątkowy, jak również ustrój ten nie był modyfikowany orzeczeniem sądu. Ustrój ustawowej wspólności majątkowej pomiędzy P. W. i G. K. ustał z dniem 28 września 2011 roku.

W dniu 15 kwietnia 2003 roku na mocy umowy darowizny zawartej w formie aktu notarialnego H. i J. K. przenieśli na G. K. i P. W. własność nieruchomości położonej w miejscowości W., stanowiącej działki o numerach (...), dla której Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie prowadzi księgę wieczystą numer (...), o wartości 52 040 zł.

W czasie trwania ustroju ustawowej wspólności majątkowej P. W. i G. K. nabyli następujące nieruchomości, które weszły w skład ich majątku wspólnego:

1. odrębną własność lokalu mieszkalnego numer (...) położonego w L. w budynku przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie prowadzi księgę wieczystą numer (...), o wartości 380 000 zł,

2. odrębną własność lokalu mieszkalnego numer (...) położonego w L. w budynku przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie prowadzi księgę wieczystą numer (...), o wartości 282 000 zł,

3. odrębną własność lokalu niemieszkalnego, stanowiącego garaż numer (...) położonego w L. przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie prowadzi księgę wieczystą numer (...), o wartości 30 000 zł,

4. odrębną własność lokalu niemieszkalnego, stanowiącego garaż numer (...) położonego w L. przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie prowadzi księgę wieczystą numer (...), o wartości 27 000 zł,

5. własność nieruchomości gruntowej położonej w miejscowości R., gmina (...), oznaczonej w ewidencji gruntów jako działki o numerach (...), dla której Sąd Rejonowy w Chełmie prowadzi księgę wieczystą numer (...), o wartości 18 700 zł,

6. własność nieruchomości gruntowej położonej w W., gmina R., oznaczonej w ewidencji gruntów jako działki o numerach (...), dla której Sąd Rejonowy Zamościu prowadzi księgę wieczystą numer (...), o wartości 52 040 zł.

Oprócz powyższych nieruchomości w skład majątku wspólnego P. W. i G. K. weszły następujące ruchomości:

1. telewizor T. o wartości 100 zł,

2. telewizor S. o wartości 250 zł,

4. lodówka I. o wartości 250 zł,

5. pralka A. o wartości 400 zł,

7. aparat cyfrowy M. o wartości 250 zł,

8. aparat cyfrowy „lustrzanka” M. o wartości 450 zł,

9. ekspres do kawy o wartości 200 zł,

10. zamrażarka I. o wartości 400 zł,

13. stolik dębowy o wartości 400 zł,

14. regał dębowy o wartości 250 zł,

15. wieża hi-fi o wartości 350 zł,

16. stół szklany o wartości 250 zł z 4 krzesłami z białym poszyciem,

17. komoda o wartości 100 zł,

18. łóżko o wartości 100 zł,

19. regał kuchenny o wartości 2 000 zł.

Zakupiony w trakcie trwania ustawowej wspólności majątkowej samochód osobowy marki P. (...) został skradziony między 13 a 16 kwietnia 2012 roku, w związku z czym nie wchodzi w skład majątku wspólnego P. W. i G. K., podlegającego podziałowi w niniejszej sprawie.

W trakcie trwania wspólności majątkowej za wspólnie zgromadzone środki pieniężne P. W. i G. K. dokonali zakupu samochodu osobowego marki C. (...). Samochód ten pozostawał w posiadaniu P. W., który sprzedał go w dniu 18 października 2013 roku za cenę 500 euro.

Przedmioty majątkowe w postaci lodówko-zamrażarki marki A. model (...), narożnika i kanapy, które były użytkowane przez uczestniczkę i wnioskodawcę w trakcie trwania ich małżeństwa, stanowią własność J. K..

Od 28 września 2011 roku G. K. ponosiła nakłady i wydatki na majątek wspólny, które w chwili zamknięcia rozprawy wynosiły 124 070,15 zł. W tym samym okresie pobrała pożytki z majątku wspólnego w wysokości 29 212,51 zł. P. W. od chwili ustania pomiędzy nim a G. K. ustawowej wspólności majątkowej nie ponosił żadnych nakładów ani wydatków na majątek wspólny i nie pobierał z tego majątku żadnych pożytków.

Sąd Rejonowy wskazał, na podstawie jakich dowodów ustalił powyższy stan faktyczny.

Sąd pierwszej instancji dał wiarę przedłożonym przez wnioskodawcę i uczestniczkę dowodom z dokumentów urzędowych jak i prywatnych, w tym dowodom z faktur, dowodom wpłat i wyciągom z rachunków bankowych.

Sąd Rejonowy podzielił wnioski zawarte w sporządzonej dla potrzeb niniejszego postępowania opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego oraz biegłego z zakresu wyceny nieruchomości. Opinie te uznał za jasne i spójne. Zostały one sporządzone przez specjalistów w zakresie wiedzy wymaganej do ich sporządzenia, zgodnie ze wskazaniami wiedzy i nauki, zaś logiczność przedstawionego w nich rozumowania nie budzi wątpliwości.

Sąd pierwszej instancji w całości dał wiarę zeznaniom świadka J. K. co do przedmiotów majątkowych, które stanowią jej własność (lodówko-zamrażarki marki A., narożnika i kanapy). Pomimo, iż jest ona osobą bliską dla uczestniczki, jej zeznania były szczere i nienacechowane stronniczością. Znajdują one potwierdzenie w zeznaniach uczestniczki G. K., a częściowo także w dokumencie zamówienia z k. 121.

Sąd Rejonowy w przeważającej mierze obdarzył walorem wiarygodności zeznania uczestniczki G. K., tj. w zakresie, w jakim G. K. wskazała okoliczność nabycia poszczególnych składników majątku wspólnego, okoliczności ustania wspólności majątkowej, jak też istnienia składnika majątku wspólnego w postaci samochodu osobowego marki C. (...), kradzieży samochodu osobowego marki P. (...), przysługującego jej matce prawa własności lodówko-zamrażarki marki A., narożnika i kanapy oraz poczynionych przez nią nakładów na poszczególne składniki majątku wspólnego, braku udziału wnioskodawcy w tych nakładach. Jej zeznania w tej części stanowią logiczną całość, znajdującą potwierdzenie w dokumentach oraz w zeznaniach P. W. i J. K.. Nie zasługiwały natomiast na wiarę zeznania uczestniczki w części, w jakiej podnosi ona, iż jeszcze inne przedmioty stanowiły własność jej matki. W tym zakresie pozostają one w sprzeczności z zeznaniami J. K..

Sąd pierwszej instancji w przeważającej części dał wiarę zeznaniom wnioskodawcy P. W., poza tą ich częścią, w której twierdził on, iż do majątku wspólnego wchodzą wyżej wskazane rzeczy, będące własnością J. K..

Dokonując oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego Sąd Rejonowy podniósł, że zgodnie z art. 31 § 1 k.r.io. z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Wspólność ustawowa ustaje m. in. z chwilą uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód.

Przepis art. 46 k.r.io. stanowi, że w sprawach nieunormowanych w k.r.io. do majątku wspólnego małżonków od chwili ustania wspólności ustawowej, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku. Chodzi zatem o przepisy art. 1035 k.c., art. 1037 k.c. – art. 1046 k.c. oraz art. 1070 k.c. i art. 1079 k.c., zaś art. 1035 k.c. i art. 1070 k.c. odsyłają do odpowiedniego stosowania przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych, czyli przepisów art. 210 k.c. – art. 221 k.c.

W myśl art. 567 § 3 k.p.c. do postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku, czyli przepisy od art. 680 k.p.c. do art. 689 k.p.c. Co do zasady przedmiotem postępowania jest majątek, który był objęty wspólnością majątkową i istniał w dacie jej ustania. Podział obejmuje tylko ruchomości i nieruchomości wchodzące w skład majątku w chwili jego dokonywania, bowiem zgodnie z art. 316 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia mają okoliczności istniejące w dacie zamknięcia rozprawy. W myśl art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 924 k.c. w zw. z art. 684 k.p.c. skład i wartość majątku dorobkowego ustala się według stanu istniejącego w dacie ustania wspólności ustawowej, ale według cen obowiązujących w chwili orzekania.

W postępowaniu o podział majątku wspólnego, poza rozliczeniem nakładów i wydatków poczynionych z majątku wspólnego na majątek odrębny (osobisty) i z majątku odrębnego (osobistego) na majątek wspólny w czasie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej, następuje także rozliczenie nakładów i wydatków dokonanych przez każdego z małżonków (lub byłych małżonków) w okresie od ustania wspólności do chwili podziału majątku wspólnego. Podstawę dokonania rozliczeń stanowią art. 567 § 1 k.p.c. w zw. z art. 686 k.p.c., stosownie do których sąd rozstrzyga o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współmałżonkami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów z majątku wspólnego, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na majątek wspólny nakładach i spłaconych długach.

Z chwilą zawarcia małżeństwa przez wnioskodawcę i uczestniczkę, to jest z dniem 25 lipca 1998 roku, powstała między nimi wspólność majątkowa, która ustała z chwilą uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód, tj. z dniem 28 września 2011 roku. Od chwili ustania wspólności majątkowej do majątku, który był nią objęty, zastosowanie znajdują przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych.

Okoliczności dotyczące składu majątku wspólnego pozostawały pomiędzy uczestnikami w znacznej części bezsporne. G. K. kwestionowała jedynie stanowisko wnioskodawcy w zakresie wskazanych przez niego jako składniki majątku wspólnego: lodówko-zamrażarki marki A., jednej z pralek, zamrażarki marki I., narożnika i kanapy, podnosząc, iż składniki te stanowią własność J. K. oraz co do wieży hi-fi T. i samochodu osobowego marki P. (...), które zgodnie z jej twierdzeniami zostały skradzione.

Dokonując ustaleń dotyczących tych składników majątkowych Sąd Rejonowy uznał, iż do majątku wspólnego podlegającego podziałowi nie należą: lodówko-zamrażarka marki A., narożnik, kanapa oraz samochód osobowy marki P. (...). Samochód ten został skradziony we Francji, a pozostałe ruchomości stanowią własność J. K..

Sąd Rejonowy dokonał podziału majątku wspólnego w ten sposób, że przyznał P. W. wyłączną własność nieruchomości gruntowej położonej w miejscowości R., zarządzając sprzedaż pozostałych składników tego majątku i przyznając wnioskodawcy i uczestniczce po 1/2 części kwoty uzyskanej ze sprzedaży.

P. W. w toku całego postępowania wnosił o przyznanie mu własności nieruchomości położonej w miejscowości R. i o przyznanie pozostałych składników majątku G. K. ze spłatą na jego rzecz, bądź ich sprzedaż. Natomiast G. K. wnosiła o sprzedaż wszystkich składników majątku wspólnego i sprzeciwiała się przyznaniu wnioskodawcy wskazanej wyżej nieruchomości.

W ocenie Sądu Rejonowego zaległości alimentacyjne wnioskodawcy nie mają znaczenia dla sposobu podziału majątku wspólnego. Skoro nieruchomość w R. wchodzi w skład majątku wspólnego i tylko P. W. wnioskował o przyznanie mu własności tej nieruchomości, brak było podstaw, aby własności tej nieruchomości mu nie przyznać.

Rozstrzygając o podziale pozostałych składników majątku wspólnego Sąd pierwszej instancji kierował się zgodnym stanowiskiem uczestników.

Żaden z uczestników nie przedstawił dowodów uzasadniających ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym, wobec czego z uwagi na wynikające z art. 43 § 1 k.r.io. domniemanie równych udziałów małżonków w tym majątku Sąd Rejonowy podzielił wnioskodawcę i uczestniczkę po połowie kwotą uzyskaną ze sprzedaży składników majątku wspólnego.

Sąd pierwszej instancji zauważył, że podniesiony przez uczestniczkę w piśmie z dnia 29 sierpnia 2013 roku zarzut ustalenia nierównych udziałów we własności nieruchomości położonej w W. nie znalazł uzasadnienia. Zeznania świadka J. K. w tym zakresie bezsprzecznie wskazują, że nieruchomość ta została darowana obojgu małżonkom z przeznaczeniem na cele rekreacyjne. Oboje z niej korzystali w trakcie małżeństwa. Natomiast okoliczności nagannego zachowania wnioskodawcy w trakcie małżeństwa nie zostały w żaden sposób przez uczestniczkę dowiedzione, pomimo, że na niej spoczywał ciężar przeprowadzenia takich dowodów.

Sąd Rejonowy uznał, że, z uwagi na jego sprzedaż, samochód osobowy marki C. (...) nie wchodzi w skład majątku wspólnego podlegającego podziałowi w niniejszym postępowaniu. Należało natomiast rozliczyć między uczestnikami cenę uzyskaną przez wnioskodawcę ze sprzedaży samochodu (500 euro, co stanowi równowartość 2 088,45 zł, przy zastosowaniu średniego kursu NBP obowiązującego w dniu ogłoszenia orzeczenia). Z tego względu tytułem zwrotu uzyskanego pożytku należało zasądzić od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kwotę 1 044,23 zł.

Sąd pierwszej instancji zasądził także od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kwotę 9 350 zł jako spłatę z przyznanej wnioskodawcy nieruchomości położonej w R..

Łącznie kwota należna od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki wyniosła 10 394,23 zł, przy czym Sąd Rejonowy wskazał, iż omyłkowo zaliczył kwotę 1 044,23 zł jako spłatę udziału należnego uczestniczce, podczas gdy stanowi ona zwrot pożytku uzyskanego przez wnioskodawcę ze sprzedaży samochodu objętego wspólnością majątkową (co nie wpływa na zasadność obowiązku jej zapłaty na rzecz uczestniczki).

Zasadny okazał się też wniosek uczestniczki o rozliczenie nakładów poczynionych przez nią na majątek wspólny oraz wniosek P. W. o rozliczenie pożytków pobranych przez uczestniczkę z majątku wspólnego. Sąd Rejonowy dokonując tych rozliczeń uwzględnił jedynie nakłady i pożytki z okresu po ustaniu między nimi ustawowej wspólności majątkowej, bowiem żaden z uczestników nie udowodnił, jakoby nakłady ponoszone na majątek wspólny były finansowane z majątku osobistego i aby pożytki w tym okresie pochodziły z majątku innego niż majątek wspólny.

Po ustaniu wspólności majątkowej wszystkie składniki majątku wspólnego pozostawały w posiadaniu G. W., tylko ona dokonywała nakładów i wydatków na tenże majątek w postaci spłaty kredytu bankowego, ponoszenia opłat na utrzymanie i eksploatację nieruchomości a także podatku od nieruchomości oraz w całości pobierała z niego pożytki.

Sąd Rejonowy ustalił, iż G. K. w okresie od 28 września 2011 roku do chwili orzekania poniosła nakłady na majątek wspólny w wysokości 124 070,15 zł a nie, jak wynika z ostatniego złożonego przez nią wyliczenia, w kwocie 195 260,33 zł. Sąd pierwszej instancji mając na względzie ciążący na uczestnikach postępowania z mocy art. 6 k.c. ciężar dowodu oparł się w tym względzie na dowodach z dokumentów, zauważając przy tym, że część z dokumentów wskazywała na uiszczenie odpowiedniej kwoty przez inne osoby niż G. K., jak choćby T. K. (k. 202, 204), A. K. (k.251), P. W. (k.255, 258).

Mając na względzie wynikającą z art. 207 k.c. ogólną zasadę, w myśl której pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości ich udziałów i współwłaściciele w takim samym stosunku ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną, konieczne było zasądzenie od P. W. na rzecz G. K. odpowiedniej sumy tytułem zwrotu poniesionych przez nią wydatków i nadkładów (tj. 62 035,08 zł – połowy wydatków poczynionych na majątek wspólny przez uczestniczkę), jak również zasądzenie od G. K. na rzecz P. W. odpowiedniej sumy tytułem należnych mu pożytków (14 606,26 zł – połowy pobranych przez uczestniczkę w tym okresie pożytków z majątku wspólnego – czynszów najmu).

Zasadny w części był też wniosek uczestniczki o zasądzenie na jej rzecz tytułem rozliczenia nakładów na majątek wspólny kwoty pozyskanej ze zlikwidowanej książeczki mieszkaniowej. Żądanie uczestniczki dotyczyło kwoty 10 805,31 zł, która została wypłacona uczestniczce przez (...) S. A. w dniu 16 sierpnia 2005 roku. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem sądów jedynie kwota zgromadzonego wkładu stanowi majątek osobisty właściciela książeczki mieszkaniowej. Pozostałe składniki środków wypłaconych przez bank po jej zlikwidowaniu stanowią dochody zaliczane do majątku wspólnego małżonków, w szczególności dotyczy to premii gwarancyjnej i odsetek od wkładu na książeczce mieszkaniowej uzyskanych w trakcie trwania wspólności ustawowej (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 1997 roku, sygn. III CKU 10/97). W związku z tym rozliczeniu w niniejszej sprawie podlegała jedynie kwota 5 900 zł, stanowiąca nakład uczestniczki z jej majątku osobistego na majątek wspólny.

Sąd Rejonowy uznał, że termin 30 dni od uprawomocnienia się orzeczenia jest wystarczający na spłatę zasądzonych pomiędzy stronami kwot. Uwzględnia on czas trwania postępowania i usprawiedliwione oczekiwania strony uprawnionej do uzyskania zapłaty bez zbędnej zwłoki.

Rozstrzygając o kosztach postępowania, Sąd Rejonowy kierował się zasadą wyrażoną w art. 520 § 1 k.p.c., w myśl której każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.

Obie strony w równym stopniu były zainteresowane rozstrzygnięciem sprawy, co uzasadniało też równe obciążenie ich pozostałym kosztami postępowania (wydatkami pokrytymi tymczasowo przez Skarb Państwa).

*

Apelację od tego postanowienia wniosła uczestniczka G. K., zaskarżając postanowienie Sądu Rejonowego w zakresie:

1.  ustalającym skład majątku wspólnego w punkcie I. podpunkty 7 — 18, zarzucając mu naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie 617 k.p.c. poprzez brak określenia ruchomości w sposób pozwalający na identyfikację oraz niewłaściwą ocenę dowodów i prawa materialnego poprzez uznanie za składniki majątku wspólnego przedmiotów nieistniejących,

2.  ustalającym skład majątku wspólnego w punkcie I. podpunkty 7 — 18, zarzucając mu naruszenie art. 33 k.r.io. oraz niewłaściwą ocenę dowodów (art. 227 k.p.c. i art. 233 k.p.c.) poprzez pominięcie dokumentu wskazującego na poczynienie darowizny (rozporządzenia rzeczą do majątku odrębnego małżonka) przez P. W. na rzecz G. K.;

3.  w punkcie II. podpunkt 2 zarzucając mu naruszenie art. 43 § 2 k.r.io. oraz art. 567 § 1 k.p.c. w zw. z art. 686 k.p.c. poprzez przyznanie wnioskodawcy i uczestniczce po połowie kwot ze sprzedaży składników majątkowych, a tym samym nieuwzględnienie żądania ustalenia nierównych udziałów, w szczególności pominięcie oceny, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił do powstania majątku wspólnego, z uwzględnieniem nakładu osobistej pracy przy wychowaniu dziecka i we wspólnym gospodarstwie domowym;

4.  w punkcie II. podpunkt 3 zasądzającym spłatę przez P. W. na rzecz G. K. kwoty 10 394,23 zł za przyznaną nieruchomość w R., zarzucając mu naruszenie art. 43 § 2 k.r.io. oraz art. 227 k.p.c. i art. 233 k.p.c., poprzez pominięcie oraz niewłaściwą ocenę w postępowaniu faktów i dowodów na okoliczność wartości majątku wspólnego oraz rozliczeń stron, co godzi w obowiązek wszechstronnego rozważenia zebranego materiału;

5.  w punkcie II. podpunkt 4 zasądzającym od P. W. na rzecz G. K. tytułem zwrotu nakładów kwotę 67 935,08 zł, zarzucając naruszenie art. 43 § 2 k.r.io. na skutek nieuwzględnienia żądania ustalenia nierównych udziałów,

6.  w punkcie II. podpunkt 6 poprzez brak określenia zakresu oddalonych wniosków oraz brak uzasadnienia w tym zakresie;

7.  w punkcie II. podpunkt 8 nakazującym ściągnięcie od uczestniczki G. K. na rzecz Skarbu Państwa kwoty 1 039,30 zł tytułem wydatków z sum budżetowych.

Ponadto uczestniczka zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 227 k.p.c. i art. 233 k.p.c., poprzez pominięcie oraz niewłaściwą ocenę w postępowaniu faktów i dowodów na okoliczność ustalenia składu majątku wspólnego oraz rozliczeń stron, co godzi w obowiązek wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.

Z uwagi na nierozpoznanie w znacznej części istoty uczestniczka wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja uczestniczki jest zasadna tylko o tyle, o ile – w związku z oświadczeniami uczestników postępowania na rozprawie apelacyjnej w dniu 3 sierpnia 2017 roku – konieczna była nieznaczna zmiana zaskarżonego postanowienia poprzez uchylenie go w zakresie rozstrzygnięcia ustalającego, że w skład majątku wspólnego wchodzą ruchomości wymienione w punkcie I. podpunkty od 7. do 18. (i dokonanie podziału tymi ruchomościami przez ich sprzedaż licytacyjną).

W tym zakresie ze wskazanych oświadczeń wnioskodawcy i uczestniczki wynika, że podzielili się oni przedmiotowymi ruchomościami zgodnie z ich stanem posiadania i nie wnoszą o dokonanie ich podziału przez sąd (k. 1096v).

Te oświadczenia woli wnioskodawcy i uczestniczki należało uznać za ugodę (pozasądową, gdyż nie wciągniętą do protokołu rozprawy, a jedynie wyrażoną wyżej przytoczonymi stanowiskami), w której, przed zamknięciem rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c.), nastąpił definitywny podział tymi ruchomościami (częściowy podział majątku wspólnego spełniający wymagania art. 1037 § 1 k.c. i art. 1038 § 2 k.c. w zw. z art. 46 k.r.io.), a tym samym nie było podstaw do objęcia tych przedmiotów sądowym podziałem majątku wspólnego, gdyż już nie stanowiły one w dacie orzekania przez Sąd Odwoławczy składników majątku wspólnego.

Wobec powyższego zbędne jest odnoszenie się przez Sąd Okręgowy do zarzutów apelacji uczestniczki, sformułowanych w punktach 1. i 2., ostatecznie nie podtrzymywanych przez uczestniczkę (k. 1096v).

W dalszej kolejności należało wskazać, iż mimo, że Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W. przysługiwały hipoteki na nieruchomościach objętych księgami wieczystymi o numerach (...) i bank ten miał interes prawny w udziale w niniejszym postępowaniu wobec zarządzenia sprzedaży licytacyjnej tych nieruchomości, co będzie skutkowało wygaśnięciem tych hipotek (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2009 roku, III CZP 103/09, Biuletyn SN 2010/2/12), Sąd pierwszej instancji nie wezwał banku do udziału w sprawie (art. 510 § 1 i § 2 k.c.). Uchybienie to usunął Sąd Odwoławczy, nie skutkowało ono nieważnością postępowania (por. uchwała Sądu Najwyższego z 20 kwietnia 2010 roku, III CZP 112/09, OSNC 2010/7-8/98), a z uwagi na fakt, iż bank nie sprzeciwiał się sprzedaży licytacyjnej tych nieruchomości, nie było podstaw do przyjęcia, że zaskarżone postanowienie narusza jego prawa do dwuinstancyjnego postępowania sądowego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 21 maja 2002 roku, III CKN 948/00, OSNC 2003/5/68).

W pozostałym zakresie (tj. poza omówionym wyżej zagadnieniem ruchomości wymienionych w punkcie I. podpunkty 7 – 18 zaskarżonego postanowienia) Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne i ocenił dowody zgodnie z dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy przyjmuje te ustalenia za własne.

Odnosząc się do zarzutów apelacji należy w pierwszej kolejności wskazać, że nie było podstaw do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, czego domaga się w apelacji uczestniczka G. K..

Zaskarżone postanowienie nie zawiera wprost rozstrzygnięcia oddalającego wniosek o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym. Przyznać należy, że rozstrzygnięcie zawarte w punkcie VI., oddalającym wnioski stron „w pozostałym zakresie” zostało sformułowane przez Sąd pierwszej instancji zbyt lakonicznie i Sąd Rejonowy powinien wyraźnie wskazać przedmiot i zakres żądań nieuwzględnionych w zaskarżonym postanowieniu. Nie prowadzi to jednak do uwzględnienia apelacji uczestniczki w zakresie tego zarzutu, gdyż żądania, których nieuwzględnienie skarżąca kwestionowała w apelacji, nie są zasadne.

Nie miało też to znaczenia dla rozstrzygnięcia Sądu Odwoławczego o tyle, że w uchwale z dnia 13 maja 2016 roku, III CZP 6/16, Lex nr 2033764, Sąd Najwyższy przyjął, że możliwe jest zaskarżenie orzeczenia o podziale majątku wspólnego w zakresie żądania ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym także wtedy, gdy brak jest wyodrębnionego redakcyjnie rozstrzygnięcia w przedmiocie takiego wniosku.

Należy jednak wskazać, że w niniejszej sprawie uczestniczka nie zgłosiła skutecznie żądania ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym. Żądanie takie powinno zostać sformułowane w piśmie procesowym spełniającym wymogi stawiane pozwowi (odpowiednio wnioskowi), w szczególności powinna zostać określona jego treść (w jakiej proporcji ustalenie nierównych udziałów powinno nastąpić) i jaka jest podstawa faktyczna tego żądania (art. 193 § 2 ¹ k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). W niniejszej sprawie zawodowy pełnomocnik uczestniczki w piśmie procesowym z dnia 29 sierpnia 2013 roku wniósł jedynie o ustalenie nierównych udziałów w zakresie prawa do nieruchomości położonej w W. poprzez całkowite pozbawienie praw P. W. do przedmiotowej nieruchomości (k. 54). W toku dalszego postępowania przed Sądem pierwszej instancji uczestniczka nie sformułowała żądania ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym w sposób spełniający wskazane wyżej wymagania.

Tymczasem utrwalone jest stanowisko, iż małżonek nie może żądać na podstawie art. 43 § 2 k.r.o. ustalenia nierównych udziałów w niektórych składnikach majątku wspólnego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 27 czerwca 2003 roku, IV CKN 278/01, OSNC 2004/9/146). Nie jest też dopuszczalne zgłoszenie żądania ustalenia nierównych udziałów w tym majątku dopiero w postępowaniu apelacyjnym (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 27 maja 1998 roku, OSNC 1998/12/221). Apelacja odnosi ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym do nakładów uczestniczki poczynionych w trakcie trwania wspólności ustawowej, ale już po faktycznej separacji małżonków, wywodząc, że wartość tych nakładów, w których nie partycypował wnioskodawca, sięga 10 % wartości całego majątku.

W tym zakresie uczestniczka nie zgłosiła jednak stosownego żądania w postępowaniu pierwszoinstancyjnym (żądanie rozliczenia nakładów nie jest równoznaczne z żądaniem ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym i mają one różny jakościowo charakter), a także – wbrew swoim twierdzeniom – nie wykazała w niniejszym postępowaniu przesłanek ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym. W szczególności istnienie ważnych powodów natury moralnej (art. 43 § 2 k.r.io.) nie może zostać uznane za dowiedzione wyłącznie faktem orzeczenia rozwodu z wyłącznej winy wnioskodawcy (k. 10). Sama wina za rozpad pożycia nie jest wystarczająca do przyjęcia, że istnieją ważne powody natury moralnej do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym i konieczne było wykazywanie zarówno rażącej naganności zachowań wnioskodawcy jak i różnego stopnia przyczynienia się obojga małżonków do powstania majątku wspólnego. Pochodzenie jednego ze składników majątku wspólnego w postaci nieruchomości położonej w W. z darowizny rodziców uczestniczki, biorąc pod uwagę czas trwania małżeństwa i wartość całego majątku wspólnego, nie przemawia za ustaleniem różnego stopnia przyczynienia się byłych małżonków do powstania majątku wspólnego. Absolutnie niewystarczające są w zakresie przesłanek z art. 43 § 2 k.r.io. same twierdzenia uczestniczki formułowane w jej pismach.

Sąd Rejonowy prawidłowo też określił wartość nieruchomości położonej w R. na podstawie opinii biegłego J. C. i przyznał tę nieruchomość wnioskodawcy, który o to wnosił (o nieruchomość tę nie ubiegała się uczestniczka, domagająca się jej sprzedaży licytacyjnej).

W zakresie wartości tej nieruchomości opinia biegłego R. Z. z dnia 9 czerwca 2014 roku (k. 656-717) została skutecznie zakwestionowana przez wnioskodawcę co do jej rzetelności, w szczególności co do samych podstaw prawidłowej wyceny nieruchomości, jakimi są jej oględziny i opis charakteru nieruchomości (k. 726-728). Wyjaśnienia biegłego R. Z. w kwestii należytej identyfikacji szacowanej nieruchomości nie są przekonujące (k. 849). Biegły J. C. sporządził swoją opinię w dniu 22 lutego 2016 roku (k. 874-919) i jawi się ona jako znacznie bardziej wnikliwa i wyczerpująco uzasadniona. Biegły J. C. w opinii umieścił zdjęcia lotnicze obrazujące położenie nieruchomości i dokładniej opisał jej cechy oraz ocenił zadrzewienie (k. 887). W wycenie uwzględnił ceny transakcyjne nieruchomości podobnych położonych w tej samej miejscowości a nie w miejscowościach sąsiednich, a ponadto podobieństwo ocenił na podstawie faktycznych cech nieruchomości a nie tylko na podstawie rodzaju użytków wskazanych w ewidencji gruntów (por. k. 684, k. 891). Biegły J. C. zastosował podejście porównawcze, metodę porównywania parami, która w ocenie Sądu Odwoławczego jawi się jako umożliwiająca trafniejszą wycenę od przyjętego przez biegłego R. Z. podejścia mieszanego, kładącego nacisk na wartość drzewostanu w sytuacji, gdy szacowane są grunty o słaby stanie drzewostanu (samosiejki, porażone przez choroby i szkodniki, w terenie podmokłym), por. k. 684-686, 694-697, k. 900-904.

Uczestniczka kwestionowała tę drugą opinię tylko z uwagi na rozbieżność obu wycen (k. 926). Wprawdzie Sąd pierwszej instancji nie uwzględnił wniosku o wypowiedzenie się przez biegłych co do swoich opinii (k. 926), jednakże przedmiotem opiniowania przez biegłego nie może być ocena dowodu z opinii innego biegłego, a pełnomocnik uczestniczki na dwóch ostatnich rozprawach nie zgłaszał dalszych wniosków dowodowych w tym przedmiocie.

Reasumując, w ocenie Sądu Okręgowego Sąd Rejonowy dokonał prawidłowej oceny dowodów z obu opinii, uznając w tym zakresie za rzetelną opinię biegłego J. C..

Należy też podnieść, że zgodnie z art. 211 k.c. oraz art. 212 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 46 k.r.io. pierwszeństwo ma podział majątku wspólnego w naturze, m. in. poprzez przyznanie poszczególnych składników majątku wspólnego byłym małżonkom. Nie było zatem podstaw, by nie uwzględnić wniosku P. W. o przyznanie mu własności tej nieruchomości, którą uczestniczka nie była zainteresowana. Wartość tej nieruchomości, nawet z uwzględnieniem innych roszczeń uczestniczki zasądzonych w zaskarżonym postanowieniu, nie jest na tyle znaczna, aby uznać, iż wnioskodawca nie będzie w stanie spłacić z niej uczestniczki. Dodatkowo zauważyć należy, że w ten sposób uczestniczka może otrzymać część należnych jej środków znacznie wcześniej (pkt III.) niż środki, które otrzyma z czasochłonnej procedury sprzedaży licytacyjnej nieruchomości (pkt II. podpunkt 2). Jeżeli wnioskodawca nie spłaci uczestniczki, względnie nie zaspokoi innych jej roszczeń, uczestniczka będzie mogła wszcząć postępowanie egzekucyjne z przedmiotowej nieruchomości.

Sąd Rejonowy prawidłowo też przyjął, że brak było podstaw do rozliczenia pomiędzy wnioskodawcą a uczestniczką nakładów i wydatków poczynionych przez nią na składniki majątku wspólnego w okresie trwania wspólności ustawowej (dotyczy to zarówno nieruchomości, jak i innych przedmiotów, np. samochodu P.). Zgodnie z art. 45 § 1 k.r.io. możliwe było jedynie rozliczenie wydatków i nakładów z majątku osobistego uczestniczki na majątek wspólny, ale w tym celu uczestniczka powinna udowodnić, że czyniła te wydatki i nakłady ze środków stanowiących jej majątek osobisty (art. 33 k.r.io.). Nie uzasadnia takiego rozliczenia sam fakt, że małżonkowie pozostają w separacji faktycznej i tylko jedno z nich łoży na utrzymanie składników majątku wspólnego z własnych dochodów. Do czasu ustania wspólności ustawowej dochody te stanowią bowiem również składnik majątku wspólnego stron (art. 31 § 2 k.r.io.). Uczestniczka nie uzyskała wyłączenia wspólności ustawowej z datą wcześniejszą niż uprawomocnienie się wyroku rozwodowego, nie zgłosiła też w niniejszym postępowaniu skutecznie żądania ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym. Tym samym przyczyną nieuwzględnienia żądania uczestniczki dotyczącego rozliczenia wydatkowanych przez nią środków w okresie od 2008 roku do 28 września 2011 roku nie było kwestia, czy udowodniła ona te wydatki (składając znaczną ilość dokumentów potwierdzających ich poniesienie), ale to, że takie rozliczenie za okres trwania wspólności ustawowej nie ma podstawy prawnej, chyba, że zaangażowane były środki z majątku osobistego (a tego uczestniczka nie udowodniła). Nie było też podstaw do dokonania takiego rozliczenia z racji darowizny nieruchomości w W., gdyż darczyńcy postanowili, że wejdzie ona do majątku wspólnego obojga małżonków (art. 33 pkt 2 k.r.io.) i z tego tytułu żadne rozliczenia powstać nie mogły.

Uczestniczka nie wskazała też, które jej wydatki i nakłady poczynione po dniu 28 września 2011 roku powinny jeszcze zostać uwzględnione przez Sąd Rejonowy, ani nie sformułowała w tym zakresie zarzutów w sposób umożliwiający odniesienie się do nich przez Sąd Odwoławczy. Dodać należy, że nie ma podstaw do uwzględnienia żądania rozliczenia wydatków na energię elektryczną w sytuacji, gdy nie wykazano, aby z nieruchomości i z tej energii korzystał wnioskodawca.

Wobec tego Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do zmiany ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji, z których wynika, iż po dniu 28 września 2011 roku uczestniczka wydatkowała na majątek wspólny łącznie kwotę 124 070,15 zł (podlegającą rozliczeniu). Żądanie uczestniczki dotyczące kwoty 195 260,33 zł zawierało wydatki i nakłady czynione od roku 2008, a jak już wyżej wskazano – za okres od 2008 roku do 28 września 2011 roku żądanie to nie było zasadne.

Zasadą rozstrzygania o kosztach w postępowaniu nieprocesowym jest, iż każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie (art. 520 § 1 k.p.c.). Podział majątku wspólnego następuje w interesie obojga byłych małżonków, których udziały w majątku wspólnym były równe. W tym samym stopniu powinni oni pokryć nieuiszczone koszty sądowe (art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz. U. z 2016 roku, poz. 623, ze zm.) i rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego zawarte w punktach VII. i VIII. zaskarżonego postanowienia są prawidłowe. Nie ma znaczenia, z czyjej inicjatywy została wywołana opinia biegłego J. C., tym bardziej, że stała się ona podstawą poczynienia istotnych ustaleń faktycznych w zakresie wyceny dwóch nieruchomości.

W pozostałym zakresie Sąd Okręgowy podziela ocenę prawną Sądu pierwszej instancji i zbędne jest jej ponowne przytaczanie. Dodać jedynie należy, że podstawą prawną rozliczenia się wnioskodawcy z uczestniczką ze zbycia samochodu C. (...) jest art. 415 k.c.

W świetle powyższych rozważań, Sąd Okręgowy nie dopatrzył się w zaskarżonym postanowieniu uchybienia w postaci nierozpoznania istoty sprawy (art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.) i nie znalazł podstaw do uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy nie orzekał o kosztach postępowania odwoławczego, gdyż wnioskodawca i uczestniczka byli reprezentowani przez zawodowych pełnomocników, którzy nie zgłosili żadnych wniosków w tym przedmiocie i ich roszczenia z tego tytułu wygasły (art. 109 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

Z tych względów na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji postanowienia.