Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 16 lutego 2017 roku, wydanym w sprawie o sygn. akt
I C 1106/14, z powództwa K. K. przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w L., o zapłatę, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi I Wydział Cywilny:

1)  umorzył postępowanie w zakresie roszczenia o zapłatę kwoty 1.000 zł z odsetkami ustawowymi i odsetkami ustawowymi za opóźnienie;

2)  oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

3)  zasądził od K. K. na rzecz (...) Spółki Akcyjnej
w L. kwotę 197 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł na ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych, które przedstawiają się następująco:

K. K. jest w 1/3 części współwłaścicielem nieruchomości położonej w miejscowości K., gminie S., oznaczonej numerem działki (...) o powierzchni 0,50 ha dla której Sąd Rejonowy w Zgierzu prowadzi księgę wieczystą nr (...). Powód jest też właścicielem nieruchomości położonej w miejscowości K., gminie S., oznaczonej numerami działek (...) o powierzchni 13,5985 ha, dla której Sąd Rejonowy w Zgierzu prowadzi księgę wieczystą nr (...). Wymienione nieruchomości zostały pierwotnie nabyte przez małżonków - K. i W. K. na podstawie ustawy z dnia 26 października 1971 roku
o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych. Akt własności ziemi został wydany w dniu 28 grudnia 1976 roku. Umową przekazania gospodarstwa rolnego z dnia 6 lipca 1989 roku wymienieni małżonkowie przekazali przedmiotowe nieruchomości synowi T. K.. Natomiast T. K. podarował udział w pierwszej
z ww. nieruchomości (działka nr (...)) oraz całą drugą z ww. nieruchomości powodowi.

Przez działkę (...) przebiega linia elektroenergetyczna SN 15 kV. Na granicy działek (...) przebiega połączenie linii SN 15kV ze słupową stacją transformatorową posadowioną na 2 betonowych słupach, z których 1 posadowiony jest na działce (...). Przez działkę (...) przebiega linia elektroenergetyczna SN 15 kV. Nadto nad południową granicą działki nr (...) przebiega połączenie linii SN 15 kV ze słupową stacją transformatorową posadowioną na 4 betonowych słupach z których 2 posadowione są na działce (...). Przez działkę (...) przebiega linia elektroenergetyczna SN 15 kV, na działce nie ma armatury podtrzymującej linię. Przez działkę nr (...) przebiega linia elektryczna NN kablowa, na działce posadowiony jest słup betonowy podtrzymujący linię.

Wysokość wynagrodzenia należnego za bezumowne korzystanie z części
ww. nieruchomości, należących do powoda, w związku z obsługą wymienionych urządzeń przesyłowych wynosi 8.431 zł w okresie od czerwca 2005 roku do maja 2015 roku.

W dniu 7 kwietnia 1978 roku na wniosek Przedsiębiorstwa (...) wydano decyzję dotyczącą ustalenia trasy linii średniego napięcia wraz z modernizacją stacji transformatorowej oraz modernizacji linii niskiego napięcia we wsi K. A i B, gminie S.. Na mocy decyzji z dnia 4 czerwca 1981 roku wydanej przez Zarząd Urbanistyki, Architektury i Nadzoru Budowlanego w Ł. Zakład (...) uzyskał pozwolenie na budowę inwestycji, obejmującej remont linii napowietrznych m.in. na terenach położonych we wsi K.. W dniu 5 lutego 1982 roku w związku z ww. inwestycją dokonano odbioru technicznego i przekazania do eksploatacji wybudowanych w K.: napowietrznej linii wysokiego napięcia 15kV, linii niskiego napięcia 0,4 kV, stacji trafo 15/0,4 kV, wykonawcą prac było przedsiębiorstwo (...).

Na ww. działce nr (...) znajduje się stacja transformatorowa nr (...), a na
ww. działkach nr (...) znajduje się stacja transformatorowa nr (...). (...) nr (...) została wybudowana w 1982 roku, a stacja nr (...) figuruje w systemie pozwanej jako zbudowana w 1970 roku. Przeglądy wymienionych urządzeń są dokonywane przez pozwaną co 5 lat, a oględziny w zależności od potrzeb. Nadto na bieżąco dokonywane są naprawy i remonty poawaryjne. Dla linii przebiegającej przez nieruchomości powoda nie ma alternatywy. Z uwagi na to, że moc zasilania przechodzi z wysokiego napięcia w niskie, linia służy do zaopatrywania w energię elektryczną nie tylko odbiorców lokalnych.

W dniu 10 marca 1959 roku do prowadzonego wówczas przez Ministerstwo Finansów Rejestru Przedsiębiorstw wpisano przedsiębiorstwo państwowe Zakłady (...) z siedzibą w W. i w tym dniu ww. przedsiębiorstwo uzyskało osobowość prawną. W dniu 30 stycznia 1975 roku ww. przedsiębiorstwo państwowe prowadziło m.in. zakład pod nazwą Zakład (...) w Ł.. Zarządzeniem Ministra Przemysłu dnia 16 stycznia 1989 roku na bazie Zakładu (...) w Ł. utworzono przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakład (...) w Ł.. Powstałemu przedsiębiorstwu państwowemu przydzielono składniki mienia z podziału przedsiębiorstwa pod nazwą Centralny O. Energetyczny w W., powstałego na bazie Zakładów (...), co do którego na mocy przedmiotowego zarządzenia, utraciło moc zarządzenie
z dnia 28 listopada 1958 roku o jego utworzeniu. Zgodnie z zarządzeniem przedmiotem działania Zakładu (...) w Ł. było przetwarzanie, przesyłanie oraz dostarczanie i sprzedaż energii elektrycznej, techniczna i handlowa obsługa odbiorców, a także budowa, rozbudowa, modernizacja i remonty sieci elektrycznej. Zarządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 9 lipca 1993 roku dokonano w dniu 12 lipca 1993 roku podziału przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakład (...) w celu wniesienia przez Skarb Państwa zorganizowanej części mienia przedsiębiorstwa do spółki akcyjnej (...) S.A. w W. oraz przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakład (...) w Ł. w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa pod nazwą (...) S.A. w Ł.. Wymieniona spółka wstąpiła we wszystkie prawa i obowiązki Zakładu (...) z wyjątkiem praw i obowiązków przejętych przez (...) S.A. w W.. Weszła też we wszystkie prawa majątkowe i niemajątkowe Zakładu (...). Do ww. przekształcenia doszło ostatecznie na mocy aktu przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w spółkę akcyjną sporządzonego w formie aktu notarialnego w dniu 12 lipca 1993 roku. Na mocy umowy aportowego zbycia przedsiębiorstwa z dnia 30 czerwca 2007 roku (...) S.A. w Ł. wniosła do (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. przedsiębiorstwo sieciowe tytułem wkładu niepieniężnego na pokrycie podwyższonego kapitału zakładowego w (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w W.. W skład wnoszonego przedsiębiorstwa wchodziły m.in. nieruchomości i prawa użytkowania wieczystego nieruchomości związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa oraz związane z nimi służebności gruntowe, w tym służebności polegające na zapewnieniu dostępu do urządzeń służących do doprowadzania prądu energetycznego, a także budowle i ruchomy majątek sieciowy związany z prowadzeniem przedsiębiorstwa, w szczególności obejmujący urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania prądu elektrycznego oraz inne aktywa wchodzące w skład przedsiębiorstwa. W dniu 27 października 2008 roku (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością zmieniła nazwę na (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. W dniu 16 sierpnia 2010 roku (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością została przejęta przez (...) Spółkę Akcyjna w L..

W dniu 21 lutego 2014 roku powód wystąpił przed Sądem Rejonowym dla Łodzi
-Ś. w Ł. z wezwaniem do zawarcia próby ugodowej z pozwanym oznaczając jednak jako uczestnika inny podmiot – (...) Spółkę Akcyjną w S.. Prawomocnym postanowieniem z dnia 26 lutego 2014 roku wniosek został odrzucony.

Na podstawie tak poczynionych ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy uznał, że powództwo nie jest zasadne.

W pierwszej kolejności Sąd I instancji wskazał, że podstawę częściowego umorzenia postępowania w rozpoznawanej sprawie stanowi art. 355 § 1 k.p.c. w zw. z art. 203 § 1 i 3 k.p.c. Strona powodowa cofnęła bowiem powództwo co do kwoty 1.000 zł, a pozwany
w wyznaczonym terminie nie złożył w tym przedmiocie żadnego oświadczenia, ani sprzeciwu.

Sąd Rejonowy uznał, że powództwo podlegało oddaleniu w pozostałej części wobec skutecznego podniesienia przez pozwanego zarzutu zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu. Sąd meriti wskazał, że prawną podstawą żądanego przez powoda wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości są art. 225 w zw. z art. 224 § 2 k.c. i art. 230 k.c. i powołał się na orzecznictwo Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 12 grudnia 2008 r., II CSK 389/08, LEX nr 484715 – i powołane tam orzecznictwo), zgodnie z którym w sprawach, gdzie strona powodowa dochodzi wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy, dopuszczalnym jest podniesienie zarzutu zasiedzenia, jeśli kwestia nabycia danego prawa przez zasiedzenie stanowi przesłankę do wydania rozstrzygnięcia w sprawie, równie powszechny w orzecznictwie jest pogląd, iż przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu (art. 305 ¹ -305 ⁴ k.c.) dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa.

W konsekwencji podniesionego zarzutu zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu Sąd I instancji zbadał, czy zostały spełnione przesłanki do nabycia tego prawa w drodze zasiedzenia przez pozwanego, a zatem czy pozwany korzystał z trwałych i widocznych urządzeń przez okres 20 lub 30 lat (w zależności od przyjęcia dobrej lub złej wiary), które to urządzenia wchodziły w skład jego przedsiębiorstwa, podnosząc, że odpowiednie zastosowanie znajduje tu art. 292 k.c. w zw. z art. 172 § 1 lub § 2 k.c. Podniósł, że konieczne jest przy tym wykazanie ciągłości posiadania służebności przez pozwanego – art. 292 k.c., art. 336 k.c. i art. 352 § 1 k.c., z tym jednak zastrzeżeniem, że z uwagi na specyfikę ograniczonego prawa rzeczowego jakim jest służebność, wystarczające jest posiadanie zależne.

W ocenie Sądu Rejonowego pozwany zdołał wykazać, że urządzenia przesyłowe
w postaci stacji transformatorowych, linii SN i linii NN znajdują się na nieruchomościach powoda co najmniej od dnia 5 lutego 1982 roku, kiedy to sporządzono protokoły ich odbioru technicznego. Od tego momentu do dnia dzisiejszego przedmiotowe urządzenia są eksploatowane. Sąd Rejonowy uznał, że pierwotnie wykorzystywał je poprzednik prawny pozwanego tj. Zakłady (...) z siedzibą w W., od dnia
6 stycznia 1989 roku podlegały eksploatacji przez powstałe z ww. podmiotu przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakład (...) w Ł., które w dniu 12 lipca 1993 roku zostało przekształcone w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa - (...) SA w Ł.. Następnie przedsiębiorstwo sieciowe, w skład którego wchodziły przedmiotowe urządzenia, zostało wniesione aportem do (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, która zmieniła nazwę na (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i w dniu 16 sierpnia 2010 roku została przejęta przez (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w L..

W świetle poczynionych ustaleń, zwłaszcza wobec dokumentacji fotograficznej, nie powinno - zdaniem Sądu Rejonowego - budzić żadnych wątpliwości, że wymienione urządzenia, z którym posadowieniem powód wiąże swoje roszczenie, mają charakter trwały i widoczny. Natomiast przedmiotowe nieruchomości zostały nabyte przez wstępnych powoda w oparciu o treść aktu własności ziemi w 1976 roku i od tego czasu stanowiły własność osób fizycznych.

Jednocześnie Sąd Rejonowy wskazał, że wobec treści art. 129 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 lutego 1989 roku, stwierdzić należy, iż pomimo, że przedmiotowe urządzenia przesyłowe były eksploatowane przez poprzedników prawnych pozwanego od 1982 roku, to początkowo nie stanowiły jej własności. Wymieniony przepis ustanawiał zasadę jednolitej własności państwowej, zgodnie z którą państwowe osoby prawne wykonywały uprawnienia związane z własnością nieruchomości we własnym imieniu ale na rzecz Skarbu Państwo. Konsekwencję związane z takim uregulowaniem rozciągały się na wszelkie sfery dotyczące posiadania praw rzeczowych, w tym ograniczonych praw rzeczowych w postaci służebności. Tym samym pod rządami wymienionego przepisu, na gruncie niniejszej sprawy, można twierdzić jedynie o posiadaniu służebności przez Skarb Państwa. Sąd I instancji podkreślił, że do zmiany właściciela urządzeń przesyłowych nie doszło również na skutek samej zmiany treści art. 128 k.c. Poprzednicy prawni pozwanego stali się właścicielami urządzeń przesyłowych dopiero na skutek dwóch aktów prawnych. Najpierw w odniesieniu do budynków, innych urządzeń i lokali znajdujących się na gruntach stanowiących własność państwa lub gminy w dniu 5 grudnia 1990 roku, a to na mocy art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 28 września 1990 roku o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości ( Dz. Nr 79, poz. 464). Następnie z dniem 7 stycznia 1991 roku co do wydzielonych im na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej, poszczególnych składników mienia państwowego, tych których nie obejmowała ustawa z dnia 28 września 1990 roku o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, na podstawie art. 1 pkt. 9 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych ( Dz. U. z 1991 r. Nr 2, poz. 6).

W kontekście powyższego kwestią pierwszorzędną dla ustalenia, czy doszło do zasiedzenia przez pozwanego służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu było -zdaniem Sądu Rejonowego - wykazanie, czy pozwany może zaliczyć do czasu swojego posiadania służebności, okres posiadania tego prawa przez Skarb Państwa, w imieniu którego zarząd nad mieniem sprawowali poprzednicy prawni pozwanego, tj. czy doszło do przeniesienia posiadania w rozumieniu art. 176 § 1 w zw. z art. 292 k.c. Na gruncie ustaleń poczynionych w rozpoznawanej sprawie Sąd I instancji nie miał wątpliwości, że do takiego przeniesienia doszło. Przede wszystkim pomimo braku elementu woli posiadania służebności dla siebie (do dnia 7 stycznia 1991 roku), niewątpliwie poprzednicy prawni pozwanego sprawowali faktyczne władztwo nad elementami infrastruktury prowadzonego przedsiębiorstwa przesyłowego, w tym nad urządzeniami posadowionymi na nieruchomościach, należącymi obecnie do powoda. W świetle takiego charakteru działalności wymienionych podmiotów Sąd Rejonowy uznał, że w zakresie dotyczącym posiadania służebności, do przeniesienia posiadania doszło poprzez samo przekazanie elementów przedsiębiorstwa przesyłowego we własność Zakładu (...) w Ł. – poprzednika prawnego pozwanej spółki na mocy na podstawie art. 1 pkt. 9 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych.

Sąd Rejonowy powołując się na aktualne orzecznictwo Sądu Najwyższego ( postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2015 r., II CSK 853/14, LEX nr 1962515; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2015 r., IV CSK 280/14, LEX nr 1660670; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2015 r., V CSK 26/14, LEX nr 1648193; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2016 r., V CSK 224/15, LEX nr 1977833), wskazał, że w pełni podziela pogląd, zgodnie z którym w przypadku służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu, do przeniesienia posiadania dochodzi poprzez przejęcie przedsiębiorstwa przesyłowego. Dlatego za nietrafny uznał pogląd wyrażony przez stronę powodową, jakoby nie doszło do przeniesienia posiadania urządzeń przesyłowych ze Skarbu Państwa na poprzednika prawnego pozwanego.

Jednocześnie wobec przedłożonych do sprawy protokołów odbioru technicznego linii SN i NN, oraz stacji trafo, a także wobec przedstawionych decyzji dotyczących ustalenia trasy linii SN wraz z modernizacją stacji transformatorowej oraz modernizacji linii niskiego napięcia we wsi K. i pozwolenia na budowę inwestycji, obejmującej remont linii napowietrznych, Sąd Rejonowy uznał, że urządzenia przesyłowe, z którymi powód wiąże swoje roszczenie, znajdowały się w zarządzie poprzednika prawnego pozwanego co najmniej od dnia 5 lutego 1982 roku.

Podsumowując te ustalenia Sąd I instancji wskazał, że przedmiotowe urządzenia mają charakter widoczny i trwały, znajdowały się w eksploatacji przez pozwanego i jego poprzedników prawnych co najmniej od dnia 5 lutego 1982 roku, przy czym od dnia 7 stycznia 1991 roku stanowią przedmiot własności poprzednika prawnego pozwanego jako elementy przedsiębiorstwa przesyłowego, a poprzez przejęcie przedsiębiorstwa przesyłowego od Skarbu Państwa doszło do wydania posiadania służebności odpowiadającej służebności przesyłu.

Powyższe świadczy - zdaniem Sądu Rejonowego - o skuteczności podniesionego zarzutu zasiedzenia. Ponieważ w niniejszej sprawie zasiedzenie ustalane było jedynie przestankowo, a wydane rozstrzygnięcie nie może stanowić podstawy do wpisu w księdze wieczystej i nie ma konieczności stanowczego skonkretyzowania daty nabycia służebności, zbędnym było - w ocenie Sądu I instancji - przesądzanie o tym, czy pozwany posiadał służebność w dobrej czy w złej wierze. Sąd Rejonowy wskazał, że przy przyjęciu wariantu najmniej korzystnego dla pozwanego tj. uznania, że posiadał służebność w złej wierze i przez to przyjęcie konieczności posiadania służebności przez 30 lat (art. 172 § 2 k.c. w zw. z art. 292 k.c. oraz w zw. z art. 9 ustawy z dnia 28 lipca 1990 roku o zmianie ustawy - Kodeks cywilny) do zasiedzenia doszłoby z dniem 5 lutego 2012 roku, a zatem ponad dwa lata przed wytoczeniem powództwa w niniejszej sprawie.

Sąd Rejonowy wskazał, że skutecznie podniesiony zarzut zasiedzenia służebności co do korzystania z urządzeń przesyłowych na gruncie powoda, oznacza, że pozwany miał też wobec niego skuteczne uprawnienie do korzystania z jego nieruchomości. Podkreślił przy tym, że z chwilą zasiedzenia służebności przez pozwanego, wygasło prawo powoda do żądania od pozwanego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z należących do niego nieruchomości. Jest to zdaniem Sądu I instancji konsekwencja tolerowania określonego stanu faktycznego przez kolejnych właścicieli przedmiotowych nieruchomości w okresie przekraczającym najdłuższy potencjalny termin zasiedzenia tj. ponad 30 lat.

Z tego względu Sąd Rejonowy orzekł jak w punkcie 2 sentencji wyroku.

O kosztach procesu Sąd I instancji orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu ustanowioną w art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Sąd ten uznał, że ponieważ postępowanie co do kwoty 1.000 zł zostało umorzone na skutek cofnięcia pozwu, a do cofnięcia nie doszło
w wyniku działań pozwanego, które mogłyby powodować, że należałoby go uznać za stronę przegrywającą proces, jak również z uwagi na to, iż w pozostałym zakresie powództwo zostało oddalone, stwierdzić należy, że pozwany wygrał sprawę w całości. Pozwany poniósł koszty w łącznej kwocie 197 zł, na którą złożyły się koszty zastępstwa procesowego w kwocie 180 zł z uwzględnieniem pierwotnej wartości przedmiotu sporu zgodnie z § 6 pkt 2 w zw. § 4 ust. 2 obowiązującego w dacie wszczęcia procesu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ( t.j. z 2013 r., poz. 461), oraz kwota 17 zł z tytułu opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając orzeczenie w części,
tj. w zakresie pkt. 2 i pkt. 3 sentencji.

Zaskarżonemu orzeczeniu skarżący zarzucił:

I.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.

- art. 176 § 1 k.c. w zw. z art. 292 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że strona pozwana może zaliczyć do czasu swojego posiadania służebności, okres posiadania tego prawa przez Skarb Państwa, co w konsekwencji doprowadziło do przyjęcia, że doszło do zasiedzenia przez stronę pozwaną służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu;

- art. 224 § 2 k.c. w zw. z art. 225 k.c. w zw. z art. 230 k.c. poprzez ich niezastosowanie
i niezasądzenie od strony pozwanej na rzecz powoda wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości powoda, podczas gdy strona pozwana nie legitymuje się żadnym tytułem prawnym do władania nieruchomością powoda,

II.  naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj.

- art. 233 k.p.c. w zw. z art. 244 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów w zakresie ustalenia skutków przekształceń przedsiębiorstw energetycznych
o charakterze cywilnoprawnym, co doprowadziło do uznania że strona pozwana mogła zaliczyć do czasu swojego posiadania spornych służebności, czas posiadania przez Skarb Państwa, mimo iż strona pozwana nie wykazała przeniesienia służebności przez Skarb Państwa na rzecz swoich poprzedników prawnych,

- art. 316 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę stanu faktycznego w chwili zamknięcia rozprawy i nie rozważenie wszystkich okoliczności sprawy związanych z posiadaniem przez stronę pozwaną w złej wierze służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu dopiero począwszy od dnia 5 grudnia 1990 roku, a w konsekwencji nieuznanie, że do zasiedzenia doszłoby dopiero w dniu 1 lutego 2019 roku.

W konsekwencji zgłoszonych zarzutów apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie na rzecz powoda od strony pozwanej wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w wysokości 9.870 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia 31 grudnia 2015 roku oraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty oraz o zasądzenie na rzecz powoda od strony pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych. Ewentualnie apelujący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w zakresie pkt. 2 i pkt. 3 sentencji oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za obie instancje, w tym o kosztach zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik pozwanego wniósł o oddalenie apelacji oraz
o zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna i podlega oddaleniu.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy rozważył zarzuty naruszenia prawa procesowego, ponieważ kontrola prawidłowości zastosowania oraz wykładni prawa materialnego może być dokonana dopiero po stwierdzeniu, że ustalenia stanowiące podstawę faktyczną zaskarżonego orzeczenia zostały poczynione zgodnie z przepisami prawa procesowego.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo przeprowadził postępowanie dowodowe, na podstawie którego dokonał istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy ustaleń. Ustalenia te Sąd Okręgowy w Łodzi uznaje za prawidłowe i przyjmuje za własne. Nie dostrzega bowiem potrzeby ponowienia dowodów dopuszczonych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym oraz podziela ocenę ich wiarygodności wyrażoną przez Sąd pierwszej instancji. W tej sytuacji, jak słusznie podkreśla w swoich orzeczeniach Sąd Najwyższy, wystarczająca jest aprobata dla stanowiska przedstawionego w orzeczeniu sądu pierwszej instancji ( tak też Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z dnia 22 sierpnia 2001 r., sygn. V CKN 348/00, publ. LEX nr 52761, w postanowieniu z dnia 22 lipca 2010 r., sygn. I CSK 313/09, publ. LEX nr 686078, w wyroku z dnia 16 lutego 2005 r., sygn. IV CK 526/04, publ. LEX nr 177281; w wyroku z dnia 20 maja 2004 r., sygn. II CK 353/03, publ. LEX nr 585756).

Jako bezzasadny należy zatem ocenić zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.
w zw. z art. 244 k.p.c. Zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c. sąd ma swobodę w ocenie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego słusznie przyjmuje się, że zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. może być uznany za usprawiedliwiony tylko wtedy, jeżeli sąd zaprezentuje rozumowanie sprzeczne z regułami logiki, zasadami wiedzy lub
z doświadczeniem życiowym. Sprzeczność ta występuje, w szczególności w sytuacji, gdy
z treści dowodu wynika co innego niż przyjął sąd, gdy pewnego dowodu nie uwzględniono przy ocenie, gdy sąd przyjął pewne fakty za ustalone mimo, że nie zostały one w ogóle lub dostatecznie potwierdzone lub gdy sąd przyjął pewne fakty za nieudowodnione, mimo, że nie było ku temu podstawy. Ponadto, jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, chociażby w równym stopniu na podstawie tego samego materiału dowodowego dałoby się wysnuć wnioski odmienne. Zarzut obrazy przepisu art. 233 § 1 k.p.c. nie może też polegać jedynie na zaprezentowaniu własnych, korzystnych dla skarżącego ustaleń stanu faktycznego, dokonanych na podstawie własnej, korzystnej dla skarżącego oceny materiału dowodowego (tak też Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 10 stycznia 2002 r., sygn. II CKN 572/99, publ. LEX nr 53136 i w wyroku z dnia 27 września 2002 r., sygn. II CKN 817/00, publ. LEX nr 56906).

Wbrew twierdzeniom pełnomocnika skarżącego Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowej oceny dowodów. Jak wynika z uzasadnienia apelacji skarżący nie tyle kwestionuje ocenę dowodów w sprawie przeprowadzonych, co zarzuca brak wyprowadzenia w oparciu o te dowody właściwych jego zdaniem wniosków. Tymczasem wskazać należy, że art. 233 § 1 k.p.c. reguluje jedynie kwestię oceny wiarygodności i mocy dowodowej przeprowadzonych w sprawie dowodów, a nie poczynionych ustaleń faktycznych, czy wyprowadzonych z materiału dowodowego wniosków, bądź też ich braku. Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia przez sąd art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej, niż przyjął sąd, wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu ( tak też Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 6 listopada 1998 r., sygn. II CKN 4/98, publ. LEX nr 322031; por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2000 r., sygn. V CKN 17/00, publ. OSNC 2000, nr 10, poz. 189; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 sierpnia 1999 r., sygn. II UKN 76/99, publ. OSNAPiUS 2000, nr 19, poz. 732).

Zarzut obrazy przepisu art. 233 § 1 k.p.c. nie może też polegać jedynie na zaprezentowaniu własnych, korzystnych dla skarżącego ustaleń stanu faktycznego, dokonanych na podstawie własnej, korzystnej dla skarżącego oceny materiału dowodowego (tak też Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 10 stycznia 2002 r., sygn. II CKN 572/99, publ. LEX nr 53136 i w wyroku z dnia 27 września 2002 r., sygn. II CKN 817/00, publ. LEX nr 56906).

Analiza argumentacji podniesionej w uzasadnieniu omawianego zarzutu naruszenia przepisów postępowania wskazuje, że ukierunkowana ona została przede wszystkim na wykazanie wadliwości ustaleń w zakresie skutków kolejnych przekształceń przedsiębiorstw energetycznych i skuteczności przeniesienia służebności na następców prawnych. Zarzut ten obejmuje więc w istocie ocenę, czy pozwany może, z punktu widzenia właściwych przepisów prawa materialnego mających zastosowanie w sprawie, zaliczyć do czasu swojego posiadania służebności okres posiadania tego prawa przez Skarb Państwa, w imieniu którego zarząd nad mieniem sprawowali poprzednicy prawni pozwanego oraz w konsekwencji czy doszło do zasiedzenia przez pozwanego służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu (art. 176 § 1 w zw. z art. 292 k.c. ). Postawiony przez apelującego zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. należy więc rozpatrzeć jako dotyczący prawidłowości zastosowania przepisów prawa materialnego, to jest art. 176 § 1 k.c. w zw. z art. 292 k.c., do którego Sąd odniesienie się
w dalszej części uzasadnienia.

Nietrafnym jest przy tym powiązanie zarzutu przekroczenia zasady swobodnej oceny dowodów z zarzutem naruszenia art. 244 k.p.c. Skarżący nie kwestionuje bowiem prawdziwości ani wiarygodności przedłożonych dokumentów urzędowych, na których treści swoje ustalenia oparł Sąd I instancji, ale podnosi, że wiążące ustalenia mogłyby zostać dokonane tylko na podstawie innych dokumentów, które w sprawie nie zostały złożone. Tymczasem domniemanie przewidziane w art. 244 k.p.c. odnoszą się do tego co
w dokumencie zostało urzędowo zaświadczone, nie może więc nim być objęta treść tam niezamieszczona ( tak też Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 21 maja 2014 roku, sygn. II CSK 499/13, publ. LEX nr 1511382).

Na uwzględnienie nie zasługuje również kolejny zarzut naruszenia prawa procesowego, tj. art. 316 § 1 k.p.c. Skarżący w uzasadnieniu apelacji nie przedstawia żadnych argumentów, które wskazywałyby na fakt naruszenia tego przepisu przez Sąd Rejonowy. Stosownie do art. 316 § 1 k.p.c. przy wydaniu wyroku sąd bierze za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Stan rzeczy brany pod uwagę przez sąd przy wydaniu wyroku obejmuje podstawę faktyczną i podstawę prawną wyroku ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2015 r., sygn. III CSK 108/14, publ. LEX nr 1640246). W omawianym przepisie sformułowano zasadę, że podstawą rozstrzygnięcia jest stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, a więc sąd nie może wydając orzeczenie merytoryczne powoływać się na późniejsze zdarzenia, zaszłe po zamknięciu rozprawy. Sytuacja taka w sprawie nie zachodzi i takich twierdzeń nie formułuje też skarżący. Nie ulega wątpliwości, że podstawę faktyczną i prawną rozstrzygnięcia stanowiły zdarzenia istniejące w dacie zamknięcia rozprawy. Natomiast kwestia prawidłowości ustaleń faktycznych jak też oceny dowodów nie podlega ocenie w ramach zarzutu naruszenia art. 316 §1 k.p.c. ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2001 roku, II CKN 1269/00, publ. OSNC 2002/3/42).

W tym miejscu należy odnieść się do podnoszonych przez powoda zarzutów naruszenia prawa materialnego.

Istotą sporu w rozpoznawanej sprawie jest, czy strona pozwana może zaliczyć do czasu swojego posiadania służebności, okres posiadania tego prawa przez Skarb Państwa., w imieniu którego zarząd nad mieniem sprawowali poprzednicy prawni pozwanego. Przesądza to o skuteczności podniesionego przez pozwaną zarzutu zasiedzenia. Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu I instancji, że niewątpliwie doszło pomiędzy tymi podmiotami do przeniesienia posiadania w rozumieniu art. 176 § 1 k.c. w zw. z art. 292 k.c.

Rzeczywiście, do dnia 31 stycznia 1989 roku ( nowelizacja art. 128 Kodeksu cywilnego – Dz. U. z 1989 roku, nr 3, poz. 11) samoistne posiadanie nieruchomości przez przedsiębiorstwo państwowe nie było możliwe, ponieważ samoistnym posiadaczem nieruchomości państwowych był Skarb Państwa, a przedsiębiorstwo państwowe wykonywało tylko władztwo faktyczne i uprawnienia wynikające z tzw. zarządu operatywnego w zakresie odpowiadającym pojęciu posiadania zależnego. Jeżeli przedsiębiorstwo państwowe spełniło wówczas przesłanki wymagane do nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie, własność nieruchomości pod rządem art. 128 k.c. w jego pierwotnym brzmieniu nabywało Państwo, a nie przedsiębiorstwo państwowe wyposażone w osobowość prawną ( por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 września 1993 r., sygn. II CRN 73/93, publ. LEX nr 1402780 oraz z dnia 17 września 1993 r., sygn. II CRN 76/93, publ. LEX nr 80723).

Z dniem 1 lutego 1989 roku osoby prawne nabyły zatem zdolność podmiotową do zasiedzenia służebności. Jednak dopiero na mocy art. 2 ustawy z dnia 29 września 1990 roku
o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości ( Dz.U. z 1990 roku, nr 79, poz. 464) grunty stanowiące własność Skarbu Państwa lub własność gminy (związku międzygminnego), z wyłączeniem gruntów Państwowego Funduszu Ziemi, będące w dniu 5 grudnia 1990 roku w zarządzie państwowych osób prawnych innych niż Skarb Państwa stały się z tym dniem z mocy prawa przedmiotem użytkowania wieczystego, a budynki i inne urządzenia oraz lokale znajdujące się na gruntach, o których mowa w ust. 1, stanowiących własność Skarbu Państwa lub własność gminy (związku międzygminnego), będących w dniu 5 grudnia 1990 roku w zarządzie państwowych osób prawnych, stały się z tym dniem z mocy prawa własnością tych osób.

Następnie na podstawie art. 1 pkt. 9 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw
( Dz. U. z 1991 roku, nr 2, poz. 6) nastąpiło przekształcenie przysługujących przedsiębiorstwom państwowym uprawnień do części mienia ogólnonarodowego pozostającego w ich zarządzie w prawo własności również w odniesieniu do innych składników majątkowych.

Ponadto zgodnie z utrwalonym stanowiskiem orzeczniczym ( m. in. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2008 roku, sygn. III CZP 89/08, publ. LEX nr 458125 i z dnia z dnia 27 czerwca 2013 roku, sygn. III CZP 31/13, publ. OSNC 2014/2/11) nabycie w drodze zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu było możliwe przed wejściem w życie art. 305 ¹ – 305 ⁴ k.c.

Podzielić należy zatem stanowisko Sądu Najwyższego, że skoro możliwe było umowne nabycie albo zasiedzenie takiej służebności przed wejściem w życie przepisów
art. 305 ¹ k.c. i następne k.c., to taka służebność mogła też powstać ex lege jako prawny skutek uwłaszczenia osoby prawnej. Takie ograniczone prawo rzeczowe jest skuteczne wobec kolejnych właścicieli obciążonej nim nieruchomości gruntowej ( tak Sąd Najwyższy
w postanowieniu z dnia 12 maja 2016 roku, sygn. IV CSK 509/15, publ. LEX nr 2082064).

Zgodnie z art. 176 § 1 k.c. przedsiębiorca przesyłowy może więc doliczyć do swojego (i swoich poprzedników prawnych) okresu posiadania okres posiadania Skarbu Państwa (jako poprzednika w posiadaniu), o ile zostaną spełnione wskazane w tym przepisie przesłanki.
W powołanym orzecznictwie Sądu Najwyższego, w zasadzie jednolicie przyjmuje się, że osoba prawna, która przed dniem 1 lutego 1989 r., mając status państwowej osoby prawnej, nie mogła nabyć (także w drodze zasiedzenia) własności nieruchomości ani ograniczonych praw rzeczowych. Może jednak do okresu samoistnego posiadania wykonywanego po dniu 1 lutego 1989 roku doliczyć okres posiadania Skarbu Państwa sprzed tej daty, gdy nastąpiło przeniesienie posiadania przez Skarb Państwa. Jak ustalono dokonało się to z mocy prawa na podstawie ww. aktów prawnych.

Stanowisko to wyrażone zostało w szczególności właśnie w odniesieniu do przedsiębiorstw energetycznych i innych przedsiębiorstw przesyłowych, które do dnia
1 lutego 1989 roku korzystały ze służebności przesyłu w ramach zarządu mieniem państwowym w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 15 października 2015 roku ( sygn. II CSK 853/14, publ. LEX nr 1962515) w przypadku posiadania służebności przesyłowej wydanie rzeczy w zasadzie polega na przejęciu przedsiębiorstwa przesyłowego, którego użyteczność jest zwiększana przez korzystanie z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym tej służebności a przejęcie wynikające z uwłaszczenia z mocy ustawy oznacza przeniesienie posiadania ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2015 roku, sygn. V CSK 26/14, publ. LEX nr 1648193, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2016 roku, sygn. V CSK 224/15, publ. LEX nr 1977833).

Jako słuszny ocenić należy też pogląd, że trudno uznać, aby wolą ustawodawcy było nałożenie na przedsiębiorstwa państwowe obowiązku niezwłocznego zawarcia ze Skarbem Państwa niezliczonych umów, niezbędnych do fragmentarycznego korzystania z obciążanych nieruchomości, co prowadziłoby do zakłócenia funkcjonowania przedsiębiorstw przesyłowych, podobnie jak konieczność wydawania każdorazowo w tym zakresie decyzji administracyjnych ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2017 roku, sygn. III CZP 100/16, publ. LEX nr 2294379).

W rozpoznawanej sprawie bezspornym było, że urządzenia, z których posadowieniem powód wiąże swoje roszczenia mają charakter trwały i widoczny (art. 292 k.c.). Nie było też sporu co do własności położonych w K. nieruchomości.

Wbrew stanowisku skarżącego wymienione wyżej akty prawne obejmowały przekształcenie przysługujących przedsiębiorstwom państwowym uprawnień do mienia pozostającego w ich zarządzie w prawo własności w odniesieniu do wszystkich składników majątkowych. Jak wynika z dokumentów, których prawdziwości i wiarygodności powód nie kwestionował, w dniu 5 lutego 1982 roku dokonano odbioru technicznego
i przekazania do eksploatacji spornych urządzeń przesyłowych wybudowanych w K.. Pozwolenie na budowę uzyskał Zakład (...) i to on dokonał odbioru technicznego urządzeń do własnej eksploatacji. Nie ma zatem wątpliwości, że urządzenia te pozostawały w zarządzie tego podmiotu, a zatem także i w zarządzie utworzonego na jego bazie z dniem 1 stycznia 1989 roku przedsiębiorstwa państwowego Zakład (...). Ten właśnie podmiot stał się zatem z dniem 7 stycznia 1991 roku posiadaczem służebności z mocy prawa. Rację ma Sąd I instancji, że do przeniesienia posiadania doszło przez samo przekazanie elementów przedsiębiorstwa przesyłowego we własność Zakładu (...) w Ł. – poprzednik pozwanej na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw.

Ze zgromadzonych dokumentów wprost wynika, że z dniem 12 lipca 1993 roku doszło do przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego Zakład (...)
w Ł. w jednoosobową spółkę skarbu państwa Zakład (...)
w Ł., która weszła we wszelkie prawa majątkowe i niemajątkowe poprzednika. Podobnie prawidłowe były ustalenia Sądu Rejonowego co do kolejnych przekształceń przedsiębiorstwa przesyłowego. Przeciwne twierdzenia skarżącego w tym zakresie są nieuzasadnione, tym bardziej, że ostatecznie sam skarżący przyznaje, że strona pozwana i jej poprzednicy prawni są posiadaczami służebności przesyłu na nieruchomości powoda, tyle że dopiero od dnia 1 lutego 1989 roku. Pozwany przyznał też, że urządzenia przesyłowe były stale modernizowane, remontowane i w razie potrzeb naprawiane przez kolejnych posiadaczy służebności.

Podsumowując powyższe rozważania uznać należy, że pozwany wykazał, ciągłość posiadania służebności, ze względu na istnienie podstawy prawnej do doliczenia do czasu swojego posiadania służebności oraz swoich poprzedników prawnych również okresu posiadania tego prawa przez Skarb Państwa. Nie ma przy tym znaczenia, że Zakład (...) do dnia 31 stycznia 1989 roku wykonywało tylko władztwo faktyczne i uprawnienia wynikające z tzw. zarządu operatywnego w zakresie odpowiadającym pojęciu posiadania zależnego, ponieważ zgodnie przyjmuje się, że specyfika ograniczonego prawa rzeczowego, jakim jest służebność pozwala na doliczenie posiadania zależnego poprzednika prawnego (art. 176 k.c.) ( tak też Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 20 września 2013 roku, sygn. II CSK 10/13, publ. LEX nr 1386028).

Sąd I instancji właściwie przyjął początek biegu terminu zasiedzenia jako 5 lutego 1982 roku – czyli datę odbioru i przejęcia do eksploatacji spornych urządzeń przesyłowych przez poprzednika prawnego pozwanego. Przyjmując, że było to posiadanie w złej wierze ( art. 172 k.c. w zw. z art. 292 k.c. w zw. z art. 9 ustawy z dnia 28 lipca 1990 roku o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. z 1990 roku, nr 55, poz. 321) rzeczywiście do zasiedzenie doszłoby z dniem 5 lutego 2012 roku.

W tym stanie rzeczy niezasadny jest również podniesiony przez apelującego zarzut naruszenie art. 224 § 2 k.c. w zw. z art. 225 k.c. w zw. z art. 230 k.c. poprzez ich niezastosowanie i niezasądzenie od strony pozwanej na rzecz powoda wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości powoda. Zgodnie z ugruntowanym
w orzecznictwie stanowiskiem właścicielowi nieruchomości obciążonej wskutek zasiedzenia służebnością przesyłu nie przysługuje bowiem roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie
z tej nieruchomości za okres poprzedzający zasiedzenie ( tak Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 12 stycznia 2012 roku, sygn. II CSK 258/11, publ. LEX nr 1125088 i z dnia 30 listopada 2016 roku, sygn. III CZP 77/16, publ. OSNC 2017/9/94). Roszczenie powoda
o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości było zatem bezpodstawne.

Mając na uwadze niezasadność zarzutów apelacyjnych oraz jednocześnie brak ujawnienia okoliczności, które podlegają uwzględnieniu w postępowaniu odwoławczym
z urzędu, apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Zważywszy na wynik kontroli instancyjnej o kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z § 10 ust. 1 pkt. 1 w zw. z § 2 pkt. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie ( Dz. U. z 2015 roku, poz. 1800 ze zm.) w brzmieniu nadanym rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku zmieniającym rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie ( Dz. U. z 2016 roku, poz. 1668), które weszło w życie z dniem 27 października 2016 roku. Wartość przedmiotu zaskarżenia wynosiła bowiem 9.870 zł, zaś pełnomocnik pozwanego nie prowadził sprawy w I instancji (przysługuje mu zatem 75 % stawki minimalnej (75 % z kwoty 1.800 zł).