Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 listopada 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Aleksandra Kempczyńska (spr.)

Sędziowie: SA Marta Szerel

SA Bogdan Świerczakowski

Protokolant: sekr. sądowy Anna Łachacz

po rozpoznaniu w dniu 6 listopada 2017 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa W. G.

przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie (...) i Staroście (...)

o zapłatę i ustalenie

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 26 września 2012 r., sygn. akt III C 1339/07

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od W. G. na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 5400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

III.  koszty sądowe, od których uiszczenia powódka była zwolniona, przejmuje na rachunek Skarbu Państwa.

Marta Szerel Aleksandra Kempczyńska Bogdan Świerczakowski

Sygn. akt V ACa 886/17

UZASADNIENIE

Powódka W. G. pozwem z dnia 12 marca 1997 r. wniosła o zasądzenie od Skarbu Państwa – Urzędu Rejonowego w P. kwoty 293.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 13 grudnia 1996 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Powódka wskazała, iż poniosła szkodę w postaci utraty prawa użytkowania działki gruntu o nr (...) położonej w K., a jednocześnie na podstawie art. 471 k.c. (jako jedyna spadkobierczyni Z. G.) żądała zapłaty kwoty wskazanej pozwem, stanowiącej równowartość nieruchomości w postaci działki o nr (...), którą musi obecnie wydatkować, aby nabyć nieruchomość od aktualnych właścicieli. Wystąpiła też z dodatkowym roszczeniem o ustalenie na przyszłość odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę związaną z utratą prawa użytkowania wieczystego.

W toku postępowania Sąd ustalił, iż statio fisci Skarbu Państwa jest Wojewoda (...) i Starosta (...), zaś postępowanie wobec Gminy K. umorzył - postanowienie z dnia 5 czerwca 2002 r.

Działający w imieniu Skarbu Państwa - Starosta (...) wniósł o oddalenie powództwa i podniósł, iż nie posiada legitymacji biernej w niniejszym postępowaniu.

Przedstawiciel Skarbu Państwa Wojewoda (...) wniósł o oddalenie powództwa i w odpowiedzi na pozew podniósł, iż zachodzi konieczność wzruszenia decyzji administracyjnej, co umożliwi dochodzenie roszczeń wobec Skarbu Państwa. Wskazał na art. 418 k.c. jako ewentualną podstawę roszczeń powódki, przy czym utrzymywał, iż pozwanym winna być Gmina K..

Wyrokiem z dnia 26 lipca 2006 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody (...) na rzecz powódki kwotę 942.400 zł i oddalił powództwo w pozostałym zakresie.

Wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 czerwca 2007 r. uchylono wyrok z dnia 26 lipca 2006 r. Sądu Okręgowego w Warszawie i sprawę przekazano do ponownego rozpoznania temu Sądowi, pozostawiając mu rozstrzygniecie o kosztach postępowania apelacyjnego. W uzasadnieniu przedmiotowego orzeczenia Sąd Apelacyjny wskazał na wewnętrzną sprzeczność rozstrzygnięcia Sądu I instancji poprzez potraktowanie stationes fisci Skarbu Państwa jako odrębne osoby prawne i jednoczesne zasądzenie i oddalenie powództwa wobec Skarbu Państwa Starosty (...). Sąd Apelacyjny zauważył, iż Sąd I instancji „nie rozpoznał istoty sprawy w granicach podstawy faktycznej i prawnej wskazanych przez powódkę, która dochodziła odszkodowania z tej przyczyny, że zawarta przez nią ze Skarbem Państwa umowa użytkowania wieczystego spornej nieruchomości trwała 11 lat, a nie przewidziane nią 99 lat, a opłata została uiszczona przez powódkę z góry za te wszystkie lata. Zasadność roszczenia powinna być zatem rozpoznana w świetle przepisów, regulujących ustanie wieczystego użytkowania i wykonania zobowiązań, a ustalenie właściwej podstawy faktycznej i prawnej roszczenia pozwoli na określenie kto ma legitymację bierną niniejszej sprawie, czy powódka poniosła szkodę i na czym ona polega i jaka jest jej wysokość”.

W toku postępowania związanego z ponownym rozpoznawaniem sprawy pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Wojewodę (...) i Starostę (...) zastąpiony przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa wniósł o oddalenie powództwa.

Wskazał, iż Skarb Państwa nie był właścicielem nieruchomości, co do której zawarł umowę w dniu 28 kwietnia 1978 r. Przedmiotowa umowa była bezwzględnie nieważna, bo ustanawiała użytkowanie wieczyste na gruncie nie będącym własnością Skarbu Państwa, niezależnie od wpisu w księdze wieczystej. Zatem, w opinii pozwanego Skarbu Państwa, zobowiązanie oparte na takiej umowie nie powstało, a żądanie odszkodowania z tytułu niewykonania przez Skarb Państwa umowy o oddanie w użytkowanie wieczyste, oparte na art. 471 k.c. winno ulec oddaleniu. Nadto pozwany wskazał, iż Skarb Państwa zawierając umowę z powódką i jej mężem działał w zaufaniu do treści postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 15 grudnia 1977 r. wydanego w sprawie Ns 1484/77. Podniósł też zarzut przedawnienia.

W toku postępowania, po uchyleniu wyroku z dnia 26 lipca 2006 r., stanowisko powódki uległo zmianie w zakresie podstaw roszczeń, objętych pozwem. Przy niezmienionym stanie faktycznym wskazała, iż poniosła szkodę na skutek wydania wadliwej decyzji o oddaniu gruntu w użytkowanie wieczyste. Wskazała, iż odpowiedzialność Skarbu Państwa wynika ze stwierdzenia nieważności decyzji o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste, a co do podstaw odpowiedzialności pozwanego powódka powołała się na art. 160 k.p.a. i 417 § 2 k.c.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa opartego na ww. podstawie prawnej i jednocześnie podniósł zarzut przedawnienia.

W toku postępowania związanego z ponownym rozpoznawaniem sprawy powódka W. G. ostatecznie sprecyzowała powództwo co do zakresu i wysokości roszczeń, w ten sposób, iż wniosła o zasądzenie od Skarbu Państwa na jej rzecz:

- kwoty 53.979,89 zł z ustawowymi odsetkami od dnia następującego po dniu prawomocności orzeczenia - tytułem zwaloryzowanej kwoty 74.493 zł wpłaconej w dniu 28 kwietnia 1978 r., jako części opłaty za prawo użytkowania wieczystego;

- kwoty 2.260 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty - z tytułu kosztów poniesionych w związku zawartą w dniu 28 kwietnia 1978 r. umową o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste;

- kwoty 1.617.084 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty - z tytułu wartości utraconego przez powódkę prawa użytkowania wieczystego.

Domagała się ustalenia, że pozwany Skarb Państwa - Wojewoda (...), Starostwo Powiatowe w P., względnie Prezes Sądu Apelacyjnego w Warszawie ponosi na przyszłość odpowiedzialność z tytułu roszczeń powódki, związanych z utratą prawa użytkowania wieczystego działki gruntu o numerze ewidencyjnym (...), położonej w K. przy ul. (...) oraz prawa własności budynków, budowli i naniesień na gruncie.

Powódka cofnęła zaś ze zrzeczeniem się roszczenia zgłoszone przez nią żądania zapłaty przez pozwanego kwot:

- 350.000 - zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych;

- 1.745.340 - zł tytułem wartości rynkowej nakładów, które wyliczono w sprawie o sygnaturze akt I C 339/08 Sądu Rejonowego w Piasecznie;

- 513.206 zł tytułem zwrotu sumy żądanej od powódki przez właścicieli działki gruntu o numerze ewidencyjnym (...) wobec bezumownego korzystania z nieruchomości przez powódkę.

Wyrokiem z dnia 26 września 2012 r. Sąd Okręgowy w Warszawie:

1.  zasądził od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody (...) na rzecz powódki W. G. kwotę 53.979,89 zł z ustawowymi odsetkami od dnia następnego po uprawomocnieniu się orzeczenia;

2.  umorzył postępowanie o zapłatę kwoty 2.608.546 zł;

3.  powództwo o ustalenie oraz o zapłatę w pozostałym zakresie oddalił;

4.  zasądził od W. G. na rzecz Skarbu Państwa Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 7.200 tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

5.  nie uiszczone koszty sądowe przejął na rachunek Skarbu Państwa.

Ponownie rozpoznając przedmiotową sprawę, Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 27 października 1951 r. K. R. zawarł umowę kupna nieruchomości położonych w K. o numerach (...) i (...).

Z uwagi na niewykorzystywanie prawa własności, w dniu 27 września 1977 r. Urząd Miasta i Gminy K. złożył wniosek o ustalenie miejsca pobytu i adresu K. R. i uzyskał zaświadczenie, iż miejsce zamieszkania właściciela przedmiotowych nieruchomości jest nieznane.

Po przeprowadzeniu stosownych czynności sprawdzających, w dniu 3 listopada 1977r. Urząd wydał zaświadczenie, w którym stwierdził, iż nieruchomość położona w K. przy ul. (...) w postaci działek ewidencyjnych o nr (...), stanowiących własność K. R., są mieniem opuszczonym od 1945 r., zaś K. R. nie zamieszkiwał na tamtejszym terenie, a jego miejsce zamieszkania nie jest znane.

W świetle powyższego w dniu 3 listopada 1977 r. Urząd Miasta i Gminy K. wystąpił do Sądu Rejonowego w Piasecznie o stwierdzenie nabycia własności przez Skarb Państwa przez przemilczenie jako majątku opuszczonego w rozumieniu przepisów dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich działek położonych w K. przy ul. (...), dla których prowadzono Księgę Wieczystą o numerze (...). Do wniosku załączono odpis z przedmiotowej KW oraz zaświadczenie z (...).

W dniu 18 listopada 1977 r. Sąd Rejonowy w Piasecznie w sprawie prowadzonej pod sygn. akt Ns 1484/77 ustanowił dla K. R. kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu. Postanowieniem wydanym w tym postępowaniu w dniu 15 grudnia 1977 r. Sąd Rejonowy w Piasecznie stwierdził, że Skarb Państwa – Urząd Miasta i Gminy w K. nabył z dniem 31 grudnia 1955 r. własność nieruchomości, składającej się z dwóch działek gruntu nr (...) o powierzchni 2.790 m2 i nr (...) o powierzchni 2.790 m ², położonych w K. przy ul. (...), uregulowanych w księdze wieczystej nr (...) w Państwowym Biurze Notarialnym.

W dniu 28 marca 1978 r. Naczelnik Miasta i Gminy w P. wydał decyzję o nr (...), którą postanowił oddać małżonkom G. w użytkowanie wieczyste nieruchomość w postaci działki o nr (...).

W dniu 28 kwietnia 1978 r. zawarto umowę, na mocy której Urząd Miasta i Gminy w P. oddał w użytkowanie wieczyste działkę nr (...) (obecnie(...) położoną przy ul. (...) w K. na okres 99 lat, tj. do 2077 r. małżonkom W. i Z. G., którzy objęli ją z tym dniem w posiadanie. W przedmiotowej umowie strony wskazały, iż opłata za użytkowanie wieczyste została ustalona na kwotę 83.700 zł, którą to małżonkowie wpłacili na konto Urzędu Miasta i Gminy w P.. Umowa zawierała też m.in. postanowienie, że w razie wygaśnięcia użytkowania wieczystego za budynki i inne urządzenia istniejące w dniu wygaśnięcia użytkowania wieczystego będzie przysługiwać użytkownikom wieczystym wynagrodzenie w wysokości ¼ wartości w dniu wygaśnięcia stosownie do art. 242 k.c.

Powódka wraz z mężem tak otrzymaną działkę zagospodarowała, ogrodziła i zabudowała domem.

W 1985 roku poprzedni właściciel oddanej w użytkowanie wieczyste działki o nr (...) – K. R. wystąpił ze skargą o wznowienie postępowania w sprawie Ns 1484/77 Sądu Rejonowego w Piasecznie. W uzasadnieniu skargi wskazał, iż postanowienie wydane w tej sprawie w dniu 15 grudnia 1977 r. narusza jego prawa. Zarzucił, iż nie był powiadomiony o przeprowadzonym postępowaniu, pomimo iż był ujawniony w księdze wieczystej przedmiotowych nieruchomości i nadal zamieszkiwał pod wskazanym tam adresem, a także uiszczał na rzecz Urzędu Miasta podatek od nieruchomości.

W dniu 20 marca 1986 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi Wydział II Cywilny wydał postanowienie, na mocy którego wznowiono postępowanie w sprawie Ns 1484/77 dawnego Sądu Rejonowego w Piasecznie z wniosku Skarbu Państwa o stwierdzenie przejęcia na rzecz Skarbu Państwa majątku opuszczonego i poniemieckiego i wniosek Skarbu Państwa oddalono.

Postanowieniem z dnia 18 sierpnia 1986 r. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy stwierdził nabycie w całości spadku po Z. G. przez żonę W. G..

W. G. w dniu 30 października 1987 r. złożyła do Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi skargę o wznowienie postępowania, które zakończyło się wydaniem postanowienia w dniu 20 marca 1986 r. Ostatecznie, na skutej skargi rewizyjnej Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, doszło do uchylenia postanowienia Sądu Rejonowego w Piasecznie z dnia 15 grudnia 1977 r. Po ponownym rozpoznaniu sprawy postanowieniem Sądu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa z dnia 18 kwietnia 1989 r. w sprawie o sygnaturze akt II Ns 1058/88 wniosek Skarbu Państwa - Urzędu Miasta i Gminy K. oddalono.

Od powyższego orzeczenia nabywcy działki (...) małżonkowie B. wnieśli skargę rewizyjną o zmianę postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa z dnia 18 kwietnia 1989 r. W tym też dniu wpłynęła rewizja wniesiona przez Urząd Miasta i Gminy K., a w dniu 12 czerwca 1989 r. skargę rewizyjną złożyła W. G.. Powyższe skargi zostały rozstrzygnięte na korzyść K. R..

W dniu 18 listopada 1986 r. w dziale (...) prowadzonej dla do działki nr (...) położonej przy ul. (...) - wpisano prawo własności na rzecz K. R..

Jednocześnie przed (...) Urzędem Wojewódzkim w W. na wniosek W. G. toczyło się postępowanie o stwierdzenie nieważności decyzji nr (...) Naczelnika Miasta i Gminy w P. z dnia 28 marca 1978 r. Decyzją Nr (...) z dnia 8 stycznia 2009 r. Wojewoda (...) stwierdził nieważność decyzji Naczelnika Miasta i Gminy w P. nr (...) z dnia 28 marca 1978 r. w sprawie ustanowienia prawa użytkowania wieczystego na rzecz małżonków G.. Postanowieniem Nr (...) z dnia 14 stycznia 2010 r. Wojewoda (...) zwrócił podanie powódki o przyznanie odszkodowania w trybie art. 160 k.p.a. wskutek wydania przez Naczelnika Miasta i Gminy w P. decyzji nr (...). Powyższy stan faktyczny był bezsporny pomiędzy stronami.

Spór w niniejszej sprawie ogniskował się wokół ustalenia, czy powódka poniosła szkodę i na czym ona polega i jaka jest jej wysokość, a także ustalenia statio fisci Skarbu Państwa.

Ustalając stan faktyczny Sąd oparł się na załączonych do akt sprawy dokumentach i aktach sprawy Ns 1484/77, a także opiniach sporządzonych przez biegłych sądowych i zeznaniach powódki, które to dowody wzajemnie się uzupełniały.

Sąd wskazał, że w pierwszej kolejności rozpoznając niniejszą sprawę koniecznym było ustalenie właściwego statio fisci Skarbu Państwa. W toku postępowania kolejno Skarb Państwa Wojewoda (...) i Starosta (...) podnosili brak legitymacji biernej do występowania w niniejszym postępowaniu.

W świetle treści art. 67 § 2 k.p.c. za Skarb Państwa podejmuje czynności procesowe organ państwowej jednostki organizacyjne, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie lub organ jednostki nadrzędnej.

Sąd wskazał, że zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt. 8 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, zasobem nieruchomości Skarbu Państwa gospodarują, z zastrzeżeniem art. 43 ust. 2 i 4, art. 51, art. 57 ust. 1, art. 58 - 60 oraz art. 60 a, starostowie, wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej, a w szczególności podejmują czynności w postępowaniu sądowym, w szczególności w sprawach dotyczących własności lub innych praw rzeczowych na nieruchomości, o zapłatę należności za korzystanie z nieruchomości, o roszczenia ze stosunku najmu, dzierżawy lub użyczenia, o stwierdzenie nabycia spadku, o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie. Przy czym jak stanowi art. 4 pkt. 2 w/w ustawy poprzez zasób nieruchomościami należy rozumieć nieruchomości, które stanowią przedmiot własności Skarbu Państwa, gminy, powiatu lub województwa i nie zostały oddane w użytkowanie wieczyste, oraz nieruchomości będące przedmiotem użytkowania wieczystego Skarbu Państwa, gminy, powiatu lub województwa. W ocenie Sądu, biorąc pod uwagę, iż nieruchomość powyższa nie weszła w skład zasobów nieruchomości Skarbu Państwa w rozumieniu ustawy o gospodarce nieruchomościami, cyt. przepis nie znajduje zastosowania.

Zgodnie natomiast z art. 3 pkt. 6, ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie, Wojewoda jest reprezentantem Skarbu Państwa, w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych ustawach, w tym ustawy o gospodarce nieruchomościami. Tym samym w niniejszej sprawie statio fisci Skarbu Państwa jest zdaniem Sądu Wojewoda (...).

Odnosząc się zaś do roszczeń powódki Sąd wskazał, iż ostatecznie oparła je także na treści art. 160 k.p.a. Sąd nie podzielił stanowiska pozwanego, iż powódka po wydaniu wyroku przez Sąd Apelacyjny wystąpiła z nowym żądaniem obok pierwotnego.

Stanowisko Sądu Apelacyjnego, zawarte w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 czerwca 2007 r. wskazywało bowiem jednoznacznie na konieczność uwzględnienia twierdzeń faktycznych powódki w celu właściwej kwalifikacji prawnej, a zalecenie zastosowania przepisów, regulujących ustanie wieczystego użytkowania i wykonania zobowiązań, uległo dezaktualizacji w świetle zmiany podstaw prawnych, które jednoznacznie określiła powódka w piśmie z dnia 17 sierpnia 2009 r., a które pozostają w związku z podstawą faktyczną podawaną przez W. G. od początku postępowania. Powódka wskazywała już wówczas na utratę prawa użytkowania wieczystego do nieruchomości położonej w K. przy ul. (...) wskutek działań Skarbu Państwa. Również obecnie powódka wskazała, iż pozwany Skarb Państwa tylko pozornie poszukiwał właściciela nieruchomości, wprowadził do obrotu prawnego wadliwe pod względem prawnym i faktycznym orzeczenie Sądu, „wprowadził do obrotu prawnego decyzję administracyjną z dnia 28 marca 1978 r. obarczoną przesłanką nieważności”, doprowadził swoim zaniechaniem do poniesienia przez powódkę i jej męża szkody w postaci utraty prawa użytkowania wieczystego.

W opinii Sądu, wbrew stanowisku pozwanego, nie mamy tu do czynienia ze zmianą przedmiotową powództwa, wobec istnienia tej samej podstawy faktycznej pozwu, a jedynie zmianą podstaw prawnych, których zastosowanie znajduje potwierdzenie w ustalonym stanie faktycznym.

W ocenie Sądu, roszczenie powódki zasługuje na uwzględnienie jedynie w części, w jakiej dotyczy zwrotu przez pozwany Skarb Państwa zwaloryzowanej opłaty uiszczonej z tytułu opłat za użytkowanie wieczyste, która to opłata pomimo utraty prawa do nieruchomości nie została powódce zwrócona. Podstawą prawną żądania odszkodowania w tym zakresie jest wyłącznie art. 160 k.p.a. Sąd podzielił stanowisko zajęte w uchwale Izby Cywilnej Sądu Najwyższego podjętej w dniu 31 marca 2011 r. (sygn. akt III CZP 112/10 nie publ.), iż do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej decyzją administracyjną wydaną przed dniem 1 września 2004 r., której nieważność lub wydanie z naruszeniem prawa stwierdzono po tym dniu, ma zastosowanie przepis art. 160 § 1, 2, 3 i 6 k.p.a (analogicznie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2011 r. sygn. akt I CSK 576/09 i w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 31 maja 2011 r. sygn. akt I ACa 690/10).

Zgodnie z art. 160 k.p.a., w brzmieniu obowiązującym przed 1 września 2004 r., stronie, która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji z naruszeniem art. 156 § k.p.a. służy roszczenie o odszkodowanie. Wprawdzie art. 160 k.p.a. został uchylony ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 162 poz. 1692), jednakże przepis art. 5 tej ustawy określa, że do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy przepis art. 160 k.p.a. stosuje się nadal.

Zdarzeniem wywołującym szkodę jest decyzja z dnia 28 marca 1978 r., a fakt stwierdzenia wadliwości tej decyzji potwierdza decyzja Nr (...) z dnia 8 stycznia 2009 r. Wojewody (...), który stwierdził nieważność decyzji Naczelnika Miasta i Gminy w P. nr (...) z dnia 28 marca 1978 r. w sprawie ustanowienia prawa użytkowania wieczystego na rzecz małżonków G.. Z kolei postanowieniem Nr (...) z dnia 14 stycznia 2010 r. Wojewoda (...) zwrócił podanie powódki o przyznanie odszkodowania w trybie art. 160 k.p.a. wskutek wydania przez Naczelnika Miasta i Gminy w P. decyzji nr (...). Powyższe jest przesłanką konieczną żądania odszkodowania na drodze procesu cywilnego.

W ocenie Sądu szkodę, jaką poniosła powódka stanowi jedynie koszt wniesionej przez nią opłaty z tytułu użytkowania wieczystego, a jej wysokość odpowiada równowartości zwaloryzowanej kwoty 74.493 zł jako 89 % wartości opłaty wpłaconej w pełnej wysokości przez małżonków G. z tytułu opłaty za użytkowanie wieczyste w dniu 28 kwietnia 1978 r.

Bezspornym pomiędzy stronami była okoliczność, iż zawierając umowę użytkowania wieczystego powódka i jej małżonek wpłacili na rzecz ówczesnego Urzędu Miasta i Gminy K. kwotę 83.700 zł (przed denominacją) z tytułu opłat za użytkowanie wieczyste.

Zdaniem Sądu zostały w tym wypadku spełnione pozostałe przesłanki odpowiedzialności pozwanego na podstawie powołanego przepisu 160 k.p.a., za zaistnienie tej szkody w postaci uszczerbku majątkowego z tytułu wniesionej opłaty oraz istnieje związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem szkodzącym, jakim jest wydanie wadliwej decyzji administracyjnej, a tą szkodą.

Sąd wskazał, że skoro nie doszło do zawarcia pomiędzy stronami umowy użytkowania wieczystego pozwany winien zwrócić powódce pobraną opłatę w wysokości zwaloryzowanej i odpowiadającej wysokości okresu, za jaki prawo użytkowania wieczystego nie było wykonywane tj. za 79 lat. Uwzględniając zatem waloryzację uiszczonego na rzecz pozwanego świadczenia o wskaźnik średniego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w roku 1978 i IV kwartale 2010 r. przy zastosowaniu współczynnika 15,7 należało zdaniem Sądu zasądzić na rzecz powódki kwotę 53.979,89 zł zgodnie z żądaniem pozwu wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od uprawomocnienia się wyroku. Zgodnie bowiem z ustawą o gospodarce nieruchomościami w przypadku rozwiązania umowy użytkowania wieczystego zwraca się sumę opłat rocznych wniesionych z tego tytułu za niewykorzystany okres użytkowania wieczystego. Przy czym opłaty te podlegają waloryzacji w sposób określony w art. 5 ustawy o gospodarce nieruchomościami, zaś maksymalna wysokość kwoty podlegającej zwrotowi nie może przekraczać wartości prawa użytkowania wieczystego, określonej na dzień rozwiązania umowy. Przy czym jak wskazuje się w literaturze sytuacja takowa możliwa jest jedynie wówczas, gdy wniesiono opłatę z góry za cały okres użytkowania wieczystego lub za jego część. Co prawda w niniejszej sprawie wskutek uchylenia orzeczenia Sądu Rejonowego w Piasecznie nie doszło do rozwiązania umowy ani jej wygaśnięcia z uwagi na upływ czasu, jednakże zdaniem sądu niniejsze przepisy ustawy o gospodarce nieruchomości należało per analogiam zastosować w niniejszej sprawie.

Z tych też względów Sąd orzekł jak w pkt. I wyroku.

Rozstrzygając o wysokości odszkodowania we wskazany sposób Sąd przyjął, iż termin ogłoszenia wyroku jest dniem ustalenia jego wysokości (art. 363 § 2 k.c.) wobec waloryzacji opłaty, a zatem poczynając od tego dnia pozwany pozostaje w opóźnieniu co spełnienia tak ustalonego świadczenia (art. 481 § 1 k.c.) Stąd też rozstrzygnięcie o płatności odsetek od kwoty zasądzonej w pkt I wyroku.

W ocenie Sądu nie występuje natomiast związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem szkodzącym, jakim jest wydanie wadliwej decyzji administracyjnej, a szkodą w postaci utraty prawa użytkowania wieczystego, skoro powódka i jej mąż nigdy nie nabyli tego prawa.

Postanowieniem Sądu Rejonowego w Piasecznie z dnia 15 grudnia 1977 r., sygn. akt Ns 1484/77 Sąd stwierdził, że Skarb Państwa - Urząd Miasta i Gminy K. nabył z dniem 31 grudnia 1955 roku własność nieruchomości położonej w K., stanowiącej działkę nr (...) o pow. 2.790 m2, objętą (...). Zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie jest niekwestionowane, że orzeczenie stwierdzające nabycie własności nieruchomości przez przemilczenie w oparciu o art. 34 ust. l lit. a dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz. U. z 1946 r. Nr 13 póz. 87 z późn. zm.) miało charakter deklaratoryjny i nie tworzyło nowego stanu prawnego, a stabilizowało stan istniejący, wynikły z niewykonywania po zakończeniu II wojny światowej, uprawnień właścicielskich przez dotychczasowego właściciela.

Na mocy prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego w Piasecznie z dnia 15 grudnia 1977 r., sygn. akt Ns 1484/77 w księdze wieczystej nr (...) wpisano własność na rzecz Skarbu Państwa (okoliczność bezsporna wynikająca z zawiadomienia (...) z dnia 6 lutego 1978 r., (...)). Powyższy wpis nie sprawił jednak, że Skarb Państwa stał się właścicielem działki objętej(...). Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroniła nabycia własności nieruchomości z mocy prawa na podstawie art. 34 ust. l lit. a Dekretu. Dotyczyła ona bowiem jedynie nabycia własności lub innych praw rzeczowych na nieruchomości na mocy czynności prawnych. W przypadku zaś jak ten, Skarb Państwa „nabywał” własność ex lege. Orzeczenie Sądu stanowiło tu tylko potwierdzenie, a nie ukształtowanie statusu prawnego nieruchomości (tak uzasadnienie postanowienia SN z dnia 24 września 1965 r., II CR 372/65, OSNCP 1966/5 póz. 82; uzasadnienie wyroku SN z dnia 21 czerwca 1968 r., III CRN 139/68, OSNCP 1969/5 póz. 93, OSNPG 1969/7 póz. 51 str. 38; uzasadnienie wyroku SN z dnia 6 marca 1981 r., III CRN 3/81, OSNCP 1981/11 póz. 218; uzasadnienie wyroku SN z dnia 14 maja 1986 r., II CR 28/86, OSNCP 1987/8 póz. 122).

Stosownie do powyższego Sąd stwierdził, że wbrew w pełni usprawiedliwionemu powołaniu się na postanowienie Sądu Rejonowego w Piasecznie z dnia 15 grudnia 1977 r., sygn. akt Ns 1484/77 oraz idącemu w ślad za nim wpisowi w księdze wieczystej w dniu ustanowienia użytkowania wieczystego działki nr (...) na rzecz małżonków G., Skarb Państwa nie był właścicielem nieruchomości oddawanej w użytkowanie. Zatem ustanowienie użytkowania wieczystego na nieruchomości nie będącej własnością Skarbu Państwa było jednoznacznie sprzeczne z ustawą (art. 58 k.c.). Stąd też powódka i jej mąż nigdy nie nabyli prawa użytkowania wieczystego, a żądanie zapłaty kwoty 1.562.260 zł jako równowartości tego prawa podlega oddaleniu.

Wobec cofnięcia powództwa ze zrzeczeniem się roszczeń w zakresie żądania zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych, zwrotu wartości rynkowej nakładów, które wyliczono w sprawie akt I C 339/08 Sądu Rejonowego w Piasecznie oraz zwrotu sumy żądanej od powódki przez właścicieli działki gruntu o numerze ewidencyjnym (...), wobec bezumownego korzystania z nieruchomości przez powódkę - postępowanie uległo umorzeniu w zakresie kwoty 2.608.546 zł z mocy art. 203 § 1 k.p.c., co uzasadniało orzeczenie jak w pkt. II wyroku.

Przechodząc do zarzutu przedawnienia, w opinii Sądu, nie ma racji pozwany, że roszczenie powódki uległo przedawnieniu. Przedawnienie roszczeń dochodzonych na podstawie art. 160 k.p.a. jest w sposób szczególny uregulowane w tym przepisie, termin wymagalności roszczenia dochodzonego na podstawie art. 160 k.p.a. biegnie od dnia wydania decyzji o stwierdzeniu nieważności i wyłącza stosowanie ogólnych reguł przedawniania roszczeń z tytułu czynu niedozwolonego (art. 442 k.c.).

Przechodząc z kolei do żądania pozwu – ustalenia odpowiedzialności Skarbu Państwa w oparciu o art.189 k.p.c., Sąd nie znalazł podstaw do przypisania działaniom pozwanego Skarbu Państwa znamion deliktu i tym samym odpowiedzialności na przyszłość „z tytułu roszczeń powódki związanych z utratą prawa użytkowania wieczystego działki gruntu o numerze ewidencyjnym (...) położonej w K. przy ul. (...) oraz prawa własności budynków, budowli i naniesień na gruncie”.

Zgodnie z art. 471 k.c. dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Natomiast art. 472. k.c. stanowi, iż jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności.

W ocenie Sądu, wbrew stanowisku powódki nie można uznać, iż działania pozwanego związane z samym zawarciem umowy w dniu 28 kwietnia 1978 r. i w konsekwencji jej niewykonaniem były działaniami sprzecznymi z prawem i tym samym doprowadziły do powstania szkody u powódki w postaci utraty prawa użytkowania wieczystego. Po pierwsze, co wykazano powyżej, małżonkowie G. w wyniku tej umowy nie nabyli prawa użytkowania wieczystego. Po drugie zaś pozwany Skarb Państwa zawierając tą umowę występował jako właściciel przedmiotowych nieruchomości w zaufaniu do postanowienia Sądu Rejonowego w Piasecznie z dnia 15 grudnia 1977 r., którym stwierdzono przejście własności przedmiotowej nieruchomości na własność Skarbu Państwa. Prawomocne orzeczenie Sądu Rejonowego w Piasecznie stało się następnie podstawą do dokonania wpisu w księdze wieczystej i wydania decyzji przez Naczelnika Miasta i Gminy w P. nr (...) z dnia 28 marca 1978 r. w sprawie ustanowienia prawa użytkowania wieczystego na rzecz małżonków G.. W toku postępowania w sprawie sygn. Ns 1484/77 Sądu Rejonowego w Piasecznie prowadzono postępowanie zmierzające do ustalenia, czy nieruchomość w postaci działki o numerze ewidencyjnym (...) jest nieruchomością opuszczoną w rozumieniu dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich. Zatem w tych okolicznościach faktycznych nie można zdaniem Sądu mówić o niewykonaniu zobowiązania i szkodzie powódki w postaci utraty prawa użytkowania wieczystego w oparciu o art. 471 k.c., co wyklucza ustalenie odpowiedzialności pozwanego za tą szkodę na przyszłość.

Pozwany nie posiada też legitymacji biernej w zakresie odpowiedzialności za utratę prawa powódki do naniesień dokonanych przez nią i jej małżonka na działce gruntu o numerze ewidencyjnym (...) położonej w K. przy ul. (...). Spór w zakresie zwrotu ich równowartości toczy się w sprawie sygn. akt I C 339/08 Sądzie Rejonowym w Piasecznie. W sprawie tej z powództwa K. R. przeciwko powódce o wydanie przedmiotowej nieruchomości, W. G. domaga się zwrotu wszystkich nakładów od K. R., który jest właścicielem przedmiotowej nieruchomości. Brak odpowiedzialności odszkodowawczej po stronie pozwanego Skarbu Państwa skutkował oddaleniem roszczenia powódki o ustalenie odpowiedzialności pozwanego na przyszłość.

Treść punktu 4 wyroku uzasadnia § 6 pkt. 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w zw. z art. 99 k.p.c., w zw. z art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

Mając na uwadze stopień skomplikowania tej sprawy Sąd odstąpił od obciążania powódki zwrotem nieuiszczonych kosztów sądowych, co z mocy art. 100 k.p.c. uzasadnia orzeczenie jak w pkt. 5 wyroku.

Apelację od powyższego orzeczenia wniosła powódka, zaskarżając wyrok w części, tj. w zakresie punktu III i IV i zarzucając mu:

I. rażącą obrazę przepisów prawa materialnego polegającą na:

a) niewłaściwym zastosowaniu przepisu § 1 art. 58 k.c. oraz niezastosowaniu § 3 tegoż artykułu w związku z art. 361 i 363 k.c. w związku z art. 232 - 239 k.c. wobec ustalenia, że umowa o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste małżonkom G. była w całości z mocy prawa nieważna, jako sprzeczna z ustawą, w sytuacji, gdy umowa była jedynie sprzeczna z ustawą w części rozporządzającej, a nie - w części zobowiązującej, skonsumowanej wykonaniem nakładów na nieruchomości przez użytkowników wieczystych;

b)  brakiem zastosowania przepisu art. 5 i 6 ustawy o księgach wieczystych i hipotece wobec ustalenia, że pomiędzy stronami „de facto nie doszło do zawarcia umowy użytkowania wieczystego” (str. 11 in fine uzasadnienia wyroku) oraz że „powódka i jej mąż nigdy nie nabyli tego prawa” (str. 12 in fine uzasadnienia wyroku), w sytuacji, gdy uchwałą 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15.02.2011 r. (III CZP 90/10) Sąd Najwyższy przesądził, że w przypadku wadliwego wpisu w księdze wieczystej Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jako właściciela nieruchomości rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych chroni nabywcę użytkowania wieczystego, także w razie wadliwego wpisu w księdze wieczystej,

c)  brakiem zastosowania przepisu art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1972 r. o terenach budownictwa jednorodzinnego i zagrodowego oraz o podziale nieruchomości w miastach i osiedlach (Dz. U. nr 27, poz. 192 ze zm.) wobec ustalenia, że Skarb Państwa nie mógł skutecznie nabyć nieruchomości na własność w trybie dekretu z 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich, w sytuacji, gdy strony zawarły umowę o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste w dniu 28 kwietnia 1978 r. na podstawie powołanego wyżej przepisu ustawy z 1972 roku; a uchwała Prezydium Powiatowej Rady Narodowej o ustaleniu terenu budowlanego jest aktem powszechnie obowiązującym na określonym terenie, a tym samym aktem normatywnym (postanowienie NSA z dnia 8.04.2011 r., I OW 202/10, publ. Lex);

d)  brakiem zastosowania instytucji ujemnego interesu umownej oraz przepisów art. 354, 355 i art. 493 k.c. dla oceny zaistnienia szkody po stronie powódki;

II. mające wpływ na treść zaskarżonego wyroku naruszenie przepisów postępowania:

a) art. 233 k.p.c. polegające na braku rozważenia w sposób wszechstronny zebranego materiału dowodowego, przez:

- nie wyciągnięcie logicznego i odpowiadającego zasadom doświadczenia życiowego wniosku z faktu, iż powódka spełniła świadczenie względem Skarbu Państwa, zaś Skarb Państwa nie spełnił świadczenia wzajemnego, a nadto z wieloletnim opóźnieniem ze strony reprezentantów Skarbu Państwa lub reprezentantów jednostki samorządu terytorialnego powódka została powiadomiona o roszczeniach K. R. oraz toczącym się z jego wniosku postępowaniu wznowieniowym, co skutkowało wykonaniem zobowiązania wynikającego z umowy - tj. poczynieniem nakładów w postaci wzniesienia domu,

- brak rozważenia, czy powódkę chroni rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych w zakresie wadliwego wpisu Skarbu Państwa do księgi wieczystej oraz czy wpis jest rzeczywiście wadliwy;

b) art. 189 k.p.c. w zw. z art. 160 k.p.a. w zw. z art. 415 - 417 ze zm. 2 k.c. przez błędne przyjęcie przez Sąd I instancji, iż nie można przypisać działaniom pozwanego Skarbu Państwa znamion deliktu i wynikającej stąd odpowiedzialności na przyszłość, w sytuacji w której Sąd słusznie ustalił, że wobec wydania decyzji nadzorczej o charakterze nieważnościowym podstawą odpowiedzialności w tej sprawie jest przepis art. 160 k.p.a., który w powiązaniu z przepisami art. 415 - 417 ze zm. 2 k.c. ustanawia odpowiedzialność statio fisci Skarbu Państwa na zasadzie deliktu, z jedynym wyjątkiem, który nie miał zastosowania w niniejszej sprawie - tj. ustaleniem zawinienia po stronie powódki powstania okoliczności skutkujących wydaniem decyzji nieważnościowej;

c) ąrt. 328 par. 2 k.p.c. przez brak odniesienia się przez Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia do szeregu zarzutów podnoszonych przez pełnomocnika powódki co do bezprawności zachowań reprezentantów Skarbu Państwa, skutkujących powstaniem zwykłego związku przyczynowo – skutkowego, rzutującego na powstanie szkody oraz uzasadniających żądanie odpowiedzialności na przyszłość;

d) art. 98, 100 i 102 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z par. 2 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu wobec przyznania Skarbowi Państwa pełnej stawki minimalnej, w sytuacji, gdy roszczenie częściowo zostało uwzględnione, zaś praca pełnomocnika pozwanej nie przyczyniła się do wyjaśnienia sprawy,

e) art. 83 ust. 1 ustawy o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa z dnia 8 lipca 2005 r. w zakresie zastosowania art. 99 k.p.c. na dotychczasowych zasadach, wedle których radcy Prokuratorii Generalnej, wobec wszczęcia sprawy w roku 1997, nie przysługiwało uprawnienie do żądania kosztów zastępstwa procesowego w sprawach wszczętych przed dniem wejścia w życie powołanej ustawy.

Mając na uwadze powyższe powódka wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku:

a)  w pkt III wyroku przez uwzględnienie powództwa w zakresie kwoty 1.617.084 złotych z ustawowymi odsetkami od 12 marca 1997 r. (wniesienia powództwa) do dnia zapłaty;

b)  w pkt III wyroku przez uwzględnienie powództwa w zakresie ustalenia w oparciu o art. 189 k.p.c., że pozwany Skarb Państwa (Wojewoda (...), Starostwo Powiatowe w P., względnie Prezes Sądu Apelacyjnego w Warszawie) ponosi na przyszłość odpowiedzialność z tytułu roszczeń powódki związanych z utratą prawa użytkowania wieczystego działki gruntu o numerze ewidencyjnym (...), położonej w K., przy ul. (...) oraz prawa własności budynków budowli i naniesień na gruncie;

c)  w pkt IV wyroku przez zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego, wedle norm przypisanych, z uwzględnieniem nakładu pracy pełnomocnika wobec skomplikowania niniejszej sprawy,

względnie - o uchylenie orzeczenia w zaskarżonej części oraz przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania pozostawiając temuż Sądowi rozstrzygnięcie o dotychczasowych kosztach procesu.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja jako niezasadna podlegała oddaleniu.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia Sądu pierwszej instancji stanowiące podstawę faktyczną rozstrzygnięcia i przyjmuje je za własne. Wbrew zarzutom apelacji nie zostały one oparte na wadliwej, naruszającej zasady wyrażone w art. 233 § 1 k.p.c., ocenie przeprowadzonych w sprawie dowodów. Całkiem niezrozumiały jest pierwszy podniesiony zarzut naruszenia tego przepisu, którego skarżąca upatruje w braku wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i pominięciu, że powódka spełniła świadczenie względem Skarbu Państwa.

Przypomnieć trzeba, że zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem przepis art. 233 § 1 k.p.c., określający obowiązujące zasady oceny dowodów może zostać naruszony w wyniku nieuwzględnienia przez sąd przy ocenie poszczególnych dowodów zasad logicznego rozumowania, doświadczenia życiowego, całokształtu zebranego materiału dowodowego, przeprowadzenia określonych dowodów niezgodnie z zasadami procedury cywilnej, na przykład niezgodnie z zasadą bezpośredniości. Postawienie zarzutu naruszenia tego przepisu wymaga zatem wskazania przez skarżącego konkretnych zasad lub przepisów, które naruszył sąd przy ocenie określonych dowodów (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 16 grudnia 2005 r., III CK 314/05, lex nr 172176, z dnia 13 października 2004 r., III CK 245/04, lex nr 174185). Nadto, przepis ten reguluje jedynie kwestię oceny wiarygodności i mocy (wartości) dowodowej przeprowadzonych w sprawie dowodów, a nie poczynionych ustaleń faktycznych, czy wyprowadzonych z materiału dowodowego wniosków. Uchybienia w tym zakresie winny się skonkretyzować w zarzucie sprzeczności ustaleń faktycznych z materiałem dowodowym. Zaniechanie zaś wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału czy też pominięcie przez sąd przy wyrokowaniu określonej okoliczności faktycznej, nawet jeżeli strona uważa ją za okoliczność istotną dla rozstrzygnięcia sprawy nie stanowi o naruszeniu powyższego przepisu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2003 r., II CK 293/02, Lex nr 151622). Tymczasem apelacja powódki poprzez art. 233 § 1 k.p.c., bez powołania się na dowody wadliwie ocenione, kwestionuje brak ustalenia, że powódka spełniła świadczenie względem Skarbu Państwa, która to okoliczność nie była w sprawie sporna i Sąd pierwszej instancji nie ustalił jej odmiennie. Wskazał, że skoro nie doszło do zawarcia pomiędzy stronami umowy użytkowania wieczystego pozwany winien zwrócić powódce pobraną opłatę w wysokości zwaloryzowanej i odpowiadającej wysokości okresu, za jaki prawo użytkowania wieczystego nie było wykonywane, tj. za 79 lat. To zaś jaki wpływ okoliczność ta miała na ocenę prawną pozostałych zgłoszonych roszczeń nie należy do oceny dowodów.

Drugi zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. , dotyczący braku rozważenia, czy powódkę chroni rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych w zakresie wadliwego wpisu Skarbu Państwa do księgi wieczystej oraz czy wpis jest rzeczywiście wadliwy także został sformułowany w sposób nie pozwalający na uznanie jego zasadności. Zarzut ten nie został odniesiony ani do oceny dowodów, ani do ustaleń faktycznych, a jedynie do ustalenia, że prawo wieczystego użytkowania nie zostało ustanowione skutecznie, co należy jednak do sfery zastosowania prawa materialnego.

Odnosząc się kolejno do podnoszonych w apelacji zarzutów naruszenia prawa materialnego wskazać należy, co następuje. Do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej ostateczną decyzją administracyjną wydaną przed dniem 1 września 2004 r., której nieważność lub wydanie z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. stwierdzono po tym dniu, ma zastosowanie art. 160 § 1, 2, 3 i 6 k.p.a. (tak: uchwała pełnego składu Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011 r., II CZP 112/10, OSNC 2011/7-8/75). W myśl wskazanego art. 160 § 1 k.p.a. stronie, która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 albo stwierdzenia nieważności takiej decyzji, służy roszczenie o odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę, chyba że ponosi ona winę za powstanie okoliczności wymienionych w tym przepisie. Stosownie zaś do § 2 w/w przepisu do odszkodowania stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, z wyłączeniem art. 418 tego kodeksu. W oparciu o tę regulację przysługuje powódce jedynie roszczenie odszkodowawcze ograniczone wyłącznie do rzeczywistej szkody ( damnum emergens), o której mowa w art. 160 § 1 k.p.a. , stanowiącej wyłącznie straty w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. Nie obejmuje ono zatem, jak chciałaby skarżąca, korzyści, które mogłaby osiągnąć, gdyby jej szkody nie wyrządzono ( lucrum cessans), czyli ewentualnych zysków, które osiągnęłaby w związku z korzystaniem z przejętej nieruchomości (zob. także na ten temat: wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 24 kwietnia 2014r., Sk 56/12), gdyby była ona pozostawiona w jej władaniu.

Oceniając żądanie powódki słusznie wskazał Sąd Okręgowy, że należało ustalić, czy nastąpiło wydarzenie wyrządzające szkodę, a mianowicie, czy została wydana decyzja niezgodna z prawem, a następnie należało ustalić, czy została wyrządzona szkoda i w jakiej wysokości oraz czy pozostaje ona w związku przyczynowym z wydaniem decyzji. Rację ma także ten Sąd powołując utrwalone w orzecznictwie Sądu Najwyższego zapatrywanie, w myśl którego fakt, iż decyzja administracyjna została wydana z rażącym naruszeniem prawa, przesądza o bezprawności i winie funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności. Decyzja nadzorcza nie stanowi zatem czynu niedozwolonego ani jego elementu, a jedynie prejudykat, stwierdzający jedną z przesłanek warunkujących możliwość skutecznego dochodzenia odszkodowania. Ta ostateczna decyzja zawierająca stwierdzenie nieważności decyzji z przyczyn przewidzianych art. 156 § 1 lub art. 158 § 2 k.p.c., przesądza o bezprawności działania organu przy wydawaniu decyzji, ma moc wsteczną i jest wiążąca w postępowaniu cywilnym (tak m. in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 maja 1985 r., II CR 121/85, OSNC 1986, nr 4, poz. 53). Nie ulega wątpliwości, że w niniejszej sprawie została wykazana bezprawność działania organu, albowiem Wojewoda (...) stwierdził nieważność decyzji Naczelnika Miasta i Gminy w P. nr (...) z dnia 28 marca 1978 r. w sprawie ustanowienia prawa użytkowania wieczystego na rzecz małżonków G..

W takiej sytuacji na stronie powodowej ciążył w dalszej kolejności obowiązek wykazania pozostałych przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego Skarbu Państwa, a zatem faktu powstania szkody (i jej rozmiarów) oraz istnienie normalnego związku przyczynowego pomiędzy ową szkodą a zdarzeniem, które ją wywołało. W ocenie powódki jej szkoda odpowiada wartości rynkowej nieruchomości, do której posiadała prawo użytkowania wieczystego, które następnie utraciła na skutek uznania decyzji przyznającej jej to prawo, za nieważną.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu I Instancji, że pomiędzy tak rozumianą szkodą, a w/w decyzjami Naczelnika Miasta i Gminy w P. nie występuje adekwatny związek przyczynowy.

Rzeczywistą szkodę należy rozumieć jako powstałą wbrew woli poszkodowanego różnicę między obecnym jego stanem majątkowym, a tym stanem, jaki zaistniałby, gdyby nie nastąpiło wydarzenie wywołujące szkodę (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 11 lipca 1957 roku, 2 CR 304/57, OSN 1958, nr III, poz. 76 oraz w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 1963 roku, IH PO 31/63, OSNCP 1964, nr 7-8, poz. 128 w wyroku z dnia 16 kwietnia 2002 roku w sprawie V CKN 960/00 oraz z dnia 15 listopada 2002 roku w sprawie VCKN1325/00).

Przy ocenie istnienia normalnego związku przyczynowego należy ustalić, czy szkoda nastąpiłaby także wówczas gdyby zapadła decyzja zgodna z prawem. Odpowiedź na to pytanie w realiach niniejszej sprawy jest negatywna, bowiem gdyby została wydana prawidłowa decyzja administracyjna to niewątpliwie powódce nie przyznano by prawa użytkowania wieczystego, albowiem pozwany Skarb Państwa nie posiadał prawa własności do przedmiotowej nieruchomości. Zgodnie bowiem z treścią art. 12 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (Dz. U. 61.32.159) obowiązującej w dacie wydania powyższych decyzji - użytkowane wieczyste mogło być ustanowione tylko na terenie państwowym. Tymczasem sporna nieruchomość w dacie wydania decyzji stanowiła własność osoby fizycznej. A zatem prawo użytkowania wieczystego przy prawidłowo wydanej decyzji administracyjnej nigdy by nie weszło do majątku małżonków G.. Zasadnie uznał zatem Sąd Okręgowy, że szkodą powódki nie jest utrata wartości przedmiotowej nieruchomości jako niepozostająca w normalnym związku przyczynowym z wydaniem decyzji, uznanej następnie za nieważną.

Decyzja nadzorcza, zarówno stwierdzająca nieważność wadliwej decyzji, jak i wydanie jej z naruszeniem prawa, ma moc wsteczną, co oznacza, że będąca jej przedmiotem decyzja dotknięta wadami była aktem bezprawnym już w chwili jej wydania. Uzasadnionym jest zatem twierdzenie, że nieważna decyzja administracyjna nie wywoływała skutków prawnych, mimo że stwarzała określone stany faktyczne. Wyeliminowanie z obrotu prawnego takich orzeczeń administracyjnych ze skutkiem ex tunc powoduje, że małżonkowie G. nigdy nie uzyskali tytułu prawego do nieruchomości, a tym samym powódka nie może domagać się odszkodowania wyrażającego się wartością tego prawa. Prawo użytkowania wieczystego do przedmiotowej nieruchomości nie zostało bowiem skutecznie ustanowione na rzecz małżonków G. z uwagi na okoliczność, że w dacie jego ustanowienia Skarb Państwa nie był właścicielem tej nieruchomości, a skoro tak to prawo użytkowania wieczystego nie weszło do majątku powódki, a zatem nie powstała po jej stronie szkoda w postaci jego utraty.

Artykuł 361 § 1 k.c. stanowi, że zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. W doktrynie przyjmuje się, że unormowanie zawarte w tym przepisie opiera się na założeniach teorii przyczynowości adekwatnej, według której związek przyczynowy zachodzi tylko wtedy, gdy w zestawie wszystkich przyczyn i skutków mamy do czynienia jedynie z takimi przyczynami, które normalnie powodują określone skutki. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 lutego 2008 r. I CSK 359/07 (LEX 371447) podkreślił, że brak przyczynowości powoduje, że nawet ewentualna ocena zachowania strony pozwanej, jako bezprawnego i zawinionego nie mogłaby doprowadzić do uznania jej odpowiedzialności za szkodę. Z kolei w innym orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2008 r. IV CSK 5/08 (LEX nr 371827) wskazano, że za normalne następstwo danego zdarzenia uważa się taki skutek, który zazwyczaj, w zwykłym porządku rzeczy jest konsekwencją tego zdarzenia. Nie wystarczające jest zatem stwierdzenie związku przyczynowego jako takiego. Zawsze należy pojmować go jako obiektywne powiązanie ze sobą zjawiska zwanego przyczyną ze zjawiskiem określanym jako skutek tej przyczyny (T. Wiśniewski Komentarz do kodeksu cywilnego Księga trzecia Zobowiązania tom. I pod red. G. Bieńka).

Reasumując powyższe wywody słusznie uznał Sąd Okręgowy, że szkodą powódki pozostającą w normalnym związku przyczynowym z wydaniem wadliwej decyzji administracyjnej są poniesione przez nią koszty związane z zawarciem aktu notarialnego oraz uiszczonej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego. Gdyby bowiem nie zapadła wadliwa decyzja małżonkowie G. nie byliby zobowiązani do ponoszenia tych wydatków, co stanowiło ich uszczerbek majątkowy, pozostający w normalnym związku przyczynowym z wydaniem wadliwej decyzji administracyjnej.

Sąd Okręgowy dokonując waloryzacji kwoty 74.493 zł posłużył się wskaźnikami średniego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w roku 1978 i IV kwartale 2010 r. przy zastosowaniu współczynnika 15 i zasądził na rzecz powódki kwotę 53.979,89 zł zgodnie z żądaniem pozwu. Przyjęta metoda jest metodą powszechną i odzwierciedla w sposób odpowiedni utratę wartości pieniądza w czasie, z uwagi na inflację w latach 1989- 1990 r. oraz denominację złotego w 1995 r. Ten sposób waloryzacji zgodny jest z regułami ustalania odszkodowania wynikającymi z treści art. 363 § 2 k.c. Wysokość odszkodowania dochodzonego w oparciu o art. 160 k.p.a. jest ustalana zgodnie z odesłaniem przewidzianym w § 2 art. 160 k.p.a. na podstawie art. 363 § 2 k.c. Wysokość odszkodowania winna wyrównywać różnicę pomiędzy obecnym stanem majątkowym poszkodowanego a tym stanem, jaki by istniał, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę, tj. hipotetycznym. Przywołana teoria różnicy akceptowana w doktrynie pozwala określić szkodę jako różnicę dwóch stanów w sferze majątkowej: hipotetycznego i obecnego - w chwili orzekania, będącego następstwem zdarzenia, które szkodę wywołało (vide wyroki Sądu Najwyższego: z 8 czerwca 2004 r. I CK 644/03 publ. Lex nr 424269, z 13 października 2010 r. I CSK 678/09 publ. Lex nr 622198). Jak wyżej wskazano z majątku powódki ubyła konkretna kwota, stanowiąca koszty części opłaty z tytułu użytkowania wieczystego oraz sporządzenia aktu notarialnego.

Na marginesie wskazać należy, że przy ustalaniu opłaty za użytkowanie wieczyste w okresie obowiązywania ustawy z dnia 14 lipca 1961 o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (Dz. U. 61.32.159), która miała zastosowanie przy ustanawianiu tego prawa na rzecz małżonków G., nie brano pod uwagę wartości nieruchomości (Uchwała Nr 101 Rady Ministrów z dnia 21.05.1976 r. M.P. nr 23 poz.103). Przyjęcie zatem innych kryteriów waloryzacji należnego powódce odszkodowania z tytułu kosztów związanych z poniesieniem tej opłaty wraz z kosztami sporządzenia aktu notarialnego przekraczałoby wysokość szkody rzeczywistej. Nawet gdyby istniały wskaźniki wzrostu cen nieruchomości to waloryzacja tą metodą nie byłaby adekwatna do rzeczywistej szkody poniesionej przez powódkę. Jak bowiem wskazano wyżej powódka nie nabyła prawa użytkowania wieczystego i wyliczenie szkody nie może nastąpić według wartości nieruchomości w oderwaniu od kwoty wpłaconej jednorazowo przez małżonków G.. Przepis art. 363 § 2 k.c. zawiera unormowanie, które chroni poszkodowanego przed skutkami spadku siły nabywczej pieniądza.

Niezasadny jest zarzut braku zastosowania przepisów art. 354, 355 i art. 493 k.c. dla oceny zaistnienia szkody po stronie powódki. Wskazać należy, że nieważna umowa jest dotknięta ową nieważnością już w chwili jej zawarcia i nie wywołuje tym samym żadnych skutków prawnych. Nieważna czynność prawna nie może być konwalidowana. Z uwagi na powyższe niesłuszne w ocenie Sądu Apelacyjnego są zarzuty powódki, wskazujące na naruszenie przez Sąd I instancji art. 354 § 1 k.c. , art. 355 k.c. oraz art. 493 k.c. , bowiem w niniejszej sprawie nie ma możliwości przypisania pozwanemu odpowiedzialności kontraktowej na podstawie wskazanych przez powódkę postanowień umowy o ustanowieniu użytkowania wieczystego oraz art. 471 k.c. Okoliczność tę Sąd Okręgowy wyjaśnił w uzasadnieniu swojego wyroku w sposób wyczerpujący i prawidłowy.

Dalej wskazać należy, że nieuzasadnione również było powoływanie się przez stronę powodową na rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych. Stwierdzić należy, że funkcja rękojmi ustanowionej w art. 5 u.k.w.h. w ogóle nie wiąże się z nieważnością czynności prawnej, gdyż w takim wypadku zamierzone skutki, będące wynikiem czynności ważnej, w ogóle nie występują. Na rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych może powoływać się tylko nabywca, który dokonał ważnej czynności prawnej z osobą nieuprawnioną do jej rozporządzenia (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 stycznia 2002 r., III CKN 405/99, OSNC 2002/11/142, z dnia 23 października 2002 r. I CKN 550/01, LEX nr 77035 i z dnia 19 stycznia 2011 r., V CSK 189/10, Lex nr 1108520). Utrwalone jest ogólne stanowisko, że zastosowanie rękojmi nie może doprowadzić do nabycia prawa, które w ogóle ab initio nie mogłoby powstać w określonym kształcie prawnym (tak uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 15 lutego 2011 r., III CZP 90/10). W konsekwencji, w przedmiotowej sprawie, biorąc pod uwagę, że umowa użytkowania wieczystego z dnia 28 kwietnia 1978 r., zawarta między Skarbem Państwa a małżonkami G., jako sprzeczna z prawem, była nieważna, powódki nie chroni rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych. Bezprzedmiotowe są przy tym wywody apelacji powódki, zmierzające do przekonania Sądu, iż skarżąca była nabywcą w dobrej wierze i mimo dochowania należytej staranności nie mogła ustalić, czy nieruchomość została w prawidłowy sposób uzyskana przez zbywcę przez przemilczenie jako majątku opuszczonego w rozumieniu przepisów dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich. Skoro rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroni nabywcy, jeżeli umowa o przeniesienie własności była nieważna, nie ma podstaw do powoływania się przez skarżącego na dobrą wiarę, nie jest to bowiem fakt prawnie doniosły w analizowanym przypadku.

Niezasadny jest zarzut naruszenia art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1972 r. o terenach budownictwa jednorodzinnego i zagrodowego oraz o podziale nieruchomości w miastach i osiedlach (Dz. U. nr 27, poz. 192 ze zm.). Przede wszystkim strona powodowa nie wykazała, iż w niniejszej sprawie zachodzą okoliczności uzasadniające zastosowanie wskazanego przepisu, a w szczególności, że wobec nieruchomości została podjęta uchwała Państwowej Rady Narodowej, o której mowa w art. 5 ust. 1 ustawy. Wskazać należy, że decyzja o ustaleniu terenu budowlanego pod budownictwo jednorodzinne oraz jego podziale na działki budowlane, a także o odszkodowaniu z tego tytułu powinna zapaść w osobnym postępowaniu administracyjnym. Dodatkowo postanowienie Sądu Rejonowego w Piasecznie z dnia 15 grudnia 1977 r., stwierdzające nabycie przez Skarb Państwa spornej nieruchomości z dniem 31 grudnia 1955 r. zostało zmienione dopiero w dniu 18 kwietnia 1989 r., kiedy to wniosek Urzędu Miasta i Gminy K. oddalono. Postanowienie uprawomocniło się z dniem 18 stycznia 1990 r. Ustawa o terenach budownictwa jednorodzinnego i zagrodowego oraz o podziale nieruchomości w miastach i osiedlach utraciła moc z dniem 1 sierpnia 1985 r.

Niezasadny jest także zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. Celem powództwa z art. 189 k.p.c. może być także ustalenie, że pozwany ponosi odpowiedzialność na przyszłość za wyrządzoną szkodę. Wysokość od­szkodowania będzie określona dopiero w drugim procesie. Sprawa ta wiąże się z wynagrodze­niem szkody na osobie, tj. wynikłej bezpośrednio albo pośrednio z uszko­dzenia ciała lub rozstroju zdrowia. Szkoda tego rodzaju nie zawsze po­wstaje jednocześnie ze zdarzeniem, które ją wywołało. Ma ona często charakter dynamiczny. Przykładowo rzecz biorąc, skutki ciężkiego uszko­dzenia ciała są wielorakie i nie można ich czasem przewidzieć w chwili nieszczęśliwego wypadku. Jeżeli rozmiarów szkody nie da się określić, po­wództwo o ustalenie dotyczy kwestii samej odpowiedzialności. Artykuł 189 k.p.c. nie znajduje jednakże zastosowania, jeżeli przedmiotem rozpoznania przez sąd jest całość roszczeń odszkodowawczych, wynikających z określo­nego zdarzenia. Wówczas nie jest uzasadnione ustalenie odpo­wiedzialności pozwanego na przyszłość, ze względu na brak interesu prawnego powoda w tym kierunku. Należy zatem stwierdzić, że odrębne ustalenie w sentencji odpowiedzialności pozwanego jest zbędne, jeżeli sąd orzekł o całości roszczeń od­szkodowawczych.

O żądaniu powódki w przedmiocie odsetek Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 481 k.c. , prawidłowo zasądzając odsetki ustawowe za opóźnienie od daty wydania wyroku. W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, że chwilą wymagalności roszczenia, którego wysokość zostaje ustalona według cen z chwili orzekania jest dzień wyrokowania. Stąd też dokonywanie waloryzacji metodą odsetek ustawowych stanowiłoby nadmierne uprzywilejowanie po stronie poszkodowanego i w rezultacie doprowadziłoby do przekroczenia wartości należnego mu odszkodowania. Odsetki ustawowe nie powinny wraz z kwotą zasądzonego odszkodowania przewyższać wysokości wyrządzonej szkody.

Wskazać także należy, że niezasadny jest zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 328 k.p.c. Zarzut ten może okazać się skuteczny jedynie w sytuacji, gdy uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia zawiera takie wadliwości, które uniemożliwiają instancyjną kontrolę wyroku. Tymczasem uzasadnienie sporządzone przez sąd pierwszej instancji zawiera elementy konstrukcyjne określone w art. 328 § 2 k.p.c. również w zakresie ustaleń faktycznych w przedmiocie zachowań reprezentantów Skarbu Państwa i ich oceny.

Z tych względów apelacja powódki jako bezzasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. stosownie do jego wyniku. Sąd nie znalazł podstaw do zastosowania w sprawie art. 102 k.p.c. Możliwość obciążenia strony przegrywającej jedynie częścią kosztów albo nieobciążenia jej w ogóle tymi kosztami uzależniona jest, stosownie do art. 102 k.p.c. , od wyłonienia się w sprawie wypadków szczególnie uzasadnionych. Dotyczą one nie tylko samego przebiegu procesu, ale również okoliczności pozostających poza postępowaniem, takich jak np. stan majątkowy stron. Przepis art. 102 k.p.c. nie może być wykładany rozszerzająco i wyklucza uogólnienie, a może być stosowany w zależności od konkretnego przypadku. Skorzystanie z art. 102 k.p.c. jest suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym sądu orzekającego i zastosowanie tego przepisu należy do jego dyskrecjonalnej decyzji, opartej na szczególnym przekonaniu oraz całokształcie okoliczności sprawy. Przesłanki zastosowania art. 102 k.p.c. nie stanowi subiektywne przekonanie powódki o „precedensowym charakterze sprawy”. Także przyczyny usprawiedliwiające ubieganie się przez stronę o zwolnienie od kosztów sądowych nie wystarczają, by wyłączyć działanie reguły ustanowionej w art. 98 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw dla korygowania rozstrzygnięcia Sądu I instancji w przedmiocie kosztów procesu, mając na uwadze, że tego typu rozstrzygnięcie może być podważone przez Sąd II instancji tylko wówczas, gdy jest rażąco niesprawiedliwie, a reguły sprawiedliwościowe oczywiście naruszone (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2012 r. I CZ 66/12, Lex nr 1232749). Niesporny fakt korzystania przez powódkę w toku postępowania ze zwolnienia z obowiązku ponoszenia kosztów sądowych nie uzasadnia odstąpienia od zasady odpowiedzialności za wynik sporu. Celem zwolnienia od kosztów sądowych jest zagwarantowanie prawa strony dostępu do sądu, zaś uwzględnienie tego celu odpada w sytuacji, gdy sąd rozstrzyga o kosztach procesu pomiędzy stronami.

Mając powyższe na względzie orzeczono jak w wyroku.

Marta Szerel Aleksandra Kempczyńska Bogdan Świerczakowski