Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 maja 2018 r.

Sąd Rejonowy w Giżycku I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 17 maja 2018 r. w Giżycku na rozprawie

sprawy z powództwa D. S. (1)

przeciwko G. S. (1), D. S. (2)

o wydanie i zapłatę

I.  Oddala powództwo o wydanie pojazdów marki O. (...), nr rej. (...) oraz F. (...), nr rej. (...),

II.  Zasądza od pozwanych G. S. (1), D. S. (2) solidarnie na rzecz powódki D. S. (1) kwotę 27.051,00 zł (dwadzieścia siedem tysięcy pięćdziesiąt jeden 00/100) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12.08.2016 r. do dnia zapłaty,

III.  Zasądza od pozwanych G. S. (1), D. S. (2) solidarnie na rzecz kancelarii adwokackiej adw. M. P. w G. kwotę 5.904,00 zł (pięć tysięcy dziewięćset cztery 00/100), w tym VAT w wysokości 1.104,00 zł (jeden tysiąc sto cztery 00/100), tytułem zwrotu kosztów procesu.

SSR Anna Kurzynowska - Drzażdżewska

Sygn. akt I C 633/16

UZASADNIENIE

Powódka D. S. (1) po ostatecznie sprecyzowanym żądaniu domagała się nakazania solidarnie pozwanym D. S. (2) oraz G. S. (1), aby wydały powódce samochody: marki O. (...), nr rej. (...) oraz F. (...), nr rej. (...) albo zapłaciły kwotę 27.051 zł wraz z odsetkami za opóźnienie od dnia doręczenia pozwu pozwanym do dnia zapłaty. W uzasadnieniu wskazała, że pozwane są (lub były) posiadaczkami samochodów należących do spadkodawcy D. S. (1), który to przed śmiercią prowadził działalność gospodarczą i nabył w/w pojazdu ze środków pożyczonych mu przez firmę, w której pracował. Podała przy tym, że nabyła spadek po w/w zmarłym z dobrodziejstwem inwentarza na podstawie ustawy, zaś do dnia dzisiejszego nie odzyskała ani aut, ani ich wartości. Ów fakt z kolei nie daje się pogodzić z treścią orzeczenia o stwierdzeniu nabycia spadku, ani z treścią spisu inwentarza, sporządzonego przez Urząd Skarbowy w G..

Pozwane D. S. (2), G. S. (1) domagały się oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia od powódki kosztów postępowania. Podniosły, że roszczenie powódki nie istnieje na skutek zwolnienia pozwanej z długu, bowiem przedstawicielka ustawowa powódki w oświadczeniu z dnia 23.02.2013 r. zezwoliła pozwanej D. S. (2) na sprzedaż spornych samochodów, co miało stanowić rekompensatę za poniesiony przez pozwaną koszt, jakim było spłacenie długów zmarłego D. S. (1). Wskazały, że przedstawicielka ustawowa powódki wyraźnie napisała, że zrzeka się roszczeń w stosunku do tych pojazdów. Argumentowały nadto, że nie są w posiadaniu spornych pojazdów, ani nie są w stanie odnaleźć dokumentacji ich dotyczącej. Zdaniem pozwanych, roszczenie o zwrot równowartości pojazdów ma cechy bezpodstawnego wzbogacenia i nie może spotkać się z uznaniem, bowiem obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości w ślad za art. 409 k.c. wygasł. Wreszcie podniosły, że dochodzenie przez powódkę jakichkolwiek roszczeń od pozwanych jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, bowiem przedstawicielka ustawowa powódki i powódka zamieszkiwały u pozwanych, były przez nie utrzymywane, a pozwane dodatkowo spłaciły długi obciążające spadek.

Sąd ustalił co następuje:

W dniu 9.04.2012 r. zmarł D. S. (1), ojciec małoletniej powódki D. S. (1), reprezentowanej przez przedstawicielkę ustawową I. P..

Na mocy postanowienia tut. Sądu z dnia 15.04.2015 r., sygn. I Ns 50/15 spadek po w/w zmarłym na podstawie ustawy nabyła córka D. S. (1) z dobrodziejstwem inwentarza.

(dowód: wyrok ustalający ojcostwo- k. 5, postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku- k. 6, odpis skrócony aktu zgonu- k. 7, odpis zupełny aktu urodzenia- k. 8)

W dniu 6.10.2015 r. Urząd Skarbowy w G. dokonał spisu inwentarza po zmarłym D. S. (1). Z protokołu spisu inwentarza wynika, że zmarły w dniu 30.01.2012 r. nabył za kwotę 3.250 euro samochód ciężarowy marki O. (...), nr rej. (...) z 2001 r., oraz za kwotę 3.100 euro samochód F. (...), nr rej. (...) z 2003 r. Protokół zawiera adnotację „brak informacji, czy zmarły posiadał w/w pojazdy w dniu śmierci”. W protokole wskazano nadto, że zgodnie z informacją Naczelnika Urzędu Skarbowego (...) z dnia 15.09.2015 r. zaległości podatkowe zmarłego wynoszą 8.699,00 zł.

(dowód: protokół spisu inwentarza- k. 4-4v)

Przed śmiercią D. S. (1) prowadził działalność gospodarczą w W. i w G., zajmującą się m.in. świadczeniem usług na rzecz spółki (...), zajmującej się kolportażem ulotek. Był właścicielem pojazdów: F. (...), nr rej. (...), O. (...), nr rej. (...) i F. (...). Pojazdy marki F. (...) i O. (...) D. S. (1) nabył z kredytu zaciągniętego od swojego zleceniodawcy A. P. – prezesa zarządu spółki (...). Po śmierci D. S. (1) działalność gospodarczą przejęła siostra zmarłego – pozwana D. S. (2), która spłacała zobowiązania brata zaciągnięte przed jego śmiercią. Pozwane objęły w posiadanie pojazdy po śmierci D. S. (1).

(dowód: protokół spisu inwentarza- k. 4-4v, przedstawicielka ustawowa małoletniej informacyjnie słuchana- k. 38, pozwana informacyjnie słuchana- k. 38-38v, 64-64v, 85-85v, zeznania świadka A. P.- k. 172-172v)

Z informacji ze Starostwa Powiatowego w G. wynika, że właścicielem pojazdu F. (...), nr rej. (...) w chwili śmierci był D. S. (1).

Z umowy kupna-sprzedaży z dnia 16.01.2012 r. wynika, że D. S. (1) sprzedał kupującemu I. D. pojazd marki O. (...), nr rej. (...), rok produkcji 2001. Rejestracja pojazdu O. (...) miała miejsce 6.02.2012 r. i dopiero wtedy pojazd otrzymał numer rejestracyjny (...).

W dniu 18.04.2015 r. zawarto umowę sprzedaży samochodu, z której wynika, że sprzedający I. D. sprzedał kupującemu (...) J. J. (1) w W. pojazd marki O. (...), nr rej. (...), rok produkcji 2001.

W dniu 30.11.2015 r. na podstawie faktury nr (...) z dnia 10.05.2015 r. pojazd marki O. (...) został przerejestrowany na G. S. (2) i otrzymał nr rejestracyjny (...). Z w/w faktury wynika, że (...) J. J. (1) w W. sprzedał sporny pojazd G. S. (2).

(dowód: pismo ze Starostwa Powiatowego w G.- k. 49, faktura Vat nr (...)- k. 60, umowa sprzedaży samochodu z dnia 18.04.2015 r.- k. 61-61v, umowa kupna-sprzedaży- k. 62)

W dniu 23.02.2013 r. I. P. – przedstawicielka ustawowa małoletniej powódki podpisała oświadczenie, w którym wyraziła zgodę na sprzedaż samochodów marki O. (...), F. (...) i F. (...), po zmarłym D. S. (1), które spłaca pozwana D. S. (2). W oświadczeniu w/w wskazała, że nie rości żadnych z tego tytułu finansów.

(dowód: oświadczenie z dnia 23.02.2013 r.- k. 63)

W sprawie I Ds. 59/2017 odmówiono wszczęcia dochodzenia w sprawie podrobienia podpisu D. S. (1) oraz daty sprzedaży pojazdu na umowie kupna-sprzedaży pojazdu marki O. (...), nr rej. (...) w dniu 16.01.2012 r. oraz w sprawie dokonanego przywłaszczenia mienia w postaci samochodu marki F. (...), nr rej. (...) oraz F. (...), na szkodę małoletniej powódki - wobec braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia czynu. Jednocześnie tut. Sąd w sprawie II Kp 207/17 nie uwzględnił zażalenia pokrzywdzonej I. P. na w/w postanowienie Asesora Prokuratury Rejonowej w Giżycku z dnia 30.06.2017 r. W uzasadnieniu Sąd wskazał, że niewątpliwie doszło do manipulacji przy tworzeniu umowy datowanej na dzień 16.01.2012 r., jednak brak jest możliwości dowodowych pozwalających na ustalenie kto był ich sprawcą i w jakich okolicznościach ich się dopuścił.

(dowód: z akt I Ds. 59/2017: zawiadomienie- k. 1-1v, protokół- k. 4-5v, postanowienie o umorzeniu dochodzenia- k. 254-254v, z akt II Kp 207/17: postanowienie z dnia 25.10.2017 r. – k. 9, uzasadnienie- k. 10-10v)

Decyzją z dnia 5.02.2018 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego w G. orzekł o odpowiedzialności D. S. (1) za zaległości podatkowe i odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych z tytułu podatku od towarów i usług w wysokości: za miesiąc styczeń 2012 r. w kwocie 2.764 zł i odsetki za zwłokę w kwocie 45,00 zł, za miesiąc luty 2012 r. w kwocie 3.563 zł i odsetki za zwłokę w kwocie 19,00 zł.

(dowód: decyzja Naczelnika Urzędu Skarbowego z uzasadnieniem - k. 184-185v

Sąd zważył co następuje:

Bezspornym w sprawie jest ustalony wyżej stan faktyczny w zakresie dziedziczenia ustawowego małoletniej powódki do wartości ustalonego w spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Podobnie poza sporem pozostała treść sporządzonego przez Urząd Skarbowy w G. spisu inwentarza, jak i okoliczność, że D. S. (1) przed śmiercią był właścicielem pojazdów F. (...), nr rej. (...), O. (...), nr rej. (...) i F. (...). Bezsporne nadto było to, że po śmierci D. S. (1) pozwane objęły w posiadanie w/w pojazdy i że spłacały zobowiązania zmarłego zaciągnięte przed śmiercią. Bezsporne wreszcie pozostały wartości pojazdów, będących przedmiotem sprawy. Owe bezsporności wynikają tak z zalegających w aktach sprawy dokumentów, jak i korelują z niekwestionowanymi twierdzeniami samych stron.

Kwestią sporną w niniejszej sprawie pozostawała zasadność powództwa o wydanie spornych pojazdów. Jakkolwiek bowiem pozwane nie przeczyły, by po śmierci D. S. (1) przejęły sporne pojazdy, to jednak wskazywały, że nie wiedzą co się z nimi stało i obecnie pojazdy nie są w ich posiadaniu. Sporne nadto pozostało ewentualne roszczenie o zwrot równowartości pojazdów, a to w świetle podnoszonych przez pozwane zarzutów dotyczących zwolnienia pozwanych z długu z uwagi na treść oświadczenia I. P. z dnia 23.02.2013 r., wygaśnięcia roszczenia o zwrot wartości pojazdów oraz sprzeczności żądania z zasadami współżycia społecznego.

Rozstrzygając pierwsze ze zdiagnozowanych kwestii spornych, jaką jest zasadność roszczenia o wydanie rzeczy wskazać należy na treść art. 222 § 1 k.c., zgodnie z którym właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą. Przedmiotem wydania mogą być jedynie rzeczy (odpowiadające definicji legalnej zawartej w przepisie art. 45 k.c.) istniejące oraz oznaczone indywidualnie (określone, poprzez wskazanie cech indywidualizujących).

Zgodnie z ogólną regułą rozkładu ciężaru dowodu określoną w art. 6 k.c., okoliczność, że powód jest właścicielem rzeczy, co do której występuje z roszczeniem windykacyjnym, musi być wykazane przez windykującego właściciela ( poz. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.09.1992 r., sygn. akt II CRN 99/92, L. ).

Przenosząc powyższe na grunt rozpoznawanej sprawy Sąd dostrzegł, że niewątpliwie powódka wykazała, że sporne pojazdy marki F. (...), nr rej. (...) i O. (...), nr rej. (...) stanowią jej własność, a to z uwagi na treść postanowienia tut. Sądu z dnia 15.04.2015 r., sygn. akt I Ns 50/15 oraz spisu inwentarza sporządzonego przez Urząd Skarbowy w G. w dniu 6.10.2015 r. Jakkolwiek dostrzec należy wadliwość owego spisu ze względu na to, że nie zawiera on informacji, czy w/w pojazdy D. S. (1) posiadał w chwili śmierci, to jednak ów fakt potwierdziły same pozwane. Z twierdzeń pozwanych wynika nie tylko, że D. S. (1) posiadał sporne pojazdy w chwili śmierci, ale także to, że po śmierci D. S. (1) to one objęły w posiadanie sporne pojazdy, ale nie wiedzą co się z nimi stało i nie posiadają ich obecnie. Jakkolwiek zatem co do pojazdu F. (...) nie było wątpliwości, że D. S. (1) posiadał go w chwili śmierci, to już dokumentacja dotycząca pojazdu marki O. (...) tego faktu jednoznacznie nie potwierdza. Analiza bowiem dokumentów dotyczących tego pojazdu prowadzi do konkluzji, że wątpliwa zdaje się być transakcja z dnia 16.01.2012 r. dotycząca sprzedaży O. (...) przez D. S. (1). Wynika z niej, że D. S. (1) sprzedał pojazd, zanim doszło do jego nabycia, a poza tym w Starostwie Powiatowym został zarejestrowany 6.02.2012 r. i dopiero wtedy dostał numer wskazany w umowie z dnia 16.01.2012 r. Nie wdając się jednak w ocenę prawidłowości owej transakcji, a przy tym w okoliczność, że mogło dojść do dwukrotnego obrotu owym pojazdem, Sąd orzekający w niniejszej sprawie dostrzegł, że w świetle twierdzeń samych pozwanych uznać należało, że D. S. (1) w chwili śmierci był właścicielem obu spornych pojazdów.

O ile zatem powódka wykazała, że pozwane weszły w posiadanie rzeczy ruchomych wymienionych przez nią w pozwie, to w świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie sposób jednoznacznie ustalić co się stało ze spornymi pojazdami po śmierci D. S. (1). Okoliczności dokonania przez pozwaną D. S. (2) sprzedaży samochodów marki F. (...), nr rej. (...) i F. (...), nr rej. (...) nie potwierdził świadek J. J. (2) (vide: zeznania k. 155), a jego zeznania okazały się całkowicie nieprzydatne dla rozpoznania tej sprawy. Jakkolwiek z dokumentów zalegających w aktach sprawy wynika, że wyłącznie O. (...) był przedmiotem obrotu po śmierci D. S. (1), to konsekwentne twierdzenia pozwanych prowadzą do wniosku, że nie mają w chwili obecnej obu spornych samochodów.

W tym miejscu wskazać należy, że strona powodowa zgłosiła w pozwie żądanie ewentualne na wypadek nieuwzględnienia żądania o wydanie rzeczy sformułowanego jako podstawowe i usytuowane na pierwszym miejscu. Według orzeczenia SN z dnia 7 września 1960 r., 2 CR 366/59, (...) 1961, nr 12, s. 424 i n., o żądaniu ewentualnym można mówić wówczas, gdy obok żądania głównego wysunięto w pozwie żądanie drugie jako ewentualne, o którym sąd może orzec tylko wtedy, gdy nie przyjmuje za uzasadnione żądania pierwszego. Jeżeli w chwili orzekania (art. 316 w związku z art. 187 § 1 pkt 1) żądanie pierwotne pozostaje aktualne, sąd orzeknie o tym żądaniu, bez rozstrzygania w sentencji wyroku co do żądania ewentualnego. Natomiast gdy w chwili orzekania przedmiot świadczenia pierwotnego nie istnieje (pozwany nie posiada rzeczy ruchomej, wydania której domagał się powód, który zgłosił żądanie zasądzenia kwoty pieniężnej), wówczas Sąd, oddalając żądanie pierwotne orzeka (pozytywnie lub negatywnie) o żądaniu ewentualnym. W przypadku pozwu z żądaniem ewentualnym, orzeczenie sądu może być również tak zredagowane, że zobowiązuje dłużnika do jednego świadczenia, a w razie nieściągalności lub niewykonania w określonym terminie do wypełnienia innego świadczenia (zob. Tadeusz Żyznowski, Komentarz do art. 187 Kodeksu postępowania cywilnego, teza 17, Lex dla Sędziów).

Konfrontując z powyższym treść żądania sformułowanego w pozwie Sąd uznał, że bezzasadne jest roszczenie powódki o zwrot spornych pojazdów, zważywszy przy tym stanowisko samych pozwanych. W ocenie Sądu lansowana przez pozwane wersja, że nie wiedzą co stało się z samochodami jakkolwiek jawi się jako co najmniej nielogiczna, to nieistnienie świadczenia pierwotnego skutkuje oddaleniem pierwotnego żądania i orzeczeniem o żądaniu ewentualnym. Z tych względów Sąd orzekł jak w pkt I sentencji. Sąd przy tym uwzględnił, że ostatecznie przedmiotem sporu były pojazdy marki O. (...) oraz F. (...), zaś co do pojazdu F. (...), który również przed śmiercią należał do D. S. (1) powódka nie rozszerzyła powództwa, zatem pozostawał on poza zainteresowaniem Sądu. Jednocześnie w orzeczeniu uwzględniono, że pojazd O. (...) został przerejestrowany i z nr rej. (...) otrzymał nr rej. (...), co wynika wprost z treści informacji ze Starostwa Powiatowego w O. (vide: k. 59).

Rozstrzygając kolejne z powyższych kwestii spornych jaką jest zasadność roszczenia o zapłatę równowartości pojazdów marki O. (...) i F. (...), a przy tym kwestię zwolnienia pozwanej z długu w świetle oświadczenia przedstawicielki ustawowej powódki z dnia 23.02.2013 r. dostrzec należy treść art. 101 § 1 k.r.o., zgodnie z którym rodzice są obowiązani sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich opieką rodzicielską. Z kolei w myśl § 3 wspomnianego przepisu rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko. Przez czynności zwykłego zarządu należy rozumieć załatwianie bieżących spraw związanych ze zwykłym korzystaniem z przedmiotów wchodzących w skład administrowanego majątku i utrzymywaniem tych przedmiotów w stanie niepogorszonym, wszystko zaś, co się w tych granicach nie mieści, należy do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Zdaniem J. S. analiza judykatury pozwala sformułować kryterium wyodrębnienia czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, którym jest choćby potencjalne zagrożenie naruszenia interesów majątkowych dziecka ( J. Strzebinczyk, w: System PrPryw, t. 12, 2011, s. 296). T. S. , słusznie wskazał na konieczność uwzględnienia zarówno kryteriów obiektywnych w postaci wypracowanego w doktrynie i orzecznictwie katalogu czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu oraz kryteriów subiektywnych, uwzględniających konkretną sytuację majątkową dziecka, takich jak wartość jego majątku i dokonywanej czynności czy rodzaj tej czynności ( T. Sokołowski, w: Dolecki, Sokołowski, Komentarz KRO, 2013, s. 704). W piśmiennictwie wskazuje się również, że wydając postanowienie w przedmiocie zezwolenia na dokonanie przez rodziców czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, sąd dokonuje oceny jej legalności – zgodności z obowiązującymi przepisami, oraz celowości – zgodności z dobrem dziecka ( J. Ignatowicz, w: Pietrzykowski, Komentarz KRO, 2003, s. 846).

Jako przykłady czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu można przytoczyć: zrzeczenie się własności bardziej wartościowej rzeczy (w tym nieruchomości); przekazanie nieruchomości rolnej jako wkładu do r.s.p. (zob. J. Ignatowicz, [w:] Prawo spółdzielcze. Komentarz, Warszawa 1985, s. 224); ustanowienie na nieruchomości ograniczonego prawa rzeczowego; zaciągnięcie pożyczki w kwocie przekraczającej bieżące potrzeby; zawarcie na czas dłuższy umowy dzierżawy (zob. np. orz. SN z 3.4.2007 r., II UK 178/06, OSNP 2008, Nr 9–10, poz. 141); przekazanie działek rolnych w bezpłatne użytkowanie (wyr. NSA w W. z 13.3.2014 r., (...), L.); zawarcie ugody w sprawie wykraczającej poza bieżącą administrację, np. co do należnego dziecku poważniejszego odszkodowania (orz. SN z 5.3.1962 r., IV CR 578/61, OSN 1963, Nr 6, poz. 127); co do alimentów, działu spadku czy zniesienia współwłasności; zrzeczenie się dziedziczenia, odrzucenie spadku (uzasadnienie post. SN z 25.5.2012 r., I CSK 414/11, L.) lub przyjęcie go wprost.

Przenosząc wnioski płynące z wyżej powołanych judykatów w realia niniejszej sprawy dostrzec należy, że niewątpliwie przedstawicielka ustawowa małoletniej powódki I. P. w oświadczeniu z dnia 23.02.2013 r. zgodziła się na sprzedaż samochodów marki O. (...), F. (...) oraz F. (...) i zaznaczyła, że nie rości z tego tytułu żadnych finansów, co miało stanowić rekompensatę za poniesiony przez pozwane koszt, jakim było spłacenie długów D. S. (1), jednak ewentualne roszczenia I. P. wobec pozwanych nie były przedmiotem niniejszej sprawy. Sąd rozstrzygał wyłącznie żądania zgłoszone przez D. S. (1), jedyną spadkobierczynię zmarłego D. S. (1). Z uwagi na wartości spornych pojazdów, wchodzących w skład masy spadkowej po w/w zmarłym, niekwestionowane wszak przez pozwane należało przyjąć, że majątek ten podlegał zarządowi I. P., a rozporządzanie tymi składnikami przekraczało zakres zwykłego zarządu. I. P. nie uzyskała zgody Sądu opiekuńczego na dokonywanie jakichkolwiek czynności obejmujących w/w składniki majątku powódki, a zatem uznać należało, że złożone przez nią oświadczenie jest bezskuteczne. Tym samym nie można uznać, że roszczenie powódki nie istnieje na skutek zwolnienia pozwanych z długu.

Odnosząc się do kolejnego zarzutu pozwanego z art. 409 k.c., zgodnie z którym obowiązek wydania korzyści lub jej zwrotu wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony - wskazać należy, że przepis ten wprowadza zasadę wydania korzyści w granicach aktualnie istniejącego wzbogacenia. Jeżeli ten, kto uzyskał korzyść bez podstawy prawnej, następnie zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, tzn. nie uzyskał ani korzyści zastępczej, ani zaoszczędzenia wydatku (zob. orz. SN z 30.4.1962 r., 4 CR 318/62, (...) 1964, Nr 3, s. 305; wyr. SN z 24.1.2014 r., V CNP 13/13, L.), obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa. Wzbogacony nie odpowiada zatem ani za przypadkową utratę przedmiotu wzbogacenia, ani za takie jego zużycie, które definitywnie likwiduje wzbogacenie, tzn. za zużycie bezproduktywne czy też nieproduktywne (zob. wyr. SN z 12.3.2010 r., II PK 272/09, L.).

Z art. 409 wynika a contrario, że obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości nie wygasa, gdy mimo zużycia lub utraty korzyści ten, kto ją uzyskał, jest nadal wzbogacony. Wzbogacenie trwa nadal zwłaszcza w sytuacji, w której ten, kto uzyskał bez podstawy prawnej pieniądze kosztem innej osoby, zużył je na spłacenie własnego długu ( J. Pietrzykowski, w: Komentarz 1972, t. 2, s. 965–966; orz. SN z 24.3.1964 r., 1 CR 211/63, OSN 1965, Nr 4, poz. 65; wyr. SN z 21.4.2010 r., V CSK 320/09, Legalis; z 2.2.2012 r., II CSK 670/11, OSN 2012, Nr C, poz. 64).

Ciężar dowodu na okoliczność, że ten kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już w wzbogacony, obciąża bezpodstawnie wzbogaconego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 21 grudnia 2012 r. I ACa 666/12 LEX nr 1289570; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2012 r. I PK 46/12 LEX nr 1216838; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2010 r. II PK 246/09 LEX nr 574533).

W ocenie Sądu, pozwane nie wykazały aby otrzymały jakiekolwiek korzyści, a tym bardziej by zużyły otrzymane korzyści w ten sposób, że nie są aktualnie wzbogacone. Na tę okoliczność brak jest jakichkolwiek dowodów, zaś same twierdzenia pozwanych, wedle których miały one spożytkować środki na bieżące potrzeby życia codziennego, czy na spłatę długów D. S. (1), nie są wystarczające dla wykazania zarzutu z art. 409 k.c. W szczególności pozwane nie wykazały, co zrobiły ze spornymi pojazdami. Z kolei przyjmując wersję pozwanych, że sprzedały pojazdy, a środki z owej sprzedaży przeznaczyły na pokrycie swoich zaległości budżetowych to brak jest dowodu na to, za jaką kwotę pojazdy zostały sprzedane, na co były wydatkowane kwoty uzyskane ze sprzedaży i w jakiej wysokości. Tym samym pozwane nie dowiodły, zgodnie z ciążącym na nich ciężarem dowodu, że nie są już wzbogacone. Jakkolwiek świadek A. P. podał, że zaliczka zaciągnięta przez D. S. (1) na sporne pojazdy została spłacona przez pozwane i potrącana była z wynagrodzenia pozwanych, to jednak pozwane nie przedłożyły historii finansowych konta, o których mówił w swoich zeznaniach świadek A. P.. Twierdzenia pozwanych zatem, że spłacały długi D. S. (1) okazały się całkowicie gołosłowne i niczym nie poparte, a powoływanie się przez świadka A. P. na dokumenty księgowe, których nie przedłożył pełnomocnikowi pozwanych poddaje w wątpliwość to, czy w ogóle takie dokumenty istnieją. Trudno w konsekwencji uznać, że spłata długów D. S. (1) w ogóle miała miejsce, a tym bardziej, że odbywała się z wynagrodzenia pozwanych, i że kwoty uzyskane ze sprzedaży pojazdów służyły do pokrycia ubytku w budżecie pozwanych. Jednocześnie Sąd dostrzegł, że pozwane w odpowiedzi na pozew powołują się na dokument pod nazwą „informacja o finalnym rozliczeniu długu”, a daremnie szukać owego dokumentu w aktach sprawy.

Rozstrzygając dalej powyższą kwestię, zdaniem Sądu, nawet gdyby przyjąć, że środki uzyskane ze sprzedaży spornych pojazdów zostały przeznaczone na spłatę długów obciążających spadek to nie podważa to, w ocenie Sądu, słuszności roszczeń strony powodowej. Jest tak dlatego, że nadal aktualnym byłby stan wzbogacenia, bowiem w ten sposób pozwane zaoszczędziłyby własne środki, które i tak musiałyby spożytkować na swoje utrzymanie. Pozwane przy tym nie wykazywały, iż uzyskane środki spożytkowały na inne wydatki niż konieczne, których nie wydatkowałyby gdyby nie stan wzbogacenia. W wyroku z 21 kwietnia 2010 r., V CSK 320/09 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że nie każde zużycie w dobrej wierze bezpodstawnie uzyskanego świadczenia powoduje w myśl art. 409 k.c. wygaśnięcie obowiązku zwrotu świadczenia. Następuje to tylko wtedy, gdy zużycie korzyści nastąpiło w sposób bezproduktywny, konsumpcyjny, tj. gdy wzbogacony, w zamian tej korzyści, nie uzyskał ani korzyści zastępczej ani zaoszczędzenia wydatku, gdy wydatek miał miejsce tylko dlatego, że uprzednio uzyskał on korzyść, bez której nie poczyniłby tego wydatku. Jeżeli natomiast w zamian za zużytą korzyść wzbogacony uzyskał do swojego majątku jakąkolwiek inną korzyść majątkową (np. mienie czy zwolnienie z długu, który w ten sposób spłacił), nie można uznać, że nie jest już wzbogacony, bowiem w wyniku dokonania tego wydatku, w jego majątku pozostaje korzyść w postaci zwiększenia aktywów bądź zmniejszenia pasywów. Podobnie wypowiedział się w tej kwestii Sąd Najwyższy w wyrokach z 10 grudnia 1998 r., I CKN 918/97 z 2 lutego 2012 r., II CSK 670/11.

W realiach tej sprawy pozwane wskazywały, iż uzyskaną kwotę zużyły na pokrycie ubytku w swoim budżecie i na swoje utrzymanie. Tymczasem art. 409 k.c. dotyczy m.in. zużycia konsumpcyjnego, które by nie nastąpiło, czy też przypadkowej utraty korzyści, jak kradzież czy zniszczenie. Należy więc przyjąć, że obowiązek zwrotu wzbogacenia nie wygaśnie, gdy wydatkowanie korzyści nastąpiłoby także i wtedy gdyby nie uzyskano wzbogacenia, w takim wypadku za korzyść dla majątku wzbogaconego uznać należy samo zaoszczędzenie wydatku, który na ten cel musiałby być poniesiony. A taka sytuacja wszak miała miejsce w przedmiotowej sprawie, uwzględniając, że pozwane nie wykazały spłaty długów D. S. (1) z własnego wynagrodzenia.

Mając powyższe na uwadze, Sad uznał, iż w okolicznościach rozstrzyganej sprawy obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia nie wygasł, a zarzut z art. 409 k.c. okazał się bezskuteczny.

Rozstrzygając wreszcie ostatni z podnoszonych przez pozwane zarzutów, jakim jest sprzeczność roszczeń powódki z zasadami współżycia społecznego wskazać należy, że zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. są pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności konkretnej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki jej rozstrzygnięcia w wyjątkowych sytuacjach, które art. 5 k.c. ma na względzie. W wyroku z 9.7.2008 r. SN potwierdził istnienie domniemania, że osoba uprawniona korzysta z prawa podmiotowego w sposób legalny, zasługujący na ochronę. Wynika stąd powszechnie akceptowany wniosek, że – zgodnie z art. 6 k.c. – ciężar udowodnienia okoliczności uzasadniających tezę o nadużyciu spoczywa na stronie, która domaga się zastosowania przez Sąd art. 5 k.c. Podkreśla się przy tym, że sama treść zasad współżycia społecznego nie podlega dowodzeniu, gdyż jest ona, jako element treści normy prawnej, objęta działaniem reguły iura novit curia .

Sąd orzekający w przedmiotowej sprawie w kontekście powyższego dostrzegł, że niewątpliwie przedstawicielka ustawowa powódki i powódka mieszkały u pozwanych, co potwierdziła sama I. P., to jednak okoliczność, że pozwane utrzymywały w/w, pozostały całkowicie gołosłowne. Z niczego nie wynika też w jakim stopniu pozwane łożyły na utrzymanie I. P. i D. S. (1) ani na czym takowe utrzymanie polegało. Na pozwanych ciążył obowiązek nie tylko uszczegółowienia swej tezy o nadużyciu prawa przez powódkę, ale również sformułowanie tezy dowodowej o przesłuchanie świadków w sposób nie pozostawiający wątpliwości na jakie konkretnie okoliczności mieliby zeznawać wnioskowani świadkowie w kontekście jasno i szczegółowo wskazanych rzekomo naruszonych zasad współżycia społecznego. Pozwane nie dopełniły tego wymogu, zaś okoliczność nie wykazania spłaty jakichkolwiek zobowiązań D. S. (1) eliminuje, zdaniem Sądu zastosowanie art. 5 k.c. Sąd dostrzegł nadto, że to pozwane, po śmierci D. S. (1) przejęły składniki jego majątku, należące do powódki i konsekwentnie nie potrafią wykazać co z nimi zrobiły. Konsekwentnie nadto w toku całego procesu posługują się niczym niepopartymi twierdzeniami i nie dysponują żadnymi dokumentami na poparcie stawianych tez. Jeśli zatem w okolicznościach tej sprawy doszło do naruszenia zasad współżycia społecznego, to daremnie doszukiwać się owego naruszenia po stronie powodowej, zważywszy przy tym, że powódka została pozbawiona jedynych składników masy spadkowej po zmarłym D. S. (1), a obciążają ją zaległości podatkowe zmarłego ojca. Zarzut sprzeczności żądania powódki z zasadami współżycia społecznego w tym stanie rzeczy jest zdaniem Sądu nietrafiony.

Konkludując powyższe, Sąd stanął na stanowisku, że roszczenie powódki o zapłatę w całości zasługiwało na uwzględnienie i orzekł jak w pkt II sentencji. O odsetkach ustawowych od zasądzonej kwoty orzeczono zgodnie z żądaniem powódki w oparciu o treść art. 359 § 1 k.c., uwzględniając przy tym, że do doręczenia pozwu obu pozwanym doszło dnia 12.08.2016 r. (vide: k. 30 i 32).

Jednocześnie Sąd rozstrzygnął kwestię kosztów procesu po myśli art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 113 ust. 1 Ustawy z dnia 28.07. 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2010, Nr 90, poz.594), uwzględniając z jednej strony fakt, iż powódka wygrała sprawę w całości. Na zasądzoną kwotę składa się kwota 4.800 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika powódki ustanowionego z urzędu (§ 8 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu z dnia 22 października 2015 r., Dz.U. z 2015 r. poz. 1801) oraz kwota 1.104 zł tytułem podatku VAT w ślad za uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 3.12.2015 r., sygn. III CZP 90/15 oraz § 4 ust. 3 w/w rozporządzenia.