Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 23 maja 2018 roku

Sąd Okręgowy w Suwałkach I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Mirosław Krzysztof Derda

Sędziowie: SO Małgorzata Szostak - Szydłowska (spr.)

SO Joanna Walczuk

po rozpoznaniu w dniu 16 maja 2018 roku w Suwałkach

na rozprawie

zażalenia W. K.

na odmowę dokonania czynności notarialnej z dnia 07 lutego 2018 r. Zastępcy notarialnego M. N. B. B. prowadzącej Kancelarię Notarialną w S.

p o s t a n a w i a:

oddalić zażalenie.

SSO Mirosław Krzysztof Derda SSO Małgorzata Szostak - Szydłowska SSO Joanna Walczuk

Sygn. akt I Cz 88/18

UZASADNIENIE

Wnioskiem z dnia 31 stycznia 2018 roku W. K. zwrócił się do
notariusz B. B., prowadzącej kancelarię notarialną w S., o sporządzenie aktu notarialnego obejmującego umowę sprzedaży nieruchomości rolnej położonej w S. przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy w Suwałkach VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...) oznaczonej nr geod. (...) o powierzchni 0,3654 ha na rzecz W. B. i S. K. za cenę 29 750 zł, jako współwłasność w udziałach po ½ części nieruchomości, z jednoczesnym ustanowieniem na rzecz każdoczesnego właściciela ww. nieruchomości na nieruchomości wydzielonej jako działka o nr geod. (...) i powierzchni 0,3313 ha służebności gruntowej polegającej na prawie przechodu i przejazdu, którą to nieruchomość nabył wnioskodawca na mocy umowy przekazania własności gospodarstwa rolnego, zawartej w Państwowym Biurze Notarialnym w S. przed notariuszem B. B. w dniu 21 listopada 1989 roku, Rep. (...) pomiędzy J. i A. małż. K. a wnioskodawcą W. K. jako ich synem.

Zastępca notarialny notariusz B. B. - M. B. aktem notarialnym z dnia 07 lutego 2018 r., Rep. A Nr (...), odmówił W. K. sporządzenia żądanego aktu notarialnego. W uzasadnieniu odmowy Zastępca notarialny powołał się na treść uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2005 roku, III CZP 59/05, z której wynika, iż gospodarstwo rolne nabyte przez jednego z małżonków w okresie pozostawania we wspólności ustawowej podlega zaliczeniu do majątku wspólnego i nie ma przy tym znaczenia, czy w czynności nabycia uczestniczył jeden z małżonków, czy oboje. W ocenie Zastępcy notariusza współwłaścicielami nieruchomości oznaczonej nr geod. (...) o powierzchni 0,3654 ha są W. K. i jego była żona J. K. (1) w udziałach po ½ części każde z nich i wobec niestawiennictwa J. K. (1) i przy braku jej ewentualnej zgody na dokonanie wnioskowanej czynności należało odmówić jej sporządzenia.

Powyższą odmowę sporządzenia czynności notarialnej zaskarżył w całości wnioskodawca W. K. zarzucając naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 33 pkt. 2 k.r.o. poprzez uznanie, iż darowane mocą aktu notarialnego z dnia 21 listopada 1989 roku, Rep A Nr (...), przez J. i A. małż.
K. na rzecz W. K. nieruchomości rolne wchodzą w skład majątku wspólnego J. i W. małż. K. podczas, gdy
zgodnie z wyżej cytowanym przepisem przedmioty majątkowe nabyte
przez darowiznę wchodzą do majątku osobistego każdego z małżonków. Skarżący wnosił o uchylenie odmowy Zastępcy notarialnego i nakazania sporządzenia żądanego przez W. K. aktu notarialnego.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Zażalenie jako bezzasadne podlegało oddaleniu.

Wnioskodawca W. K. w 23 października 1976 r. zwarł związek małżeński z J. K. (2) z d. L.. Prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 12 lutego 2015 roku, sygn. akt I C 108/14, małżeństwo ww. zostało rozwiązane przez rozwód ( odpis wyroku - k. 8). W okresie trwania małżeństwa wyżej wymienieni pozostawali w ustroju małżeńskiej wspólności ustawowej ( okoliczność bezsporna).

W dniu 21 listopada 1989 r. rodzice wnioskodawcy A. i J. małż. K. na podstawie umowy przekazania własności gospodarstwa rolnego zawartej w akcie notarialnym sporządzonym w Państwowym Biurze Notarialnym w S. przekazali prawo własności nieruchomości rolnych, w skład których wchodzi m.in. nieruchomość położona w S. przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy w Suwałkach VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...), oznaczona obecnie numerami geodezyjnymi (...) o powierzchni 0,3654 ha i (...) o powierzchni 0,3313 ha ( protokół – k. 11-12, okoliczności bezsporne).

Ugodą zawartą przed Sądem Rejonowym w Suwałkach I Wydział Cywilny dnia 25 sierpnia 2016 r. w sprawie sygn. akt I Ns 469/15 wnioskodawca W. K. i J. K. (1) dokonali podziału majątku wspólnego. Przedmiotem podziału nie była wyżej opisana nieruchomość rolna nabyta przez wnioskodawcę w dniu 21 listopada 1989 r. w drodze umowy przekazania własności gospodarstwa od A. i J. małż. K. ( wypis z protokołu obejmujący ugodę – k. 9).

W ocenie Sądu Okręgowego, nieruchomości oznaczone obecnie numerami geodezyjnymi (...) o powierzchni 0,3654 ha i (...) o powierzchni 0,3313 ha, wchodzące w skład gospodarstwa rolnego przekazanego wnioskodawcy na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (t.j. Dz.U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 ze zm.) jako następcy pozostającemu w ustroju wspólności majątkowej, wchodzą w skład majątku wspólnego wnioskodawcy i jego byłej małżonki J. K. (1) w udziałach po ½ części na rzecz każdego z nich. Wbrew zarzutom zażalenia wnioskodawca nie nabył ich w drodze darowizny do majątku osobistego, stąd odmowa dokonania bez udziału J. K. (1) czynności notarialnej, obejmującej sprzedaż i obciążenie tych nieruchomości, była usprawiedliwiona i nie naruszała wskazanego w zażaleniu przepisu art. 33 pkt. 2 k.r.o.

Zgodnie z art. 33 pkt. 2 k.r.o., do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił. Zagadnienie, czy umowa przekazania gospodarstwa rolnego na rzecz następcy zawarta na podstawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (t.j. Dz.U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 ze zm.) powinna być traktowana tak jak umowa darowizny, o której mowa w art. 33 pkt 2 k.r.o. – z konsekwencjami w postaci zaliczenia jej przedmiotu do majątku odrębnego (osobistego) następcy – było przedmiotem sporu w piśmiennictwie już na tle wcześniejszej ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz.U. Nr 32, poz. 140).

Na tle tej ustawy, podobnie jak i ustawy, o którą chodzi w sprawie niniejszej, prezentowano dwa rozbieżne poglądy. Według pierwszego, umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego jest unormowaną poza kodeksem cywilnym umową nazwaną o swoistym charakterze, ściśle określoną co do przedmiotu, podmiotów i formy, której celem nie jest obdarowanie następcy, lecz uzyskanie świadczenia od państwa. Ten charakter nie pozwala na stosowanie do niej, także w drodze analogii, w zakresie w jakim kolidowałoby to z istotą i celami przekazania gospodarstwa rolnego, przepisów kodeksu cywilnego oraz kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dotyczących darowizny. Przekazane na podstawie tej ustawy gospodarstwo rolne nie mogło być traktowane jako objęte wyłączeniem przewidzianym w art. 33 pkt 2 k.r.o., a zatem wchodziło w skład majątku wspólnego małżonków pozostających w ustroju wspólności majątkowej, zgodnie zasadą zawartą w art. 31 § 1 k.r.o. nabywania praw do tego majątku. Zgodnie natomiast z poglądem drugim, chodzi tu o umowę pod tytułem darmym, a uzyskanie świadczeń przez przekazującego pozostaje bez wpływu na jej charakter, gdyż nie następuje kosztem majątku darczyńcy, lecz osoby trzeciej (państwa). Gospodarstwo rolne przekazane następcy, jako więc przedmiot wymieniony w art. 33 pkt 2 k.r.o. z mocy samego prawa wchodzi do jego majątku osobistego.

Ujednolicenia orzecznictwa w tym zakresie dokonał Sąd Najwyższy podejmując w dniu 25 listopada 2005 r. w składzie siedmiu sędziów uchwałę (III CZP 59/05, OSNC 2006/5/79), w której przyjął, że gospodarstwo rolne przekazane następcy pozostającemu w ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej na podstawie ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin, należy do majątku wspólnego małżonków. W uchwale wskazano m.in., że mimo sporu co do charakteru umowy przekazania gospodarstwa rolnego następcy, ustawodawca, dokonując w 2004 r. daleko idących zmian kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w zakresie ustrojów majątkowych małżeńskich, nie dostrzegł potrzeby rozszerzenia katalogu wyłączeń określonych w art. 33 k.r.o. i pozostawił rozstrzygnięcie charakteru umowy o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy judykaturze; ta opowiada się niezmiennie za traktowaniem takiej umowy jako wyodrębnionej umowy prawa cywilnego, różnej od umowy darowizny. Ten pogląd został zaaprobowany również na gruncie kolejnej ustawy, z 14 grudnia 1982 r., z uwagi na analogicznie ukształtowany charakter umowy. Jak jednak uprzednio, i na gruncie tej ustawy zarysowały się rozbieżności w orzecznictwie także Sądu Najwyższego. Za uznaniem, że przekazane gospodarstwo weszło do majątku odrębnego następcy opowiadał się Sąd Najwyższy w postanowieniach z dnia 30 stycznia 2009 r. II CSK 450/08, z dnia 18 kwietnia 2008 r. II CSK 647/07 i wyrokach z dnia 24 listopada 2010 r. II CSK 274/10 oraz z dnia 2 grudnia 2011 r. III CSK 63/11. Ta linia orzecznicza nie znalazła jednak szerszej aprobaty i oceniono ją w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 06 września 2013 r. V CSK 417/12 jako nieaktualną biorąc przy tym pod uwagę niedostateczną argumentację jurydyczną prezentowaną w uzasadnieniach tych rozstrzygnięć. Uwzględniono też, że pogląd o przynależności przekazanego w trybie powołanej ustawy gospodarstwa rolnego do majątku wspólnego, znalazł stanowcze odbicie w nowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego, to jest w uchwałach z dnia 21 czerwca 2012 r., III CZP 29/12, OSNC 2013/1/7) oraz z dnia 28 listopada 2012 r. III CZP 68/12, OSNC 2013/5/59), przy czym ta ostatnia uchwała zagadnienie to wprost przesądza.

Uwzględniając powyższe Sąd Okręgowy podzielił pogląd, że umowa przekazania gospodarstwa, zawarta w trybie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. stanowi integralny składnik systemu emerytalnego i rentowego rolników. Celem jej zawarcia było uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia społecznego, z czym wiązała się wzajemna zależność umowy i decyzji w przedmiocie tych świadczeń, polegająca na tym, że utrata mocy jednej pociąga za sobą utratę mocy drugiej z tych czynności. Tego rodzaju powiązanie czynności rolnika, następcy i państwa (jako świadczeniodawcy) sprawia, że umowa przekazania gospodarstwa następcy nie mieści się w katalogu umów uregulowanych w kodeksie cywilnym. Jakkolwiek wspólną cechą tej umowy i umowy darowizny jest nieodpłatność świadczenia, jednakże umowa ta nie była zawierana causa donandi, ale causa obligandi - przyczyną jej zawarcia było bowiem dążenie do uzyskania świadczenia z ubezpieczenia społecznego.

W tym stanie rzeczy należało przyjąć, że skoro nabycie opisanych przez wnioskodawcę nieruchomości nr geod. (...) o powierzchni 0,3654 ha i (...) o powierzchni 0,3313 ha nastąpiło w czasie trwania jego małżeństwa z J. K. (1) w obowiązującym małżonków ustroju wspólności ustawowej na podstawie umowy przekazania gospodarstwa rolnego, to nieruchomości te na zasadzie art. 31 § 1 k.r.o. weszły w skład majątku wspólnego małżonków. Akcentowana w uzasadnieniu zażalenia rzekoma wola rodziców spadkodawcy, aby przekazanie
przedmiotowego gospodarstwa rolnego nastąpiło jedynie na rzecz wnioskodawcy, a nie na rzecz syna i jego ówczesnej małżonki i brak w treści aktu notarialnego z dnia 21 listopada 1989 r. wzmianki o przekazaniu rodzinnego gospodarstwa rolnego małżonkom K., tudzież wzmianki wnioskodawcy o rozszerzeniu majątku wspólnego na przedmiot tej umowy, nie mogą skutkować zaliczeniem nieruchomości do majątku osobistego wnioskodawcy, gdyż wola ta nie przybrała postaci skutecznej czynności prawnej. Rodzice wnioskodawcy bowiem w celu przeniesienia własności nieruchomości na jego rzecz nie wybrali umowy darowizny, o której mowa w art. 33 pkt 2 k.r.o. (a niewątpliwie mieli taką możliwość). Konstrukcja art. 31 § 1 k.r.o. i art. 33 k.r.o. statuuje zaś regułę przynależności majątku nabytego w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich do majątku wspólnego. Tym samym notariusz zasadnie odmówił dokonania bez udziału J. K. (1) żądanej przez wnioskodawcę czynności notarialnej.

Dlatego też, na podstawie art. 83 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz. U. z 2017 r. poz. 2291) w zw. z art. 385 k.p.c. i art. 1 k.p.c., Sąd Okręgowy orzekł jak w postanowieniu.

SSO Małgorzata Szostak-Szydłowska SSO Mirosław Krzysztof Derda SSO Joanna Walczuk