Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 października 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 24 września 2018 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa J. K. i J. B. (1)

przeciwko W. W. (1)

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 14 września 2017 r. sygn. akt IX GC 654/15

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego W. W. (1) na rzecz powódki J. B. (2) kwotę 4.050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

3.  zasądza od pozwanego W. W. (1) na rzecz powoda J. K. kwotę 4.050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Anna Kowacz-Braun SSA Jan Kremer SSO Izabella Dyka

Sygn. akt I AGa 171/18

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Apelacyjnego

z dnia 1 października 2018 r.

Wyrokiem z dnia 14 października 2017 r. Sąd Okręgowy w Krakowie IX Wydział Gospodarczy:

I . zobowiązał pozwanego W. W. (1) do jednoczesnego złożenia oświadczeń woli o następującej treści:

a) w wykonaniu przedwstępnej umowy sprzedaży udziałów „(...)” spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z dnia 31 października 2013 r. W. W. (1) przenosi na wyłączną własność J. K. i w stanie wolnym od jakichkolwiek obciążeń 1.000 udziałów w „(...)” spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W., KRS (...), o łącznej wartości nominalnej 100.000 zł , za zapłatą ceny stanowiącej kwotę 152.500 zł, powiększoną o odsetki w wysokości 5% w skali roku, liczone od kwoty 102.500 zł za okres od dnia 01 stycznia 2014 r., na warunkach określonych w przedwstępnej umowie sprzedaży udziałów „(...)” spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. z dnia 31 października 2013 r. zawartej pomiędzy J. K. a W. W. (1);

b) w wykonaniu przedwstępnej umowy sprzedaży udziałów „(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z dnia 31 października 2013 r. W. W. (1) przenosi na wyłączną własność J. B. (1) i w stanie wolnym od jakichkolwiek obciążeń 1.000 udziałów w „(...)” spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W., KRS (...), o łącznej wartości nominalnej 100.000 zł , za zapłatą ceny stanowiącej kwotę 152.500 zł, powiększoną o odsetki w wysokości 5% w skali roku, liczone od kwoty 102.500 zł za okres od dnia 01 stycznia 2014 r., na warunkach określonych w przedwstępnej umowie sprzedaży udziałów „(...)” spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. z dnia 31 października 2013 r. zawartej pomiędzy J. B. (1) a W. W. (1);

II. zasądził od pozwanego W. W. (1) na rzecz powoda J. K. kwotę 11.242 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

III. zasądził od pozwanego W. W. (1) na rzecz powódki J. B. (1) kwotę 11.242 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Orzeczenie to Sąd Okręgowy poprzedził następującymi ustaleniami:

Dnia 8 sierpnia 2012r J. K., J. B. (1) i W. W. (1) zawarli umowę spółki (...)sp. z o.o. z siedzibą w W. w formie aktu notarialnego Rep. (...) nr (...) . W. W. (2) objął 2000 udziałów, J. B. (1) 1000 udziałów, a J. K. 1000 udziałów. Zgodnie z umowa zbycie oraz zastawienie udziałów spółki wymagało zgody Zgromadzenia Wspólników – pod rygorem nieważności wymagało zachowania formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym. Spółka miała prowadzić działalność w zakresie usług medycznych.

W dniu 14 stycznia 2013r. A. K. działający za(...)spółkę z o.o. w W. kupił od W. W. (1) nieruchomość w W. składającą się z działki (...) obszaru 555 m2 oraz z działki (...) obszaru 525 m2 za cenę 280 000 zł. W celu realizacji działalności wspólnicy (...) zaciągnęli kredyty na inwestycję budowlaną w wysokości 1 000 000 zł, i tak w dniu 17 maja 2013 r. została zawarta umowa poręczenia W. W. (1) oraz jego żony K. W. (1) z uwagi na wspólność majątkową z Bankiem (...)S.A., zabezpieczając kredyt hipotekami.

Strony nie mogły się porozumieć co do wspólnego prowadzenia spraw spółki i pozwany postanowił sprzedać swoje udziału powodom. Dnia 31 października 2013r. uchwałą nr (...) Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników spółki (...) sp. z o.o. wyraziło zgodę na zbycie przez pozwanego jego udziałów. Dnia 31 października 2013 r. J. K. i W. W. (1) zawarli umowę przedwstępną sprzedaży udziałów (...) spółki z o.o. Umowa została notarialnie poświadczona. Tego samego dnia J. B. (1) i W. W. (1) również zawarli umowę przedwstępną sprzedaży udziałów(...)spółki z o.o. o analogicznej treści. Umowa została również notarialnie poświadczona.

Zgodnie z treścią umów każdy z powodów miał zapłacić pozwanemu kwotę 152 500 PLN za 1000 udziałów. W dniu podpisania umowy każdy z powodów przekazał pozwanemu po 25 000 PLN tytułem zadatku i po 25 000 PLN zaliczki. Kwoty miały być zaliczone na poczet zapłaty za udziały. Pozostałe kwoty po 102 500 PLN miały być przekazane przy zawarciu umów przyrzeczonych . Umowy zastrzegały, że jeśli umowy przyrzeczone nie zostaną zawarte do 31 stycznia 2013 r. od pozostałych kwot powodowie zapłacą dodatkowo 5% w skali roku. Umowy przyrzeczone miały być zawarte do 30 czerwca 2014r. .Dla zawarcia umów przyrzeczonych powodowie zobowiązali się dostarczyć następujące dokumenty (punkt (...) umowy):

1) pisemną zgodę banku (...)S.A. na wykreślenie hipoteki ustanowionej na zabezpieczenie kredytu z dnia 17 maja 2013 r. (nr (...)) na nieruchomości przy ul. (...) w W. ( (...)), należącej do pozwanego i jego małżonki;

2) oświadczenie (...)Bank S.A. o zrzeczeniu się wszelkich zabezpieczeń osobistych ustanowionych przez pozwanego i jego małżonkę na zabezpieczenie kredytu wziętego przez strony sporu na wspólną inwestycję;
3) oświadczenie (...) sp. z o.o., że pozwany nie zalega wobec spółki z wpłatami, spółka nie ma wobec niego roszczeń i z żadnymi nie będzie w przyszłości występowała.

Zbywca mógł odstąpić od realizacji umowy przedwstępnej jeśli obie umowy przyrzeczone nie będą zawarte równocześnie. Zgodnie z punktem 5.1 zbywca umowy mógł domagać się zawarcia umów przyrzeczonych bez spełnienia warunków z punktu (...) umowy. Dokumentacja miała być przedstawiona „nie później niż w dniu terminu ale przed podpisaniem umowy przyrzeczonej” (punkt (...).). Zgodnie z (...) umowy „W przypadku nie przedstawienia przez Nabywcę w dniu terminu dokumentów i/lub oświadczeń w wskazanych w(...) i/lub nie zawarcia drugiej umowy przyrzeczonej w wykonaniu drugiej umowy przedwstępnej i nie skorzystania przez zbywcę z prawa zastrzeżonego na jego rzecz w (...) zdanie drugie domniemywa się, że doszło do niewykonania umowy przez nabywcę ze skutkami wynikającymi z przepisu art. 394§1 k.c.”

W dniu zawarcia umów przedwstępnych K. W. (2), pozostająca z pozwanym we wspólności majątkowej, wyraziła zgodę na sprzedaż udziałów przez męża w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Zgoda dotyczyła udziałów objętych obiema umowami przedwstępnymi.

Dnia 25 marca 2014r. postanowieniem nr (...) Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w W. wstrzymał prowadzenie robót budowlanych inwestycji spółki (...) sp. z o.o.. Dnia 27 maja 2014r. wydano pozwolenie na wznowienie robót, a dnia 16 czerwca 2014r. udzielono pozwolenia na użytkowanie budynku.

Dnia 30 czerwca 2014r. (...) sp. z o.o. wydała oświadczenie, według którego: „ (…)na dzień 30 czerwca 2014 r. wspólnik W. W. (2) nie zalega z żadnymi wpłatami na rzecz Spółki i Spółka nie ma żadnych roszczeń wobec wspólnika W. W. (2) z jakiegokolwiek tytułu i z żadnymi roszczeniami, które dotyczą okresu do dnia złożenia niniejszego oświadczenia, w przyszłości nie będzie występowała”.

Na dzień 30.06 2014 r. strony mogły przystąpić do umów przyrzeczonych. Tymczasem w czerwcu 2014r. (...)Bank S.A, od którego powodowie starali się uzyskać dokumenty wymagane umową przedwstępną, dokonał w całym kraju zwolnień pracowników, w tym osób, które miały dokonać czynności z powodami. Bank rozwiązał dział kredytowy, w którym powodowie uzyskali wcześniej zapewnienia, iż przygotuje na 30 czerwca 2014r. dokumenty wymagane umowami stron sporu. Działania po stronie banku w stosunku do (...) spółki z o.o. zostały sparaliżowane, pomieszczenia banku zostały zamknięte, a pracownicy banku nie odbierali telefonów. Spotkanie, które miało odbyć się w oddziale (...)Bank S.A dnia 30 czerwca 2014 r., zostało przeniesione do K.. Tam z kolei powodowie uzyskali od banku informację, że jednak bank nadal nie jest w stanie tego dnia podpisać uzgodnionej wcześniej dokumentacji. Ostatecznie nie doszło do spotkania stron, okazania umówionej dokumentacji ani podpisania umów przyrzeczonych.

Dnia 20 lutego 2015r. pozwany zgodził się na zbycie udziałów będących przedmiotem umów przyrzeczonych, ale za łączną cenę 900 000,00 PLN. Dnia 24 lutego 2015r. powodowie i pozwany spotkali się. Powodowie wskazali, iż poprzedni termin zawarcia umowy przyrzeczonej tj. 30 czerwca 2014 r. nie doszedł do skutku z przyczyn leżących po stronie banku. Pozwany odmówił zawarcia umów przyrzeczonych.

W dniu 6 marca 2015 r. pozwanemu i jego małżonce zostało odwołane poręcznie od obciążeń i zobowiązań finansowych tytułem zabezpieczenia spłaty kredytu zaciągniętego na rzecz inwestycji budowlanej spółki (...) sp. z o.o. w dniu 17 maja 2013r.

Dnia 17 marca 2015r.pozwany ponownie wyraził gotowość do zwrotu zaliczki otrzymanej na poczet sprzedaży udziałów. Pismem z dnia 13 kwietnia 2015 r. wskazał, że pismo z 29 września 2014r. należy rozumieć jako odstąpienie od umowy. Podkreślił również, że od tego czasu odbyło się spotkanie wspólników, na którym pozwany przedstawił nową ofertę sprzedaży udziałów, ale powodowie jej nie przyjęli.

W oparciu o poczynione ustalenia Sąd Okręgowy uznał powództwa za uzasadnione.

Odwołując się do treści art. 64 k.c. Sąd Okręgowy wskazał, że aby wydać orzeczenie na podstawie tego przepisu musi istnieć obowiązek złożenia oświadczenia woli. Obowiązki takie wynikają z umowy lub z ustawy. W niniejszej sprawie powodowie wskazali, że źródłem obowiązku złożenia przez pozwanego dochodzonych przez nich oświadczeń woli była umowa przedwstępna.

Dalej, odwołując się do treści art. 389 § 1 k.c., Sąd Okręgowy podkreślił, że istotnym postanowieniem umowy sprzedaży jest określenie przedmiotu sprzedaży oraz ceny, jaką kupujący ma zapłacić. Umowy z dnia 31 października 2013r. określały jako przedmiot sprzedaży po 1000 nieobciążonych udziałów w(...)spółce z o.o., o wartości nominalnej 100 PLN za jeden udział. W obu umowach jako cenę za udziały wskazano 152 500PLN. W oświadczeniach umownych strony wskazały, że ich celem jest zawarcie w przyszłości umowy zbycia udziałów na rzecz powodów. Oznacza to, że umowa zobowiązująca do zawarcia umowy sprzedaży określała istotne postanowienia umowy przyrzeczonej i zobowiązywała jej strony do złożenia określonych oświadczeń woli w przyszłości. Tym samym zawarta umowa stanowiła umowę przedwstępną.
Zgodnie z 182 §1 k.s.h. zbycie udziału w spółce z o.o. może być umową spółki uzależnione od zgody spółki na zbycie. Umowa (...) sp. z o.o. zawierała takie zastrzeżenie. Dnia 31 października 2013 r. Zgromadzenie Wspólników podjęło uchwałę, którą udzielono pozwanemu zgody na sprzedaż swoich udziałów powodom. Natomiast zgodnie z art. 31 k.r.o. § 1 udziały W. W. (1) wchodziły w skład wspólności majątkowej jego i K. W. (1). W dniu zawarcia umów przedwstępnych K. W. (1), jako współwłaściciel udziałów, udzieliła zgody na ich zbycie. Uzyskano zatem konieczne zgody odpowiednich podmiotów, aby zawrzeć skuteczne umowy sprzedaży udziałów.

Obie umowy przedwstępne wskazywały, że przed zawarciem umów przyrzeczonych pozwany ma otrzymać określoną dokumentację. Wycofując się ze spółki i tracąc nad nią kontrolę, pozwany domagał się, aby jego majątek nie był obciążony zabezpieczeniami kredytów zaciągniętych w celu realizacji przedsięwzięcia spółki. Powodowie zobowiązali się dostarczyć pozwanemu dokumenty, zmierzające do zdjęcia z niego obciążeń i zobowiązań za działalność spółki (wcześniej wymienione).

W związku z tym zobowiązaniem powodów ustanowiono dodatkowe prawa odstąpienia od umowy. Po pierwsze, ponieważ celem pozwanego było wycofanie się ze spółki mógł odmówić podpisania umowy przyrzeczonej, jeśli druga z umów przyrzeczonych nie zostałaby równocześnie zawarta. Po drugie, pozwany mógł skutecznie żądać od powodów zawarcia umów przyrzeczonych, nawet gdyby dokumenty zwalniające go z zobowiązań nie zostały dostarczone. Po trzecie zastrzeżono, że jeśli powodowie nie przedstawią wskazanych dokumentów w dniu zawarcia umowy, a powód nie skorzysta z prawa do żądania zawarcia umowy bez przedstawienia dokumentacji lub równocześnie nie zostaną zawarte obie umowy przyrzeczone ustanawia się domniemanie, że powodowie nie wykonali zobowiązania ze skutkami z art. 394§1 k.c.
Wskazując na treść art. 394 § 1 i 2 k.c. Sąd Okręgowy podał, że strony wprowadziły zadatek w ramach harmonogramu rozliczeń. Zgodnie z treścią umowy powodowie w dniu zawarcia umów przedwstępnych mieli zapłacić pozwanemu każdy po 25 000 PLN tytułem zaliczki na poczet ceny oraz po 25 000PLN tytułem zadatku. Zadatek miał „stanowić gwarancję stawienia się i podpisania przez Strony Umowy Przyrzeczonej w terminie i w Kancelarii Notarialnej” (pkt. (...) umowy). Zarówno zadatek jak i zaliczka zapłacono i zostały zaliczone na poczet ceny udziałów. Słowo termin w umowie zdefiniowano jako 30 czerwca 2014r. Dodatkowo ustalono, że jeśli umowy przyrzeczone nie zostaną zawarte do 31 grudnia 2013r to od kwoty 102 500 PLN każdy z powodów będzie musiał zapłacić 5% w skali roku, licząc od 1 stycznia 2014r.

Powodowie niniejszym pozwem dochodzą zawarcia umowy przyrzeczonej. Zgodnie z art. 390 § 2 k.c. możliwość dochodzenia umowy przyrzeczonej zależy od tego, czy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy. Zgodnie z art. 180 k.s.h. zbycie udziałów wymaga formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Normy te oznaczają, że żeby dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej sprzedaży udziałów, to umowa przedwstępna sprzedaży udziałów musi być zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Umowy przedwstępne między powodami a pozwanym zawarto w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Tym samym powodowie mogą dochodzić zawarcia umów przyrzeczonych.

Po zawarciu umów przedwstępnych powodowie starali się pozyskać wymaganą umowami przedwstępnymi dokumentację dla pozwanego. Bank, w którym spółka wzięła kredyt pod inwestycję, zgodził się aby zabezpieczenie kredytu przenieść z nieruchomości pozwanego na nieruchomość zbudowaną za fundusze z udzielonego kredytu. Jednak spółka stanęła wobec decyzji Inspektora Nadzoru Budowlanego, który wstrzymał budowę. Pozwolenie na użytkowanie budynku wydano w połowie czerwca 2014 r. Dokonanie zmian w zabezpieczeniu kredytu wymagało kooperacji z bankiem. W czerwcu 2014 r. oddział banku, który prowadził sprawy(...)spółki z o.o. został zrestrukturyzowany i zwolniono osoby, odpowiedzialne za podpisanie dokumentacji. Doszło do chaosu i paraliżu po stronie banku. Pomimo zapewnień banku, że dokumentacja będzie podpisana dnia 30 czerwca 2014 r., to w dniu podpisu bank poinformował powodów, że dokumentacja nie zostanie tego dnia podpisana. Sąd ustalił, że w banku doszło w czerwcu 2014 r. do paraliżu działań i chaosu na podstawie zgodnych zeznań byłej pracownicy banku T. T.oraz ówczesnego prezesa zarządu (...) spółki z o.o. A. K.. Zeznania tych świadków uzupełniały się logicznie i pozostawały spójne. Tego dnia doszło także do bezskutecznej próby spotkań stron w banku, natomiast kwestia ta jest irrelewantna z punktu widzenia niniejszego procesu.
Według treści umowy, jeśli powodowie nie przedstawią wskazanych dokumentów w dniu zawarcia umowy, a pozwany nie skorzysta z prawa do żądania zawarcia umowy bez przedstawienia dokumentacji lub równocześnie nie zostaną zawarte obie umowy przyrzeczone, to ustanawia się domniemanie, że powodowie nie wykonali zobowiązania ze skutkami z art. 394§1 k.c. Dnia 30 czerwca 2014r. powodowie nie przedstawili odpowiednich dokumentów, a pozwany nie skorzystał z prawa do zawarcia umowy pomimo ich braku. Sytuacja ta mogła zrodziła skutki z 394 § 1 k.c. Zgodnie z art. 394 § 1 k.c. w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron, druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować. Wskazane normy mają zastosowanie, chyba, że strony nadadzą zadatkowi inne skutki umową lub inne skutki zadatku są zwyczajowo przyjmowane. Umowa pomiędzy stronami nie określiła skutków zadatku w razie nie wykonania umów przedwstępnych.

Pozwany wskazywał, że 30 czerwca 2014 r. uzyskał prawo do odstąpienia od umowy i zachowania zadatku. W związku z odstąpieniem od umowy zachował zadatek i chciał zwrócić zaliczkę, a także przystąpić od negocjowania nowej umowy sprzedaży udziałów. Należy wskazać, że pozwany nie mógł odstąpić od umowy przedwstępnej.

W istocie powodowie nie dochowali terminu zawarcia umowy tj. nie wykonali umowy. Jak wskazuje orzecznictwo, stanowi to niewykonanie zobowiązania w rozumieniu 471 k.c. Zgodnie z nim: „Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.” Przepis ten ustanawia domniemanie, że niewykonanie zobowiązania wynika z winy dłużnika. Zastosowanie kryteriów z 471 k.c. do sytuacji z 394 k.c. jest przyjmowane powszechnie w orzecznictwie. O uchyleniu się od zawarcia umowy możemy mówić w przypadku zawinionego niewykonania umowy przez daną stronę. Sąd Najwyższy w orzeczeniu I CSK 101/08 z dnia 15 października 2008r. wskazał „Treść tego przepisu wyraźnie wskazuje, że skutki prawne zadatku powstają w przypadku, gdy dłużnik nie wykona zobowiązania z przyczyn, za które on wyłącznie ponosi odpowiedzialność. Skutki te polegają przede wszystkim na tym, że w momencie bezskutecznego upływu terminu wymagalności po stronie wierzyciela powstaje uprawnienie do odstąpienia od umowy bez konieczności wyznaczenia dłużnikowi dodatkowego terminu (art. 491 § 1 k.c.). Domniemanie winy dłużnika (powodów) w niewykonaniu zobowiązania jest obalane. Następuje przeniesienie ciężaru dowodu z wierzyciela (pozwanego) na dłużnika (powodów). Dzięki takiej konstrukcji to dłużnicy muszą wykazać, że do niewykonania zobowiązania doszło nie z ich winny. Wierzyciel może oprzeć się na samym domniemaniu, stanowiącym ułatwienie dowodowe. Zatem pozwany mógłby odstąpić skutecznie od umowy, gdyby powodowie nie wykazali, że niewykonania zobowiązania wynika z okoliczności za które nie ponoszą odpowiedzialności (winy).

W niniejszym postępowaniu powodowie wykazali, że niewykonanie zobowiązania w ustalonej dacie wynikało z winy banku. Do uzyskania wymaganej przez pozwanego dokumentacji potrzebna była kooperacja banku, którego działalność została sparaliżowana. Zatem niewykonanie zobowiązania w tym zakresie wynika z winy banku, a nie powodów. Nawet jeśli powodowie dokonali istotnych zmian w projekcie zabudowy, co skutkowało koniecznością wystąpienia o pozwolenie zamienne i przesunęło w czasie moment, w którym powodowie mogli podpisać odpowiednie dokumenty z bankiem, to należy wskazać, że odpowiednie pozwolenia i konieczne ukończenie budowy nastąpiło przed 30 czerwca 2014 r. To, że ostatecznie w dniu 30 czerwca 2014 r. bank został sparaliżowany z powodu restrukturyzacji pozostawało poza wpływem powodów. Jedynym wymaganym przez umowy przedwstępne dokumentem, który powodowie przedstawili w dniu 30 czerwca 2014r było oświadczenie spółki, że nie ma ona roszczeń do pozwanego i z żadnymi nie wystąpi. Był to jedyny dokument, którego wydanie zależało całkowicie od działań spółki. Brak winy powodów oznacza, że nie powstały skutki z art. 394 k.c., a tym samym pozwany nie mógł skutecznie odstąpić od umowy przedwstępnej.
Pozwany twierdził, że skoro termin okazania dokumentów i zawarcia umowy wskazano „nie później niż do dnia 30 czerwca 2014r” to po upływie tego dnia miał on prawo odstąpić od umowy, co też uczynił. Oznaczałoby to, że w umowie zawarto termin od którego uzależniono istnienie skutków umowy przedwstępnej, zatem termin rozwiązujący w rozumieniu 89 k.c. W konsekwencji po stronie powodów w ogóle nie powstało roszczenie z 390 § 2 k.c. tj. prawo dochodzenia zawarcia umowy. Należy jednak wskazać, że zawarte w umowach przedwstępnych postanowienie, że umowa ma być zawarta do 30 czerwca 2014 r. nie stanowi terminu w rozumieniu 89 k.c.
Po pierwsze, skutki klauzul z 89 k.c. następują automatycznie wraz z nastaniem określonego terminu. Tymczasem w punkcie (...). umowy zastrzeżono, że pozwany może oświadczyć przed 30 czerwca 2014r., że mimo braku dokumentacji zwalniającej go z zobowiązań domaga się on zawarcia umów przyrzeczonych.

Po drugie, wymóg dostarczenia dokumentacji zastrzeżono jedynie na korzyść pozwanego, w celu ochrony jego interesów, a nie w celu oznaczenia, kiedy zostaną zniweczone skutki umowy przedwstępnej. Jak strony wskazały w preambule umowy, ich zgodnym celem jest wycofanie się pozwanego ze spółki. Zamiarem stron było doprowadzenie do sprzedaży udziałów.

Po trzecie, oznaczenie w umowie przedwstępnej terminu zawarcia umowy przyrzeczonej jest konieczne dla powstania roszczeń z 390 k.c. Zgodnie z art. 389 § 2 k.c. „Jeżeli termin, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.” Ustawa wskazuje, że określenie daty zawarcia umowy powinno się znaleźć w umowie, a jeśli jej tam nie ma, to istnieje procedura jej ustanowienia. Termin z 389 §2 k.c. wyznacza moment, w którym dochodzenie sądowe umowy przyrzeczonej byłoby przedwczesne, kiedy można dochodzić naprawienia szkody wynikłej z niepodpisania umowy przyrzeczonej oraz chwilę, od której należy liczyć bieg przedawnienia roszczeń z umowy przedwstępnej. W konsekwencji funkcja terminu z 89 k.c. i 389 k.c. jest zasadniczo inna. Sytuację prawną po upływie terminu do zawarcia umowy przyrzeczonej strony uprawnionej reguluje przepis art. 390 k.c. Także po upływie tego terminu strony powinny podejmować czynności umożliwiające zawarcie umowy przyrzeczonej z konsekwencjami z art. 394 § 1 k.c. Dopóki nie nastąpi rozwiązanie umowy przedwstępnej, jej wygaśnięcie, istnieje obowiązek zawarcia umowy przyrzeczonej.

Podsumowując, ważne zawarte i skuteczne umowy przedwstępne w dalszym ciągu wiązały strony. Powodowie przedstawili pozwanemu dokumentację, której ten się domagał, zatem wykonali swoją część zobowiązania. Tym samym, pozwany odmawiając podpisania umów przyrzeczonych uchylał się od ich zawarcia, do czego nie miał prawa. Z tych względów powodowie słusznie dochodzili zawarcia umów przyrzeczonych przed sądem.

Jeśli chodzi o wykładnie oświadczeń pozwanego, którym w toku procesu nadawał on walor oświadczenia o odstąpieniu od umowy, to należy wskazać za powodami, iż istotnie oświadczenia pozwanego nie można tak rozszerzająco interpretować. Pozwany wyjaśniał w zeznaniach, iż jako profesjonalista dokonuje inwestycji swoich środków finansowych. Pozwany bezspornie korzystał z profesjonalnej obsługi prawnej na każdym etapie współpracy z powodami. Ostatecznie to pozwany wprowadził zapis do umowy w pkt (...), a zatem nie sposób uznać, iż nie wiedział jakiej treści ma złożyć oświadczenia, żeby skorzystać z wprowadzonego przez siebie uprawnienia do odstąpienia od umowy.

O kosztach procesu Sąd orzekła na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelacją od tego wyroku wniósł pozwany W. W. (1), który zarzucił:

I.  naruszenie przepisów postępowania, a w szczególności:

1. art. 233 k.p.c. w zw. z art. 227, art. 232 k.p.c. oraz art. 328 § 2 k.p.c. – poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, a w konsekwencji dokonanie niewłaściwych ustaleń faktycznych, stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku, w szczególności na skutek przyjęcia, że:

a) „Na dzień 30.06.2014 strony mogły przystąpić do umów przyrzeczonych”, a dalej, że „Pomimo zapewnień banku, że dokumentacja będzie podpisana dnia 30 czerwca 2014 r., to w dniu podpisu bank poinformował powodów, że dokumentacja nie zostanie tego dnia podpisana”, oraz że „...powodowie wykazali, że niewykonanie zobowiązania w ustalonej dacie wynikało z winy banku”, chociaż ustalenia te:

•

nie mają żadnego oparcia w materiale dowodowym sprawy,

•

pozostają w oczywistej sprzeczności z zasadami doświadczenia życiowego,

b) „Po zawarciu umów przedwstępnych powodowie starali się pozyskać wymaganą umowami przedwstępnymi dokumentację dla pozwanego. Bank, w którym spółka wzięła kredyt pod inwestycję, zgodził się aby zabezpieczenie kredytu przenieść z nieruchomości pozwanego na nieruchomość zbudowaną za fundusze z udzielonego kredytu.”, chociaż ustalenia te:

⚫

nie mają żadnego oparcia w materiale dowodowym sprawy,

⚫

pozostają w sprzeczności ze sobą i pozostałym materiałem dowodowym, zaskarżenie (przy założeniu, że ww. decyzja została doręczona Spółce w dniu jej wydania),

c)„...odpowiednie pozwolenia i konieczne ukończenie budowy nastąpiło przed 30 czerwca 2014r.”, chociaż - jak już wyżej wskazano - decyzja o pozwoleniu na użytkowanie budynku usługowo-mieszkalnego (zakładu opieki zdrowotnej z częścią mieszkalną) mogła stać się prawomocna i ostateczna najwcześniej w dniu 1 lipca 2014 r.,

d) „Powodowie przedstawili pozwanemu dokumentację, której ten się domagał, zatem wykonali swoją część zobowiązania.”, chociaż w materiale dowodowym sprawy brak jakichkolwiek dowodów potwierdzających tą okoliczność, zaś Pozwany jej zaprzeczał w toku postępowania pierwszoinstancyjnego;

2. art. 328 § 2 k.p.c. - poprzez niewskazanie w uzasadnieniu wyroku pełnej podstawy faktycznej i tylko częściowe wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku;

II naruszenie prawa materialnego, a w szczególności:

1. art. 394 § 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c., art. 472 k.c., art. 355 § 1 k.c. oraz postanowieniami punktu (...)przedwstępnych umów sprzedaży udziałów „(...)” spółka z o.o. - poprzez niewłaściwe zastosowanie, na skutek przyjęcia, że niewykonanie przez Powodów zobowiązań do zawarcia umów przyrzeczonych w ustalonej dacie (tj. w dniu 30 czerwca 2014 r.) wynika z winy Banku, a nie Powodów,

2. art. 394 § 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c. oraz art. 474 k.c. i punktami (...). i (...) przedwstępnych umów sprzedaży udziałów „(...)” spółka z o.o. zawartymi w dniu 31 października 2013 r. - poprzez niewłaściwe zastosowanie, na skutek przyjęcia, że niewykonanie przez Powodów zobowiązań do zawarcia umów przyrzeczonych w ustalonej dacie (tj. w dniu 30 czerwca 2014 r.) nie wynika z ich winy, lecz Banku, chociaż Powodowie odpowiedzialni są jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonują, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierzyli, a zatem w niniejszym przypadku odpowiadają względem Pozwanego także za zawinione działania lub zaniechania Banku;

3. art. 394 § 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c. oraz art. 473 § 1 k.c. oraz punktami (...) i (...) przedwstępnych umów sprzedaży udziałów (...) spółka z o.o. - poprzez niewłaściwe zastosowanie, na skutek przyjęcia, że niewykonanie przez Powodów zobowiązań do zawarcia umów przyrzeczonych w ustalonej dacie (tj. w dniu 30 czerwca 2014 r.) nie wynika z winy Powodów, lecz Banku, chociaż z przywołanych zapisów umownych jednoznacznie wynika, że Powodowie przyjęli na siebie odpowiedzialność za niewykonanie zobowiąza­nia z powodu nieprzedstawienia w dniu 30 czerwca 2014 r. dokumentów i/lub oświadczeń wskazanych w punkcie(...). umów przedwstępnych;

4. art. 65 § 1 i § 2 k.c. - poprzez niewłaściwe zastosowanie przy wykładni oświadczenia woli Pozwanego zawartego w pismach z dnia 29 września 2014 r., na skutek przyjęcia, że nie można im przypisać waloru odstąpienia od umów przedwstępnych z dnia 31 października 2013 r.,

5. art. 394 § 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c. oraz punktami(...)przedwstępnych umów sprzedaży udziałów „(...)” spółka z o.o. - poprzez niewłaściwe zastosowanie, na skutek przyjęcia, że strony na dzień wytoczenia powództwa nadal były związane ww. umowami, chociaż Pozwany skutecznie od nich odstąpił, a Powodowie nie wykazali, że do niewykonania zobowiązań do zawarcia umów przyrzeczonych w dniu 30 czerwca 2014 r. doszło na skutek okoliczności, za które nie ponoszą odpowiedzialności,

6. art. 390 § 2 k.c. w zw. z art. 390 § 1 k.c. - poprzez niewłaściwe zastosowanie, na skutek przyjęcia, że powodom przysługuje roszczenie o zawarcie umów przyrzeczonych, chociaż nie mogli dochodzić ich zawarcia, jako że sami uchylili się w dniu 30 czerwca 2015 r. od wykonania zobowiązań wynikających z przedwstępnych umów sprzedaży,

7. art. 390 § 2 k.c. w zw. z art. 390 § 1 k.c. - poprzez niewłaściwe zastosowanie, na skutek przyjęcia, że powodom przysługuje roszczenie o zawarcie umów przyrzeczonych, chociaż Pozwany nie uchylał się od ich zawarcia w rozumieniu ww. przepisów;

Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wniósł o:

1)  o zmianę zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 14 września 2017 r. sygn. akt IX GC 654/15 poprzez:

-

oddalenie powództwa w całości,

-

zasądzenie od każdego z powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu za pierwszą instancję według norm przepisanych,

2)  o zasądzenie od każdego z powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego,

3)  o uchylenie ww. wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Krakowie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach procesu za obie instancje.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny dodatkowo ustalił, że:

Powodowie J. K. i J. B. (1) wraz ze swym pełnomocnikiem udali się do oddziału (...)Bank S.A. w K., do którego skierowani zostali przez pracownika Oddziału, w którym załatwiali wszelkie formalności związane z wypełnieniem obowiązku nałożonego na nich w umowach przedwstępnych. Towarzyszył im także syn powoda A. K. – ówczesny Prezes Zarządu (...) spółki z o.o. w W.. Na miejscu dowiedzieli się, że i w tym oddziale nie ma możliwości dokonania planowanej czynności. W K. mieli ustalony termin u notariusza, a ponadto liczyli, że skoro wszyscy wspólnicy spotkają się to będzie możliwość podjęcia na miejscu wymaganych uchwał. O tym, że pozwany przyjechał do K. po południu dowiedzieli się od swego pełnomocnika. Osobiście z pozwanym nie spotkali się. (dowód zeznania powodów na rozprawie w dniu 24 września 2018 r. k.778, czas 00:01:44 – 00:25:12, oraz 00:25:12 – 00:34:05).

Pozwany W. W. (1) w dniu 30 czerwca 2014 r. ze swoim ówczesnym pełnomocnikiem pozostawał w kontakcie telefonicznym i wiedział, że powodowie zarezerwowali termin u notariusza. Pełnomocnik zasugerował mu też by niczego nie podpisywał przed przesłaniem drogą elektroniczna tekstu jemu do sprawdzenia. Do K. przyjechał w godzinach popołudniowych i przypadkowo na stacji benzynowej, znajdującej się opodal oddziału (...) Bank S.A., spotkał pełnomocnika powodów i od niego uzyskał informację, że do podpisania dokumentów zwalniających z zabezpieczenia w tym dniu nie dojdzie. Mimo to, zgodnie z sugestią swego pełnomocnika wszedł do Banku po to by się przejść i pokazać swoją obecność jednak z żadnym pracownikiem tej instytucji nie rozmawiał. Było to około godziny 15. Pozwany zeznał także, że zapytanie o to kiedy zostało wydane pozwolenie na użytkowanie złożył do Starostwa po 30 czerwca 2014 r. Jego zdaniem pismem z września 2014 r. odstąpił od umów przedwstępnych (dowód zeznania pozwanego na rozprawie w dniu 24 września 2018 r. k.778, czas 00:34:05 – 01:06:57).

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja pozwanego W. W. (1) jest nieuzasadniona.

Z uwagi na charakter zarzutów podniesionych w apelacji, jak również potrzebę wskazania podstawy rozstrzygnięcia (art.381 k.p.c. i art.382 k.p.c.), stwierdzić należy, że ustalony przez Sąd Okręgowy stan faktyczny Sąd Apelacyjny przyjął za własny. W związku z tym nie zachodzi konieczność jego szczegółowego powtarzania (por. wyroki Sądu Najwyższego z 27 marca 2012 r., III UK 75/11, z 14maja 2010 r., II CSK 545/09, z 27 kwietnia 2010 r., II PK 312/09, z 20 stycznia 2010 r., II PK 178/09, z 08 października 1998 r., II CKN 923/97, OSNC 1999 r. Nr 3, poz. 60).

Wyjaśnić przy tym należy, że przepis art. 233 § 1 k.p.c. stanowiący wyraz zasady swobodnej oceny dowodów, określa granice tej swobody i wskazuje w jaki sposób Sąd powinien ją realizować. Wynika z niego między innymi, że Sąd ma obowiązek wyprowadzenia z zebranego w sprawie materiału dowodowego wniosków prawidłowych logicznie, że może oprzeć swoje przekonanie jedynie na dowodach prawidłowo przeprowadzonych i na podstawie wszechstronnego rozważenia całego zebranego materiału dowodowego, oraz że musi dokonać selekcji zebranego materiału, ocenić moc dowodową poszczególnych dowodów i dać prawidłowy wyraz wynikom tego wyboru i oceny.

Wyraźnie trzeba więc stwierdzić, że granice oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) wyznaczają trzy czynniki: logiczny, ustawowy oraz ideologiczny, przez który rozumie się poziom świadomości prawnej sędziego, czyli znajomość przepisów, doktryny i orzecznictwa, a także informacje dotyczące różnych faktów życia społecznego, kultura prawna oraz system pozaprawnych reguł i ocen społecznych, do których odsyłają przepisy obowiązującego prawa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2002 r., II UKN 555/01, LEX nr 572008).

Z kolei w wyroku z dnia z dnia 27 września 2002 r., II CKN 817/00 (LEX nr 56906) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że ocena wiarygodności mocy dowodów przeprowadzonych w danej sprawie wyraża istotę sądzenia w części obejmującej ustalenie faktów, ponieważ obejmuje rozstrzygnięcie o przeciwstawnych twierdzeniach stron na podstawie własnego przekonania sędziego powziętego w wyniku bezpośredniego zetknięcia się ze świadkami, dokumentami i innymi środkami dowodowymi. Powinna odpowiadać regułom logicznego rozumowania wyrażającym formalne schematy powiązań pomiędzy podstawami wnioskowania i wnioskami oraz uwzględniać zasady doświadczenia życiowego wyznaczające granice dopuszczalnych wniosków i stopień prawdopodobieństwa ich występowania w danej sytuacji. Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo – skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (por. też orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 5 sierpnia 1999 r., II UKN 76/99, publ. OSNAPiUS 2000, Nr 19, poz. 732; z dnia 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/2000, publ. OSNC 2000, Nr 10, poz. 189; z dnia 10 stycznia 2002 r., II CKN 572/99, publ. Lex nr 53136).

Reasumując stwierdzić należy, że skuteczne przedstawienie zarzutu naruszenia przez sąd art. 233 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania, lub doświadczenia życiowego, to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu ( tak: orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 5 sierpnia 1999 r., II UKN 76/99, publ. OSNAPiUS 2000, Nr 19, poz. 732; z dnia 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/2000, publ. OSNC 2000, Nr 10, poz. 189; z dnia 10 stycznia 2002 r., II CKN 572/99, publ. Lex nr 53136; z dnia 27 września 2002 r., II CKN 817/00, publ. Lex nr 56096).

Zarzutów o takim charakterze nie podniesiono w apelacji. Pozwany zarzucając naruszenie art. 233 k.p.c. w zw. z art. 227, art. 232 k.p.c. kwestionuje nie konkretne dowody i ich ocenę, która doprowadziła do ustalenia faktów tylko ocenę prawną tych faktów, która doprowadziła Sąd Okręgowy do przyjęcia, że to z przyczyn leżących po stronie (...) Bank S.A. w dniu 30 czerwca 2014 r. nie doszło do podpisania umów przyrzeczonych zaś powodowie starali się uzyskać wymaganą umowami przedwstępnymi dokumentację dla pozwanego. Zdaniem skarżącego powodowie nie dysponowali wszystkimi dokumentami koniecznymi do zawarcia umów przyrzeczonych określonych w punktach (...) i (...)umów przedwstępnych z dnia 31 października 2013 r. jak również nie istniało jakiekolwiek ważne i skuteczne zobowiązanie (...) Bank S.A. w W. do wystawienia dokumentów obejmujących zgodę Banku na zwolnienie nieruchomości pozwanego i jego żony z hipoteki ustanowionej na zabezpieczenie kredytu udzielonego Spółce umową z dnia 17 maja 2013 r. oraz by spełnione zostały przez powodów warunki konieczne do udzielenia takiej zgody. Formułując te zarzuty pozwany W. W. (1) skupia się na zapisach projektu aneksu nr (...) sporządzonego przez (...) Bank S.A. w W. z dnia 5 lutego 2015 r. dołączonego także do apelacji. Oznacza to, że sytuację, z lutego 2015 r. przenosi na dzień 30 czerwca 2014 r. co w żaden sposób nie jest uprawnione.

Prawidłowe jest też ustalenie Sądu Okręgowego, że odpowiednie pozwolenia i konieczne ukończenie budowy nastąpiło przed 30 czerwca 2014 r. bowiem decyzja o pozwoleniu na użytkowanie budynku usługowo – mieszkalnego wydana została w dniu 16 czerwca 2014 r. Sąd Okręgowy nie czynił ustaleń co do daty prawomocności tej decyzji, a i dla pozwanego było to obojętne bowiem, jak sam zeznał, dopiero po 30 czerwca 2014 r. zwrócił się z zapytaniem do Starostwa kiedy zostało wydane pozwolenie na użytkowanie.

Wyraźnie podkreślić też należy, że całość zarzutów dotyczących naruszenia art. 233 k.p.c. w zw. z art. 227, art. 232 k.p.c., jeżeli weźmiemy pod uwagę to, że upływ terminu do zawarcia umowy przyrzeczonej nie powoduje, że strony są zwolnione z obowiązków obligacyjnych (o czym będzie mowa w dalszej części uzasadnienia) nie tylko jest polemiką z prawidłowo dokonaną oceną materiału dowodowego, ale też nie ma znaczenia dla oceny zasadności żądań powodów objętych niniejszym postępowaniem.

Chybiony jest zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.

Uzasadnienie wyroku, które wyjaśnia przyczyny, dla jakich orzeczenie zostało wydane, jest sporządzane już po wyroku, a zatem wynik sprawy z reguły nie zależy od tego, jak napisane zostało uzasadnienie i czy zawiera ono wszystkie elementy. W konsekwencji zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może być usprawiedliwiony tylko w tych wyjątkowych okolicznościach, w których treść uzasadnienia orzeczenia Sądu I instancji uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny tego wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia lub w przypadku zastosowania prawa materialnego do niedostatecznie jasno ustalonego stanu faktycznego (por. między innymi wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2001 r., II UKN 446/00, OSNAPiUS 2003, nr 7, poz. 182; z dnia 5 września 2001 r., I PKN 615/00, OSNAPiUS nr 15, poz. 352; z dnia 24 lutego 2006 r., II CSK 136/05, niepubl.; z dnia 16 października 2009 r., I UK 129/09, Lex 558286).

Uzasadnienie zaskarżonego wyroku zawiera wszystkie elementy wymagane przez przepis art. 328 § 2 k.p.c. i daje pełną możliwość prześledzenia zarówno oceny dowodów jak i przyjętej podstawy prawnej.

W sprawie nie doszło do naruszenia prawa materialnego zarzucanego w apelacji.

By odnieść się do poszczególnych zarzutów w pierwszej kolejności należy omówić pisma pełnomocnika pozwanego z daty 29 września 2014 r. skierowane do J. K. (k. 186) i J. B. (1) (k. 412).

Pisma te podpisane zostały przez pełnomocnika pozwanego W. W. (1) adwokata M. D. w oparciu o pełnomocnictwo z tej samej daty. Pełnomocnictwem tym pozwany upoważnił swego pełnomocnika do reprezentowania go przed J. K. i/lub J. B. (1) w sprawie o rozliczenie umowy przedwstępnej sprzedaży udziałów w (...) spółce z o.o. w W. w sprawie: negocjacji w przedmiocie zbycia udziałów w (...) spółce z o.o. w W. (k.414).

W treści w.w. pism pełnomocnik – oświadczył w punkcie 1. że w związku z niedojściem do realizacji umowy przedwstępnej sprzedaży udziałów w (...) spółce z o.o. w W. jego mandant chce dokonać zwrotu kwoty zaliczki z tej umowy wpłaconej przez Panią, Pana i w związku z powyższym prosi o wskazanie numeru rachunku bankowego, na który może dokonać zwrotu zaliczek. Dalej stwierdzono, że uwzględniając okoliczność, iż ostatecznie nie doszło do zawarcia umów przenoszących własność udziałów będących przedmiotem umów przedwstępnych z dnia 31 października 2013 r. W. W. (1) nadal jest wspólnikiem spółki (pkt (...)). W kolejnych punktach podano, że W. W. (1) oczekuje deklaracji ze strony adresatów pism, czy są zainteresowani nabyciem jego udziałów, a jeżeli tak to czy i kiedy zamierzają przystąpić do negocjacji w przedmiocie ustalenia warunków takiej ewentualnej sprzedaży. Równocześnie pełnomocnik powoda oświadczył, że ten oczekuje by wspólnicy spółki należycie wypełniali prawa i obowiązki wynikające z zapisów umowy (pismo kierowane do J. K. k. 186, pismo kierowane do powódki J. B. (1) k. 412).

Niewątpliwie pełnomocnictwo udzielone przez pozwanego adwokatowi M. D. nie jest pełnomocnictwem ogólnym w rozumieniu art. 98 k.c. tylko pełnomocnictwem szczególnym to znaczy udzielonym do określonej czynności. W treści pełnomocnictwa nie znalazło się upoważnienie do składania w imieniu pozwanego oświadczeń o odstąpieniu od umowy przedwstępnej z dnia 31 października 2013 r. ale do jej rozliczenia i negocjacji w przedmiocie zbycia udziałów. Zgodnie z zakresem pełnomocnictwa także w pismach z dnia 29 września 2014 r. nie znalazło się oświadczenie o odstąpieniu pozwanego od umów przedwstępnych zawartych z powodami w dniu 31 października 2013 r.

Wykładnia art. 65 § 1 k.c., przeważająca w doktrynie oraz orzecznictwie (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 1995 r., III CZP 66/95, OSNC 1995 Nr 12, poz. 168; wyroki z dnia 10 grudnia 2003 r., V CK 46/03, niepubl.; z dnia 3 stycznia 2008 r., V CSK 474/07, OSNC-ZD 2008 Nr 4, poz. 109; z dnia 17 grudnia 2008 r., I CSK 250/08, niepubl.) oparta została na kombinowanej metodzie wykładni oświadczeń woli składanych innej osobie. Pierwszeństwo ma znaczenie tego oświadczenia, jakie rzeczywiście nadały mu obie strony w chwili jego złożenia. Jeżeli strony różnie określały znaczenie oświadczenia, to za prawnie wiążące uznaje się znaczenie ustalone według obiektywnego wzorca, czyli takie, jakie w świetle reguł wynikających z art. 65 § 2 k.c. powinien mu przypisać odbiorca oświadczenia. Przeważa ochrona zaufania odbiorcy nad rozumieniem składającego oświadczenie, który powinien zredagować je w sposób zgodny z wolą zrozumienia go przez odbiorcę. Interpretacja oświadczeń woli ujętych w formie pisemnej dokonywana jest przede wszystkim na podstawie tekstu dokumentu. Zasadnicze znaczenie mają językowe reguły znaczeniowe, a wykładnia poszczególnych wyrażeń powinna uwzględniać kontekst i związki znaczeniowe, występujące między zawartymi w tekście postanowieniami. Wątpliwości interpretacyjne, nie dające się usunąć za pomocą ogólnych reguł, powinny być rozstrzygane na niekorzyść strony, która zredagowała tekst wywołujący wątpliwości. Decydujące jest obiektywne rozumienie oświadczenia woli w chwili, w której zostało złożone adresatowi.

Przez "odstąpienie" w świetle przepisów, które o owej instytucji stanowią, a więc również i art. 394 § 1 k.c. rozumieć trzeba jednostronne oświadczenie woli strony umowy zobowiązaniowej, mocą którego dochodzi do unicestwienia, wygaśnięcia stosunku obligacyjnego. Skutek odstąpienia od umowy przez jedną ze stron następuje z chwilą, w której oświadczenie woli doszło do drugiej strony w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią (art. 61 § 1 zd. pierwsze k.c.).

Powodowie nie traktowali pism z 29 września 2014 r. jako odstąpienia od umowy bowiem podejmowali dalej czynności zmierzające do zawarcia umów przyrzeczonych. W grudniu 2014 r. z udziałem pozwanego podjęli uchwałę o wyrażeniu zgody na ustanowieniu zabezpieczenia spłaty kredytu na nieruchomości spółki, co było związane z wykonywaniem postanowień umów przedwstępnych. Ich działania doprowadziły do tego, że na dzień 24 lutego 2015 r. o godz. 14.00 w placówce G. (...) Banku w K. został wyznaczony termin spotkania stron umowy przedwstępnej z 31 października 2013 r. Rep. (...) nr (...)i Rep. (...) nr (...)celem zawarcia umów przyrzeczonych sprzedaży udziałów w (...) spółce z o.o. w W. oraz podpisania dokumentów bankowych określonych w punktach(...) tych umów przedwstępnych. Pozwany na to spotkanie nie stawił się co zostało potwierdzone w akcie notarialnych Rep. (...) nr (...) z tej taty sporządzonym przez Notariusza w placówce (...)Bank w K. (k. 171 – 174).

Już w dniu 6 marca 2015 r. (...) Bank S.A. rozliczył kredyt (k. 192), wyraził zgodę na wykreślenie hipoteki z nieruchomości pozwanego i jego żony (k. 178) i w tym samym dniu Bank odwołał poręczenia ( k.180).

Powód odpowiadając na pismo pozwanego z 16 marca 2015 r. oświadczył, że umowa przedwstępna z 31 października 2013 r. nadal łączy strony (k.188). W odpowiedzi pozwany pismem z dnia 13 kwietnia 2015 r. poinformował, że pismo jego pełnomocnika z dnia 29 września 2014 r. należy rozumieć jako jego definitywna rezygnację i odstąpienie od umowy przedwstępnej (k. 190).

Powyższa sekwencja zdarzeń i powołane poglądy judykatury prowadzą do wniosku, że pismami z dnia 29 września 2014 r. pozwany nie odstąpił od przedmiotowych umów przedwstępnych. Treść tych pism nie została sformułowana w sposób, który prowadziłby do zrozumienia ich przez odbiorcę jako odstąpienie od umowy. Powtórzyć ponadto należy, że wątpliwości interpretacyjne, nie dające się usunąć za pomocą ogólnych reguł, powinny być rozstrzygane na niekorzyść strony, która zredagowała tekst wywołujący wątpliwości.

Do tego dodać należy, że z ustalonego stanu faktycznego wynika, iż nie ziściła się sytuacja przewidziana w umowach przedwstępnych w punkcie (...) o czym szeroko wypowiedział się Sąd Okręgowy. Rozważania te aprobuje Sąd Apelacyjny w związku z czym nie zachodzi potrzeba ich powtarzania.

W stanie faktycznym sprawy stosunek umowny skonstruowany był w ten sposób, że inicjatywa zawarcia umowy przyrzeczonej pozostawiona została powodom, którzy do tego mieli spełnić określone wymogi zaś wszystkie uprawnienia przyznane zostały pozwanemu. Umowa ta miała charakter terminowy, ale termin zawarcia umowy przyrzeczonej nie był terminem końcowym, a jedynie terminem spełnienia świadczenia, którego upływ nie powodował wygaśnięcia zobowiązania do zawarcia umowy przyrzeczonej. Wbrew temu co zdaje się przyjmować skarżący upływ tego terminu nie skutkuje wygaśnięciem zobowiązania, a wymagalnością roszczenia o zawarcie umowy, której konsekwencją jest rozpoczęcie biegu jednorocznego terminu przedawnienia. Stanowisko to jest już ugruntowane w orzecznictwie (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 2003 r., IV CKN 113/01, z dnia 16 grudnia 2005 r., III CK 344/05, z dnia 16 listopada 2012 r., III CSK 73/12, z dnia 13 stycznia 2011 r., III CSK 116/10, z dnia 24 kwietnia 2014 r., III CSK 315/13). Upływ terminu do zawarcia umowy przyrzeczonej nie powoduje, że strony są zwolnione z obowiązków obligacyjnych. Sytuację prawną po upływie terminu do zawarcia umowy przyrzeczonej strony uprawnionej reguluje przepis art. 390 k.c. Także po upływie tego terminu strony powinny podejmować czynności umożliwiające zawarcie umowy przyrzeczonej z konsekwencjami z art. 394 § 1 k.c. Dopóki bowiem nie nastąpi rozwiązanie umowy przedwstępnej, jej wygaśnięcie, istnieje obowiązek zawarcia umowy przyrzeczonej (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2012 r., III CSK 73/12, z dnia 24 kwietnia 2014, III CSK 319/13). Dodatkowe zastrzeżenie umowne jakim jest zadatek ma na celu stymulowanie stron do wykonania zawartej umowy. W kształcie kodeksowym jest on konstrukcją symetryczną. Zakłada bowiem taki sam zakres odpowiedzialności każdego z kontrahentów w razie gdy do niewykonania zobowiązania doszło z przyczyn, za które ponosi on odpowiedzialność.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że uchylenie się od zawarcia umowy przyrzeczonej oznacza zawinione przez stronę niewykonanie umowy, bezpodstawną odmowę jej zawarcia. Tej zaś stronie, która była gotowa do zawarcia umowy przyrzeczonej i wyraziła wolę jej zawarcia nie można przypisać uchylania się od zawarcia umowy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 2003 r., V CKN 74/01, z dnia 24 kwietnia 2014 r., III CSK 319/13 z przywołanym w nim orzecznictwem). Uchyleniem się od zawarcia umowy, jej niewykonaniem jest również bezpodstawne wycofanie się kontrahenta z transakcji przyrzeczonej, z przyczyn leżących po jego stronie (wyrok Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2006 r., I CSK 175/95), za które odpowiada. Niewykonanie umowy przedwstępnej, uchylanie się od zawarcia umowy przyrzeczonej w grę wchodzi, gdy zobowiązany nie wykonuje zobowiązania w tym przedmiocie, bez względu na to czy został on wezwany do zawarcia umowy, ponieważ w umowie zawarty jest termin, w którym ma być zawarta umowa przyrzeczona, z upływem którego roszczenie wynikające z umowy przedwstępnej staje się wymagalne. Strona umowy z jego upływem może dochodzić wykonania umowy dobrowolnie czy też w razie bezskutecznego wezwania w drodze przymusu sądowego jeżeli mamy do czynienia z umową przedwstępną o tzw. silniejszym skutku. Niewykonanie umowy przedwstępnej wchodzi w grę zarówno, gdy do jej realizacji nie dochodzi w uzgodnionym w niej terminie, jak i dodatkowo wyznaczonym, uzgodnionym dla zrealizowania zobowiązania, dopóki nie nastąpi rozwiązanie umowy, odstąpienie od niej bądź przedawnienie. Do tego momentu strona uprawniona może bowiem domagać się wykonania wynikającego zeń zobowiązania.

W sytuacji zatem, gdy przedmiotowa umowa przedwstępna nie wygasła z dniem 30 czerwca 2014 r., brak jest podstaw do wiązania niewykonania umowy, jego przyczyn i skutków li tylko z sytuacją, okolicznościami zaistniałymi do tej daty, jak to przyjmuje skarżący. Takie stanowisko znajduje też odzwierciedlenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego m.in. w wyrokach z dnia 16 listopada 2012 r., III CSK 73/12 i z dnia 24 listopada 2014 r., III CSK 319/13.

To niewątpliwie pozwany uchylił się od podpisania umów przyrzeczonych w dniu 24 lutego 2015 r. gdy wszystkie wymogi określone w aneksie nr (...) z 23 lutego 2015 r. do umowy kredytu złotowego na inwestycje nr (...) z dnia 17 maja 2013 r. sporządzonym pomiędzy (...)Bank S.A. a (...) spółką z o.o. w W. zostały spełnione i miało w tym dniu w siedzibie Banku dojść także do podpisania dokumentów zmieniających zabezpieczenie tego kredytu.

Wydaje się, na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w tym samych twierdzeń stron co do zaproponowanej przez pozwanego nowej ceny wykupu akcji za łączna kwotę 900 000 zł, że jedynym powodem uchylenia się przez pozwanego W. W. (1) od zawarcia umów przyrzeczonych była chęć uzyskania wielokrotnie wyższej ceny a niżeli ustalona w umowach przedwstępnych.

Całość powyższych rozważań prowadzi do wniosku, że nie doszło do naruszenia art. 394 § 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c., art. 472 k.c., art. 355 § 1 k.c., art. 394 § 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c. oraz 474 k.c., art. 394 § 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c. oraz art. 473 § 1 k.c., art. 390 § 2 k.c. w zw. z art. 390 § 1 k.c..

Mając powyższe na uwadze orzeczono na podstawie art. 385 k.p.c. a o kosztach zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu wyrażoną w art. 98 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.

SSA Anna Kowacz – Braun SSA Jan Kremer SSO (del.) Izabella Dyka