Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 marca 2019 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Mirosław Major

Protokolant protokolant sądowy Szymon Solecki

po rozpoznaniu w dniu 14 marca 2019 r. w Poznaniu

odwołania A. B.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 25 września 2018 r., znak: (...)

oraz z dnia 25 października 2018 r., znak: (...)

w sprawie A. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o prawo do emerytury

1)  umarza postępowanie w zakresie odwołania od decyzji z dnia 25 września 2018 r., znak: (...);

2)  zmienia decyzję z dnia 25 października 2018 r., znak: (...) i przyznaje A. B. prawo do emerytury od dnia 1 lipca 2018 r. z tytułu pracy w warunkach szczególnych;

3)  zasądza od pozwanego na rzecz odwołującego się kwotę 180 (sto osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego.

UZASADNIENIE

Decyzją z 25 września 2018 r., znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O., na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1270 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. nr 8, poz. 43, ze zm.), po rozpatrzeniu wniosku z 13 lipca 2018 r., odmówił A. B. prawa do emerytury. W uzasadnieniu wskazał, że odmówił wnioskodawcy przyznania emerytury, ponieważ na dzień 1 stycznia 1999 r. nie został przez niego udowodniony wymagany co najmniej 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Organ rentowy wskazał, że nie zaliczył do ww. okresu zatrudnienia wnioskodawcy w Spółdzielni Kółek Rolniczych w K. od 24 maja 1977 r. do 26 października 1979 r. oraz od 22 maja 1981 r. do 28 lutego 1987 r., albowiem z wyjaśnień uzyskanych od płatnika składek wynika, że nie posiada on żadnych dokumentów pozwalających ustalić czy prace kierowcy ciągnika były wykonywane w transporcie drogowym czy w ramach prac polowych. Organ uznał za udowodnione jedynie 6 lat, 3 miesiące i 23 dni stażu pracy w szczególnych warunkach (tj. zatrudnienie od 23 czerwca 1975 r. do 28 grudnia 1975 r., od 2 stycznia 1976 r. do 21 czerwca 1976 r., od 1 marca 1987 r. do 31 października 1987 r., od 15 lipca 1989 r. do 19 października 1993 r., od 16 stycznia 1994r. do 17 października 1994 r.) oraz ponad 25 lat ogólnego stażu pracy.

Od powyższej decyzji, w przepisanym prawem trybie i terminie, odwołanie złożył A. B., wskazując, że się z nią nie zgadza. Odwołujący wskazał, że w okresie zatrudnienia w Spółdzielni Kółek Rolniczych w K. od 24 maja 1977 r. do 26 października 1979 r. oraz od 22 maja 1981 r. do 28 lutego 1987 r., wykonywał jako kierowca ciągnika wyłącznie prace w transporcie drogowym (w ruchu publicznym). Dodatkowo ubezpieczony dołączył do odwołania świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach za okres od 1 stycznia 1995 r. do 20 lutego 2001 r. z tytułu zatrudnienia w Wytwórni (...) spółka jawna w Z..

Wobec przedłożenia ww. dokumentu, decyzją z 25 października 2018 r., znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O., na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1270 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. nr 8, poz. 43, ze zm.), po rozpatrzeniu wniosku z 13 lipca 2018 r., ponownie odmówił A. B. prawa do emerytury. Organ wskazał, że zaliczył do stażu pracy w warunkach szczególnych zatrudnienie odwołującego od 1 stycznia 1995 r. do 31 grudnia 1998 r. (na podstawie świadectwa pracy dołączonego do odwołania), w związku z czym łączny okres pracy ubezpieczonego w szczególnych warunkach wyniósł 10 lat, 3 miesiące i 12 dni. Jednakże ZUS nadal nie uwzględnił do ww. okresu, zatrudnienia odwołującego w Spółdzielni Kółek Rolniczych w K. od 24 maja 1977 r. do 26 października 1979 r. oraz od 22 maja 1981 r. do 28 lutego 1987 r., albowiem z wyjaśnień uzyskanych od płatnika składek wynika, że nie posiada on żadnych dokumentów pozwalających ustalić czy prace odwołującego jako kierowcy ciągnika były wykonywane w transporcie drogowym czy w ramach prac polowych. Zakład wskazał, że uchyla swoją wcześniejszą decyzję odmowną z 25 września 2018 r.

A. B. odwołał się również od decyzji z 25 października 2018 r. (k. 27, 42), wskazując, że w (...) pracował jako kierowca ciągnika w transporcie drogowym.

Pozwany organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o umorzenie postępowania odnośnie decyzji z 25 września 2018 r. oraz o oddalenie odwołania od decyzji z 25 października 2018r., podtrzymując dotychczasowe stanowisko.

Na rozprawie w dniu 31 stycznia 2019 r. do sprawy przystąpił fachowy pełnomocnik odwołującego, podtrzymując odwołanie oraz wnosząc o zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (k. 44v). Na tej samej rozprawie pełnomocnik organu rentowego podtrzymał dotychczasowe stanowisko oraz wniósł o zasądzenie kosztów zastępstwa prawnego (k. 42).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

A. B. urodził się (...), przez większą część swojej pracy zawodowej wykonywał zawód kierowcy. Odwołujący posiada uprawnienia do kierowania samochodami ciężarowymi powyżej 3,5 tony oraz ciągnikami rolniczymi (kat. C oraz T).

W okresie od 24 maja 1977 r. do 28 lutego 1987 r. odwołujący był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Spółdzielni Kółek Rolniczych w K. Filia w Z. jako traktorzysta (kierowca ciągnika). Do głównych zadań (...) należała obsługa rolnictwa oraz transport (za pomocą ciągników), zwłaszcza na usługach (...). W spółdzielni pracowało ok. 22 traktorzystów, dysponowano 30 ciągnikami oraz kilkoma kombajnami.

Odwołujący pracował jako kierowca ciągnika URSUS (...), a następnie URSUS 360 z naczepą, wyłącznie w transporcie. Nigdy zaś nie wykonywał prac polowych, bowiem te były wykonywane przez starszych pracowników, będących „małorolnymi gospodarzami”, odwołujący zaś pochodził z miasta i nigdy nie miał styczności z pracami rolnymi. Nadto powód będąc najmłodszym traktorzystą nie był dopuszczany do lepiej płatnych prac polowych przez starszych pracowników. Do zadań odwołującego w ramach zatrudnienia w (...) należało przewożenie żwiru, asfaltu, masy bitumicznej, kamieni, piasku oraz innych materiałów budowalnych, w ramach usług dla (...). Nadto, odwołujący woził pasze w rejonie K., P., W., K. (z mieszalni pasz do punktów odbioru). W okresie tzw. kampanii buraczanej (od listopada do stycznia) odwołujący woził buraki z punktu w K. do cukrowni w M.. Zaś w drodze powrotnej (z cukrowni) przewoził tzw. wysłodki buraczane, tj. produkt uboczny powstający podczas produkcji cukru spożywczego z buraków cukrowych. W okresie zimowym odśnieżał drogi (za pomocą pługu i piaskarki przyczepionych do ciągnika), natomiast gdy nie było śniegu – woził żwir i inne materiały, zależnie od potrzeby. W sytuacji, gdy doszło do awarii ciągnika, odwołujący przesiadał się na inny ciągnik, zaś naprawą zepsutego pojazdu zajmowali się mechanicy.

Odwołujący w czasie zatrudnienia w (...) odbył kilka kursów, np. obsługi kombajnu, jednak nigdy nie był operatorem maszyn rolniczych. Konieczność odbycia ww. kursów była spowodowana chęcią uzyskania podwyżki (k. 45v). Odwołujący nigdy nie jeździł ciągnikiem lub inną maszyną rolniczą przy pracach polowych.

W okresie zatrudnienia w (...) odwołujący odbywał służbę wojskową – od 27 października 1979 r. do 21 maja 1981 r. Następnie jeszcze w maju 1981 r. powrócił do doczasowej pracy – na tym samym stanowisku u tego samego pracodawcy (por. lista płac za rok 1981 r., 6 dni pracy w maju 1981 r. – k. 25 oraz zeznania odwołującego – k. 45).

Z tytułu zatrudnienia w Spółdzielni Kółek Rolniczych odwołującemu zostało wydane „zwykłe” świadectwo pracy z 28 lutego 1987 r. Nadto, odwołujący otrzymał od pracodawcy świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach, w którym wskazano, że A. B. w okresie od 24 maja 1977 r. do 28 lutego 1987r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę kierowcy ciągnika na stanowisku traktorzysty, o którym mowa w wykazie A, dziale VIII, poz. 3, pkt 1 załącznika do uchwały nr 24 Zarządu Krajowego Związku (...), K. i Organizacji Rolniczych z 14 czerwca 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu rolnictwa.

Wraz z odwołującym w (...) w K. Filia w Z. w pracowali świadkowie:

- B. K., będący od 1978 r. mechanikiem,

- J. P., zatrudniony jako kierowca ciągnika od 1974 r. do lat 90-tych,

- Z. P., zatrudniony w latach 1976 – 1981 jako kierowca ciągnika.

Dowód: kwestionariusz okresów składkowych i nieskładkowych, świadectwa pracy odwołującego, formularze RP- 7 – w aktach ZUS; świadectwo pracy z 28 lutego 1987 r. – akta osobowe odwołującego na k. 25; świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach - akta osobowe odwołującego na k. 25; odpis prawa jazdy - warunkach - akta osobowe odwołującego na k. 25; kserokopia książeczki wojskowej – w aktach (...); zeznania świadka B. K. – k. 42v-43; zeznania świadka J. P. – k. 43-43v; zeznania świadka Z. P. – k. 43v-44; zeznania odwołującego – k. 45-46

W dniu 13 lipca 2018 r. odwołujący złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wniosek o emeryturę. W postępowaniu przed ZUS odwołujący wykazał okresy składkowe i nieskładkowe w wymiarze łącznym ponad 25 lat. W dniu 25 września 2018 r. ZUS wydał pierwszą z zaskarżonych decyzji odmownych.

Organ rentowy ostatecznie (por. decyzja z dnia 25 października 2018 r.) uwzględnił jako okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach zatrudnienie A. B. w łącznym wymiarze 10 lat, 3 miesięcy i 12 dni (tj. zatrudnienie od 23 czerwca 1975 r. do 28 grudnia 1975 r., od 2 stycznia 1976 r. do 21 czerwca 1976 r., od 1 marca 1987 r. do 31 października 1987 r., od 15 lipca 1989r. do 19 października 1993 r., od 16 stycznia 1994r. do 17 października 1994 r., od 1 stycznia 1995 r. do 31 grudnia 1998 r. – ograniczenie ustawowe).

W dniu 25 października 2018 r. organ rentowy wydał drugą z zaskarżonych w niniejszym postępowaniu decyzji, uchylając jednocześnie decyzję z 25 września 2018 r.

Dowód: wniosek o emeryturę z 13 lipca 2018 r., decyzje z 25 września 2018 r. i z 25 października 2018 r. – w aktach ZUS

Ubezpieczony ukończył 60 lat w dniu (...) Odwołujący nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego.

Okoliczność bezsporna

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie:

-

dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, w szczególności dokumentów na k. 6-7, 25 (akta osobowe odwołującego),

-

dokumentów zgromadzonych w aktach ZUS dotyczących odwołującego,

-

zeznań świadków: B. K. (k. 42v-43), zeznania świadka J. P. (k. 43-43v), zeznania świadka Z. P. (k. 43v-44),

-

zeznań odwołującego (k. 45-46).

Zebrane w sprawie dokumenty oraz dokumenty znajdujące się aktach organu rentowego Sąd uznał za wiarygodne i przydatne dla ustalenia stanu faktycznego, zostały bowiem sporządzone przez uprawnione podmioty w zakresie ich kompetencji. Nie były kwestionowane przez strony, a i Sąd nie znalazł podstaw, by czynić to z urzędu. Sąd podkreśla przy tym, że świadectwo pracy nie jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 k.p.c. także wtedy, gdy wydane zostaje przez urząd administracji państwowej (wyrok SN z 20.02.1991 r., I PR 422/90, LEX nr 14682). Zgodnie natomiast z art. 245 k.p.c. dokument prywatny stanowi jedynie dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Zgodnie zaś z art. 473 § 1 k.p.c. w sprawach dotyczących postępowań odrębnych z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych nie stosuje się przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu ze świadków i z przesłuchania stron, co usprawiedliwiało przeprowadzenie dowodu z innych dokumentów oraz zeznań świadków i strony odwołującej.

Szczególne znaczenie przypisać należało dokumentom w aktach osobowych A. B. z tytułu zatrudnienia w Spółdzielni Kółek Rolniczych w K., z których wynikało, że odwołujący w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał w spornym okresie pracę kierowcy ciągnika kołowego. Zeznania świadków oraz odwołującego pozwoliły na doprecyzowanie, że odwołujący kierował wyłącznie ciągnikiem na drogach publicznych (w transporcie).

Sąd uznał za wiarygodne i przydatne do ustalenia stanu faktycznego niniejszej sprawy zeznania świadków B. K., J. P. oraz Z. P., a także zeznania odwołującego. Odwołujący w rzeczowy i logiczny sposób opisał przebieg swojej pracy zawodowej w spornym okresie (1977-1987) jako kierowcy ciągnika kołowego na drogach publicznych, wskazując, że nigdy nie pracował w polu (pochodził z miasta i nie znał się na takich pracach), a wyłącznie w transporcie drogowym (na drogach publicznych), albowiem pracami w polu zajmowali się rolnicy („małorolni gospodarze” – k. 45v). Odwołujący wyjaśnił również skąd w jego aktach osobowych zaświadczenia o ukończeniu kursów na operatora maszyn rolniczych, wskazując, iż konieczność ich odbycia wynikała z chęci uzyskania podwyżki (warunek pracodawcy podnoszenia kwalifikacji). Jego zeznania były spójne, logiczne, konsekwentne i obiektywne oraz znajdowały potwierdzenie w dokumentach, a także w zeznaniach świadków. Z zeznań odwołującego oraz z dokumentów (w tym listy płac) wynika, że bezpośrednio po zakończeniu służby wojskowej w dniu 21 maja 1981 r., odwołujący powrócił jeszcze w maju 1981 r. do pracy u tego samego pracodawcy, na takie samo stanowisko.

Świadkowie B. K., J. P. i Z. P. pracowali w okresie spornym w (...) wraz z odwołującym. Świadkowie ci jednoznacznie potwierdzili fakt zatrudnienia odwołującego jako kierowcy ciągnika kołowego w transporcie drogowym w spornym okresie. Świadkowie zgodnie wskazywali, że odwołujący nie zajmował się pracami w polu (nigdy go przy pracach polowych nie widzieli). Świadkowie wskazywali również wymiar czasu pracy odwołującego. Świadkowie, jako osoby pracujące w tym samym zakładzie pracy, mieli bezpośredni kontakt z odwołującym (J. P. i Z. P. pracowali również jako traktorzyści, zaś świadek B. K. pracując jako mechanik, naprawiał ciągniki, także te, którymi jeździł odwołujący). Zeznania ww. świadków korespondują z treścią zeznań odwołującego, a nadto nie zawierają sprzeczności wobec informacji uzyskanych przy pomocy dowodów z dokumentów.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadków i odwołującego w całości, albowiem nie ujawniła się żadna okoliczność, która mogłaby spowodować uznanie ich za niezgodne z prawdą, a organ rentowy nie naprowadził żadnych dowodów przeciwnych.

Marginalnie tylko, na wypadek, gdyby pozwany zakwestionował wartość zeznań świadków i twierdził, że dowód z dokumentów ma prymat nad zeznaniami świadków, to Sąd z ostrożności procesowej powołuje się na stanowisko Sądu Najwyższego, zawarte w uzasadnieniu wyroku z 5 października 2011 r., sygn. akt II UK 43/11, które w całości podziela. Każdy istotny fakt, w tym taki, którego ustalenie jest niezbędne do przyznania ubezpieczonemu prawa do wcześniejszej emerytury lub ustalenia jej wysokości, może być dowodzony wszelkimi dostępnymi środkami także wówczas, gdy z dokumentu wynika co innego. Oznacza to, że treść świadectwa pracy oraz świadectwa pracy w szczególnych warunkach może być podważana w każdy sposób. Dokonana przez pracodawcę w świadectwie pracy w szczególnych warunkach ocena charakteru zatrudnienia pracownika nie jest dla sądu wiążąca, a dokument ten podlega co do swojej wiarygodności i mocy dowodowej takiej samej ocenie, jak każdy inny dowód (art. 233 § 1 KPC). Podobnie jak w wypadku innych dowodów, sąd ocenia, czy dowód ten ze względu na jego indywidualne cechy i okoliczności obiektywne zasługuje na wiarę, czy nie. Wynikiem tej oceny jest przyznanie lub odmówienie dowodowi z dokumentu waloru wiarygodności, ze stosownymi konsekwencjami w zakresie jego znaczenia dla ustalenia podstawy faktycznej orzeczenia.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

W myśl art. 184 ust. 1 ustawy dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2018 r., poz. 1270) ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. (tak jak odwołujący) przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Przepis art. 184 ust. 2 ustawy stanowi, że emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Przepis art. 27 ustawy przewiduje 25-letni okres składkowy i nieskładkowy dla mężczyzn.

Szczegółowe warunki przyznania prawa do wcześniejszej emerytury określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43 ze zm.), które zachowuje moc obowiązującą również pod rządami ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jak zauważył Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 czerwca 2004 r., P 17/03 (OTK-A 2004 nr 6, poz. 57), odesłanie to powinno być odczytywane jako kierujące do rozporządzenia w zakresie, w jakim chodzi o ustalenie kwestii wskazanych w art. 32 ust. 4 ustawy, tj. wieku emerytalnego, rodzajów prac lub stanowisk oraz warunków, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 tego artykułu przysługuje prawo do emerytury (wyrok SN z 19 maja 2011r., III UK 174/10).

W myśl § 2 ust. 1 przedmiotowego rozporządzenia, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Z kolei zgodnie § 2 ust. 2 cyt. rozporządzenia, ww. okresy stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach (...) lub w świadectwie pracy.

Stosownie do § 4 rozporządzenia, pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki - osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia (zgodnie z § 3 cyt. rozporządzenia – 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn), w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

W stanowiącym załącznik do ww. rozporządzenia wykazie A, w dziale VIII „w transporcie i łączności” pod poz. 3 jako prace w szczególnych warunkach wymieniono prace kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych.

W przedmiotowej sprawie bezsporne było, że A. B. ukończył 60 lat w dniu (...), posiada wymagany okres składkowy i nieskładkowy oraz nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego.

Kwestią sporną pozostawało natomiast, czy odwołujący na dzień 1 stycznia 1999 r. posiadał co najmniej 15 lat stażu pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy uznał bowiem (w toku procesu) za udowodniony na dzień 1 stycznia 1999 r. staż pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w łącznym wymiarze 10 lat, 3 miesięcy i 12 dni (tj. zatrudnienie od 23 czerwca 1975 r. do 28 grudnia 1975 r., od 2 stycznia 1976 r. do 21 czerwca 1976 r., od 1 marca 1987 r. do 31 października 1987 r., od 15 lipca 1989r. do 19 października 1993 r., od 16 stycznia 1994r. do 17 października 1994 r., od 1 stycznia 1995 r. do 31 grudnia 1998 r. – ograniczenie ustawowe).

W tym miejscu wskazać należy, że wykonywanie pracy w szczególnych warunkach (...) może być udowodnione wszystkimi dostępnymi środkami dowodowymi (wyrok SN z 8 grudnia 1998 r., II UKN 357/98), w tym zwłaszcza dokumentami z osobowych akt pracowniczych, zeznaniami świadków, wyjaśnieniami stron (wyrok SA w Katowicach z 2 sierpnia 2012 r. III AUa 2677/11). Jednocześnie dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy - rzeczywiście wykonywanych zadań pracowniczych (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z 24 marca 2009 r., I PK 194/08; wyrok SA w Białymstoku z 26 września 2012 r., III AUa 488/12). Samo zatem nieprzedstawienie świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach nie wyklucza możliwości przyjęcia na podstawie innych dowodów, że ubezpieczony w danym okresie pracę w takich warunkach jednak wykonywał. Decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma zatem możliwość jej zakwalifikowania pod którąś z pozycji wymienionych w wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (wyrok Sądu Najwyższego z 8 czerwca 2011 r., I UK 393/10 LEX nr 950426).

Biorąc pod uwagę wyniki przeprowadzonego w sprawie postępowania dowodowego (zeznania przesłuchanego w charakterze strony odwołującego, zeznania świadków, a także zgromadzone w sprawie dokumenty w postaci akt osobowych odwołującego) stwierdzić należy, że odwołujący pracował w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach w Spółdzielni Kółek Rolniczych w K. Filia w Z. od 24 maja 1977 r. do 28 lutego 1987 r. (w tym okres służby wojskowej) jako kierowca ciągnika kołowego URSUS w transporcie drogowym (na drogach publicznych). Do obowiązków A. B. należało wówczas przewożenie żwiru, asfaltu, masy bitumicznej, kamieni, piasku oraz innych materiałów budowalnych, w ramach usług dla (...). Nadto, odwołujący woził pasze w rejonie K., P., W., K. (z mieszalni pasz do punktów odbioru). W okresie tzw. kampanii buraczanej (od listopada do stycznia) odwołujący woził buraki z punktu w K. do cukrowni w M.. Zaś w drodze powrotnej (z cukrowni) przewoził tzw. wysłodki buraczane (tj. produkt uboczny powstający podczas produkcji cukru spożywczego z buraków cukrowych). W okresie zimowym odśnieżał drogi (za pomocą pługu i piaskarki przyczepionych do ciągnika), natomiast gdy nie było śniegu – woził żwir i inne materiały, zależnie od potrzeby. W sytuacji, gdy doszło do awarii ciągnika, odwołujący przesiadał się na inny ciągnik, zaś naprawą zepsutego pojazdu zajmowali się mechanicy.

Odwołujący w czasie zatrudnienia w (...) odbył kilka kursów (np. obsługi kombajnu), jednak nigdy nie był operatorem maszyn rolniczych. Konieczność odbycia ww. kursów była spowodowana chęcią uzyskania podwyżki (k. 45v). Odwołujący nigdy nie jeździł ciągnikiem lub inną maszyną rolniczą przy pracach polowych. Swoje obowiązki wykonywał przez co najmniej 8 godzin dziennie. Wykonywał zatem prace, o których mowa w dziale VIII, poz. 3 (prace kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych) wykazu A rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Trzeba w tym miejscu wskazać, iż w orzecznictwie utrwalił się pogląd, że wyodrębnienie poszczególnych prac wymienionych w wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ma charakter stanowiskowo-branżowy. Pod pozycjami zamieszczonymi w kolejnych działach wykazu wymieniono konkretne stanowiska przypisane danym branżom, uznając je za prace w szczególnych warunkach uprawniające do niższego wieku emerytalnego. Specyfika poszczególnych gałęzi przemysłu determinuje bowiem charakter świadczonych w nich prac i warunki, w jakich są one wykonywane, ich uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia. Nie można zatem swobodnie czy wręcz dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia, wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w tym akcie prawnym (por. także wyroki SN o sygn. I UK 20/09, I UK 24/09, III UK 174/10, III UK 166/11). Wykładnia językowa regulacji zawartej w Wykazie A dział VIII poz. 3 Rozporządzenia z 1983 r., przy uwzględnieniu przyjętej przez rozporządzenie kwalifikacji branżowo-stanowiskowej oraz przy uwzględnieniu systematyki przepisów, pozwala na kwalifikowanie pracy kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych jako pracy wykonywanej w warunkach szczególnych tylko, jeśli była ona wykonywana w transporcie i łączności. Nie ma przesłanek, aby przyjmować, że wykonywanie prac na wskazanych stanowiskach niezależnie od branży, w której praca jest wykonywana, skutkuje szkodliwością pozwalającą na zaliczenie tego okresu jako uprawniającego do nabycia emerytury w obniżonym wieku. Umieszczenie wskazanych stanowisk w dziale VIII łączy szkodliwość tejże pracy nie z faktem prowadzenia tychże pojazdów, lecz z faktem prowadzenia tych pojazdów przy uwzględnieniu specyfiki „technologii” pracy w transporcie i łączności oraz obciążeń psychofizycznych związanych z uczestniczeniem takich pojazdów w ruchu publicznym. Taki kierunek wykładni zaprezentował też Sąd Najwyższy w wyroku z 3 grudnia 2013 r., I UK 172/13, odmawiając zakwalifikowania, jako wykonywanej w szczególnych warunkach, pracy kierowcy ciągników w trakcie prac polowych. Sąd ten stwierdził, że o ile można się zgodzić, iż prace transportowe wykonywane przez ubezpieczonego jako kierowcę ciągnika można zaliczyć do prac w transporcie, tj. do prac objętych działem VIII poz. 3 wykazu A, mimo, że pracował on w spółdzielni rolniczej, a nie w przedsiębiorstwie transportowym, to nie ma żadnych podstaw do potraktowania prac polowych jako prac w transporcie. Podobne stanowisko Sąd Najwyższy zajął również w wyrokach: z 31 stycznia 2017 r., II UK 672/15; z 16 lutego 2017 r., II UK 730/15; z 23 lutego 2017 r., I UK 43/16; z 23 lutego 2017 r., I UK 76/16.

Wymienienie w stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.) wykazie A, dziale VIII pod pozycją 3 prac kierowców ciągników i kombajnów nie oznacza, że należy uznać za pracę w szczególnych warunkach kierowanie tymi pojazdami przy jakichkolwiek zadaniach, a nie tylko transportowych. Prace uznane za wykonywane w warunkach szczególnych bez względu na miejsce i rodzaj zostały wymienione w dziale XIV zatytułowanym „prace różne”. Tak zostały ujęte między innymi prace przy spawaniu czy naprawie pomp wtryskowych. Inne działy wykazu obejmują wymienione w nich prace w powiązaniu z rodzajami zakładów pracy lub ich częściami. Nie można uznać, że praca kierującego ciągnikiem jest zawsze pracą „w transporcie”, nawet jeżeli kierujący niczego nie transportuje, lecz wykonuje przy pomocy ciągnika prace polowe. Dla zakwalifikowania pracy kierowcy ciągnika, jako wykonywanej w warunkach szczególnych, istotne znaczenie ma to, czy była ona wykonywana w transporcie czy w ramach rolniczych prac polowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z 5 maja 2016 r., III UK 132/15, LEX).

Odnosząc powyższe na grunt przedmiotowej sprawy należy wskazać, że przeprowadzone w niniejszym procesie postępowanie dowodowe wykazało, iż w spornym okresie zatrudnienia w (...) K. (łącznie od 24.05.1977 – 28.02.1987) odwołujący wykonywał pracę kierowcy ciągnika – traktorzysty w transporcie. Zatem już nawet bez uwzględnienie okresu służby wojskowej (27.10.1979 – 21.05.1981) odwołujący legitymuje się ponad 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach, biorąc pod uwagę, iż organ rentowy uwzględnił odwołującemu 10 lat, 3 miesięcy i 12 dni takiej pracy.

Niezależnie jednak od powyższego do stażu pracy w szczególnych warunkach należy zaliczyć odwołującemu także cały okres zasadniczej służby wojskowej, tj. od 27 października 1979 r. do 21 maja 1981 r. Odwołujący jeszcze w maju 1981 r. powrócił do doczasowej pracy – na tym samym stanowisku u tego samego pracodawcy (por. lista płac za rok 1981 r., 6 dni pracy w maju 1981 r. – k. 25 oraz zeznania odwołującego – k. 45). Innymi słowy, odwołujący zarówno przed rozpoczęciem służby, jak i bezpośrednio po jej zakończeniu, pracował w szczególnych warunkach u tego samego pracodawcy, przy czym swój powrót do pracy zgłosił w terminie 30 dni od dnia zwolnienia ze służby.

W uchwale z 16 października 2013 r., sygn. II UZP 6/13, Sąd Najwyższy przesądził, iż czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 1974 r.) zalicza się - na warunkach wynikających z tego przepisu - do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym. W sprawie tej odwołujący odbywał służbę wojskową w latach 1971-73, stąd rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego dotyczyło skutków obowiązywania przepisu art. 108 ustawy w tym okresie. Tak zostało sformułowane również zagadnienie prawne przedstawione przez skład 3 sędziów Sądu Najwyższego. Nie da się zatem z tego wywnioskować, że uchwała Sądu Najwyższego postawiła swoistą cezurę czasową co do maksymalnej daty, do której odbycie służby wojskowej mogło uzasadniać wliczanie tego okresu do okresu uprawniającego do nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu omawianego orzeczenia wskazał również na zasady konstytucyjne uzasadniające i usprawiedliwiające traktowanie okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej (art. 2, art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji RP) jako zatrudnienia dla ustalenia warunków do emerytury wynikającej z art. 32 ustawy emerytalnej. Wskazał na obowiązek obywatela polskiego obrony ojczyzny, stwierdzając nadto, że z Konstytucji wynika zakaz ustanawiania takich regulacji ustawowych lub dokonywania takiej wykładni przepisów prawa powszechnie obowiązującego, które dopuszczałyby jakiekolwiek pokrzywdzenie obywatela z powodu wykonywania publicznego obowiązku obrony ojczyzny. Jeśli zatem zostały spełnione przez pracownika wskazane wyżej warunki powrotu do poprzedniego zatrudnienia zostaje zachowana tzw. ciągłość pracy. Czas pełnienia zasadniczej służby wojskowej jest wtedy okresem zatrudnienia na takich samych warunkach, jak przed powołaniem do tej służby.

W wyroku z 11 lutego 2014 r., sygn. II UK 293/13 (LEX nr 1441189), Sąd Najwyższy rozważając kwestię okresu służby wojskowej wnioskodawcy przypadającego po 31 grudnia 1974 r. wskazał, że nadal znaczenie ma art. 108 ustawy z 21 listopada 1967 r., który uległ wprawdzie zmianie od 1 stycznia 1975 r., jednak nie tak istotnej, aby powiedzieć, że nastąpiło przełamanie i ustawodawca chciał z tą datą znieść uprawnienie żołnierzy zasadniczej służby wojskowej do zaliczenia jej do okresu zatrudnienia uprawniającego do wcześniejszej emerytury, jako okres pracy w szczególnych warunkach.

Zmiana art. 108 cyt. ustawy z 21 listopada 1967 r. z dniem 1 stycznia 1975 r. wynikała z wejścia w życie Kodeksu pracy (została dokonana na podstawie art. X ust. 2 pkt c ustawy z 26 czerwca 1974 r. Przepisy wprowadzające Kodeks pracy - Dz. U. Nr 24, poz. 142 z późn. zm.). Zmiana art. 108 ustawy z 1967 r. nie wprowadziła wówczas w nim radykalnie nowej treści, która uzasadniałaby stwierdzenie, że zasadnicza służba wojskowa nie podlega już zaliczeniu do okresu pracy w szczególnych warunkach. Przepis art. 108 ust. 1 dalej stanowił, że „czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wlicza się pracownikowi do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby”. Nadal więc ustawodawca potwierdzał wliczanie pracownikowi okresu służby wojskowej do zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem.

Kolejna zmiana w ustawie z 21 listopada 1967 r. nastąpiła dopiero na podstawie ustawy z 28 czerwca 1979 r. o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 15, poz. 97). Przepisy art. 106-108 ustawy z 21 listopada 1967 r. otrzymały wówczas nowe brzmienie. W art. 107 ust. 1 stwierdzono, że „Pracownikowi, który w ciągu trzydziestu dni od zwolnienia z zasadniczej lub okresowej służby wojskowej podjął pracę, czas odbywania służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął pracę, w zakresie wszelkich uprawnień wynikających z Kodeksu pracy oraz przepisów szczególnych”. W tekście jednolitym cyt. ustawy z 21 listopada 1967 r. (Dz. U. z 1979 r. Nr 18, poz. 111) regulację tę ujęto w art. 120.

Zgodnie więc z art. 120 ust. 1 cyt. ustawy, pracownikowi, który w ciągu trzydziestu dni od zwolnienia z zasadniczej lub okresowej służby wojskowej podjął pracę, czas odbywania służby wojskowej wliczał się do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął pracę, w zakresie wszelkich uprawnień wynikających z Kodeksu pracy oraz przepisów szczególnych. Jednocześnie pracownikowi, który podjął pracę lub złożył wniosek o skierowanie do pracy po upływie trzydziestu dni od zwolnienia ze służby wojskowej, czas odbywania służby wliczał się do okresu zatrudnienia tylko w zakresie wymiaru urlopu wypoczynkowego i wysokości odprawy pośmiertnej oraz uprawnień emerytalno-rentowych (art. 120 ust. 3).

Zawarte w art. 120 ust. 1 i 3 ustawy „wliczanie” okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień emerytalno-rentowych zostało usunięte dopiero z dniem 21 października 2005 r. Wówczas wszedł w życie art. 1 pkt 39 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie ustawy o służbie zastępczej (Dz. U. Nr 180, poz. 1496 - por. uchwała 7 sędziów SN z 16 października 2013 r. II UZP 6/13, OSNP 2014/3/42, LEX nr 1385939).

W judykaturze przeważa pogląd, że do oceny określonego stanu faktycznego, w tym zrealizowanego przed wejściem w życie ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, należy stosować przepisy obowiązujące w czasie realizacji tego stanu faktycznego (por. wyrok SN z 20 marca 2013 r. I UK 544/12, LEX nr 1383246).

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, że również po 31 sierpnia 1979 r. okres odbywania zasadniczej służby wojskowej należy wliczać do pracy w warunkach szczególnych. Jak wynika to z judykatury, ocena prawna stanu faktycznego daje podstawę do przyjęcia, że również po 31 sierpnia 1979 r. okres odbywania zasadniczej służby wojskowej na podstawie art. 120 ust. 1 ustawy z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (skoro przepis ten w istocie odnoszącej się do zaliczania okresu służby wojskowej do okresów, od których uzależnione były uprawnienia pracownika nie zmienił się) winien być doliczony do stażu pracy wymaganego do nabycia emerytury w obniżonym wieku (por. wyrok SN z 3 sierpnia 2016 r., I UK 283/15, wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 25 maja 2016 r., III AUa 55/16).

Reasumując, w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych, niezmienna co do istoty treść spornego przepisu, od 1 września 1979 r. art. 120 ustawy, nakazywała przyjęcie, że również okres służby wojskowej od tej daty jest okresem, który nie tylko pozwala, ale i wymusza zakwalifikowanie go jako uprawniającego do świadczeń z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Zatem odwołującemu do uznanego przez ZUS okresu pracy w szczególnych warunkach, tj. łącznie 10 lat, 3 miesiące i 12 dni oraz ustalonego w niniejszym postępowaniu okresu zatrudnienia w (...) od 24 maja 1977 r. do 26 października 1979 r. oraz od 22 maja 1981 r. do 28 lutego 1987 r. (tj. bez wojska) należy doliczyć cały okres służby wojskowej odbywanej od 27 października 1979 r. do 21 maja 1981 r. Skoro zaś zgodnie z listą płac, odwołujący w maju 1981 r. przepracował 6 dni, oznacza to, że A. B. w zasadzie od razu po zakończeniu służby powrócił do pracy.

R., należy uznać, że odwołujący spełnił również ostatnią przesłankę do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury, jaką jest wykazanie wymaganego 15-letniego stażu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Stosownie do art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej, prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa.

Termin powstania prawa do emerytury reguluje przepis art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej, który stanowi, że świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Wniosek o przyznanie prawa do emerytury ubezpieczony złożył 13 lipca 2018 r., a wiek emerytalny osiągnął 23 maja 2018 r., dlatego należało przyjąć, że prawo do emerytury odwołujący nabył poczynając od pierwszego dnia miesiąca, w którym złożył wniosek.

Mając powyższe na względzie, Sąd – na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. i przywołanych przepisów prawa materialnego – zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał odwołującemu prawo do wcześniejszej emerytury od dnia 1 lipca 2018 r. (punkt 2) wyroku).

W myśl art. 355 § 1 k.p.c., sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew lub jeżeli wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne lub niedopuszczalne.

W niniejszej sprawie wydanie wyroku w zakresie odwołania od decyzji z 25 września 2018 r. stało się zbędne, wobec uchylenia tej decyzji przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Zauważyć należy, iż odwołujący złożył odwołanie zarówno od decyzji z 25 września 2018 r., jak i od decyzji z 25 października 2018 r., uchylającej pierwszą z ww. decyzji. Pierwotnie zaskarżona przez odwołującego decyzja przestała więc istnieć w obrocie prawnym. Mając na uwadze powyższe, zbędne stało się rozpatrywanie sporu i wydanie wyroku w sprawie z odwołania od decyzji z 25 września 2018 r., która została uchylona. Z uwagi na powyższe rozważania Sąd Okręgowy - na podstawie powołanych przepisów - umorzył postępowanie w zakresie odwołania od decyzji z 25.09.2018 r., o czym orzekł w pkt 1) sentencji wyroku.

O kosztach procesu orzeczono w punkcie 3) wyroku, na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym na dzień wniesienia odwołania.

(-) Mirosław Major