Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 23 lutego 2018 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł., po rozpatrzeniu wniosku z dnia 6 lutego 2018 roku, na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych odmówił wnioskodawcy Z. Ł. prawa do emerytury. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że do dnia 1 stycznia 1999 r. nie udowodnił 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz nie osiągnął okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego 25 lat. Ubezpieczony wykazał 24 lata, 5 miesięcy i 26 dni okresów składkowych (decyzja k. 31 akt ZUS).

Odwołanie od powyższej decyzji złożył w dniu 5 kwietnia 2018 roku wnioskodawca. Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie prawa do emerytury. W uzasadnieniu swego stanowiska podniósł, iż organ rentowy niezasadnie nie zaliczył do stażu pracy okresu pracy w gospodarstwie rolnym od dnia 22 maja 1973 roku do dnia 12 czerwca 1974 roku z uwagi na uczęszczanie przez niego do szkoły zasadniczej. Odwołujący wskazał, że zaskarżona decyzja jest dla niego krzywdząca, ponieważ w spornym okresie, pomimo uczęszczania do szkoły, pomagał rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa rolnego – bez względu na porę dnia i godzinę, o której wrócił ze szkoły. Ubezpieczony nie kwestionował, iż nie udowodnił 15 lat pracy w szczególnych warunkach (odwołanie k. 3-4).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania od powyższej decyzji. W uzasadnieniu przywołał argumentację podniesioną w zaskarżonej decyzji. Dodatkowo wskazał, iż wnioskodawca w okresie od dnia 22 maja 1973 roku do dnia 12 czerwca 1974 roku uczęszczał do Zespołu Szkół (...) w Ł., a więc głównym jego zadaniem i celem w tym okresie była nauka i odbywanie zajęć szkolnych. Zdaniem organu rentowego, Z. Ł. mógł w powyższym okresie wykonywać jedynie prace pomocnicze w gospodarstwie rolnym. Ponadto organ rentowy wskazał, że ubezpieczony nie udowodnił załączonymi dokumentami wymaganego 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych (odpowiedź na odwołanie k. 4-4v).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawca Z. Ł. urodził się (...) (okoliczność bezsporna).

Rodzice ubezpieczonego, J. i B. małżeństwo Ł., od 1959 roku byli właścicielami działek ewidencyjnych (...) o łącznej powierzchni 6,69 ha położonych w miejscowości K., obręb K., gmina S.. Małżeństwo Ł. nigdy nie pracowali zawodowo, gospodarstwo rolne było ich jedynym źródłem utrzymania. W gospodarstwie rolnym uprawiano zboża, ziemniaki, buraki i trawa na siano, siany był owies. Hodowano owce, kury, kaczki, gęsi. W lipcu i sierpniu były żniwa i zbieranie owoców. W 1965 roku siostra odwołującego nie mieszkała już w domu rodzinnym. Pod koniec lat 60-tych ojciec odwołującego zachorował na owrzodzenie żylakowe podudzi. Rodzice ubezpieczonego korzystali z pomocy sąsiadów oraz pracowników najemnych w prowadzeniu gospodarstwa rolnego (zaświadczenie k. 13 akt ZUS, przesłuchanie wnioskodawcy Z. Ł. e-protokół z 24 stycznia 2019 roku 01:04:22 w zw. z e-protokołem z 6 listopada 2018 roku 00:12:54 i 00:29:49, zeznania świadka M. S. e-protokół z 6 listopada 2018 roku 00:57:22 i 01:03:54, zeznania świadka R. K. e-protokół z 24 stycznia 2019 roku 00:08:45).

Od września 1971 roku do czerwca 1974 roku Z. Ł. był uczniem trzyletniej (...) Szkoły (...) w Ł.. W dniu 12 czerwca 1974 roku ukończył szkołę o specjalności: mechanik – kierowca pojazdów samochodowych. Szkoła prowadziła warsztaty, na które Z. Ł. dojeżdżał motorowerem. Dojazd do szkoły i na warsztaty zajmował mu około 1,5 godziny w jedną stronę. Po powrocie ze szkoły/warsztatów odwołujący rozpoczynał pracę w gospodarstwie rolnym rodziców. Wnioskodawca świadczył pracę w gospodarstwie co najmniej przez 4 godziny dziennie przez 7 dni w tygodniu. Ubezpieczony wykonywał prace związane z owczarnią, pastwiskiem, suszeniem siana. Wypuszczał stado na pastwisko, poił zwierzęta. Przed zmrokiem sprowadzał stado owiec do zagrody i przygotowywał paszę (zaświadczenie k. 22 akt ZUS, przesłuchanie wnioskodawcy Z. Ł. e-protokół z 24 stycznia 2019 roku 01:04:22 i 01:26:45 w zw. z e-protokołem z 6 listopada 2018 roku 00:12:54 i 00:29:49, zeznania świadka M. S. e-protokół z 6 listopada 2018 roku 00:57:22, zeznania świadka R. K. e-protokół z 24 stycznia 2019 roku 00:08:45).

W okresie od dnia 14 listopada 1975 roku do dnia 30 czerwca 2007 roku odwołujący zatrudniony był w Zakład (...) sp. z o.o. w Ł., w pełnym wymiarze czasu pracy (świadectwo pracy k. 26 akt ZUS).

Wnioskodawca pracował na następujących stanowiskach pracy:

- mechanik samochodowy – od 14 listopada 1975 roku;

- mechanik samochodowy – st. inspektor ds. warsztatu – od 1 listopada 1983 roku;

- kierowca samochodu ciężarowego do 3,5 t – od 17 stycznia 1986 roku;

- mechanik pojazdów samochodowych i sprzętu drogowego + kierowca – od 14 czerwca 1989 roku;

- mechanik pojazdów samochodowych i sprzętu drogowego + kierowca – od 1 sierpnia 1997 roku

(akta osobowe k. 29).

W okresie od 24 kwietnia 1979 roku do 6 kwietnia 1981 roku odwołujący odbywał zasaniczą służbę wojskową (świadectwo pracy k.26 akt ZUS).

W dniach: 1 lutego 1984 roku, 1 maja 1987 roku, 1 stycznia 1989 roku, 1 kwietnia 1989 roku wnioskodawcy powierzono dodatkowe obowiązki dotyczące prac spedycyjnych (umowy – akta osobowe k.30).

W dniu 1 stycznia 1993 roku wnioskodawcy powierzono dodatkowe obowiązki: obsługi piły do asfaltu, wykaszarki, zagęszczarki i kosiarki rotacyjnej (umowa – akta osobowe k.30).

W okresie kiedy wnioskodawca zatrudniony był jako mechanik samochodowy zajmował się naprawą pojazdów w kanale remontowym. Zajmował się wszystkimi naprawami poza blacharskimi. Z. Ł. przebywał w kanale około 6 godzin dziennie. Ubezpieczony naprawiał samochody dostawcze, ciężarowe, do przewozu asfaltu, mączki wapiennej, przewozu kruszywa. Poza kanałem dokonywał wymiany koła, napraw silnika oraz dużych sprzętów, które nie mieściły się na kanale. Wnioskodawca naprawiał ten sprzęt w warsztacie. Nie pracował w nadgodzinach (przesłuchanie wnioskodawcy Z. Ł. e-protokół z 24 stycznia 2019 roku 01:04:22 w zw. z e-protokołem z 6 listopada 2018 roku 00:35:02 i 00:29:49, zeznania świadka Z. S. e-protokół z 24 stycznia 2019 roku 00:26:44).

Nadto pracując na stanowisku st. inspektora ds. warsztatu ubezpieczony zajmował się pracą administracyjno – biurową, wypełniał dokumenty dotyczące magazynu oraz sprawował obowiązki opiekuna uczniów w okresach: 1 XII 1983 rou – 30 VI 1984 roku, 1 IX – 30 XI 1984 roku, 1 IV - 30 VI 1985 rok, (angaże – akta osobowe k.30).

Jako opiekun młodocianych wnioskodawca miał m.in. prowadzic dziennik praktycznej nauki zawodu, sporządzać listy obecności, harmonogram szkoleń (zakres czynności – akta osobowe k.30).

Następnie został oddelegowany do Zakładu (...) na stanowisko kierowcy. Wnioskodawca jeżdził Ż. i zajmował się transportem pracowników, którzy rozkładali masy bitumiczne. Wnioskodawca przewoził pracowników z miejsca na miejsce. Ubezpieczony przewoził samochodem na taczce roztopiony asfalt. Do jego obowiązków należało również przestawianie pachołków i zasypywanie piaskiem. W okresie pracy na powyższym stanowisku ubezpieczony dostawał mleko, bony regeneracyjne, posiłki regeneracyjne oraz dodatek za pracę w warunkach szkodliwych. W tym okresie zdarzała się praca w godzinach nadliczbowych (przesłuchanie wnioskodawcy Z. Ł. e-protokół z 24 stycznia 2019 roku 01:04:22 w zw. z e-protokołem z 6 listopada 2018 roku 00:44:08 i 00:29:49, zeznania świadka Z. S. e-protokół z 24 stycznia 2019 roku 00:35:14 i 00:51:17).

W pewnym okresie, podczas „akcji zima” wnioskodawca pracował na ładowarce – ładował sól na samochody. Pracował wtedy po 12 godzin, ładując sól lub oczekując na opady śniegu zeznania (świadka M. T. e-protokół z 24 stycznia 2019 roku 00:41:29).

Po powrocie na stanowisko mechanika samochodowego naprawiał także kotły do asfaltu, podnośniki, równiarki. Sprzęt ten np. walce drogowe nie były w stanie wjechać na kanał. Wtedy rozkład czasu na prace w kanale i poza kanałem był podobny (przesłuchanie wnioskodawcy Z. Ł. e-protokół z 24 stycznia 2019 roku 01:04:22 w zw. z e-protokołem z 6 listopada 2018 roku 00:44:08, zeznania świadka Z. S. e-protokół z 24 stycznia 2019 roku 00:26:44).

W dniu 30 czerwca 2007 roku zakład pracy wystawił wnioskodawcy świadectwa pracy w warunkach szczególnych, w których zaświadczył, iż wnioskodawca:

- był zatrudniony w ww. zakładzie w okresie od dnia 14 listopada 1975 roku do dnia 23 kwietnia 1979 roku, przy czym stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę mechanika napraw pojazdów samochodowych w kanale remontowym wymienioną w Dziale 14 poz. 16 pkt 1 wykazu stanowiącego załącznik do Zarządzenia nr 9 Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 1 lipca 1983 roku;

- był zatrudniony w ww. zakładzie w okresie od dnia 6 maja 1981 roku do dnia 31 października 1983 roku, przy czym stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę mechanika napraw pojazdów samochodowych w kanale remontowym wymienioną w Dziale 14 poz. 16 pkt 1 wykazu stanowiącego załącznik do Zarządzenia nr 9 Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 1 lipca 1983 roku;

- był zatrudniony w ww. zakładzie w okresie od dnia 1 listopada 1983 roku do dnia 16 stycznia 1986 roku, przy czym stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę mechanika napraw pojazdów samochodowych w kanale remontowym wymienioną w Dziale 14 poz. 16 pkt 1 wykazu stanowiącego załącznik do Zarządzenia nr 9 Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 1 lipca 1983 roku;

- był zatrudniony w ww. zakładzie w okresie od dnia 14 czerwca 1989 roku do dnia 31 lipca 1997 roku, przy czym stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę mechanika napraw pojazdów samochodowych w kanale remontowym wymienioną w Dziale 14 poz. 16 pkt 1 wykazu stanowiącego załącznik do Zarządzenia nr 9 Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 1 lipca 1983 roku (świadectwa pracy w warunkach szczególnych k. 17-18, 19 akt ZUS).

Pismem z dnia 23 stycznia 2012 roku zakład pracy anulował świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 30 czerwca 2007 roku, tym samym stwierdzając, że ubezpieczony nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach (pismo z dnia 23.01.2012 r. k. 23 akt ZUS).

Ubezpieczony wykazał 24 lata, 5 miesięcy i 26 dni okresów składkowych (okoliczność bezsporna).

W dniu 6 czerwca 2018 roku ubezpieczony złożył wniosek o emeryturę (wniosek k. 1 – 3v akt ZUS).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, który obejmował dowody z dokumentów zawarte w aktach sprawy, aktach organu rentowego oraz aktach osobowych ubezpieczonego. Ponadto, podstawę ustaleń faktycznych stanowiły zeznania Z. Ł. oraz świadków M. T., Z. S., R. K. oraz M. S..

Zeznaniom świadków M. T., Z. S. oraz zeznaniom ubezpieczonego w części dotyczącej prac w charakterze mechanika samochodowego, Sąd dał wiarę, biorąc pod uwagę okoliczność, że były one spójne i korespondujące z dokumentacją zgromadzoną w aktach osobowych ubezpieczonego. Wskazani świadkowie, którzy wspólnie z ubezpieczonym pracowali u w/w pracodawcy i byli bezpośrednimi świadkami wykonywania przez niego czynności w tym zakładzie pracy, w taki sam sposób przedstawili prace, jakie ubezpieczony realizował. Opisali je w jednakowy sposób, relacjonując te same czynności wykonywane przez Z. Ł.. Obaj świadkowie wskazali, że mechanicy samochodowi wykonywali prace zarówno w kanale, jak i poza kanałem.

Sąd nie dał wiary zeznaniom świadka H. M. w zakresie w jakim wskazywał, że ubezpieczony pracował wyłącznie w kanale remontowym oraz że prace poza kanałem były sporadyczne. Przeczą temu nie tylko zeznania pozostałych świadków, ale także samego wnioskodawcy, który przyznał, że pracował w kanale 80% czasu pracy.

Zeznania świadków R. K. i M. S. oraz zeznania ubezpieczonego odnośnie pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, Sąd obdarzył walorem wiarygodności. Wiarygodne było to, że rodzice ubezpieczonego prowadzili gospodarstwo rolne. Rodzaj prowadzonych w tym gospodarstwie upraw i hodowli również został zaprezentowany przez wskazanych świadków i ubezpieczonego jednakowo. Zdaniem Sądu, na wiarę zasługiwało także twierdzenie, że Z. Ł. w tym gospodarstwie stale pracował w okresie, który oznaczył.

Sąd Okręgowy rozważył, co następuje:

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

W myśl art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1383 z późn. zm.), ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy tj. w dniu 1 stycznia 1999 r. osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 65 lat – dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Zaś ust. 2 w/w przepisu stanowi, że emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Zgodnie z art. 27 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949 r. przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki: osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 65 lat (dla mężczyzn), oraz mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat (dla mężczyzn).

Stosownie do treści art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 roku, będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2 – 3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1.

Według treści § 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.) za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej „wymaganym okresem zatrudniania” uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia. Pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn;

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Powołany wykaz wskazuje wszystkie te prace w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego.

Odnosząc się do powyższej kwestii, zwrócić należy uwagę, iż w postępowaniu przed Sądem Pracy i Ubezpieczeń Społecznych regulacja § 2 ust. 2 rozporządzenia z 1983 r., statuująca ograniczenia dowodowe, nie znajduje zastosowania. W postępowaniu przed tym sądem, według art. 473 k.p.c., nie stosuje się bowiem żadnych ograniczeń dowodowych, a więc każdy fakt może być dowodzony wszelkimi środkami, które sąd uzna za pożądane, a ich dopuszczenie za celowe.

Należy podkreślić, że nabycie prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym jest przywilejem w stosunku do nabywania emerytur w powszechnym wieku emerytalnym, przeto skorzystanie z tego prawa nie może podlegać uznaniu lub opierać się na wykładni rozszerzającej, ale powinno mieć oparcie w ustalonych okolicznościach faktycznych sprawy, które spełniają prawne wymagania zakwalifikowania określonej pracy jako zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W orzecznictwie (por. np. wyrok z dnia 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97, OSNAPiUS 1998 nr 21, poz. 638) przyjmuje się, że nie korzysta z uprawnienia do emerytury w niższym wieku emerytalnym pracownik, który nie udowodnił, że wykonywał pracę w szczególnych warunkach w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Z rozważań zawartych w tym orzeczeniu należy wyprowadzić nadto wniosek, iż - ze względu na charakter omawianego świadczenia (wcześniejsza emerytura) – przepisy rozporządzenia należy wykładać ściśle.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż w przedmiotowym stanie faktycznym, bezsporne było, że ubezpieczony wykazał 24 lata, 5 miesięcy i 26 dni okresów składkowych. Rozstrzygnąć zatem należało czy organ rentowy zasadnie nie zaliczył mu do stażu okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od dnia 22 maja 1973 roku do dnia 12 czerwca 1974 roku jako tzw. okresu uzupełniającego.

Stosownie do treści art. 10 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również następujące okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56, jak okresy składkowe: 2) przypadające przed dniem 01.07.1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia, 3) przypadające przed dniem 01.01.1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia – jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Jak wynika z treści art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 z późn. zm.), ilekroć w ustawie jest mowa o domowniku - rozumie się przez to osobę bliską rolnikowi, która: a) ukończyła 16 lat, b) pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie, 3) stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.

W uzasadnieniu wyroku z dnia 08.03.2011 r., II UK 305/10 (LEX nr 852557) Sąd Najwyższy podniósł, iż zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, do okresów składkowych zalicza się okresy wykonywania pracy przed dniem 15.11.1991 r. w wymiarze co najmniej połowy pełnego wymiaru czasu pracy. Oznacza to, że przesłanką zaliczenia do okresów składkowych okresu pracy w gospodarstwie rolnym, o którym stanowi art. 10 ust. 1 pkt 3 tej ustawy, jest znaczący dla funkcjonowania tego gospodarstwa wymiar czasu pracy, za który uważa się wymiar co najmniej połowy pełnego wymiaru czasu pracy. W tego rodzaju sprawach nacisk kładzie się zatem nie tylko na stałość wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym przez domownika, ale także na wymiar czasu poświęcanego na taką pracę (por. wyrok SN z dnia 19.12.2000 r., II UKN 155/00, OSNP 2002/16/394; wyrok SA we Wrocławiu z dnia 28.02.2012 r., III AUa 1793/11, LEX nr 1163528; wyrok SA w Szczecinie z dnia 31.08.2006 r., III AUa 397/06, LEX nr 253467).

W wyrokach z dnia 04.10.2006 r., II UK 42/06, (OSNP 2007/19-20/292) i z dnia 08.03.2011 r., II UK 305/10 (LEX nr 852557) Sąd Najwyższy wskazał, że o stałości pracy domownika w gospodarstwie rolnym w rozumieniu art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, decyduje zachowanie – mimo prowadzenia innej działalności – gotowości do świadczenia jej na rzecz gospodarstwa osoby bliskiej w wymiarze czasu stosownym do zakładanego przez rolnika prawidłowego jego funkcjonowania z uzupełnieniem, że wymiar tego czasu powinien sięgać co najmniej połowy pełnego wymiaru czasu pracy (por. wyrok SN z dnia 10.05. 2000 r., II UKN 535/99, OSNP 2001/21/650; wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 11.01.2006 r., IV SA/Wr 197/04, LEX nr 836553).

Praca w gospodarstwie rolnym w ilości odpowiadającej co najmniej połowie pełnego wymiaru czasu pracy, ma mieć charakter ciągły, co oznacza, że wystarczające dla uznania pracy domownika w gospodarstwie rolnym za stałą jest wykonywanie w jej przebiegu wszystkich zabiegów agrotechnicznych związanych z produkcją w rozmiarze dyktowanym potrzebami i terminami tych prac oraz używaniem ułatwiającego te prace sprzętu, zajmowanie się inwentarzem w przypadku hodowli zwierząt (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2006 roku, II UK 42/06, OSNP 2007 nr 19-20, poz. 292 oraz z dnia 21 kwietnia 1998 roku, II UKN 3/98). Rozmiar wykonywanej przez rolnika lub domownika pracy uzależniony jest od rodzaju i wielkości danego gospodarstwa rolnego, bowiem ma na celu zapewnienie jego prawidłowego funkcjonowania.

Definicji gospodarstwa rolnego, osoby prowadzącej gospodarstwo rolne i osoby wykonującej pracę w gospodarstwie rolnym należy szukać w przepisach regulujących ubezpieczenie społeczne rolników. Za wymienione w art. 10 ust.1 punkt 3 ww. ustawy o emeryturach i rentach przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 roku okresy pracy w gospodarstwie rolnym, uważa się okresy wykonywania pracy na takich warunkach, jakie po dniu 1 stycznia 1983 roku dawałyby podstawę do objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników. Ustawa z dnia 14 grudnia 1982 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (tekst jednolity Dz.U. z 1989 nr 24 poz.133) wprowadzająca obowiązek ubezpieczenia społecznego domowników w art.2 punkt 2 zawierała definicję domownika określając go jako członka rodziny rolnika pracującego w gospodarstwie rolnym, jeżeli pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem, ukończył 16 lat, nie podlega obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów, a ponadto praca w gospodarstwie rolnym stanowi jego główne źródło utrzymania. Późniejsza definicja domownika z art.6 punkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 2015 roku poz.704) również wymagała zamieszkiwania z rolnikiem lub w bliskim sąsiedztwie i stałej pracy w gospodarstwie rolnym. Stała praca w gospodarstwie rolnym nie polega na codziennym wykonywaniu czynności rolniczych, co ze względu na rozmiar gospodarstwa lub rodzaj produkcji rolnej może nie być w pewnych okresach konieczne, lecz polega na gotowości do wykonania pracy rolniczej, jeżeli sytuacja tego wymaga (wyrok Sądu Najwyższego z 3 lipca 2001 roku II UKN 466/00, OSNP 2003/7/186). Zatem do stażu emerytalnego uwzględnia się - jak okresy składkowe - nie okresy jakiejkolwiek pracy rolniczej, a jedynie stałą pracę o istotnym znaczeniu dla prowadzonej działalności rolniczej w gospodarstwie rolnym, w którym osoba zainteresowana (domownik) zamieszkuje lub ma możliwość codziennego wykonywania w nim prac związanych z prowadzoną działalnością rolniczą. O stałości pracy w gospodarstwie rolnym decyduje zatem gotowość do świadczenia jej na rzecz osoby bliskiej w wymiarze czasu stosownym do zakładanego przez rolnika prawidłowego funkcjonowania tego gospodarstwa zgodnie z jego strukturą, przy uwzględnieniu jego obszaru, liczby pracujących w nim osób oraz sprzętu rolniczego.

Dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy istotne było zatem faktyczne ustalenie zarówno faktu wykonywania pracy w okresie od dnia 22 maja 1973 roku do dnia 12 czerwca 1974 roku w gospodarstwie rolnym rodziców, jak i rodzaju i rozmiaru pracy wnioskodawcy w gospodarstwie rodziców oraz ocena, czy czynności przez niego wykonywane były pracą w gospodarstwie rolnym w rozumieniu art.10 ww. ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że wnioskodawca wykazał własnymi zeznaniami popartymi zeznaniami świadków, że świadczył pracę w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, w tym w okresie od dnia 22 maja 1973 roku do dnia 12 czerwca 1974 roku i mieszkał w tym czasie w gospodarstwie. W spornym okresie odwołujący pracował stale w tym gospodarstwie co najmniej 4 godziny dziennie przez 7 dni w tygodniu. Zadania jakie wykonywał wnioskodawca były istotne, gdyż pozwalały na prawidłowe funkcjonowanie gospodarstwa.

Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że w od dnia 22 maja 1973 roku do dnia 12 czerwca 1974 roku wnioskodawca uczęszczał na co dzień do zasadniczej szkoły zawodowej, znacznie oddalonej od miejsca położenia gospodarstwa rolnego jego rodziców. Do szkoły tej odwołujący dojeżdżał codziennie motorowerem, co zajmowało mu niemal 1,5 godziny w jedna stronę i dopiero około godziny 16:00 był z powrotem w domu. Kierując się zasadami logiki i doświadczenia życiowego, Sąd ustalił, że po szkole ubezpieczony mógł rozpoczynać pracę w tym gospodarstwie około godziny 17:00, a zatem po powrocie do domu, przebraniu się i spożyciu posiłku. Bez wątpienia, po powrocie ze szkoły wnioskodawca wykonywał prace polowe i zajmował się obrządkiem zwierząt. Niewątpliwie wielkość gospodarstwa rolnego (6,69 ha) i zakres prowadzonej w nim hodowli (owce, koń, gęsi, kury, kaczki) wskazują na znaczący dla funkcjonowania tego gospodarstwa nakład pracy ubezpieczonego. Nie ulega bowiem wątpliwości, że gospodarstwo rolne o takiej powierzchni, w którym hoduje się zwierzęta, wymaga całodziennej pracy, żywienia i pojenia inwentarza, wyprowadzania zwierząt na pastwisko, pilnowania ich oraz przede wszystkim czasochłonnych prac w polu, w szczególności w okresie od wiosny do późnej jesieni.

Reasumując, rozpoczynając pracę o godzinie 17:00 i kończąc ją nawet po 21:00, odwołujący wykonywał większość prac, które powinny zostać zrealizowane celem prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa rolnego. Praca ta i jednoczesne pobieranie przez niego nauki w szkole znajdującej się w innej miejscowości niż miejsce gospodarstwa rolnego – a co za tym idzie konieczność codziennych podróży do szkoły, nie wyklucza przyjęcia, że w/w wykonywał pracę w gospodarstwie rolnym rodziców stale i w wymiarze znaczącym dla funkcjonowania tego gospodarstwa, tj. w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy.

Biorąc zatem pod uwagę okres uwzględniony przez organ rentowy oraz okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od dnia 22 maja 1973 roku do dnia 12 czerwca 1974 roku, uznać należy, iż wnioskodawca udowodnił wymagany 25 - letni staż ubezpieczeniowy.

W ocenie Sądu, wnioskodawca nie spełnia jednak drugiego warunku dotyczącego posiadania 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w § 2 ust. 2 wymaga, by okresy pracy w szczególnych warunkach zostały potwierdzone przez zakład pracy w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub też w „zwykłym" świadectwie pracy z odpowiednią adnotacją. Wskazać należy, iż w realiach niniejszej sprawy, pismem z dnia 23 stycznia 2012 roku zakład pracy anulował świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 30 czerwca 2007 roku, tym samym stwierdzając, że ubezpieczony nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach. Na marginesie warto wskazać, iż przedłożenie takiego świadectwa, czy zaświadczenia nie ma mocy wiążącej zarówno dla organu rentowego, jak i dla Sądu. Nie jest ono bowiem dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 k.p.c, gdyż podmiot wydający to świadectwo nie jest organem państwowym ani organem wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej, a tylko dokumenty wydane przez te organy stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo poświadczone. W postępowaniu sądowym świadectwo pracy traktuje się jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c, który stanowi jedynie dowód tego, że osoba, która je podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Dokument taki podlega kontroli zarówno co do prawdziwości wskazanych w nim faktów, jak i co do prawidłowości wskazanej podstawy prawnej. Wnioskodawca posiada zatem uprawnienie do wykazania innymi dowodami, że stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w szczególnych warunkach, tym bardziej, że zgodnie z utrwalonym w judykaturze poglądem, w sądowym postępowaniu odwoławczym możliwe jest ustalenie okresów zatrudnienia także w oparciu o inne dowody niż dowód z zaświadczenia zakładu pracy (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1984 r. III UZP 48/84 LEX nr 14630, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1984 r. III UZP 6/84 LEX nr 14625).

Rodzaje prac i stanowisk uprawniających do obniżenia wieku emerytalnego wskazane zostały w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43). Na podstawie delegacji zawartej w § 1 ust. 2 powyższego rozporządzenia właściwi ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i centralne związki spółdzielcze ustalili w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowiska pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B. Jedynie więc stanowisko pracy, którego charakter odpowiada stanowisku wskazanemu w odpowiednim przepisie rozporządzenia Rady Ministrów oraz przepisie właściwego resortu, może być uznane za pracę w szczególnych warunkach, o ile oczywiście praca wykonywana na nim, wykonywana była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Podkreślić należy jednak, iż ustawodawca w obecnie obowiązujących przepisach celowo odszedł od szczegółowego określania stanowisk pracy, skupiając się na zakresach obowiązków, bowiem nazwy stanowisk pracy mogły być bardzo różne w zależności od zakładu pracy. Ponadto ustalano je często na długo przed wejściem w życie przepisów określających pracę w warunkach szczególnych. Z tej przyczyny Sąd ma nie tylko prawo, ale i obowiązek ustalać rzeczywisty zakres obowiązków, bez względu na nazwę stanowiska.

Dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Przy ustalaniu okresów pracy w szczególnych warunkach, wymaganych do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, nie jest dopuszczalne zaliczanie innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika w stopniu powodującym wcześniejszą utratę zdolności do zatrudnienia i nie zostały wymienione w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 10 kwietnia 2014 r., II UK 395/13, Lex Nr 1455235).

Wskazać należy, iż w Dziale 14 wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze pod poz. 16 wyszczególnione są prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych.

Sąd Okręgowy nie neguje, że skarżący, wykonując obowiązki na stanowisku mechanika samochodowego przebywał częściowo w kanałach remontowych, niemniej jednak w okresie zatrudnienia na wskazanym stanowisku nie wykonywał napraw mechanicznych w kanałach remontowych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Z zeznań świadka Z. S. wynika, że poza kanałem dokonywano wymiany koła, napraw silnika oraz dużych sprzętów, które nie mieściły się w kanale. Wnioskodawca naprawiał ten sprzęt w warsztacie. Świadek zeznał, że Z. Ł. pracował w kanale około 6 godzin dziennie. Zatem obowiązki skarżącego tego rodzaju były jednymi z wielu czynności, które ubezpieczony wykonywał. Również świadek M. T. wskazał, że widywał wnioskodawcę przy pracy w kanale i poza kanałem. Sam wnioskodawca na rozprawie w dniu 6 listopada 2018 roku podał, iż „praca w kanale zajmowała 80% czasu, a 20% to była praca poza kanałem”. Wnioskodawca nadto wykonywał także inne dodatkowe prace: spedyjcyjne czy opiekuna uczniów. Nawet jeśli przyjąć, że odwołujący dokonywał napraw, pracując w kanale remontowym, to nie było to stale i w pewnym wymiarze czasu pracy i stanowiło tylko cześć obowiązków pracowniczych ubezpieczonego w tym okresie. Tym samym praca w kanałach remontowych nie była jedynym zajęciem ubezpieczonego, a tym samym nieuprawnionym byłoby przyjęcie, że wykonywał on je stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku, co jest niezbędną przesłanką uznania danego zatrudnienia za szczególne (por. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30 stycznia 2001 r., sygn. akt III AUa 1887/0, PP 2002, nr 9 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97, OSNAPiUS 1998, nr 21, poz. 638 i z dnia 21 listopada 2001 r., II UKN 598/00, OSNPUSiSP 2003, nr 17, poz. 419). Podkreślić należy, że prace, o jakich stanowi wykaz A dział 14 pkt 16 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., to prace, przy wykonywaniu których stałym i jedynym stanowiskiem pracy pracownika jest stanowisko ulokowane w kanale remontowym, a praca w kanale remontowym należy do podstawowych obowiązków pracownika (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2009 r. I PK 194/08 OSNP 2010/23-24/281, LEX nr 653420). O takiej sytuacji nie może być mowy w przypadku ubezpieczonego, który zajmował się wykonywaniem wszelkich czynności naprawczych pojazdów samochodowych, które były wykonywane zarówno w kanale remontowym, jak i w warsztacie.

Należy mieć na względzie, iż obniżenie wieku emerytalnego niektórym grupom zawodowym uzasadnia się narażeniem tych osób na szybsze niż przeciętne zrealizowanie się emerytalnego ryzyka z powodu wystąpienia w ich zawodach czynników negatywnych (najczęściej szkodliwych dla zdrowia lub obniżających sprawności psychofizyczne), które doprowadzają do wcześniejszej niż powszechnie utraty sił do wykonywania dotychczasowej pracy. Stąd też prawo do emerytury w wieku niższym nie jest tu przywilejem, lecz co do zasady wynika ze szczególnych właściwości wykonywanej pracy. Cechą niezbędną do uznania danego zatrudnienia za wykonywane w szczególnych warunkach w rozumieniu rozporządzenia jest wykonywanie pracy stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Stanowi o tym przepis § 2 ust. 1 rozporządzenia, wskazując przez to, że intencją ustawodawcy było zawężenie zakresu okresów szczególnych tylko do tych okresów zatrudnienia, w których praca była faktycznie wykonywana, a nie do samego pozostawania w zatrudnieniu. Zaznaczyć bowiem trzeba, że tylko okresy wykonywania zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy kreują i wypełniają weryfikowalne kryterium uznania pracy o cechach znacznej szkodliwości dla zdrowia lub znacznego stopnia uciążliwości, lub wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Taki sam warunek odnosi się do wymagania stałego wykonywania takich prac, co oznacza, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu pracy na danym stanowisku) i nie stałe świadczenie pracy wyklucza dopuszczalność uznania pracy za świadczoną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskutek niespełnienia warunku stałej znacznej szkodliwości dla zdrowia lub stałego znacznego stopnia uciążliwości wykonywanego zatrudnienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008/21-22/329). Przepisy ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 184 w zw. z art. 32), jak i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. przytoczone wyżej, należy interpretować ściśle.

Reasumując, ponieważ w okresach, w których wnioskodawca wykonywał prace mechanika samochodowego, praca zaliczana do pracy w warunkach szczególnych, nie była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, odwołujący nie udowodnił tym samycm wymaganych 15 lat pracy w warunakch szczególnych. Podkreślić należy, iż bezcelowe było badanie charakteru pracy wykonywanej przez ubezpieczonego w pozostałych spornych okresach bowiem nie trawły one wymaanych 15 lat, a zatem nawet uznanie, iż była to praca w warunkach szczególnych wykonywana stale i w pełnym wymairze, nie mogłoby zmienić orzeczenia w sprawie.

Prawidłowość oceny sądu potwierdza także zmiana stanowiska pracodawcy w zakresie oceny charakteru pracy wykonywanej przez odwołującego i anulowanie błędnie wydanego świadectwa pracy w warunkach szczególnych. Treść tego dokumentu, jakkolwiek niewiążąca dla sądu, ma jednak znaczenie przy ocenie materiału dowodowego. Szczególnie znamienne jest anulowanie wydanego dokumentu. Pracodawca najlepiej bowiem irientuje się jaki jest zakres obowiązków faktycznie wykonywanych przez zatrudnionych pracowników.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów prawa materialnego oraz art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. Sąd oddalił odwołanie od zaskarżonej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. z dnia 23 lutego 2018 roku.

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi wnioskodawcy.

4 III 2019 roku.