Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 października 2017r.

Sąd Okręgowy w Warszawie III Wydział Cywilny

w składzie :

Przewodniczący: SSO Joanna Korzeń

Protokolant: sekretarz sądowy Aneta Pacewicz

po rozpoznaniu w dniu 6 października 2017r. w Warszawie, na rozprawie

sprawy z powództwa S. J.

przeciwko Skarbowi Państwa – Dyrektorowi Generalnemu Służby Więziennej

o zadośćuczynienie, odszkodowanie, rentę

1)  oddala powództwo,

2)  odstępuje od obciążania powoda kosztami postępowania w sprawie,

3)  poleca Skarbowi Państwa (Sądowi Okręgowemu w Warszawie) wypłacić adw. T. S. kwotę 19800 zł (dziewiętnaście tysięcy osiemset złotych) powiększoną o stawkę podatku VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Sygn. akt III C 532/14

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 22 czerwca 2011r. S. J. domagał się zasądzenia od pozwanego 1 000 000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznana krzywdę wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, kwoty 1 500 000 zł tytułem odszkodowania za utratę możliwości zarobkowych z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz renty w wysokości 1500 zł miesięcznie począwszy od dnia złożenia pozwu w niniejszej sprawie do 15 dnia każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia. W uzasadnieniu powód wskazał, iż niezgodne z prawem działania Skarbu Państwa doprowadziły do utraty wzroku w lewym oku w związku z czym musiał poddać się zabiegowi amputacji oka. Podniósł również, że poniósł szkodę niemajątkową w postaci cierpień psychicznych i fizycznych związanych z całkowitą utratą wzroku oraz świadomością, iż do końca życia będzie musiał korzystać z protezy. Ponadto powód dochodził zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w związku z naruszeniem jego dóbr osobistych jakimi są godność i prawo do intymności na zasadzie określonej w art. 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c. Uzasadniając powyższe żądanie S. J. powołał się na przeludnione cele, warunki odbiegające od jakichkolwiek standardów, będące przejawem niehumanitarnego i poniżającego traktowania jego osoby podczas osadzenia w Zakładach Karnych w G., G., N., S. oraz Aresztach Śledczych C., S., M., P., R., Ł. i B. /pozew k.4-12/.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda kosztów zastępstwa procesowego. Pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczeń związanych z uszczerbkiem na zdrowiu oraz związanych z przeludnieniem i niewłaściwymi warunkami socjalno – bytowymi w Zakładzie Karnym w G. i S., Aresztach Śledczych w C., Ł., M., P., S., S., K. (Oddział w B.). Ponadto w zakresie niezapewnienia powodowi pomocy medycznej, co miało skutkować amputacją oka, pozwany podniósł, iż nie zostały zrealizowane przesłanki warunkujące przyznanie odszkodowania tj. nie zaistniał związek przyczynowy pomiędzy działalnością jednostek a szkodą w postaci problemów zdrowotnych powoda (odpowiedz na pozew k. 92-100).

Wyrokiem z dnia 17 kwietnia 2013r. Sąd Okręgowy w Warszawie III Wydział Cywilny oddalił powództwo w całości i odstąpił od obciążania powoda kosztami postępowania w sprawie (wyrok k. 404). Sąd Okręgowy uznał, że roszczenia S. J. związane z utratą wzroku oraz warunkami osadzenia w jednostkach penitencjarnych w okresie do dnia 13 czerwca 2008r. uległy przedawnieniu. W odniesieniu do roszczeń powoda za okres od dnia 13 czerwca 2008r. sąd pierwszej instancji uznał, że warunki w których był osadzony powód naruszały jego godność osobistą, ale skala naruszenia nie przybrała takiej formy, która uzasadniałaby zasądzenie zadośćuczynienia. Sąd zwrócił uwagę, że powód miał zapewnione miejsce do spania, wyżywienie, bezpłatną opiekę medyczną oraz możliwość uczestniczenia w zajęciach kulturalno – oświatowych, sportowych rekreacyjnych i dydaktycznych /uzasadnienie k. orzeczenia k. 413-425/.

Na skutek apelacji powoda Sąd Apelacyjny w Warszawie uchylił przytoczony powyżej wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie. Sąd drugiej instancji w zakresie roszczenia związanego z uszczerbkiem na zdrowiu uznał, ze Sąd Okręgowy w Warszawie nie poczynił żadnych ustaleń i nie rozpoznał istoty sprawy, a także nie poczynił żadnych rozważań, co do podniesionego przez powoda zarzutu sprzeczności podniesionego zarzutu przedawnienia z zasadami współżycia społecznego / wyrok k. 478, uzasadnienie k. 482-490v/.

Pismem procesowym z dnia 21 lipca 2015r. powód sprecyzował roszczenie o zadośćuczynienie w ten sposób, że kwoty 500000 zł domagał się z tytułu utraty wzroku i 500000 zł z tytułu złych warunków osadzenia czasie odbywania kary. W pozostałym zakresie roszczenia powoda i ich wysokość nie uległy zmianie / pismo procesowe k. 514/.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

Powód był osadzony był w następujących jednostkach penitencjarnych:

- w Zakładzie Karnym W G.: 02.12.1999r. -18.07.2000r.; 2.08.2000r. – 22.08.2000r.; 22.06.2002r. -23.07.2002r.; 3.09.2002r. – 11.09.2002r.; 27.09.2002r. – 8.10.2002r. ; 15.10.2002r. – 5.11.2002r.; 22.11.2002r. – 17.12.2002r. ;9.01.2003r. – 14.01.2003r. ; 11.02.2003r. – 19.02.2003r. ; 19.03.2003r. – 3.06.2003r.; 18.07.2003r. – 30.07.2003r.; 02.09.2003r. – 2.03.2004r.; 28.04.2004r. – 18.06.2004r.; 29.07.2006rt. – 11.10.2006r.; 28.12.2006r. – 16.02.2007r.

- w Areszcie Śledczym w C.: 18.07.2000r. – 2.08.2000r.; 23.07.2002r. – 3.09.2002r.; 11.09.2002r. – 27.09.2002r.; 5.11.2002r. – 22.11.2002r.; 15.01.2003r. – 11.02.2003r.; 3.06.2003r. – 18.07.2003r.

- W Areszcie Śledczym w Ł.: 19.12.2002r. – 2.08.2003r.; 20.02.2003r. – 12.03.2003r.

- w Areszcie Śledczym w M.: 30.07.2003r. – 2.09.2003r.

- w Areszcie Śledczym w P.: 12.0.32003r. – 19.03.2003r.

- w Zakładzie Karnym w S.: 3.03.2004r. – 28.04.2004r.; 28.11.2006r. – 28.12.2006r.

- w Areszcie Śledczym w K. (Oddział Zewnętrzny w B.): 12.10.2006r. – 28.11.2006r.

- w Zakładzie Karnym w N.: 11.04.2008r. – 4.0.7.2008r.

- w Areszcie Śledczym w R.: 9.03.2011r. – 30.03.2011r.; 11.07.2012r. – 24.08.2012r.

- w Zakładzie Karnym w G.: 6.05.2011r. – 12.06.2011r.

- w Areszcie Śledczym w B.: 21.09.2011r. – 5.10.2011r.

Powód nie przebywał w Areszcie Śledczym w S.. Został tam przetransportowany jedynie celem konsultacji medycznej (informacja o pobytach i orzeczeniach k. 101-112).

W Zakładzie Karnym w N. panowało okresowo w celach przeludnienie, gdyż nie zachowano normy 3 m ² powierzchni na jednego osadzonego. O zjawisku przeludnienia Dyrektor jednostki informował odpowiedni sąd penitencjarny (pismo k. 128-130). Cele w Zakładzie Karnym w N. wyposażone były standardowo, zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2003 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych. Zakład ten przestrzegał również rozporządzenia w zakresie dostarczenia środków higieny osobistej, środków czystości. Dostęp do usług medycznych czy też opieki duszpasterskiej i zajęć kulturalno – oświatowych realizowany był na podstawie zarządzenia Dyrektora Zakładu karnego w N. w sprawie porządku wewnętrznego w zakładzie karnym w N.. Zakład karny zapewniał też odpowiednie wyżywienie, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 września 2003r. w sprawie określenia wartości dziennej normy wyżywienia oraz rodzaju diet wydawanych osobom osadzonym w zakładach karnych i aresztach śledczych. Ponadto w zakładzie regularnie dokonywane były pomiary oświetlenia wewnątrz światłem elektrycznym (stanowisko Dyrektora Zakładu Karnego w N. k. 115-116, zarządzenia nr (...) z dnia 23 kwietnia 2004r. w sprawie porządku wewnętrznego k. 117-127, protokół pomiaru oświetlenia k. 131).

W Areszcie Śledczym w R. S. J. nie przebywał w celach przeludnionych.

Wszystkie cele mieszkalne zostały wykonane zgodnie z zatwierdzonym projektem technicznym oraz odebrane przez uprawnione do tego instytucje. Wszystkie instalacje, w tym wentylacja, oświetlenie sztuczne wyposażenie cel i cały budynek zostały odebrane m. in. przez Państwową Inspekcję Pracy i Sanepid. Cele wyposażone były w łóżka piętrowe do których w sposób trwały i bezpieczny przymocowane były drabinki. Wyposażenie cel mieszkalnych uregulowane jest w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 17.10.2003r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych. Podczas pobytu we wskazanej jednostce S. J. przebywał w budynku aresztu śledczego, w celach nr 13,468,19,461,119, które to cele wyposażone były w sprzęt kwaterunkowy zgodnie z w/w rozporządzeniem. Areszt posiada sprawną wentylację grawitacyjną, kontrolowaną corocznie. Kąciki sanitarne w celach wieloosobowych są zabudowane ścianką z cegły do pełnej wysokości sufitu, a wejście do kącików wykonane jest w postaci drzwi przesuwnych, szczelnych.

W kącikach sanitarnych budynku aresztu śledczego gdzie przebywał powód znajduje się: miska sedesowa, umywalka i prysznic z brodzikiem zasłonięty zasłonką, co pozwala korzystać z kącika w sposób niekrępujący, z zachowaniem intymności.

W celach mieszkalnych znajduje się instalacja zimnej i ciepłej wody. Ciepła woda dostarczana jest pięć razy dziennie (zgodnie z „Porządkiem wewnętrznym"), na czas nie krótszy niż 10 minut. Areszt wyposażony jest także w odpowiednie oświetlenie sztuczne w postaci świetlówek. W Areszcie Śledczym w R. każdy osadzony może korzystać z pralni, w obrębie oddziału, codziennie w godzinach od 8°° do 12°° oraz od 13°° do 16 ³⁰ według potrzeb zgłaszanych oddziałowemu, w pomieszczeniu tym również jest dostęp do ciepłej wody - bez ograniczeń.

Posiłki dla osadzonych w Areszcie Śledczym w R. wytwarzane są z zachowaniem zasad systemu Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli ( (...)) oraz na podstawie ustawy Bezpieczeństwo żywności i żywienia z dnia 25.08.2006 roku Dz. U z 2006 roku Nr 171 póz. 1225 z późniejszymi zmianami oraz zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 02.09.2003 roku w sprawie określenia wartości dziennej normy wyżywienia oraz rodzaju diet wydawanych osobom osadzonym w zakładach karnych i aresztach śledczych oraz Zarządzeniem Nr (...)Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 06.09.2010 roku w sprawie gospodarki żywnościowej w jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej. Wartość dziennej normy wyżywienia powinna zawierać nie mniej niż 2800kcal w artykułach żywnościowych dla osadzonych w wieku do ukończenia 18 roku życia, a dla pozostałych nie mniej niż 2600 kcal. Procentowa zawartość składników odżywczych, obejmująca wartość dzienną, powinna wynosić w posiłkach odpowiednio: białko-10-15%, tłuszcze - poniżej 30%, węglowodany - 50 - 65%. Wartość dzienna, poza ziemniakami, powinna obejmować co najmniej 300g warzyw. Wyżej wymienione normy są spełniane (stanowisko Dyrektora Aresztu Śledczego w R. k. 132-136, notatka służbowa kpt. L. K. k. 137-140, notatka służbowa mł. C.. Ł. G. k. 141, notatka służbowa mjr K. Ś. k. 142, protokoły kontroli sanitarnej k. 143154, protokoły przeglądu systemu grzewczego k. 155-156, opinia z przeprowadzonej kontroli urządzeń grzewczo – kominowych k. 157-158, wykaz pomieszczeń k. 162-164).

Powód w Zakładzie Karnym w G. nie przebywał w celach przeludnionych.

Cele w Zakładzie Karnym w G. wyposażone były standardowo, zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2003 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych. W calach znajdował się odpowiedni sprzęt kwaterunkowy, odpowiednie warunki do utrzymania higieny. Raz w tygodniu powód otrzymywał środki higieny osobistej oraz środki czystości. Do 5-tego każdego miesiąca powód otrzymywał: 1 sztukę mydła toaletowego, 1 nożyk do golenia, 1 rolkę papieru toaletowego oraz 200g proszku do prania. Pozostałe środki higieny osobistej takie jak pastę do zębów czy krem do golenia powód otrzymywał po wcześniejszym zgłoszeniu takiej potrzeby. Dodatkowo powód raz z miesiącu otrzymywał proszek do szorowania urządzeń sanitarnych, płyn do naczyń, płyn do wc, pastę do podłogi, worki na śmieci. Warunki oświetleniowe w Zakładzie Karnym w G. są prawidłowe. Cele posiadają oświetlenia zarówno naturalne, jak i sztuczne - żarowe lub świetlówkowe – odpowiednie do czytania. Ewentualne awarie usuwane są na bieżąco przez zakład karny, po wcześniejszym zgłoszeniu takiego faktu przez osadzonych. Zakład posiada też sprawną wentylację grawitacyjną, każda z cel może być dodatkowo wietrzona przez otwarcie okien. Osadzeni mają możliwość korzystania z ciepłej kąpieli raz w tygodniu. Posiłki w Zakładzie karnym w G. przygotowywane są zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 września 2003r. w sprawie określenia wartości dziennej normy wyżywienia oraz rodzaju diet wydawanych osobom osadzonym w zakładach karnych i aresztach śledczych. Posiłki spełniają wszelkie normy przewidziane w wym. rozporządzeniu. Wartość dzienna wszystkich posiłków wynosi 2600 kcal. Wydawane posiłki każdorazowo poddawane są kontroli pod względem jakości i zgodności z jadłospisem, zarówno z punku widzenia zdrowotnego jak i organoleptycznego. Ponadto powód mógł w powyższej jednostce penitencjarnej korzystać z organizowanych zajęć kulturalno – oświatowych, odbywających się poza cela mieszkalną ( stanowisko Dyrektora Zakładu Karnego w G. k. 215-217, wykaz pomieszczeń k. 219, tabela dotycząca norm wyposażenia w sprzęt kwaterunkowy cel mieszkalnych z węzłem sanitarnym k. 220, rozdzielnik nr (...) na środki do utrzymania czystości pomieszczeń k. 221—222, protokoły z okresowej kontroli przewodów kominowych k. 213 i 214, informacja o czynnościach przeprowadzonych z upoważnienia Rzecznika Praw obywatelskich w Zakładzie karnym w G. k. 225-228, przykładowy dzienny jadłospis z uwzględnienie zawartości białka, tłuszczu, węglowodanów k. 229, zeznania powoda, protokół skrócony rozprawy z dnia 12 września 2016r. k. 658-659).

We wszystkich jednostkach penitencjarnych powód miał zapewnioną opiekę medyczną na właściwym poziomie, a także dostęp do konsultacji ze specjalistami poza więzienną służbą zdrowia. Podczas osadzenia w zakładzie Karnym w G. S. J. zgłaszał problemy ze wzrokiem i implantem ocznym, które były konsekwencją urazu przebijającego gałki ocznej z roku 1988 i wszczepienia soczewki przedniokomorowej W Zakładzie Karnym w G. w latach 2000 – 2002 powód był wielokrotnie konsultowany okulistycznie, także poza zakładem karnym. W związku z koniecznością przeprowadzenia zabiegu ablacji siatkówki, który nie mógł być przeprowadzony w warunkach więziennych S. J. w okresie od 6 października do 17 października 2000r. był hospitalizowany w K. Chorób Oczu w Ł., gdzie 9 października 2000r. wykonano operację witrektomii z podaniem oleju silikonowego i opasania gałki ocznej. Po operacji powód przyjmował zalecone leki, stale w warunkach więziennych mierzono ciśnienie śródgałkowe. W związku z dolegliwościami bólowymi oka lewego i podwyższonym ciśnieniem po konsultacji w dniu 30 października 2002r. w Zakładzie Opieki Zdrowotnej przy Zakładzie Karnym z G. zalecono przeprowadzenie w trybie pilnym operacji usunięcia oleju silikonowego. Konsultacja w Klinice (...) w Ł. odbyła się 27 lutego 2003r. nie podjęto jednak wówczas decyzji o usunięciu oleju, zalecono obserwację, stosowanie leków przeciwjaskrowych oraz kontrolę ciśnienia śródgałkowego. W jednostkach penitencjarnych w których przebywał w latach 2004-2005 wypełniono wszystkie zalecania Kliniki. W 2006r. w trakcie pobytu w Zakładzie Karnym w G. S. J. wielokrotnie zgłaszał dolegliwości oka lewego, za każdym razem otrzymywał poradę lekarską , zalecano stosowanie kropli do oczu. Z uwagi na utrzymujące się bóle w dniu 27 listopada 2006r, odbył konsultację okulistyczną. Zalecono wówczas przeprowadzenie w szpitalu zakładu karnego operacji trabekulektomii ewentualnie usunięcie gałki ocznej, na co powód nie wyraził zgody. W czasie pobytu w Areszcie Śledczym w S. S. J. dwukrotnie odbył specjalistyczną konsultację w Klinice (...) . W kolejnych latach powód był wielokrotnie badany przez okulistę, był hospitalizowany w Oddziale Okulistycznym w G., gdzie potwierdzono diagnozę bólowej jaskry wtórnej po urazie w dzieciństwie i konieczność usunięcia gałki ocznej. S. J. miał przerwę w odbywaniu kary na leczenie oka, nie doszło jednak wówczas do usunięcia gałki ocznej, nadto nie zgłosił się w terminie do zakładu karnego. W maju 2008r, powód był ponownie konsultowany w (...) w S. gdzie zakwalifikowano go do usunięcia gałki ocznej w szpitalu zakładu karnego w B.. Z uwagi na fakt, że takich zabiegów nie przeprowadzano w B. powód starał się o przerwę w odbywaniu kary, ewentualnie oczekiwał na termin operacji w G.. W kolejnych jednostkach w których przebywał - w G., N. i R. także przebywał pod stałą opieką okulisty, dodatkowo jego przypadek konsultowany w Klinice (...). Ostatecznie termin usunięcia lewej gałki ocznej w Szpitalu w B. wyznaczono na 22 stycznia 2014r., jednakże powód nie wyraził zgody na zabieg operacyjny okulistyczny. W kwietniu 2014r, powód korzystał z doraźnej pomocy w Szpitalu Wojewódzkim w P., po której złożył oświadczenie o odmowie wyjazdu na konsultację do P. celem leczenia okulistycznego. Ostatecznie operacja usunięcia lewej gałki ocznej została przeprowadzona 9 czerwcu 2016r. w (...) Instytucie Medycznym (...) Szpitala (...) w W. / opinia specjalisty chorób oczu k. 672- 694, opinia uzupełniająca k. 731-738 732, zeznania powoda – protokół skrócony rozprawy z dnia 12 września 2016r. k. 658-659/.

W żadnej z powyżej opisanych jednostkach penitencjarnych powód nie składał skarg na pobyt w w/w jednostce /okoliczność niesporna/.

Powyższe okoliczności Sąd ustalił na podstawie materiału dowodowego przytoczonego przy poszczególnych fragmentach stanu faktycznego, w tym dowodach z dokumentów, których prawdziwości nie kwestionowała żadna ze stron.

Sąd odmówił wiarygodności zeznaniom powoda z zakresie, w jakim wskazywał, iż przez cały okres pobytu w jednostkach penitencjarnych osadzony był w celach przeludnionych, bez pełnego ich wyposażenia, w tragicznych warunkach sanitarnych i bez odpowiedniego wyżywienia. Powyższe zeznania sprzeczne były z dokumentami zgromadzonymi w aktach sprawy. Z kolei zeznania w zakresie przebiegu leczenia powoda sąd uznał za sprzeczne z dokumentacją lekarską zgromadzoną w książce zdrowia osadzonego oraz opinią biegłej, którą Sąd uznał za wyczerpującą, spójną i logiczną.

Sąd zważył, co następuje:

W odniesieniu do roszczeń powoda o odszkodowania i zadośćuczynienia w związku z warunkami osadzenia w jednostkach penitencjarnych pozwany podniósł zarzut przedawnienia za okres do dnia 13 czerwca 2008r. Powyższy zarzut podlega uwzględnieniu.

Zgodnie z art. 442 ¹§1 k.c. roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Z kolei z treści art. 120 § 1 zdanie pierwsze k.c. wynika, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. W myśl § 2 cytowanego przepisu bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia. Termin przedawnienia roszczenia nierozerwalnie związany jest z ustaleniem daty wymagalności tego roszczenia, zaś zadośćuczynienie należne jest za wszystkie cierpienia fizyczne i psychiczne, których doznał powód: te, które odczuwał w przeszłości, aktualne i te, które będzie odczuwał do końca życia. W niniejszej sprawie powód powoływał się na krzywdę, jakiej doznał w trakcie pobytu w wymienionych w pozwie jednostkach penitencjarnych. A zatem wymagalność roszczenia konkretyzowała się w kolejnych dniach pobytu w tych jednostkach. Biorąc pod uwagę okoliczność, że niniejszy pozew został złożony w dniu 13 czerwca 2011r. roszczenia S. J. uległy przedawnieniu za okres do dnia 13 czerwca 2008 roku. Zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą art. 5 KC może służyć do oceny zachowania, polegającego na podniesieniu zarzutu przedawnienia (vide: wyr. SN z 27.6.2001 r., II CKN 604/00, wyr. SN z 2.4.2003 r., I CKN 204/01, wyr. SN z 6.10.2004 r., II CK 29/04). Za zasadnością przedstawionego stanowiska przemawia przede wszystkim ta okoliczność, że upływ terminu przedawnienia jest brany przez sąd pod uwagę wyłącznie na zarzut tego, przeciwko któremu kierowane jest (przedawnione) roszczenie (art. 117 § 2 KC). Można więc uznać, że podniesienie zarzutu przedawnienia jest wykonywaniem prawa podmiotowego. Czynienie użytku z każdego przysługującego uprawnionemu prawa podmiotowego podlega ocenie z punktu widzenia zgodności (i ewentualnie sprzeczności) ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa i z zasadami współżycia społecznego. Co do zasady powołanie się przez dłużnika na przedawnienie roszczenia jest działaniem w granicach prawa i zgodnym z prawem. Dłużnikowi, który podniósł zarzut przedawnienia, można więc postawić zarzut naruszenia zasad współżycia społecznego tylko w wyjątkowych i rażących okolicznościach. Dla oceny, czy podniesiony zarzut przedawnienia nie nosi znamion nadużycia prawa, konieczne jest rozważenie charakteru dochodzonego roszczenia, przyczyn opóźnienia, jego nienadmierności . Znaczenie ma także zachowanie dłużnika przy powstaniu zobowiązania. Mając na uwadze powyższe wskazówki sąd nie dopatrzył się sprzeczności podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia z zasadami współżycia społecznego. W pierwszej kolejności należy wskazać, że nic nie stało na przeszkodzie, aby S. J. w terminie zgłosił roszczenia związane z warunkami osadzenia. Tymczasem powód w żaden sposób nie sygnalizował nawet dyrekcji zakładów karnych oraz aresztów śledczych w których był osadzony, ani sędziemu penitencjarnemu, że osadzono go w warunkach przeludnienia, nie zapewniono wyżywienia o odpowiedniej jakości, a wyposażanie cel odbiegało od standardów i nie zapewniało intymności, a kwestie te, w przeciwieństwie do zagadnień medycznych, nie były trudne do uchwycenia. W zakresie warunków osadzenia powód musiał mieć świadomość pokrzywdzenia, na bieżąco zdawał sobie sprawę jakie niedogodności jakie odczuwał i kto je powodował. Powód w toku postępowania nawet nie próbował wykazywać przyczyn dla których z żądaniami zadośćuczynienia i odszkodowania z tytułu warunków osadzenia w latach 1999- czerwiec 2008 wystąpił dopiero w roku 2011. Nie uwzględniając sprzeczności podniesionego zarzutu przedawnienia z zasadami współżycia społecznego Sąd miał również na uwadze okoliczność, iż odbywanie kary pozbawienia wolności co do zasady wiąże się z ograniczeniami i obniżeniem standardu życia.

Wobec uwzględnienia zarzutu przedawnienia rozważania Sądu należało ograniczyć do warunków odbywania kary pozbawienia wolności w okresie trzech lat przed dniem wniesienia pozwu (czerwiec 2008r. – czerwiec 2011r).

Zapewnienie przez Państwo godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności jest jednym z podstawowych wymagań demokratycznego Państwa prawa, znajdującym wyraz w normach prawa międzynarodowego. Wynika to wprost z art. 10 ust. 1 ratyfikowanego przez Polskę Międzynarodowego Paktu Praw Osobistych i Publicznych z dnia 19 grudnia 1996r. i z art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 grudnia 1950r. stanowiących, że każda osoba pozbawiona wolności będzie traktowana w sposób humanitarny, z poszanowaniem przyrodzonej godności człowieka. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 lutego 2007r. wyraził pogląd, że odbywanie kary pozbawienia wolności w przeludnionych celach, z nieoddzieloną toaletą i węzłem sanitarnym, przy braku zapewnienia wszystkim osadzonym osobnego miejsca do spania może stanowić przejaw poniżającego traktowania, prowadzącego do naruszenia godności osób pozbawionych wolności (V CSK 431/06). Sąd Najwyższy w przywołanym orzeczeniu wskazał, że takich warunków nie można uznać za uzasadniony i normalny element kary pozbawienia wolności, co wynika także z art. 110 kkw w którym ustawodawca zawarł wymogi dotyczące warunków bytowych w celach mieszkalnych i wskazał, że powierzchnia przypadająca na skazanego nie może być mniejsza niż 3 m ² , cele muszą być wyposażone w odpowiedni sprzęt zapewniający skazanemu osobne miejsce do spania i odpowiednie warunki higieny, dostateczny dopływ powietrza oraz odpowiednią temperaturę i oświetlenia. Tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach określonych w art. 248 kkw i przy zachowaniu odpowiedniego trybu może dojść do ograniczenia wielkości powierzchni celi na jednego skazanego, poniżej 3 m ² , ale tylko na czas ograniczony.

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 26 maja 2008r. uznał jednak, że przepis art. 248 par 1 kkw jest niezgodny z art. 40, art. 41 ust. 4, i art. 2 Konstytucji RP, oraz nie jest niezgodny z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Przyjął, że przepis wymieniony w części I wyroku traci moc obowiązującą z upływem 18 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej (SK 25/07. OTK – A z 2008r. NR 4 poz. 62, Dz. U. z 2008r. Nr 96 poz. 62). W uzasadnieniu orzeczenia Trybunał uznał, że nadmierne zagęszczenie w celi może być kwalifikowane samo w sobie jako niehumanitarne, a w razie wyjątkowej kumulacji niedogodności, nawet jako tortura. Trybunał odwołał się również do międzynarodowego orzecznictwa, które pojawiło się na tle niehumanitarnego odbywania kary pozbawienia wolności. Wskazał między innymi na zakaz tortur oraz okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania. Traktowanie nieludzkie zostało określone jako złe traktowanie, które jest stosowane nieprzerwanie przez dłuższy czas i spowodowało u ofiary obrażenia ciała lub intensywne cierpienia fizyczne lub psychiczne. ETPC uznał między innymi, że długotrwałe przebywanie w przepełnionych celach w warunkach uwłaczających ludzkiej godności stanowi naruszenie ludzkiej godności, jednakże podkreślił, że cierpienia i poniżenie muszą wykraczać poza nieunikniony ich element związany z daną formą, zgodnego z prawem traktowania lub karania. Oceniając warunki uwięzienia Trybunał uwzględniał skumulowany efekt tych warunków, a także specyficzne zarzuty podnoszone przez skarżących. Warunki na które skarżyli się więźniowie nie ograniczały się jedynie do samego nieprzestrzegania metrażu. Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy Sąd uznał, roszczenia powoda związane z warunkami osadzenia w okresie nieprzedawnionym również nie zasługuje na uwzględnienie. W ocenie Sądu powód nie udowodnił, że karę pozbawienia wolności, we wskazanych placówkach, odbywał w warunkach nieludzkich, uwłaczających jego godności. Pozwany przyznał, iż jedynie w Zakładzie Karnym w N. S. J. tymczasowo przebywał w warunkach przeludnienia. Co do zasady osadzenie w celach nie zapewniających powierzchni 3 m ² na osobę mogło naruszyć dobro osobiste S. J. w postaci godności osobistej, której zgodnie z art. 30 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej ochrona i poszanowanie jest obowiązkiem władz publicznych. Sąd wziął jednak pod uwagę okoliczność, iż nie był to akt represji skierowany indywidualnie przeciwko powodowi, poziom przeludnienia nie był drastyczny i stopniowo spadał. Powód nie wykazał, aby na skutek przeludnienia pomiędzy więźniami dochodziło do napięć i konfliktów, co pogarszałoby ich stan psychiczny, w tym i jego, a zatem, że skutki przeludnienia miały upokarzający wpływ na jego osobę. Ponadto nie można uznać, że tolerowanie przez pozwanego przebywania w przeludnionych celach w owym czasie było działaniem bezprawnym. Bezprawność uchylał bowiem obowiązujący wówczas przepis art. 248 par 1 kkw zgodnie z którym w wypadkach szczególnie uzasadnionych dyrektor aresztu śledczego lub zakładu karnego może umieścić osadzonych na czas określony w warunkach, w których powierzchnia w celi przypadająca na jedną osobę wynosi mniej niż 3m ² . Delikt ma miejsce tylko wtedy, gdy orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego ma charakter retroaktywny, tj. znajduje zastosowanie do zdarzeń sprzed wejścia w życie orzeczenia Trybunału

Warunki panujące w celach w za równo w Zakładzie Karnym w N., G. i A. Śledczym w R. nie były zdaniem Sądu takie, aby naruszały prawo do intymności. Jak wynika z materiału dowodowego w każdej celi były kąciki sanitarne wydzielone trwałym ścianami z drzwiami bądź kotarą z nieprzezroczystego materiału. Pozostałe warunki panujące w celi były zgodne z obowiązującymi przepisami w zakresie ilości sprzętu kwaterunkowego. Zgodnie z art. 110 kkw skazanego osadza się w celi mieszkalnej wieloosobowej lub jednoosobowej, które wyposaża się w odpowiedni sprzęt kwaterunkowy zapewniający skazanemu osobne miejsce do spania, odpowiednie warunki higieny, dostateczny dopływ powietrza i odpowiednią przy porze roku temperaturę według norm dla pomieszczeń mieszkalnych, a także oświetlenie odpowiednie do czytania i wykonywania pracy. Także brak dostępu do ciepłej bieżącej wody nie może świadczyć o niegodziwości czy niehumanitarności tych warunków, skoro powód miał zapewnioną ciepłą kąpiel raz w tygodniu. Podkreślić należy, że odbywanie kary pozbawienia wolności już z samej istoty wiąże się z pewnymi dolegliwościami, jak choćby ograniczenie ilości kąpieli, uczestniczenia bez ograniczenia w różnych formach rozrywki. Jak wynika z dokumentów przedłożonych do akt sprawy, w szczególności z protokołów z wizytacji przeprowadzonych w jednostkach penitencjarnych w których przebywał powód, osadzeni zapewnione wyżywienie o odpowiedniej zawartości składników odżywczych i kaloryczności. Oczywistym jest, że z powodu ograniczeń związanych z odbywaniem kary w warunkach izolacyjnych powód nie mógł oczekiwać wykwintnych dań.

Wskazując na powyższe Sąd uznał, iż mimo umieszczenia powoda w celach,
w których powierzchnia mieszkalna na jedną osobę była mniejsza niż 3m ², co miało miejsce podczas pobytu w Zakładzie Karnym w N., to jednak brak było podstaw do zasądzenia żądanego zadośćuczynienia. W związku z czym powództwo w tym zakresie należało oddalić.

W odniesieniu do szkody związanej z niewłaściwym leczeniem w placówkach penitencjarnych i w związku z tym amputacją gałki ocznej podniesienie przez pozwanego zarzutu przedawnienia, w przeciwieństwie do szkody związanej z warunkami osadzenia, Sąd uznał za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Z opinii biegłej wynika wprawdzie, że S. J. ostatecznie utracił wzrok pod koniec listopada 2006r., ale w ocenie Sądu powód, który nie miał wykształcenia medycznego mógł być przekonany, iż gałkę oczną uda się mimo wszystko uratować. Takie przekonanie było tym bardziej uzasadnione, że proces częściowej utraty wzroku był rozciągnięty w czasie, stawiane były różne diagnozy i propozycje leczenia. Niezależnie od tego z opinii jednoznacznie wynika, że brak jest związku przyczynowego między szkodą w postaci utraty wzroku i koniecznością amputacji gałki ocznej, a działaniem pozwanego. Zdaniem Sądu zasadniczy wpływ na stan lewego oko powoda miał uraz, który przebył w 1988r. Właśnie ten uraz, a nie oświetlenie w celi czy warunki osadzenia, był przyczyną późniejszego odwarstwienia siatkówki, a w konsekwencji utraty widzenia i konieczności amputacji oka. Powód miał zapewnioną prawidłową opiekę medyczną o czym świadczą chociażby wpisy w książce zdrowia osadzonego. Wielokrotnie był poddawany konsultacjom medycznym, nie tylko w warunkach więziennej służby zdrowia, ale także w klinice (...) w Ł. czy w S.. Powodowi udzielano również przerwy w odbywaniu kary ze względów zdrowotnych. Odwarstwienie siatkówki, utrata widzenia oka lewego, rozwój bolesnej jaskry wtórnej, a wreszcie usunięcie gałki ocznej lewej były rozciągniętą w czasie konsekwencją urazu doznanego w 1988r., a nie zaniedbań pozwanego. Reasumując, oddaleniu podlegało również powództwo związane o zadośćuczynienie i odszkodowanie za utratę wzroku.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 102 kpc mając na uwadze przede wszystkim względy natury podmiotowej związane z sytuacją życiową i finansową powoda, które zadecydowały o wcześniejszym zwolnieniu go od kosztów sądowych w całości.

Wynagrodzenie dla pełnomocnika powoda przyznane ze środków Skarbu Państwa zostało orzeczone na podstawie § 6 pkt 7, § 13.1 pkt 2 w zw. z § 19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu.