Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 marca 2014 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 11 marca 2014 r. w Gdańsku

sprawy S. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o wypłatę emerytury

ze skargi o wznowienie postępowania od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13.12.2011r., sygn. akt IV U 2302/11

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 kwietnia 2013 r., sygn. akt IV U 118/13

oddala apelację.

Sygn. akt II AUa 1090/13

UZASADNIENIE

S. M. wniosła skargę o wznowienie postępowania sądowego w sprawie wypłaty zaległej emerytury w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., sygn. akt K 2/12, wnosząc o zasądzenie wypłaty zaległego świadczenia za miesiące od października do grudnia 2012 r. wraz z odsetkami.

W odpowiedzi na skargę, pozwany organ rentowy wniósł o jej oddalenie.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 12 kwietnia 2013 r. Sąd Okręgowy w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w punkcie I, ppkt 1 umorzył postępowanie w części dotyczącej wypłaty emerytury wnioskodawczyni począwszy od 1 stycznia 2012 r., zaś w ppkt 2 zmienił zaskarżoną decyzję pozwanego z dnia 27 września 2011 r. zobowiązując organ rentowy do podjęcia wypłaty emerytury wnioskodawczyni począwszy od 1 października 2011 r., w pkt II przekazał Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. wniosek S. M. o przyznanie odsetek ustawowych i w punkcie III nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Uzasadniając swoje stanowisko Sąd wskazał, że istnieją przesłanki do uwzględnienia skargi opartej na podstawie wskazanej w art. 401 ¹ k.p.c. albowiem jest ona oparta na wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., sygn. akt K 2/12, który uznał art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych za niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy. W takiej sytuacji znalazła się wnioskodawczyni, która nabyła prawo do emerytury w dniu 1 marca 2009 r., kiedy to obowiązywał stan prawny, w ramach którego nabycie prawa do emerytury nie wiązało się dla jej wypłaty z koniecznością rozwiązania stosunku pracy. Zachowany został termin do wniesienia skargi określony w art. 407 § 2 k.p.c. Podkreślając zróżnicowanie skutków wyroków Trybunału Konstytucyjnego zależnie od treści orzeczenia, Sąd opowiedział się za retroaktywnym skutkiem orzeczenia powodującym utratę mocy obowiązującej art.103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227 ze zm.) ex tunc tj. od daty wejścia przepisu w życie. Sąd Okręgowy wsparł się przy tym obszernie orzecznictwem Sądu Najwyższego oraz Trybunału Konstytucyjnego odwołując się także do poglądów doktryny prawa konstytucyjnego. W konsekwencji emeryci, którzy nabyli prawo do świadczeń przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy zachowali prawo do emerytury od daty wstrzymania im świadczenia i w takim to zakresie aż do daty wznowienia wypłaty przez organ rentowy, Sąd zobowiązał organ rentowy do wypłaty emerytury, o czym – na mocy art. 477 ¹⁴§2 k.p.c. orzekł, jak w punkcie I ppkt 2.

Apelację od wyroku wywiódł organ rentowy zaskarżając punkt I podpunkt 2 i zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 135 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS w zw. z art. 401 ¹§ 1 k.p.c. i wnosząc o zmianę wyroku i oddalenie skargi. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że skoro wyrok Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia i z tą datą następuje utrata mocy obowiązującej aktu prawnego, to – zdaniem organu rentowego – również z tą datą ustają skutki obowiązywania przepisu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest nieuzasadniona. Sąd I instancji prawidłowo uzasadnił rozstrzygniecie przedstawiając w obszernych motywach właściwą interpretację skutków orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, właściwie sięgając do poglądów judykatury i doktryny prawa. Mając na względzie, że Sąd Apelacyjny przyjmuje te rozważania, jako własne i w konsekwencji nie widzi potrzeby ich powielania, wystarczającym jest odesłanie do lektury uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia.

Dodatkowo wskazać należy, że Sąd Apelacyjny w Gdańsku w niniejszym składzie podziela pogląd prawny wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 26 września 2013 r., III AUa 850/13, w którym wskazał on, że na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych wznowienie postępowania przed organem rentowym uregulowane jest w art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm., dalej ustawa emerytalna) oraz w art. 83a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r., Nr 205, poz.1585 ze zm., dalej ustawa systemowa). Regulacje prawne zawarte w tych przepisach dotyczą jednak innej materii tj. ponownego ustalenia prawa, wysokości świadczenia lub zobowiązania, stwierdzonego prawomocną decyzją Zakładu, o ile zajdą okoliczności wskazane w tych przepisach tj. zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawnione okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość. Sprawa niniejsza nie dotyczy jednak ponownego ustaleniem prawa do świadczenia lub jego wysokości, ale wznowienia wypłaty świadczenia na skutek orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny niekonstytucyjności przepisu, na podstawie którego dokonano wstrzymania wypłaty. Prawo ubezpieczeń społecznych nie przewiduje w ogóle możliwości wznowienia postępowania przed organem rentowym na skutek wydania wyroku przez Trybunał Konstytucyjny. Niedopuszczalne byłoby jednak przyjęcie, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego pozostaje bez wpływu na decyzje, wydane przez organ rentowy na podstawie niekonstytucyjnego przepisu. W świetle art. 123 ustawy systemowej w sprawach uregulowanych ustawą stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Kodeks postępowania administracyjnego przewiduje możliwość wznowienia postępowania na skutek wydania wyroku przez Trybunał Konstytucyjny - art. 145a.

Oceniając skutki wyroku z dnia 13 listopada 2012 r. w sprawie K 2/12, OTK-A 2012/10/121 Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że obowiązek rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą, jako warunek realizacji nabytego prawa do emerytury, nie będzie miał zastosowania do osób, które nabyły to prawo w okresie od 8 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r. W stosunku do tych osób przepis art. 28 cytowanej ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych w zakresie w jakim przewiduje stosowanie art. 103a ustawy emeryturach i rentach z FUS utracił moc z chwilą ogłoszenia sentencji wyroku w Dzienniku Ustaw, czyli z dniem 22 listopada 2012 r. (Dz.U. z 2012 r., poz. 1285).

W sprawie niniejszej poza sporem pozostawał fakt, że wnioskodawczyni należy do kręgu osób objętych przedmiotowym orzeczeniem, albowiem prawo do emerytury nabyła od dnia 1 marca 2009 r., a więc w okresie, kiedy realizacja prawa do tego świadczenia nie wymagała rozwiązania stosunku pracy.

Oczywistym jest, że skoro uznane za niezgodne z Konstytucją przepisy prawa naruszały ustawę zasadniczą już od dnia ich wejścia w życie (ex tunc), przeto nie mogą być legalną podstawą orzekania przez sądy powszechne – czego w istocie domaga się organ rentowy. Skoro może być wzruszone prawomocne orzeczenie wydane przed datą wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (art. 190 ust. 4 Konstytucji RP oraz art. 145a § 1 k.p.a.), nie można wymagać, aby w sprawach zmierzających do wzruszenia tego orzeczenia, sądy stosowały sprzeczne z Konstytucją przepisy.

Odnosząc powyższe rozważania do sytuacji faktycznej zaistniałej w niniejszej sprawie stwierdzić należy, iż Sąd pierwszej instancji prawidłowo uznał, że skoro rozstrzygnięcie zawarte w zaskarżonej decyzji oparte zostało na przepisie art. 103a ustawy emerytalnej, który uznany został za niekonstytucyjny, to nie mógł on stanowić podstawy wstrzymania wypłaty emerytury wnioskodawczyni od dnia 1 października 2011 r. do 31 sierpnia 2012 r.

Stanowisko to jest również akceptowane przez Sąd Najwyższy. Postanowieniem z dnia 3 października 2013 r., II UK 227/13 Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 28 grudnia 2012 r., III AUa 434/12 zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 31 stycznia 2012 r. poprzez zobowiązanie organu rentowego do podjęcia wypłaty emerytur ubezpieczonego od dnia 1 października 2011 r. z uwagi na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., K 2/12. W uzasadnieniu orzeczenia powołał się na swe stanowisko zawarte w wyroku z dnia 18 maja 2010 r., III UK2/10, OSNP 2011, nr 21-22, poz. 278, że skutkiem utraty domniemania konstytucyjności ustawy w konsekwencji wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku stwierdzającego niezgodność jej przepisu z Konstytucją, jest obowiązek zapewnienia przez sądy orzekające w sprawach, w których przepis ten ma zastosowanie, stanu zgodnego z Konstytucją wynikającego z wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Skoro uznane za niezgodne z Konstytucją przepisy prawa naruszały ustawę zasadniczą już od dnia ich wejścia w życie (ex tunc), przeto nie mogą być legalną podstawą orzekania przez sądy powszechne i Sąd Najwyższy (por. np. wyroki z dnia 7 marca 2013 r., I UK 519/12; z dnia 24 kwietnia 2013 r., II UK 299/12; z dnia 25 kwietnia 2013 r., I UK 593/12; z dnia 29 maja 2013 r., I UK 621/12; z dnia 6 czerwca 2013 r., II UK 369/12, niepublikowane, zapadłe w sprawach o zbieżnych stanach faktycznych i prawnych, jak w sprawie, w której wniesiona została skarga kasacyjna).

Dodatkowo skuteczność rozstrzygnięcia oraz argumentację Sądu Okręgowego wzmocnił sam ustawodawca, który na mocy ustawy z dnia 13 grudnia 2013 r. o ustaleniu i wypłacie emerytur, do których prawo uległo zawieszeniu w okresie od dnia 1 października 2011 r. do dnia 21 listopada 2012 r. (Dz.U. z 2014 r., poz. 169) uznał prawo i określił zasady wypłaty świadczeń zawieszonych w spornym okresie wyłączając spod działania ustawy emerytów, których roszczenia z tytułu wypłaty zawieszonej emerytury zostały zaspokojone na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu (art. 3) i jednocześnie wstrzymując postępowanie o wypłatę świadczeń na podstawie ustawy we wszystkich sprawach dotyczących świadczeniobiorców, dochodzących roszczeń przed sądami o wypłatę kwoty zawieszonej emerytury do czasu wydania przez sąd prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w tej sprawie (art. 9). Powiązanie zatem możliwości zaspokajania roszczeń z zakończeniem postępowań sądowych wzmacnia tylko argumentację Sądu. Trudno jest bowiem sobie wyobrazić, by intencją ustawodawcy było oczekiwanie na zastosowanie skutków ustawy do czasu zakończenia procesu sądowego o roszczenie w sytuacji, gdyby spodziewanym skutkiem tego procesu miało być oddalenie odwołania związane z aprobatą dla argumentacji pozwanego. W takim też zakresie odesłać należy do powziętej w trakcie procesu legislacyjnego uchwały Senatu RP z dnia
3 października 2013 r.

Biorąc pod uwagę poczynione wyżej ustalenia i rozważania w ocenie Sądu Odwoławczego apelacja pozwanego była nieuzasadniona, wobec czego na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł, jak w sentencji wyroku.

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Daria Stanek SSA Grażyna Czyżak