Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 stycznia 2019r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 stycznia 2019r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa E. M. i R. M.

przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w P.

oraz sprawy z powództwa E. M. i R. M.

przeciwko

(...) S.A. w P.

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionych przez pozwanych

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 28 grudnia 2017r.

sygn. akt IC 2393/13

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I.1 i oddala powództwo;

II.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie II.1 i oddala powództwo;

III.  w pozostałym zakresie apelacje oddala;

IV.  nie obciąża powodów kosztami postępowania apelacyjnego.

Mikołaj Tomaszewski Małgorzata Mazurkiewicz-Talaga Karol Ratajczak

lACa 298/18

UZASADNIENIE

Powodowie E. M. i R. M. wnieśli o zasądzenie od pozwanej (...) S.A. z siedzibą w P. kwoty 94.263,12 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości położonej w C., oznaczonej obecnie jako (...), arkusz mapy (...) o powierzchni 0,3092 ha w okresie od 25 października 2002 r. do 29 czerwca 2007 r. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 25 października 2012 r. do dnia zapłaty a także o zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. Oprócz tego powodowie wnieśli również pozew przeciwko E. O. Sp. z o,o. o zasądzenie kwoty 117.828,90 zł tytułem wynagrodzenia za korzystanie z powyższej nieruchomości w okresie od dnia 30 czerwca 2007 r. do dnia 25 kwietnia 2013 r.

Zarządzeniem z dnia 30 września 2013 r. obie sprawy zostały połączone do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

Wyrokiem z dnia 28 grudnia 2017 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu:

1.  1. zasądził od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w P. na rzecz

powodów kwotę 11.050,02 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 16.11.2012 r. do dnia 31.12.2015 r. oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 01.01.2016 r. do dnia zapłaty;

2.  w pozostałym zakresie oddalił powództwo;

3.  kosztami postępowania obciążył pozwanego (...) S.A. z siedzibą w P. w 12% a powodów w 88% pozostawiając rozliczenie kosztów referendarzowi sądowemu.

II. 1. Zasądził od pozwanego E. O. Sp, z o. o. z siedzibą w P. na rzecz powodów kwotę 23.779,03 zł ( słownie: dwadzieścia trzy tysiące siedemset siedemdziesiąt dziewięć złotych trzy grosze ) wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 16.11.2012 r. do dnia 31.12.2015 r. oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 01.01.2016 r. do dnia zapłaty;

2.  w pozostałym zakresie oddalił powództwo;

3.  kosztami postępowania obciążył pozwanego (...) Sp. z o. o. z siedzibą w P. w 20% a powodów w 80% pozostawiając rozliczenie kosztów referendarzowi sądowemu.

W motywach rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy wskazał, że Powodowie E. M. i R. M. są właścicielami nieruchomości położonej w C., oznaczonej obecnie jako dz. nr (...), arkusz mapy (...) o powierzchni 0,3092 ha. Pierwotnie właścicielem nieruchomości był J.

M., a spadkobiercami po nim są powodowie. Powyższa nieruchomość ma regularny kształt zbliżony do prostokąta. Jest słabo zagospodarowana, porośnięta trawą, drzewami i krzewami. Nie jest ogrodzona. Przez działkę przebiega linia energetyczna wysokiego napięcia (...) (bez słupów) relacji C. - (...) K., dalej linia biegnie do stacji (...) K.. Na przedmiotowej nieruchomości znajdują się również trzy linie średniego napięcia (...): linia C bez słupów, linia B z 2 slupami i linia A z 1 słupem częściowo posadowionym na działkach sąsiednich. Urządzenia te służą również do doprowadzania energii elektrycznej do nieruchomości powodów. Ani J. M. ani powodowie nie wyrażali zgody na budowę linii energetycznych ani na korzystanie z nieruchomości w związku z eksploatacją linii. Teren, na którym posadowiona jest nieruchomość nie był w okresie istotnym dla sprawy objęty miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. W całym tym okresie zgodnie ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy C., uchwała nr (...)/ (...) Rady Gminy C. z dnia 14 czerwca 2000 r., przedmiotowa działka znajdowała się na terenie zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej M1, zieleni oraz w strefie linii elektroenergetycznych ze stacjami rozdzielczymi. L.: wysokiego napięcia (...) i średniego napięcia (...) prowadząca do stancji transformatorowej (...) 197, przebiegające przez nieruchomość powodów, zostały wybudowane i oddane do użytku w latach 60-tych ubiegłego wieku. L. wysokiego napięcia była posadowiona zgodnie z decyzją z 1966 r. wydaną na podstawie obowiązującej ówcześnie ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości.

Druga z linii średniego napięcia przebiegających przez nieruchomość powodów, prowadząca do stacji transformatorowej (...), została oddana do użytku najpóźniej z końcem 1987 r. Eksploatacja linii polega na utrzymywaniu słupa i przewodów. Pozwana (...) Sp. z o.o. regularnie dokonuje oględzin linii od wyników których zależy to, czy konieczne jest dokonanie przeglądu technicznego linii i słupów, prac eksploatacyjnych, konserwacji, wymiany elementów. Wszystkie te prace wymagają wejścia na teren nieruchomości. Jednocześnie pozwana musi mieć swobodny, całodobowy dostęp do urządzeń celem usunięcia potencjalnej awarii, jak również celem prowadzenia inwestycji związanych z modernizacją i przebudową linii. Wynika z tego konieczność powstrzymania się przez każdoczesnego właściciela nieruchomości od takiego zagospodarowania nieruchomości, które uniemożliwiłoby swobodny dostęp do urządzeń przesyłowych oraz prowadzenie prawidłowej ich eksploatacji. Na terenie nieruchomości powodów nie ma obszarów, które ze względu na nadmierne natężenie pola elektromagentycznego nie mogą być przeznaczone pod zabudowę mieszkaniową lub powinny być niedostępne dla ludności. Aktualne wyniki badań mają zastosowanie także do okresu przeszłego, w szczególności objętego żądaniem pozwu. Czynności eksploatacyjne związane z obecnością linii energetycznych wysokiego napięcia (...) i średniego napięcia 15 kV na nieruchomości powodów nie są ani intensywne ani też uciążliwe. Szerokość obszaru korytarza technicznego niezbędnego do eksploatacji linii energetycznej wysokiego napięcia 110 kV na terenie nieruchomości powodów wynosi 19,86 m, zaś linii energetycznych średniego napięcia 15 kV - 7,52 m. Powierzchnia korytarza technicznego wokół przedmiotowej linii energetycznej 110 kV stanowi obszar bezumownego korzystania z nieruchomości. Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości powodów w związku z obecnością linii powinno być iloczynem obszaru korytarza technicznego linii, sumy czynszów dzierżawnych w przyjętym okresie czasu oraz współczynnika współkorzystania w wymiarze elektroenergetycznym. Wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości powodów wynosi dla linii średniego napięcia biegnącej od stacji transformatorowej (...) w okresie od 25 października 2002 r. do 30 czerwca 2003 r. wynosi 11.050 zł, a w okresie od 1 lipca 2007 r. do dnia 25 kwietnia 2013 r. - 23.779,03 zł.

Pismami z dnia 25 października 2012 r. powodowie zawezwali pozwanych do próby ugodowej w sprawie o zapłatę kwoty 64.319,04 zł od (...) S.A. i kwoty 138.552,57 zł od (...) Sp. z o.o. z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z przedmiotowej nieruchomości w okresie od 25 października 2002 r. do 29 czerwca 2007 r. - względem (...) S.A. i w okresie od 30 czerwca 2007 r. do 25 października 2012 r. - względem (...) Sp. z o.o. W uzasadnieniach pism powodowie wskazali, że na ich nieruchomości posadowione są dwa słupy energetyczne, a przez nieruchomość przechodzą: jedna linia wysokiego napięcia i dwie linie średniego napięcia. Pozwani nie wyrazili zgody na zawarcie ugody. Pierwotnie posiadaczem urządzeń elektroenergetycznych znajdujących się na nieruchomości powodów było przedsiębiorstwo państwowe - Zakład (...). Na mocy Zarządzenia nr 57 Prezesa Rady Ministrów z dnia 30.12.1989 r. Zachodni O. Energetyczny - P. uległ podziałowi w wyniku czego powstał Zakład (...) w P. oraz Zakład (...) z siedzibą w P., które to jednostki stanowiły także przedsiębiorstwa państwowe. Od dnia 5 grudnia 1990 r. Zakład (...) w P. był użytkownikiem wieczystym gruntów Skarbu Państwa będących dotychczas w jego zarządzie. Na podstawie zarządzenia Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 9 lipca 1993 r. (nr (...)) oraz ustawy z dnia 5 lutego 1993 r. o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa (Dz.U. nr 16, poz. 69), a także ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. nr 51, poz. 298 ze zm.) przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) w P. zostało skomercjalizowane i w wyniku tego powstała spółka pod nazwą (...) Spółka Akcyjna (dokonano tego aktem notarialnym z dnia 12 lipca 1993 r.). Aktem notarialnym z dnia 17 lipca 2002 r. nazwę spółki zmieniono na Grupa (...) SA, a aktem notarialnym z dnia 23 września 2004 r. na (...) S.A, Dnia 30 czerwca 2007 r. (...) S.A. zbyła na rzecz pozwanej (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w P. przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55 ^ł Kodeksu cywilnego. W jego skład weszły w szczególności prawa własności ruchomości, a zwłaszcza ruchomości związanych z prowadzeniem działalności w zakresie dystrybucji energii elektrycznej: linii kablowych i napowietrznych, sieci dystrybucyjnych oraz zespołów elektroenergetycznych, stacji i rozdzielni energetycznych, transformatorów.

W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Okręgowy uznał, iż żądania pozwów zasługuje na częściowe tylko uwzględnienie. Podstawę prawną zgłoszonego przez powodów roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości stanowią przepisy art. 224 § 2 k.c. w zw. z art. 225 k.c. Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 305 ¹ k.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować łub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu). Do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych (art. 305 ⁴ k.c.), W myśl dyspozycji przepisu art. 352 § 1 k.c., kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności, jest posiadaczem służebności, Do posiadania służebności stosuje się odpowiednio przepisy o posiadaniu rzeczy (§ 2).Zgodnie z treścią przepisu art. 292 k.c., służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio. Brzmienie cytowanego przepisu prowadzi do wniosku o możliwości nabycia służebności przez zasiedzenie. Przy uwzględnieniu treści przepisu art. 172 k.c. należy dojść o przekonania, iż wymaganymi przesłankami nabycia służebności przez zasiedzenie są: posiadanie służebności przez właściciela nieruchomości, która w przyszłości ma się stać nieruchomością władnącą, korzystanie przez posiadacza z trwałego i widocznego urządzenia oraz upływ czasu.

W pierwszej kolejności strona pozwana podnosiła zarzut braku legitymacji procesowej powodów podnosząc, że nie zostały przedstawione dokumenty, z których wynikałoby, że byli oni właścicielami przedmiotowej nieruchomości w okresie objętym żądaniem pozwu. Powodowie zdołali wykazać jednak swoją legitymacje przedkładając stosowne dokumenty. Po pierwsze złożyli oni zaświadczenie z zamkniętej księgi wieczystej, z którego wynika, że pierwotnie właścicielem nieruchomości był J. M.. Następnie powodowie przedłożyli kserokopię postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po nim, z którego wynika, że są jego spadkobiercami. W tych okolicznościach własność nieruchomości, potwierdzona aktualnym wydrukiem z księgi wieczystej, nie mogła budzić wątpliwości Sądu. Pomiędzy stronami bezspornym było, że pozwani korzystali z nieruchomości powodów w zakresie analogicznym do treści służebności przesyłu przez cały okres objęty żądaniem pozwu. Poza sporem pozostawało również to, że na rzecz pozwanych na nieruchomościach powodów będących przedmiotem niniejszego postępowania nie ustanowiono służebność przesyłu. Strony były natomiast w sporze co do tego, czy pozwane posiadały tytuł prawny do korzystania z nieruchomości. Tytuł ten wywodziły z zasiedzenia służebności, której treść odpowiada służebności przesyłu. Uwzględnienie tego zarzutu niweczyłoby prawo powodów do domagania się wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości, i to niezależnie od tego z jaką datą to zasiedzenie by nastąpiło. Zgodnie bowiem z utrwalonym poglądem doktryny i orzecznictwa, stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu, jako pierwotny sposób nabycia, wyklucza możliwość dochodzenia wynagrodzenia za okres przed dniem nabycia własności, zaś z uwagi na wykreowany w wyniku zasiedzenia stosunek prawy wyklucza też możliwości dochodzenia wynagrodzenia po dacie stwierdzenia zasiedzenia. Zatem w przypadku stwierdzenia zasiedzenia służebności roszczenie powodów należałoby uznać za bezzasadne. W judykaturze ugruntowany jest pogląd, według którego chociaż przed wejściem w życie w dniu 3 sierpnia 2008 r. przepisów art. 305 ¹ i 305 ⁴ k.c. o służebności przesyłu, dodanych przez ustawę z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz, 731), przepisy nie przewidywały wprost tego rodzaju służebności, będącej przedmiotem rozpoznawanej sprawy, i w literaturze istniał spór co do możliwości nabycia służebności przesyłu przez zasiedzenie, w orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjmowano, stosując w drodze analogii art. 145 k.c.,możliwość ustanowienia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, a także dopuszczalność nabycia jej w drodze zasiedzenia. Stosownie do treści art. 292 k.c. służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio. Posiadania prowadzącego do nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie nie należy utożsamiać z posiadaniem prowadzącym do nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości. Przy ocenie posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności gruntowej chodzi o faktyczne korzystanie z gruntu w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność, zaś władanie w zakresie służebności gruntowej kwalifikuje się, zgodnie z art. 336 k.c, jako posiadanie zależne. W realiach sprawy pozwane i ich poprzednicy prawni bez wątpienia korzystali z nieruchomości w taki sposób, jak to czyni osoba, której przysługuje służebność. Korzystanie to polegało bowiem na wzniesieniu na gruncie trwałych i widocznych urządzeń do przesyłu energii elektrycznej oraz na korzystaniu z nich w tym celu oraz w celu konserwacji i naprawy, co stanowiło przedmiot działalności przedsiębiorstwa. Posiadanie to miało zatem cechy żart, 352 k.c., a więc chodzi o inny zakres niż posiadanie prowadzące do zasiedzenia własności nieruchomości. Istotne znaczenie dla oceny zasadności zarzutu zasiedzenia miało ustalenie istnienia dobrej bądź złej wiaty po stronie pozwanej. Przymiot dobrej wiary rozumiany jest tradycyjnie jako błędne, ale usprawiedliwione w danych okolicznościach przeświadczenie posiadacza służebności o przysługującym mu prawie do korzystania z cudzej nieruchomości. Zgodnie z treścią przepisu art. 7 k.c. jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiaty, domniemywa się istnienie dobrej wiaty. W myśl dyspozycji zawartej w treści przepisu art. 234 k.p.c, domniemania ustanowione przez prawo (domniemania prawne) wiążą sąd; mogą być jednak obalone, ilekroć ustawa tego nie wyłącza. W świetle zgromadzonego w przedmiotowej sprawie materiału dowodowego, w ocenie Sądu należało dojść do przekonania, iż ustanowione przez prawo domniemanie dobrej wiaty, przemawiające na korzyść pozwanej, zostało skutecznie obalone, z wyjątkiem linii wysokiego napięcia. Budując na cudzym gruncie urządzenia przesyłowe poprzednicy prawni pozwanych powinni uzyskać prawo do dysponowania w ten sposób cudzą nieruchomością. Przedsiębiorstwo przesyłowe mogło uzyskać odpowiednie uprawnienia na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego, bądź to na podstawie umowy z właścicielem nieruchomości, bądź przez ustanowienie odpowiedniej służebności przez sąd. Inną, istotną podstawą prawną uprawnienia do budowy urządzeń przesyłowych i ich eksploatacji jest pozwolenie administracyjne. W realiach rozpoznawanej sprawy pozwana w stosunku do istotnych dla sprawy linii nie wykazała jednak żadnej z wymienionych okoliczności przeciwstawiając się twierdzeniu strony powodowej o braku legalnej podstawy do budowy i eksploatacji urządzeń przesyłowych. Dodatkowo należy mieć na względzie, iż przymiot dobrej wiaty musi obejmować cały okres eksploatacji urządzeń przesyłowych. Nie wystarczy zatem jej istnienie w momencie posadowienia urządzenia przesyłowego, w omawianym przypadku linii elektroenergetycznych. Przedsiębiorstwo energetyczne, które nie legitymuje się uprawnieniem do ingerowania w sferę cudzej własności nieruchomości dla bieżącego utrzymania urządzeń przesyłowych, korzysta z tej nieruchomości w złej wierze i zobowiązane jest do świadczenia wynagrodzenia na podstawie art. 225 k.c. W niniejszej sprawie pozwani wykazali, że linia wysokiego napięcia 110 kV pobudowana została na podstawie zezwolenia udzielonego w formie decyzji przez Prezydium Powiatowej Rady Narodowej. Decyzje takie wydawano wówczas na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz. U. z 1961 r. Nr 18, poz. 94). Zgodnie natomiast z utrwalonym poglądem orzecznictwa decyzja administracyjna wydana na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 powyższej ustawy stanowi tytuł prawny do korzystania z cudzej nieruchomości w zakresie wynikającym z jej treści oraz kreuje obowiązek znoszenia przez właściciela tej nieruchomości ograniczeń wynikających z uprawnienia przyznanego wskazanemu podmiotowi. Tym samym należy przyjąć, że skoro poprzednicy prawni pozwanych legitymowali się taką decyzją, to mieli podstawę prawną do naruszenia prawa własności. W tym zatem zakresie należy przypisać im dobrą wiarę. Co do pozostałych linii będących przedmiotem postępowania pozwani nie dysponują natomiast żadną dokumentacją potwierdzającą uprawnienie do budowy urządzeń oraz do późniejszego korzystania z nieruchomości powodów. W tych okolicznościach, mając na uwadze także profesjonalny charakter działalności pozwanych, nie było żadnych podstaw do przyjęcia, że działały one (oraz ich poprzednicy prawni) w usprawiedliwionym okolicznościami przeświadczeniu, że korzystają z przedmiotowej nieruchomości legalnie. Nie wykazano także, aby pozwani, bądź ich poprzednicy prawni występowali do właściciela nieruchomości o zgodę na wykorzystywanie napowietrznej linii energetycznej. Tym samym nie ma podstaw do ustalenia, że pozwani korzystali z nieruchomości zgodnie z prawem. Nie można nawet przyjąć, że wybudowanie urządzeń odbyło się w ramach norm prawnych. Podkreślić należy, że roszczenia właścicieli o uregulowanie kwestii korzystania z nieruchomości i wypłatę stosownych wynagrodzeń są znane od lat i pozwani także z tego powodu powinni podejmować działania zmierzające do dokonania ustaleń faktycznych i prawych w zakresie zajmowanych przez przedsiębiorstwa nieruchomości osób trzecich. Dotyczy to w szczególności nieruchomości, co do których pozwani nie mają żadnej dokumentacji potwierdzających legalność posadowienia linii i jej dalszej eksploatacji. W tych okolicznościach oraz mając na uwadze profesjonalny charakter prowadzonej przez pozwanych działalności, należało uznać, że korzystali oni z nieruchomości powodów, w zakresie linii średniego napięcia, pozostając w złej wierze. W dalszej kolejności należało zatem ustalić kiedy konkretne linie zostały wybudowane. Na podstawie przeprowadzonego w sprawie postępowania dowodowego Sąd ustalił, że na należących do powodów nieruchomości poprzednik prawny pozwanych Zakład (...) w P. wybudował napowietrzną linię wysokiego napięcia 110 kV w latach 60-tych ubiegłego wieku, a następnie nieprzerwanie była ona eksploatowana. Data ta wynikała z decyzji z 12 kwietnia 1966 r. wydanej na podstawie obowiązującej ówcześnie ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości zezwalającej na wybudowanie linii. W treści tej decyzji wprost wskazano, że linia ma przebiegać przez nieruchomość J. M. położoną w C. przy ulicy (...). Nie ma zatem wątpliwości, że decyzja ta dotyczy linii wysokiego napięcia posadowionej na nieruchomości powodów. Co prawda dokument ten został złożony w kserokopii, ale jak już wspomniano, jest on spójny z innymi dokumentami złożonymi w sprawie, w szczególności z lokalizacją szczegółową linii z 1964 r. Tworzą one spójną całość, która pozwala uznać ten dokument za wiarygodny, mimo, że został przedłożony w kserokopii i był kwestionowany przez powodów. Podobnie należało odnieść się do linii średniego napięcia 15 kV prowadzącej do stancji transformatorowej (...) 197. Fakt jej budowy potwierdza dokument stanowiący protokół zdawczo-odbiorczy środka trwałego pochodzący z 18 marca 1960 r. Dokument ten został złożony w oryginale i nie budzić wątpliwości Sądu co do autentyczności. Nie został natomiast przedstawiony żaden dokument, który potwierdzałby wybudowanie drugiej z istotnych dla sprawy linii średniego napięcia 15 kV zasilanej ze stacji transformatorowej (...) w okresie wskazywanym przez pozwanych. Jedyne dokumenty przedstawione na tę okoliczność to protokół sprawdzenia transformatora i „spis obiektów”. Co do pierwszego z tych dokumentów, datowanego na 30.10.1987 r., należy wskazać, że sam fakt istnienia transformatora nie oznacza, że istniała już wówczas linia. Pozwani nie przedstawili również żadnego dokumentu, z którego wynikałoby że linia budowana byłaby jednocześnie ze stacją. Wobec tego należało oprzeć się na drugim z dokumentów, który wymienia stację transformatorową (...) i biegnącą od niej linię średniego napięcia 15 kV. W dokumencie tym wskazano datę załączenia obiektu - 29 grudnia 1987 r. wobec czego od tej daty należy liczyć początek terminu zasiedzenia w stosunku do trzeciej z linii. Reasumując, należało uznać, że pozwani wykazali daty budowy linii wysokiego napięcia i linii średniego napięcia prowadzącej do stancji transformatorowej (...) 197. Skoro nastąpiło to w latach 60-tych to przy przyjęciu dobrej wiary w przypadku linii wysokiego napięcia i złej wiary w przypadku linii średniego napięcia prowadzącej do stancji transformatorowej (...) 197, upływ terminu zasiedzenia upłynął najpóźniej z końcem odpowiednio lat 80-tych i 90-tych, Na marginesie należy zauważyć, że nawet gdyby przyjąć, że również w przypadku linii wysokiego napięcia pozwani korzystali z nieruchomości powodów w złej wierze, to i tak przed wytoczeniem powództwa upłynąłby termin przedawnienia. W stosunku do trzeciej linii, biegnącej od stacji transformatorowej (...), przy przyjęciu początku terminu zasiedzenia na 29 grudnia 1987 r., należało uznać, że 30-letni termin nie zakończył się przed wydaniem orzeczenia w niniejszej sprawie. Zarzut zasiedzenia okazał się zatem zasadny w zakresie linii wysokiego napięcia oraz linii średniego napięcia biegnącej od stacji transformatorowej (...) 197. Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie należało zatem rozpatrywać wyłącznie pod kątem linii średniego napięcia 15 kV prowadzącej do stancji transformatorowej (...). Należy również w tym miejscu odnieść się do podniesionego zarzutu przedawnienia. Powodowie domagali się w niniejszym postępowaniu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z przedmiotowej nieruchomości przez pozwanych w okresie od 25 października 2002 r. do 25 kwietnia 2013 r. Zgodnie z utrwalonym poglądem orzecznictwa i doktryny wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy o którym mowa w art. 224-225 K.c. nie jest świadczeniem okresowym, takim jak czynsz wynikający z umowy najmu czy renta. Podlega 10-letniemu, a nie 3-łetniemu przedawnieniu jak świadczenie okresowe. Należy się za cały określony czasokres. Nic nie wskazuje również na to, by przedmiotowa nieruchomość była wykorzystywana dla prowadzenia działalności gospodarczej, wobec czego tym bardziej nie ma podstaw do przyjęcia 3-łetniego terminu przedawnienia. W niniejszej sprawie pozew został wniesiony dnia 30 sierpnia 2013 r., wobec czego powodowie mogliby się domagać się wynagrodzenia za okres od 30 sierpnia 2013 r. Niemniej w ocenie Sądu skutecznie przerwali oni bieg terminu przedawnienia wobec całego roszczenia wnosząc o zawezwanie do próby ugodowej. Poza sporem było to, że powodowie zawezwali pozwanych do próby ugodowej, które to działanie, zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie i doktrynie poglądem, prowadzi do przerwania terminu przedawnienia. W toku procesu pozwani podnosili, że w zawezwaniu powodowie wskazali na istnienie dwóch słupów, a nie jak w rzeczywistości - trzech, wobec czego ich roszczenie, wynikające z istnienia tego pominiętego słupa, należy uznać za przedawnione. Ze stanowiskiem tym nie sposób się jednak zgodzić. Słusznie podnosili powodowie, że swoje roszczenie wywodzą oni z bezumownego korzystania z ich nieruchomości, a nie z posadowienia i użytkowania konkretnego słupa. Innymi słowy z istnienia konkretnego słupa nie wynika wprost osobne roszczenie, Tym samym pominięcie jednego z nich w zawezwaniu do próby ugodowej nie może prowadzić do uznania roszczenia za częściowo przedawnione, tym bardziej, że pismo w sposób jednoznaczny wskazywały o jaką nieruchomość chodzi i w związku z jakimi liniami formułowane jest żądanie. Wysokość wynagrodzenia należnego powodom Sąd ustalił na podstawie wiarygodnej i rzetelnej opinii biegłego R. D., która nie została skutecznie zakwestionowana przez żadną ze stron. Stąd wynagrodzenie za okres od 25 października 2002 r. do 29 czerwca 2007 r. wyniosło 11.050,02 zł, a za okres od 30 czerwca 2007 r. do 25 kwietnia 2013 r. 23.779,03 zł i takie też wartości podlegały zasądzeniu na rzecz powodów. Nie zasługiwał przy tym na uwzględnienie zarzut sprzeczności roszczenia z art. 5 K.c. zgodnie z którym nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. W ocenie Sądu w niniejszej sprawie żadna z powyższych sprzeczności nie zachodzi, a wręcz przeciwnie, roszczenie zgłoszone przez powodów w istocie rzeczy prowadzi do usunięcia istniejącej obecnie niesprawiedliwości. Takim bowiem mianem należy określić sytuację, w której linia energetyczna zainstalowana ze środków powodów jest podłączona do sieci pozwanego i przez niego wykorzystywana. Pozwane, mimo że korzystały z cudzego mienia nie ponosiły w związku z tym żadnych kosztów. Skoro faktycznie linia wykorzystywana jest jedynie przez pozwane to one też powinny ponieść koszty związane z wykorzystywaniem samej nieruchomości. Powyższej oceny nie zmienia bynajmniej fakt, że powstanie tej linii wiązało się z potrzebą dostarczenia energii elektrycznej dla wielu odbiorców. Wynika to z faktu, że współcześnie każdy obywatel, o ile są ku temu spełnione warunki techniczne, ma prawo do nieskrępowanego dostępu między innymi do energii elektrycznej bez konieczności znoszenia istnienia linii bez stosownej rekompensaty. Zasadą jest zatem, że to obowiązkiem dostawcy jest stworzenie odpowiedniej infrastruktury, utrzymywanie jej w odpowiednim stanie technicznym i ponoszenie związanych z tym ciężarów. Koszty te wlicza przecież do comiesięcznych opłat pokrywanych przez odbiorców energii.

O odsetkach ustawowych Sąd orzekł na podstawie art. 455 k.c. w zw. z art. 481§1 k.c. Starannie dbający o swoje interesy właściciel winien wzywać korzystającego do zapłaty wynagrodzenia przez co - w wypadku niezastosowania się do takiego żądania - nabywa roszczenie odsetkowe, kompensujące skutki opóźnienia w spełnieniu świadczenia. W niniejszej sprawie za wezwanie takie należy potraktować wniosek o zawezwanie do próby ugodowej złożony przez powodów dnia 25 października 2012 r. W aktach sprawy brak jest potwierdzenia odbioru odpisu tego pisma przez pozwanych, niemniej należy przyjąć, że nastąpiło to najpóźniej w dniu sporządzenia odpowiedzi, to jest 16 listopada 2012 r. Od tego więc dnia pozostają oni w opóźnieniu i zobowiązani są do świadczenia odsetkowe.

Powyższy wyrok zaskarżyli apelacjami:

-

pozwany (...) S.A. z siedzibą w P., w punktach 1.1 i 1.3, który zarzucając naruszenie art. 7kc, art. 6 kc w zw. z art. 7 kc, art. 225 kc, art. 224§1 kc art. 172 § 1 kc w zw. z art. 292 kc wniósł o zmianę wyroku przez oddalenie powództwa wobec (...) S.A. z siedzibą w P. oraz zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów procesu;

-

pozwany (...) Sp. z o. o. z siedzibą w P., w punktach 11.1 i 11.3, który zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 172 kc w zw. z art. 176 kc oraz art. 352 kc w zw. z art. 292 kc w zw. z art. 305 ³ § 1 kc i 305 ⁴ kc, art. 7 kc w zw. z art. 172 kc w zw. z art. 352 kc, art, 224 kc, 225 kc w zw. z art. 230 kc i z art. 7 kc, 172 kc w zw. z art. 176 kc oraz art. 352 kc w zw. z art. 292 kc w zw. z art. 305 ³ § 1 kc i 305 ⁴ kc w zw. z art. 5 kc, art. 5 kc oraz naruszenie prawa procesowego w postaci art. 233 § 1 kc w zw. z art. 230,231,227 w zw. 278 i 286 kpc, art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 230,231,227kpc wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództwa w całości w stosunku do skarżącego pozwanego ewentualnie o zasądzenie od pozwanego - (...) Sp. z o. o. z siedzibą w P. na rzecz powoda punkcie II. 1 kwoty 5.945 zł z ustawowymi odsetkami.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacje okazały się uzasadnione w zakresie kwestionującym rozstrzygnięcie co do meritum.

Sąd Okręgowy na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego, ocenionego bez przekroczenia granic określonych treścią art. 233§ł kpc dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych.

Ustalenia ta Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje jako własne.

Bezsporne było w sprawie, że bieg zasiedzenia służebności przesyłu obejmującej linii średniego napięcia 15 kV prowadzącej do stancji transformatorowej (...) rozpoczął się 29.12.1987r.

Nie budzi też wątpliwości stanowisko Sądu Okręgowego co do przyjęcia, że uzyskanie posiadania służebności nastąpiło w złej wierze i w tym zakresie należy powołać się na rozważania zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, których nie ma potrzeby tu przytaczać.

Należy przy tym zaakcentować, że w pozwany E. O. dla potwierdzenia słuszności swego stanowiska co do objęcia służebności w posiadanie w dobrej wierze powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z 29.04,2009r. sygn. akt II CSK 560/09.

Jest to argument chybiony.

J. ten dotyczył bowiem nie występującej w niniejszej sprawie sytuacji, w której przedsiębiorca energetyczny stawiał słupy i nieodpłatnie eksploatował linię energetyczną na gruncie Skarbu Państwa.

Także pozwany (...) SA nie zakwestionował skutecznie stanowiska Sądu Okręgowego w tej kwestii.

Powołał się on bowiem na domniemanie dobrej wiary (art. 7 kc) i pogląd, w myśl którego o dobrej i złej wierze posiadacza decyduje chwila uzyskania posiadania.

Jednak Sąd Okręgowy nie naruszył tych zasad, a przy przyjęciu złej wiary poprzednika prawnego pozwanych zasadnie powołał się na fakt, że poprzednik prawny powodów nie legitymował się w przypadku tej linii energetycznej uprawnieniem do ingerowania w sferę cudzej własności nieruchomości powodów dla bieżącego utrzymania urządzeń przesyłowych.

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2008 r. II CSK 346/08 wskazano, że zajęcie cudzej nieruchomości i umieszczenie na niej urządzeń energetycznych bez uzyskania tytułu prawnego jest równoznaczne ze złą wiarą.

Jak słusznie podkreśla się w obu apelacjach, także przy przyjęciu, że objęcie przedmiotowej służebności w posiadanie nastąpiło w złej wierze zarzut zasiedzenia powinien być ostatecznie uwzględniony w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Okręgowy wydał wyrok w dniu 28.12.2017r., czyli przed upływem terminu zasiedzenia przedmiotowej służebności ( art. 172 § 2 kc).

Jednak termin określony w tym przepisie upłynął dnia następnego i słusznie podnoszą apelujący, że Sąd Apelacyjny musiał wziąć ten fakt pod uwagę (stosownie do art. 316 § 1 kpc w zw. z art. 391 § 1 kpc).

Powstaje jednak pytanie, czy fakt wytoczenia dochodzonych w niniejszym postępowaniu powództw przeciwko obu pozwanym przerwał bieg terminu zasiedzenia przedmiotowej służebności, czy też skutek taki nie nastąpił. Problem, czy pozew o zapłatę o wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez przedsiębiorcę przesyłowego z nieruchomości przerywa bieg terminu zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu był przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. Stanowisko akceptujące pozew o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości jako czynność, o której mowa w art. 123 § 1 pkt 1 k.c., jako decydujący wskazuje argument, że przed wprowadzeniem przepisów dotyczących służebności przesyłu (art, (...) i n. k.c.) z dniem sierpnia 2008 r. właściciel nieruchomości był pozbawiony możliwości wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie służebności, a często wystąpienie z powództwem windykacyjnym lub negatoryjnym, z uwagi na charakter urządzeń przesyłowych, byłoby oczywiście nieuzasadnione i sprzeczne z interesem społecznym, co sprawiało, że wystąpienie z omawianym powództwem było jedynym możliwym prawnie przejawem aktywności właściciela (postanowienia z dnia 22 stycznia 2010 r., V CSK 239/09 z dnia 23 października 2013 r., IV CSK 30/13, OSNC z 2014 r., nr 7 - 8, poz. 88, Biul. SN z 2014 r., nr. 1, poz. 10, M. Prawn. z 2014 r., nr 16, str. 862 - 862 i z 2014 r., nr 18, str. 978).

Stanowisko przeciwne wykluczające taką możliwość i uznające za taką czynność wniesienie wniosku o ustanowienie służebności opiera się na poglądzie, że sprawa z powództwa o zapłatę za bezumowne korzystanie z nieruchomości w zakresie służebności przesyłu nie jest rodzajem sporu o własność pomiędzy właścicielem gruntu a posiadaczem służebności i za jego pomocą nie można dochodzić pozbawienia posiadania, zmiany jego charakteru, czy też nowego ukształtowania stosunków prawnorzeczowych między właścicielem a posiadaczem służebności, a więc nawet stosunkowo szeroka interpretacja art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w zw. z art. 175 k.c. nie daje podstawy do twierdzenia, że wytoczenie takiego powództwa przerywa bieg terminu zasiedzenia służebności przesyłu (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2011 r., M. Prawn. z 2014 r., nr 18, poz. 980, z dnia 13 lutego 2014 r., V CSK 167/13, M. Prawn. z 2014 r., nr 18, s. 980, z dnia 12 września 2013 r., IV CSK 88/13, nie publ., wyrok z 10 lipca 2013 r., V CSK 320/12, nie publ.).

Problem rozstrzygnęła uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2014 r., III CZP 45/14 (OSNC z 2015 r., nr 5, poz. 54), w której orzeczono , że wytoczenie przez właściciela nieruchomości przeciwko posiadaczowi służebności przesyłu, a przed dniem 3 sierpnia 2008 r. przeciwko posiadaczowi służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu, powództwa o zasądzenie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści tej służebności nie przerywa biegu jej zasiedzenia.

Od czasu wydania tej uchwały stanowisko judykatury jest już w tym zakresie konsekwentne.

Oznacza to, że Sąd Apelacyjny musiał uwzględnić podniesione przez pozwanych zarzuty zasiedzenia przedmiotowej służebności z dniem 29.12.2017r.

Skutkowało to niezasadnością obu powództw w całości.

Wprawdzie bowiem uzyskanie przez pozwanych tytułu prawnego do przedmiotowej służebności nastąpiło już po okresie, w stosunku do którego zgłoszono roszczenie o wynagrodzenie z tytułu bezumownego korzystania, niemniej jednak nie można pomijać ugruntowanego stanowiska Sądu Najwyższego, zgodnie z którym właścicielowi nieruchomości obciążonej wskutek zasiedzenia służebnością przesyłu nie przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z tej nieruchomości za okres poprzedzający zasiedzenie (por. postanowienie SN z dnia 15 listopada 1968 r., III CRN 257/68; z dnia 15 kwietnia 2011 r., III CZP 7/11, OSP 2012, Nr 10, poz. 93 oraz wyrok SN z dnia 12 stycznia 2012 r., II CSK 258/11; z dnia 15 czerwca 2016 r., II CSK 639/15, a także uchwałę SN z 30.11.2016r., III CZP 77/16). Wymaga bowiem podkreślenia, że funkcja zasiedzenia sprzeciwia się przyznaniu byłemu właścicielowi wobec posiadacza, któiy stał się właścicielem (uprawnionym z innego prawa rzeczowego) roszczeń, u któiych podstaw leży prawo własności, do takich zaś należą roszczenia uzupełniające za okres poprzedzający datę zasiedzenia, w tym roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy. Ład, porządek prawny, stabilizacja stosunków w zakresie odnoszącym się do własności rzeczy, czyli wszystko to, do czego zapewnienia zmierza zasiedzenie, ulegałoby ponownie zakłóceniu. Byłoby więc to nie do pogodzenia z celem zasiedzenia.

W konsekwencji oba powództwa należało oddalić, co czyniło zbędnym ustosunkowanie się do zarzutów apelacji pozwanego (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością odnoszących się do oceny dowodu z opinii

biegłego, w tym kwestii przyjęcia przez Sąd Okręgowy współczynnika „k ^M współkorzystania z pasa służebności przez pozwanych na poziomie 0,44. Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 kpc i

art. 385 kpc:

I.  zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1,1 i oddalił powództwo;

II.  zmienił zaskarżony wyrok w punkcie II. 1 i oddalił powództwo;

UL w pozostałym zakresie apelacje oddalił;

IV. nie obciążył powodów kosztami postępowania apelacyjnego.

W ocenie Sądu Apelacyjnego fakt, że pozwani nabyli służebność dopiero po wydaniu zaskarżonego wyroku powinien mieć wpływ na rozstrzygnięcie o kosztach i to za obie instancje.

Powodowie mieli w pełni uzasadnione okolicznościami przeświadczenie co do tego, że uwzględnione przez Sąd Okręgowy roszczenia im przysługują, a chodziło przecież o należności, które wynikały z bezprawnego korzystania przez pozwanych z nieruchomości powodów.

Obciążenie ich kosztami postępowania związanymi z przegraną, która nastąpiła w wyniku zmiany okoliczności dopiero po wydaniu zaskarżonego, nie znajduje dostatecznej podstawy aksjologicznej.

Zachodzi w tym przypadku szczególnie uzasadniony wypadek w rozumieniu art. 102 kpc i 102 kpc w zw. z art. 391 § 1 kpc.

W konsekwencji brak było podstaw do zmiany zaskarżonego wyroku w częściach rozstrzygających o kosztach procesu( punktu 1.3 i II.3).

Stosownie do powyższych wskazań zmieniła się jedynie podstawa prawna tych rozstrzygnięć.

Mikołaj Tomaszewski Małgorzata Mazurkiewicz-Talaga Karol Ratajczak