Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 4 sierpnia 2020 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Okręgowego Tomasz Żak

Sędzia Sądu Okręgowego Ewa Fras - Przychodni

Sędzia Sądu Rejonowego (del.) Katarzyna Sokólska (spr.)

Protokolant: prot. sąd. Maria Ciesielska

po rozpoznaniu w dniu 4 sierpnia 2020 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z wniosku (...) Sp. z o.o. w T.

przy udziale W. S. i M. S.

o zasiedzenie służebności przesyłu

na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawcę

od postanowienia Sądu Rejonowego w Wągrowcu

z dnia 16 października 2019 r.

sygn. akt I Ns 185/19

p o s t a n a w i a:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Wągrowcu pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Ewa Fras – Przychodni Tomasz Żak Katarzyna Sokólska

UZASADNIENIE

We wniosku złożonym w dniu 29 marca 2019 r. do Sądu Rejonowego w Wągrowcu wnioskodawczyni (...) sp. z o.o. w T. wniosła o stwierdzenie, że nabyła przez zasiedzenie z dniem 30 grudnia 2019 r. prawo służebności przesyłu gazociągu wysokiego ciśnienia DN 80 o długości 18 mb na nieruchomości stanowiącej własność uczestników W. S. i M. S., położonej w województwie (...), gmina M., miejscowość S., obejmującej działki o numerze ewidencyjnym (...), dla których Sąd Rejonowy w W. prowadzi księgę wieczystą nr (...), szczegółowo opisanej w ppkt a) i b) pkt 1wniosku.

Uczestnicy postępowania nie złożyli odpowiedzi na wniosek. Na rozprawie w dniu 16 października 2019 r. podali, że nieruchomości wskazane we wniosku otrzymali na własność na podstawie darowizny z 1991 r. od rodziców uczestniczki, a gazociąg już wówczas znajdował się na ich nieruchomości i jego przebieg nie zmienił się do dnia dzisiejszego. Wyjaśnili, że starali się o odszkodowanie od spółki zarządzającej gazociągiem, ale bezskutecznie.

Postanowieniem z dnia 16 października 2019 r. Sąd Rejonowy w Wągrowcu:

1. oddalił wniosek;

2. kosztami postępowania obciążył wnioskodawcę w zakresie przez niego poniesionym.

Jako podstawę swego rozstrzygnięcia Sąd I instancji powołał następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Uczestnicy postępowania są właścicielami nieruchomości położonych w S., Gmina M., oznaczonych jako działki nr (...), zapisanych w księdze wieczystej (...). Przez powyższą nieruchomość przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia DN 80 stanowiący własność wnioskodawcy. Gazociąg ten został oddany do użytku na podstawie protokołu odbioru końcowego w dniu 29.12.1988 r. i do chwili obecnej jest eksploatowany.

Dokonując oceny dowodów Sąd Rejonowy wyjaśnił, że fakty powyższe były bezsporne, a dokumenty zgromadzone w sprawie są prawdziwe i nie budzą wątpliwości. Brak jest racjonalnych przesłanek, aby je kwestionować z urzędu.

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Rejonowy uznał, że wniosek nie zasługiwał na uwzględnienie.

Sąd wyjaśnił, że zgodnie z art. 305 ¹ k.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 k.c., prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu). Do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych (art. 305 ⁴ k.c.).

Art. 292 k.c. stanowi, że służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia – stosuje się odpowiednio przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie.

Zgodnie z art. 172 k.c. posiadacz nieruchomości nabywa własność, jeżeli był posiadaczem samoistnym przez określony okres posiadania, którego długość zależna jest od dobrej albo złej wiary posiadacza. W aktualnym stanie prawnym w przypadku złej wiary czas posiadania musi wynosić minimum 30 lat, gdy występuje dobra wiara to wymagane jest co najmniej 20 lat.

Wcześniej w okresie od 1 stycznia 1965 r., tj. od wejścia w życie Kodeksu cywilnego z 1964 r., do dnia 1 października 1990 r., okres ten wynosił odpowiednio 10 lat w przypadku posiadania w dobrej wierze i 20 lat dla posiadacza w złej wierze. Ustawą z dnia 28 lipca 1990r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321, ze zmianami) wprowadzone zostały 20-sto- i 30-sto-letnie okresy zasiedzenia, jednak zgodnie z art. 9 tej ustawy do zasiedzenia, którego bieg rozpoczął się przed dniem jej wejścia w życie, tj. sprzed dniem 1 października 1990 r., stosuje się od tej chwili przepisy niniejszej ustawy - dotyczy to w szczególności możliwości nabycia prawa przez zasiedzenie. Zgodnie z art. 10 cyt. ustawy jeżeli przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy istniał stan, który według przepisów dotychczasowych wyłączał zasiedzenie nieruchomości, a według przepisów obowiązujących po wejściu w życie tej ustawy prowadzi do zasiedzenia, zasiedzenie biegnie od dnia wejścia jej w życie; jednakże termin ten ulega skróceniu o czas, w którym powyższy stan istniał przed wejściem w życie ustawy, lecz nie więcej niż o połowę.

Zasiedzenie polega na nabyciu prawa m.in. własności przez posiadacza niebędącego właścicielem wskutek faktycznego wykonywania tego prawa w ciągu oznaczonego w ustawie okresu. Nienaruszalność prawa własności jest zasadą konstytucyjną, a zasiedzenie jest odstępstwem od tej zasady, dlatego wszelkie wątpliwości powinny być tłumaczone na korzyść ochrony własności (porównaj: wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 października 2003 r., P 3/03, OTK-A 8/03, poz. 82 oraz komentarz do art. 172 k.c.: Stanisław Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawo rzeczowe. Wydawnictwo LewisNexis, Wydanie 7, Warszawa 2007, str. 181).

W sprawie wnioskodawczyni wniosła o stwierdzenie, że nabyła przez zasiedzenie z dniem 30 grudnia 2018 r. prawo służebności przesyłu gazociągu wysokiego ciśnienia DN 80 o długości 18 mb na nieruchomości stanowiącej własność uczestników postępowania, obejmującej działki o numerach ewidencyjnych (...), zapisanych w księdze wieczystej (...).

Sąd stwierdził, że w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie sposób jednak ustalić, jakiego odcinka gazociągu dotyczy powyższy wniosek o zasiedzenie 18 mb. Poza tym w uzasadnieniu wniosku mowa jest o 287 mb. Wnioskodawczyni nie załączyła do wniosku w szczególności mapy z przebiegiem gazociągu, ani nie złożyła wniosku o powołanie biegłego geodety, który ustaliłby jego przebieg. W tej sytuacji nie można było ustalić, jakie odcinki gazociągu i o jakiej długości przebiegają przez nieruchomości uczestników postępowania. Nie wiadomo też, czy gazociąg przebiega przez obie wskazane we wniosku działki, czy też tylko przez jedną z nich. Należy podkreślić, że sąd nie może orzec ponad żądanie i stwierdzić zasiedzenia czegoś, czego wniosek nie dotyczy. Sąd nie może też sam „wybrać” sobie dowolnie 18 mb gazociągu na nieruchomości uczestników i stwierdzić zasiedzenia służebności przesyłu co do tego fragmentu.

Wobec tego Sąd Rejonowy uznał, że zbędne są dalsze rozważania co do spełnienia przez wnioskodawczynię przesłanek zasiedzenia służebności przesyłu, skoro nie został przez nią należycie oznaczony przedmiot zasiedzenia.

Ze względów wyżej przytoczonych orzeczono jak w punkcie 1 sentencji.

O kosztach procesu rozstrzygnięto na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. i obciążono nimi wnioskodawczynię w zakresie związanym z jej udziałem w postępowaniu. Koszty te obejmują wniesioną przez wnioskodawczynię opłatę sądową od wniosku w kwocie 40zł.

Apelację od powyższego postanowienia wniosła wnioskodawczyni, zaskarżając je w całości. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzuciła naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na treść wydanego rozstrzygnięcia, tj. art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., art. 232 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., art. 321 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Apelująca podniosła, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy gdyż poprzestał na oddaleniu wniosku bez zbadania materialnoprawnej podstawy żądania, czyniąc błędne założenie o nienależycie oznaczonym przedmiocie zasiedzenia. Ponadto zarzucono, że Sąd I instancji nie podjął żadnych czynności zmierzających do wyjaśnienia wątpliwości związanych z długością gazociągu.

W związku z powyższym apelująca wniosła o:

1.  uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania;

ewentualnie:

zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez stwierdzenie, że wnioskodawczyni (...) sp. z o.o. w T. nabyła przez zasiedzenie z dniem 30 grudnia 2019 r. prawo służebności przesyłu gazociągu wysokiego ciśnienia DN 80 o długości 287 mb na nieruchomości stanowiącej własność uczestników W. S. i M. S., położonej w województwie (...), gmina M., miejscowość S., obejmującej działki o numerze ewidencyjnym (...), dla których Sąd Rejonowy w W. prowadzi księgę wieczystą nr (...), zgodnie z wnioskiem z dnia 25.3.2019 r.;

2. zasądzenie od uczestników postępowania na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania przed Sądem I instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych wraz z opłatą od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł;

3. zasądzenie od uczestników postępowania na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania przed Sądem II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych;

Sąd Okręgowy, zważył co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie, gdyż Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy. W zakresie określonym w art. 386 § 4 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżone orzeczenie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania, w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie orzeczenia wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. W literaturze podkreśla się, że nierozpoznanie istoty sprawy ma miejsce wówczas, gdy sąd I instancji nie orzekł merytorycznie o żądaniu strony, zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo pominął merytoryczne zarzuty pozwanego i w swoim rozstrzygnięciu w istocie nie odniósł się do tego co było przedmiotem sprawy (E. Marszałkowska – Krześ, Komentarz 2018, komentarz do art. 386 k.p.c., Legalis). W orzecznictwie SN wskazuje się, do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy sąd zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (zob. wyr. SN z 12.2.2002 r., I CKN 486/00, Legalis; post. SN z: 4.9.2014 r., II CZ 41/14, Legalis; 27.6.2014 r., V CZ 41/14, Legalis; 4.9.2014 r., II CZ 43/14, Legalis i inne). Podkreśla się także, że oceny, czy sąd pierwszej instancji rozpoznał istotę sprawy, dokonuje się na podstawie analizy żądań pozwu i przepisów prawa materialnego stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia, nie zaś na podstawie ewentualnych wad postępowania wyjaśniającego (zob. wyr. SN z 22.4.1999 r., II UKN 589/98, Legalis). Podsumowując, w orzecznictwie SN przyjęto, że nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi wówczas, gdy sąd pierwszej instancji: 1) rozstrzygnął nie o tym, co było przedmiotem sprawy; 2) zaniechał w ogóle zbadania materialnej podstawy żądania; 3) pominął całkowicie merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę; 4) rozstrzygnął o żądaniu powoda na innej podstawie faktycznej i prawnej niż zgłoszona w pozwie; 5) nie uwzględnił (nie rozważył) wszystkich zarzutów pozwanego dotyczących kwestii faktycznych, czy prawnych rzutujących na zasadność roszczenia powoda (post. SN z 26.11.2012 r., III SZ 3/12, Legalis; por. też: post. SN z: 9.11.2012 r., IV CZ 156/12, Legalis; 23.11.2012 r., niepubl.; 19.12.2012 r., II CZ 141/12, Legalis; 15.2.2013 r., I CZ 186/12, Legalis).

W ocenie Sądu Odwoławczego, Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy, gdyż zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania. Lektura wniosku pozwalała na stwierdzenie, że zachodzi rozbieżność między żądaniem sformułowanym w punkcie 1., a uzasadnieniem wniosku. W żądaniu wnioskodawczyni domagała się stwierdzenia zasiedzenia z dniem 30 grudnia 2019 r. prawa służebności przesyłu gazociągu wysokiego ciśnienia DN 80 o długości 18 mb na nieruchomości stanowiącej własność uczestników W. S. i M. S., położonej w województwie (...), gmina M., miejscowość S., obejmującej działki o numerze ewidencyjnym (...), dla których Sąd Rejonowy w W. prowadzi księgę wieczystą nr (...), szczegółowo opisanej w ppkt 1a) i b) wniosku. W uzasadnieniu wniosku podano, że przez nieruchomość stanowiącą własność uczestników, położoną w województwie (...), gmina M., miejscowość S., obejmującą działki o numerze ewidencyjnym (...), dla których Sąd Rejonowy w W. prowadzi księgę wieczystą nr (...), przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia DN 80, stanowiący własność wnioskodawczyni. W dalszej części wyjaśniono, że gazociąg o długości 287 m zlokalizowany jest na ww. działkach i został wybudowany na mocy decyzji z dnia 12 maja 1986 r. zatwierdzającej pod względem urbanistycznym i architektonicznym plan realizacyjny na doprowadzenie gazu ziemnego gazociągów wysokiego ciśnienia do miejscowości M.. Powyższa rozbieżność obligowała do uruchomienia procedury uzupełnienia braków formalnych wniosku. Należy podkreślić, że zgodnie z art. 187 § 1 k.p.c. pozew powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego, a nadto zawierać: 1) dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna; 2) wskazanie faktów, na których powód opiera swoje żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu. Przepis ten z mocy art. 13 § 2 k.p.c. ma odpowiednie zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym. W literaturze kładzie się nacisk na wymóg dokładnego określenia żądania, chodzi bowiem o wskazanie przedmiotu procesu, a w konsekwencji treści rozstrzygnięcia oczekiwanego przez powoda (wnioskodawcę). Sąd na każdym etapie powinien dbać o prawidłowe i dostatecznie szczegółowe oraz precyzyjne jego sformułowanie, a braki w tym zakresie uzupełniane są na żądanie przewodniczącego, w trybie art. 130 k.p.c. (por. postanowienie SN z 18.3.2010 r., V CZ 10/10, Legalis; A. Zieliński, K. Flaga-Gieruszyńska, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, 2019, Legalis, uwaga 5. do art. 187).

Z żądania wniosku i jego uzasadnienia wynika, że wnioskodawczyni domagała się stwierdzenia zasiedzenia służebności przesyłu gazociągu wysokiego ciśnienia DN 80 o długości 18 mb na nieruchomości stanowiącej własność uczestników W. S. i M. S., opisanej we wniosku. W uzasadnieniu wskazano, że na działkach uczestników znajduje się gazociąg stalowy o długości 287 m. Jednocześnie do wniosku dołączono szkic i mapę z przebiegiem gazociągu, z uwzględnieniem nieruchomości uczestników (k. 42, 42). W związku z powyższym Przewodniczący powinien wezwać pełnomocnika wnioskodawczyni do wyjaśnienia powyższej rozbieżności w trybie art. 130 § 1 k.p.c. w zw. z 13 § 2 k.p.c. Żądanie wniosku dotyczyło stwierdzenia zasiedzenia służebności przesyłu gazociągu znajdującego się na nieruchomości uczestników, a nie jedynie odcinka tego gazociągu. Przewodniczący nie podjął żadnych czynności wyjaśniających w tej kwestii.

Dodatkowo należy podkreślić, że zgodnie z art. 626 § 2 k.p.c. przed wydaniem postanowienia o ustanowieniu drogi koniecznej sąd powinien przeprowadzić dowód z oględzin nieruchomości, chyba że okoliczności istotne dla wytyczenia drogi koniecznej są niesporne i niewątpliwe albo że przeprowadzenie dowodu z innych przyczyn nie jest potrzebne. W myśl art. 626 § 3 k.p.c. przepis § 2 stosuje się odpowiednio w sprawach o ustanowienie służebności przesyłu. Do przeprowadzenia oględzin stosuje się odpowiednio przepisy art. 292 i n. k.p.c. Regułą w sprawach o ustanowienie służebności przesyłu jest dokonanie oględzin z udziałem biegłego geodety, który projektowany sposób wytyczenia służebności oznaczy według zasad obowiązujących przy oznaczaniu nieruchomości w księgach wieczystych (por. art. 26 ust. 1 KWU; § 28 i 31 ust. 1 pkt 3 KsWieczZbDokR; a także J. Studzińska, w: E. Gapska, J. Studzińska, Postępowanie nieprocesowe, s. 672). W literaturze podkreśla się, że w świetle art. 626 § 2 k.p.c. przeprowadzenie dowodu z oględzin nieruchomości jest w praktyce – co do zasady – dowodem obligatoryjnym, a odstąpienie od tego obowiązku może nastąpić jedynie w wyjątkowych okolicznościach określonych w tym samym przepisie (por. Cioch, Studzińska [w:] A. Góra-Błaszczykowska, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Tom IB, 2020, Legalis, komentarz do art. 626 k.p.c.). Wskazuje się także, że obligatoryjne – co do zasady – przeprowadzenie dowodu z oględzin w postępowaniu dowodowym w sprawie o ustanowienie służebności przesyłu ma umożliwić sądowi bezpośrednie poznanie topografii terenu, konfiguracji działek, warunków lokalnych i innych okoliczności decydujących o zasadności i uciążliwości urządzeń przesyłowych. W sprawie z wniosku przedsiębiorcy przesyłowego o ustanowienie służebności przesyłu dla istniejących urządzeń przesyłowych nie jest dopuszczalne ustanowienie służebności przesyłu według innego przebiegu niż istniejący (uchw. SN z 26.7.2017 r., III CZP 28/17, Legalis). Uwagi powyższe należy odnieść również do sprawy o zasiedzenie służebności przesyłu. W niniejszej sprawie uczestnicy postępowania przyznali, że gazociąg istnieje na nieruchomości objętej wnioskiem, a jego przebieg nie był zmieniany.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd I instancji powinien podjąć czynności zmierzające do wyjaśnienia rozbieżności między przedmiotem zasiedzenia określonym w żądaniu wniosku i w jego uzasadnieniu, rozważyć dopuszczenie z urzędu dowodu z opinii biegłego geodety (art. 232 zd. 2 k.p.c.) w celu zobrazowania przebiegu gazociągu na mapie, dokonać ustaleń faktycznych pozwalających na ocenę żądania zgłoszonego przez wnioskodawczynię oraz zbadać podstawę materialną tego żądania.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. Na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy pozostawił Sądowi Rejonowemu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Ewa Fras-Przychodni Tomasz Żak Katarzyna Sokólska