II CZ 41/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:07-10-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I CSK 123/10 I CSK 661/09 I CZ 186/12 I CZ 7/13 I UK 15/11 I UK 15/11 II CK 434/04 II CSK 568/10 II CZ 141/12 III CK 161/05 III CZ 77/12 III SZ 3/12 IV CSK 299/06 IV CZ 147/12 IV CZ 156/12 IV CZ 166/12 V CZ 17/13 I CKN 486/00 II CKN 897/97 III CRN 272/73 III UK 20/07 IV CK 229/04
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CZ 41/14
POSTANOWIENIE
Dnia 4 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Anna Owczarek
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Gminy D.
przeciwko H. i H. Spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością z siedzibą w G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 4 września 2014 r.,
zażalenia powódki
na wyrok Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 marca 2014 r.
1) oddala zażalenie,
2) pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego w orzeczeniu kończącym postępowanie
w sprawie.
2
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 5 marca 2014 r. r. uchylił wyrok Sądu
Okręgowego w P. z dnia 28 sierpnia 2013 r. i przekazał sprawę do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.
Podstawą rozstrzygnięcia kasatoryjnego było uznanie, że Sąd I instancji nie
zbadał i nie wyjaśnił zarzutu potrącenia, natomiast w tym zakresie niezbędne
było przeprowadzenie postępowania dowodowego w całości. Według Sądu
Apelacyjnego Sąd Okręgowy niezasadnie uznał, że pozwana nie podniosła zarzutu
potrącenia składając jednocześnie oświadczenie o potrąceniu wierzytelności.
W zażaleniu na wyrok Sądu Apelacyjnego powódka zarzuciła naruszenie
przepisu art. 386 § 4 k.p.c. na skutek błędnego przyjęcia, że Sąd I instancji nie
rozpoznał istoty sprawy. Zdaniem skarżącego Sąd I instancji prawidłowo uznał, że
nie może być skuteczny zarzut potrącenia zgłoszony w piśmie procesowym,
którego odpis został doręczony tylko pełnomocnikowi powoda.
W odpowiedzi na zażalenie, powód wniósł o jego oddalenie i zasądzenie
kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c., zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje
w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. W judykaturze jednolicie
przyjmuje się, że celem takiego zażalenia jest poddanie kontroli prawidłowości
uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania, co może mieć miejsce jedynie w przypadkach wskazanych w art. 386
§ 2 i § 4 k.p.c., tj. nieważności postępowania w pierwszej instancji, nierozpoznania
przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo niezbędności przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości. Samodzielny charakter i cel wskazanego
środka odwoławczego znacząco różni go od skargi kasacyjnej, służącej do
merytorycznej kontroli orzeczeń sądu drugiej instancji, co sprawia, że Sąd
Najwyższy przy rozpoznawaniu takiego zażalenia nie może oceniać zasadności
3
oceny prawnej dokonanej przez sąd odwoławczy. Zawężona kognicja Sądu
Najwyższego co do zasady obejmuje jedynie ustalenie, czy przyczyna uchylenia
wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania
przyjęta przez sąd drugiej instancji rzeczywiście stanowi jedną z podstaw
przewidzianych w art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. uchylenia zaskarżonego wyroku
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji
(por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12,
OSNC 2013/3/41; z dnia 28 listopada 2012 r., III CZ 77/12, OSNC 2013/4/54;
z dnia 19 grudnia 2012 r., II CZ 141/12, niepubl.; z dnia 10 stycznia 2013 r., IV CZ
166/12, niepubl.).
W przedmiotowej sprawie Sąd Apelacyjny uchylił wyrok i przekazał sprawę
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, wskazując na nierozpoznanie
kwestii dotyczącej potrącenia wierzytelności. To skutkowało uznaniem, że sprawa
nie została rozpoznana co do istoty.
Przyczyny nierozpoznania istoty sprawy mogą być różne. Mogą być
konsekwencją zaniechania zbadania materialnej podstawy żądania pozwu jak
również przyjęcia przez sąd pierwszej instancji przesłanki niweczącej lub hamującej
roszczenie (np. prekluzja, przedawnienie, potrącenie, brak legitymacji, prawo
zatrzymania) albo zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania pozwu, (por.
m. in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC
1999/1/22; wyrok SN z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003/3/36;
z dnia 17 listopada 2004 r., IV CK 229/04, niepubl.; z dnia 21 października 2005 r.
III CK 161/05, niepubl.; z dnia 11 lipca 2007 r. III UK 20/07, OSNP 2008 nr 17 - 18,
poz. 264; z dnia 10 czerwca 2011 r., II CSK 568/10, Mon. Pr. 2012/10/544-546;
z dnia 11 sierpnia 2010 r. I CSK 661/09, niepubl.). Niezbadanie podstawy
merytorycznej dochodzonego roszczenia może także wiązać się z tym,
iż rozstrzygnięcie zawarte w orzeczeniu sądu nie odnosi się do tego, co było
przedmiotem sprawy (por. m. in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2010 r.
I CSK 123/10, niepubl.; z dnia 16 czerwca 2011 r., I UK 15/11, niepubl. a także
postanowienia 9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12, niepubl.; z dnia 26 listopada 2012 r.,
III SZ 3/12, niepubl.; z dnia 15 lutego 2013 r., I CZ 186/12, niepubl.; z dnia 28 maja
2013 r., V CZ 17/13, niepubl.).
4
Jak przyjmuje się w judykaturze Sądu Najwyższego, do nierozpoznania
istoty sprawy dochodzi także wtedy, gdy sąd pierwszej instancji zaniechał zbadania
zarzutów merytorycznych przeciwstawionych zgłoszonemu roszczeniu w tym także
zarzutu potrącenia (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2013 r.
I CZ 7/13, niepubl.). Podkreśla się w nim także , że potrącenie jest przede
wszystkim instytucją prawa materialnego. Z tego względu ocena prawna zarzutu
potrącenia jest kwestią prejudycjalną dla oceny zasadności powództwa, choć ta
ocena nie jest wprost wyrażona w sentencji orzeczenia. Sąd nie może uchylić się od
zbadania zasadności potrącenia (art. 498 k.c.) w ramach rozpoznawanej sprawy, co
oznacza, że zobowiązany jest ocenić czy istnieje i w jakiej wysokości wierzytelność
pozwanego (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1973 r., III CRN
272/73, OSNCP 1974, nr 10 poz. 177). Rzeczywiście bez ustalenia istnienia
i wysokości każdej z wierzytelności, nie jest możliwa ocena, czy na skutek
potrącenia doszło do wzajemnego umorzenia tych wierzytelności w całości bądź
w części (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2006 r. IV CSK 299/06
niepubl.; z dnia 25 lutego 2005 r., II CK 434/04, OSNC 2006/2/32).
W konsekwencji trafnie Sąd Apelacyjny ocenił, że Sąd pierwszej instancji nie
rozpoznał istoty sprawy, ponieważ nie rozpoznał zarzutu potrącenia wierzytelności
przysługującej pozwanemu na skutek błędnej oceny, że zarzut ten nie został
złożony przez pozwanego.
Z przedstawionych powodów orzeczono, jak w sentencji (art. 39814
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.), pozostawiając orzeczenie o kosztach
postępowania zażaleniowego końcowemu rozstrzygnięciu w myśl art. 108 § 2 w zw.
z art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.
POSTANOWIENIE
Dnia 4 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Anna Owczarek
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Gminy D.
przeciwko H. i H. Spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością z siedzibą w G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 4 września 2014 r.,
zażalenia powódki
na wyrok Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 marca 2014 r.
1) oddala zażalenie,
2) pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego w orzeczeniu kończącym postępowanie
w sprawie.
2
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 5 marca 2014 r. r. uchylił wyrok Sądu
Okręgowego w P. z dnia 28 sierpnia 2013 r. i przekazał sprawę do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.
Podstawą rozstrzygnięcia kasatoryjnego było uznanie, że Sąd I instancji nie
zbadał i nie wyjaśnił zarzutu potrącenia, natomiast w tym zakresie niezbędne
było przeprowadzenie postępowania dowodowego w całości. Według Sądu
Apelacyjnego Sąd Okręgowy niezasadnie uznał, że pozwana nie podniosła zarzutu
potrącenia składając jednocześnie oświadczenie o potrąceniu wierzytelności.
W zażaleniu na wyrok Sądu Apelacyjnego powódka zarzuciła naruszenie
przepisu art. 386 § 4 k.p.c. na skutek błędnego przyjęcia, że Sąd I instancji nie
rozpoznał istoty sprawy. Zdaniem skarżącego Sąd I instancji prawidłowo uznał, że
nie może być skuteczny zarzut potrącenia zgłoszony w piśmie procesowym,
którego odpis został doręczony tylko pełnomocnikowi powoda.
W odpowiedzi na zażalenie, powód wniósł o jego oddalenie i zasądzenie
kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c., zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje
w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. W judykaturze jednolicie
przyjmuje się, że celem takiego zażalenia jest poddanie kontroli prawidłowości
uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania, co może mieć miejsce jedynie w przypadkach wskazanych w art. 386
§ 2 i § 4 k.p.c., tj. nieważności postępowania w pierwszej instancji, nierozpoznania
przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo niezbędności przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości. Samodzielny charakter i cel wskazanego
środka odwoławczego znacząco różni go od skargi kasacyjnej, służącej do
merytorycznej kontroli orzeczeń sądu drugiej instancji, co sprawia, że Sąd
Najwyższy przy rozpoznawaniu takiego zażalenia nie może oceniać zasadności
3
oceny prawnej dokonanej przez sąd odwoławczy. Zawężona kognicja Sądu
Najwyższego co do zasady obejmuje jedynie ustalenie, czy przyczyna uchylenia
wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania
przyjęta przez sąd drugiej instancji rzeczywiście stanowi jedną z podstaw
przewidzianych w art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. uchylenia zaskarżonego wyroku
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji
(por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12,
OSNC 2013/3/41; z dnia 28 listopada 2012 r., III CZ 77/12, OSNC 2013/4/54;
z dnia 19 grudnia 2012 r., II CZ 141/12, niepubl.; z dnia 10 stycznia 2013 r., IV CZ
166/12, niepubl.).
W przedmiotowej sprawie Sąd Apelacyjny uchylił wyrok i przekazał sprawę
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, wskazując na nierozpoznanie
kwestii dotyczącej potrącenia wierzytelności. To skutkowało uznaniem, że sprawa
nie została rozpoznana co do istoty.
Przyczyny nierozpoznania istoty sprawy mogą być różne. Mogą być
konsekwencją zaniechania zbadania materialnej podstawy żądania pozwu jak
również przyjęcia przez sąd pierwszej instancji przesłanki niweczącej lub hamującej
roszczenie (np. prekluzja, przedawnienie, potrącenie, brak legitymacji, prawo
zatrzymania) albo zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania pozwu, (por.
m. in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC
1999/1/22; wyrok SN z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003/3/36;
z dnia 17 listopada 2004 r., IV CK 229/04, niepubl.; z dnia 21 października 2005 r.
III CK 161/05, niepubl.; z dnia 11 lipca 2007 r. III UK 20/07, OSNP 2008 nr 17 - 18,
poz. 264; z dnia 10 czerwca 2011 r., II CSK 568/10, Mon. Pr. 2012/10/544-546;
z dnia 11 sierpnia 2010 r. I CSK 661/09, niepubl.). Niezbadanie podstawy
merytorycznej dochodzonego roszczenia może także wiązać się z tym,
iż rozstrzygnięcie zawarte w orzeczeniu sądu nie odnosi się do tego, co było
przedmiotem sprawy (por. m. in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2010 r.
I CSK 123/10, niepubl.; z dnia 16 czerwca 2011 r., I UK 15/11, niepubl. a także
postanowienia 9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12, niepubl.; z dnia 26 listopada 2012 r.,
III SZ 3/12, niepubl.; z dnia 15 lutego 2013 r., I CZ 186/12, niepubl.; z dnia 28 maja
2013 r., V CZ 17/13, niepubl.).
4
Jak przyjmuje się w judykaturze Sądu Najwyższego, do nierozpoznania
istoty sprawy dochodzi także wtedy, gdy sąd pierwszej instancji zaniechał zbadania
zarzutów merytorycznych przeciwstawionych zgłoszonemu roszczeniu w tym także
zarzutu potrącenia (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2013 r.
I CZ 7/13, niepubl.). Podkreśla się w nim także , że potrącenie jest przede
wszystkim instytucją prawa materialnego. Z tego względu ocena prawna zarzutu
potrącenia jest kwestią prejudycjalną dla oceny zasadności powództwa, choć ta
ocena nie jest wprost wyrażona w sentencji orzeczenia. Sąd nie może uchylić się od
zbadania zasadności potrącenia (art. 498 k.c.) w ramach rozpoznawanej sprawy, co
oznacza, że zobowiązany jest ocenić czy istnieje i w jakiej wysokości wierzytelność
pozwanego (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1973 r., III CRN
272/73, OSNCP 1974, nr 10 poz. 177). Rzeczywiście bez ustalenia istnienia
i wysokości każdej z wierzytelności, nie jest możliwa ocena, czy na skutek
potrącenia doszło do wzajemnego umorzenia tych wierzytelności w całości bądź
w części (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2006 r. IV CSK 299/06
niepubl.; z dnia 25 lutego 2005 r., II CK 434/04, OSNC 2006/2/32).
W konsekwencji trafnie Sąd Apelacyjny ocenił, że Sąd pierwszej instancji nie
rozpoznał istoty sprawy, ponieważ nie rozpoznał zarzutu potrącenia wierzytelności
przysługującej pozwanemu na skutek błędnej oceny, że zarzut ten nie został
złożony przez pozwanego.
Z przedstawionych powodów orzeczono, jak w sentencji (art. 39814
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.), pozostawiając orzeczenie o kosztach
postępowania zażaleniowego końcowemu rozstrzygnięciu w myśl art. 108 § 2 w zw.
z art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.