Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 września 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 30 września 2020 r. w S.

sprawy K. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o ubezpieczenie społeczne

na skutek apelacji ubezpieczonej

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie

z dnia 18 października 2019 r., sygn. akt IV U 1094/18

I.  zmienia zaskarżony wyrok w zakresie punktu III oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego z dnia 22.10.2018 roku w ten sposób, że stwierdza, iż ubezpieczona K. R. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej podlegała od dnia 30.07.2014 r. do dnia 31.01.2019 r., dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu,

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. na rzecz ubezpieczonej K. R. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt III AUa 573/19

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z dnia 22.10.2018 roku stwierdził, że K. R., jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarcza, nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 31.07.2013 roku oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od dnia 31.07.2013 roku.

Z powyższą decyzją nie zgodziła się ubezpieczona K. R., która w odwołaniu wniosła o jej zmianę i ustalenie, że jako osoba prowadząca działalność gospodarczą od 31 lipca 2013 r. podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Jednocześnie wniosła o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W piśmie z dnia 17 września 2019 r. ubezpieczona zmodyfikowała odwołanie wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez ustalenie, że jako osoba prowadząca działalność gospodarczą od 31 lipca 2013 r. do 31 stycznia 2019 r. podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości, podtrzymując argumentację jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji. Pełnomocnik organu złożył ponadto wniosek o zasądzenie od ubezpieczonej zwrotem kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 18.10.2019 r. Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że ubezpieczona K. R., jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu w okresie od 31 lipca 2013 r. do 31 stycznia 2019 r. (pkt I wyroku), zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że ubezpieczona K. R., jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, podlegała dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu w okresie od 31 lipca 2013 r. do 29 lipca 2014 r. (pkt II wyroku), w pozostałym zakresie oddalił odwołanie (pkt III wyroku) oraz zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. na rzecz ubezpieczonej K. R. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt IV wyroku).

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

K. R., ur. (...), w 2008 r. ukończyła (...) (...)- (...) w O. na kierunku stosunki międzynarodowe, uzyskując tytuł licencjata w zakresie polityki europejskiej. W 2010 r. ukończyła Politechnikę (...) na kierunku europeistyka uzyskując tytuł magistra w specjalizacji europejska integracja polityczna oraz na kierunku filologia w specjalności filologia angielska uzyskując tytuł licencjata. Od 1 października 2007 r. do 30 czerwca 2008 r., w ramach zawartej z Centrum (...) w K. umowy wolontariatu, zajmowała się m.in. pozyskiwaniem środków unijnych, przygotowywaniem biznesplanów na rozpoczęcie działalności gospodarczej, spotkaniami z klientami, przygotowywaniem ofert na uzyskanie dofinansowań unijnych, przygotowywaniem dokumentacji niezbędnej na potrzeby uzyskania środków z Urzędu Pracy oraz reklamą i promocją.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 14 maja 2013 r. ubezpieczona rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej pod firmą (...). Do świadczonych przez nią usług należało doradztwo w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej i zarządzania. Na otwarcie działalności otrzymała dofinansowanie z dla osób bezrobotnych w wysokości 17.000 zł. W tym dniu zawarła z Biurem (...) K. G. umowę powadzenia księgi przychodów i rozchodów, rozliczeń podatku VAT oraz składek ZUS. K. R. zajmowała się pomocą w pozyskiwaniu środków z funduszy unijnych i dofinansowania z urzędu pracy na rozpoczęcie działalności gospodarczej oraz analizą rynku. Klientów poszukiwała poprzez zamieszczanie ogłoszeń na tablicach ogłoszeń w R., B., L., J. i B.. W Urzędzie Gminy R. rozdawała ulotki petentom, którzy przychodzili do (...). Swoje usługi reklamowała również na tablicach ogłoszeń w T., Ś. i P.. Za pomocną poczty e-mail kontaktowała się z klientami, którym przedstawiała aktualne oferty. Często aktualizowała firmową stronę internetową.

Ubezpieczona urodziła dzieci w latach: 2011, 2013, 2015.

Na zwolnieniach lekarskich, urlopach rodzicielskich i macierzyńskich przebywała w okresach:

• 31 lipca 2013 r. - 29 lipca 2014 r. (urlop macierzyński/urlop rodzicielski);

• 12 sierpnia 2014 r. - 22 kwietnia 2015 r. (zwolnienie lekarskie przypadające w czasie ciąży);

• 23 kwietnia 2015 r. - 22 kwietnia 2016 r. (urlop macierzyński/urlop rodzicielski);

• 31 maja 2016 r. - 5 czerwca 2016 r. (opieka nad dzieckiem);

• 20 lipca 2016 r. - 31 lipca 2016 r. (zwolnienie lekarskie);

• 22 sierpnia 2016 r. - 19 lutego 2017 r. (zwolnienie lekarskie);

• 23 lutego 2017 r. - 23 lipca 2017 r. (zwolnienie lekarskie);

• 24 lipca 2017 r. - 24 sierpnia 2017 r. (zwolnienie lekarskie);

• 26 września 2017 r. - 26 marca 2018 r. (zwolnienie lekarskie);

• 5 kwietnia 2018 r. - 31 sierpnia 2018 r. (zwolnienie lekarskie).

Po zakończonych okresach zasiłkowych (urlopach macierzyńskich i rodzicielskich)
nie składała ponownego wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Działalność ostatecznie zamknęła 31 stycznia 2019 r. W czasie prowadzenia działalności swoje usługi świadczyła m.in. na rzecz K. T., D. C., M. G. (1), K. N., M. M. i K. S.. Ubezpieczona przedstawiała im pisemnie oferty swoich usług dotyczących współpracy oraz możliwości uzyskania dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Doradzała w zakresie uzyskania dofinansowania, wykonała biznesplan oraz pomogła w przetargach. Za wykonane usługi wystawiała faktury VAT. Oferty o współpracy ubezpieczona przedstawiła również P. K., K. B. oraz M. K., którzy po zapoznaniu się z przedłożoną ofertą nie skorzystali z usług ubezpieczonej. W 2017 r. i 2018 r. K. R. wykonała usługi dla D. C. i D. K. (1). Księgowością ubezpieczonej zajmowała się K. G.. Kiedy ubezpieczona korzystała ze zwolnień lekarskich lub była na urlopie macierzyńskim płaciła jej połowę ustalonej stawki. K. R. nie była zobowiązana do posiadania kasy fiskalnej, jednak musiała prowadzić zeszyt z ewidencją sprzedaży. Na żądanie klienta wystawiała fakturę. Wystawione faktury przekazywała następnie księgowej. W okresach kiedy nie przebywała na zwolnieniach lekarskich ani urlopach macierzyńskich K. R. pogłębiała własną wiedzę, jak również podejmowała czynności o charakterze reklamowym, rozdawała ulotki w Urzędzie Gminy R. oraz rozklejała plakaty z ofertami współpracy. Z powodu długotrwałego korzystania przez ubezpieczoną ze świadczeń chorobowych, organ rentowy przeprowadził postępowanie wyjaśniające w celu ustalenia, czy w trakcie przerw w niezdolności do pracy ubezpieczona prowadziła działalność gospodarczą. Następnie, decyzją z dnia 22.10.2018 r. uznał, że K. R. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą nie podlega od 31.07.2013 r. obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz od dnia 31.07.2013 r. dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.

Sąd Okręgowy w oparciu o tak zebrany materiał dowodowy uznał, że odwołanie było uzasadnione w przeważającej części. Podniósł, że istota sporu sprowadzała się do ustalenia, czy organ rentowy prawidłowo uznał, że K. R. z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej od 31 lipca 2013 r. nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Wskazał na przepisy art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 8 ust. 6, art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U z 2019 r., poz. 300) – zwanej ustawą systemową - w zw. z art. 2 obowiązującej wówczas ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jednolity Dz. U. z 2015 r., poz. 584 ze zm.). Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem Sądu Najwyższego zawartego w uchwale z 6 grudnia 1991r. (III CZP 117/91), do cech działalności gospodarczej należą: a) zawodowy, a więc stały charakter, b) powtarzalność podejmowanych działań, c) podporządkowanie zasadzie racjonalnego gospodarowania, d) uczestnictwo w obrocie gospodarczym, e) cel zarobkowy. Przesłanki te muszą być spełnione kumulatywnie. Podstawą do powstania obowiązku ubezpieczeń na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 pkt 4 ustawy systemowej jest zatem faktyczne wykonywanie pozarolniczej działalności zarobkowej, wykonywanej w sposób zorganizowany i ciągły. Prowadzenie działalności gospodarczej stanowi tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym, o ile faktyczne osoba ubezpieczona wykonuje te działalność, choć stopień natężenia jej aktywności może być różny. W orzecznictwie Sądu Najwyższego (wyroki z 16 stycznia 2014r., sygn. I UK 235/13 i z 13 września 2016r., sygn. I UK 455/15) przyjmuje się, że dla zakwalifikowania danej działalności jako działalności gospodarczej istotne znaczenie ma jej ciągłość i zarobkowy charakter. Ciągłość działalności gospodarczej ma dwa aspekty. Pierwszy to powtarzalność czynności, pozwalająca na odróżnienie działalności gospodarczej od jednostkowej umowy o dzieło lub zlecenia albo umowy o świadczenie usług, które same w sobie nie składają się jeszcze na działalność gospodarczą, drugi aspekt zaś to zamiar krótkiego prowadzenia działalności gospodarczej. Przesłanka zarobkowego charakteru jest spełniona wtedy, gdy prowadzenie działalności gospodarczej nastawione jest na uzyskanie dochodu, choć może się zdarzyć, że działalność ta w danym okresie przynosi straty. W wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 11 lutego 2016 r., sygn. akt III AUa 1545/15, wskazano, iż prowadzenie działalności gospodarczej obejmuje zarówno okresy faktycznego wykonywania usług, jak też okresy wykonywania innych czynności związanych z działalnością - takie jak poszukiwanie nowych klientów, utrzymywanie firmowego konta, wynajmowanie pomieszczeń, w których prowadzone mogą być czynności związane z działalnością, zamieszczanie ogłoszeń w prasie, załatwianie spraw urzędowych. Rozpoczęcia, zakończenia działalności gospodarczej i jej zaprzestania nie można utożsamiać tylko z konkretnymi transakcjami w ramach świadczonych usług, bo oczekiwanie na klienta, pozostawanie w gotowości do świadczenia usług jest także prowadzeniem działalności gospodarczej. W orzecznictwie stwierdzono również, że organ ubezpieczeń społecznych jest uprawniony do kontroli i korygowania zawyżonych podstaw wymiaru składek z każdego tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym dla zapobieżenia nabywania nienależnych lub zawyżonych świadczeń z ubezpieczenia społecznego, jeżeli okoliczności sprawy wskazują na intencjonalny lub manipulacyjny zamiar uzyskania takich świadczeń z ubezpieczenia społecznego w sposób sprzeczny z prawem lub zmierzający do obejścia przepisów i zasad systemu ubezpieczeń społecznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2018 r., sygn. akt I UK 208/17). Z kolei osoba niezdolna do pracy i uprawniona do zasiłku chorobowego (w okresie pobierania tego zasiłku) nie może być uznana za osobę, która zaprzestała wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej, chyba że sama podejmie decyzję o zaprzestaniu jej prowadzenia i złoży stosowny wniosek o wykreślenie jej z rejestru, bądź też zostanie wykreślona z urzędu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 16 czerwca 2015r. sygn. akt III AUa 1130/14). Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy zauważył, że pomimo stwierdzenia przez organ rentowy, że po dniu 31 lipca 2013 r. doszło do zaprzestania faktycznego prowadzenia przez ubezpieczoną działalności gospodarczej, to K. R. po tym dniu (z wyłączeniem przerw wynikających ze zwolnień lekarskich i urlopów macierzyńskich), prowadziła działalność gospodarczą aż do dnia jej definitywnego zamknięcia, tj. do dnia 31 stycznia 2019 r.

Sąd Okręgowy wskazał, iż przeprowadził postępowanie dowodowe, w toku którego zapoznał się z aktami ZUS, dokumentacją załączoną do odwołania oraz przesłuchał wnioskowanych świadków, jak również ubezpieczoną. Z ustalonego w niniejszej sprawie stanu faktycznego wynika, że K. R. z dniem 14 maja 2013 r. rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej, prowadząc ją nieprzerwanie do dnia poprzedzającego rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego (tj. do dnia 30 lipca 2013 r.). Kwestia ta nie była sporna pomiędzy stronami postępowania. Dysponując doświadczeniem w zakresie doradztwa podmiotom gospodarczym uzyskała dofinansowanie w wysokości 17.000 zł na zorganizowanie i uruchomienie własnej działalności. Za tę kwotę zakupiła materiały oraz sprzęt niezbędny do prowadzenia działalności. W dniu 14 maja 2013 r. zawarła także umowę prowadzenia księgi przychodów i rozchodów, rozliczeń podatku VAT oraz składek ZUS. Z tego tytułu ubezpieczona ponosiła stałe, comiesięczne koszty. K. R. klientów poszukiwała poprzez zamieszczanie ogłoszeń na tablicach ogłoszeń w R., B., L., J. i B., a ponadto rozdawała swoje ulotki w Urzędzie Gminy R.. Prowadziła również firmową stronę internetową. Na podstawie zeznań świadków: K. T., D. C., M. G. (2) K. N., M. M., D. K. (1), P. K., K. B., K. S., L. B., M. K. oraz K. F. Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczona w ramach prowadzonej działalności gospodarczej świadczyła usługi doradcze w zakresie rozpoczęcia prowadzenia biznesu. Świadkowie zgodnie zeznali, że K. R. przedstawiła im pisemne oferty świadczonych przez siebie usług, doradzała w zakresie możliwości uzyskania dofinansowania z Unii Europejskiej i Urzędu Pracy na uruchomienie własnych działalności, ponadto wykonała dla nich biznesplany oraz pomagała wziąć udział w przetargach. Sąd dał wiarę zeznaniom świadków, gdyż są one logiczne i spójne, a nadto korespondują z dokumentacją stanowiącą załącznik do odwołania przedłożony przez ubezpieczoną, dotyczący pisemnych ofert współpracy złożonych świadkom.

Sąd Okręgowy podniósł, że ubezpieczona działalność prowadziła nieprzerwanie od 14 maja 2013 r. do 30 lipca 2013 r., kiedy to w związku z urodzeniem dziecka rozpoczęła urlop macierzyński na którym przebywała do 29 lipca 2014 r. Po jego zakończeniu krótko kontynuowała prowadzoną działalność. Kolejno w okresie od 12 sierpnia 2014 r. do 22 kwietnia 2015 r. przebywała na długotrwałym zwolnieniu lekarskim w związku z kolejną ciążą, a następnie od 23 kwietnia 2015 r. do 22 kwietnia 2016 r. przebywała na urlopie macierzyńskim. Na zasiłkach chorobowych przebywała kolejno w okresach: od 20 lipca 2016r. do 31 lipca 2016r., od 22 sierpnia 2016 r. do 19 lutego 2017 r., od 23 lutego 2017 r. do 23 lipca 2017 r., od 24 lipca 2017 r. do 24 sierpnia 2017 r., od 26 września 2017 r. do 26 marca 2018 r. oraz od 5 kwietnia 2018 r. do 31 sierpnia 2018 r.

Sąd Okręgowy zauważył, że w trakcie przerw pomiędzy okresami zasiłkowymi (dwoma urlopami macierzyńskimi i zwolnieniami lekarskimi), K. R. kontynuowała świadczenie usług związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. Zdaniem tego Sądu, z wiarygodnych zeznań świadków M. R. i D. K. (2) wynika, że ubezpieczona w tym czasie poszukiwała nowych klientów roznosząc ulotki i plakaty, utrzymywała kontakty z klientami oraz aktualizowała prowadzoną stronę internetową. Ponadto świadkowie D. C. i D. K. (1) zgodnie zeznali, że ubezpieczona wykonywała dla nich usługi z zakresu doradztwa w 2017 r. i 2018 r. Natomiast z zeznań K. G., która zajmowała się księgowością K. R. wynika, że bez żadnych przerw prowadziła ona księgowość ubezpieczonej przez cały okres jej działalności. K. R. wystawiała klientom faktury VAT, które następnie przekazywała księgowej. Z logicznych i spójnych zeznań świadka wynika, że K. R. nie była zobowiązana do posiadania kasy fiskalnej. Musiała jednak co miesiąc składać deklarację VAT, które sporządzała dla niej księgowa. Przez cały okres prowadzenia działalności ubezpieczona współpracowała w K. G..

Sąd Okręgowy wskazał, że w aktach ZUS znajduje się również dokument w postaci wydruku wiadomości e-mail z dnia 5 lutego 2014 r., a więc z dnia, w którym ubezpieczona przebywała na zwolnieniu macierzyńskim. Wynika z niego, że pomimo faktu przebywania na urlopie macierzyńskim nie zaprzestała kontaktu z klientami, którym doradzała w zakresie prowadzenia biznesu. Z zeznań ubezpieczonej, które Sąd meriti uznał za wiarygodne wynika, że po powrotach z urlopów macierzyńskich podejmowała aktywność gospodarczą, mimo licznych okresów zwolnień lekarskich związanych z sytuacją zdrowotną. W okresach zdolności do pracy K. R. pogłębiała własną wiedzę, jak również podejmowała czynności o charakterze reklamowym, roznosiła ulotki w Urzędzie Gminy R. oraz rozklejała plakaty z ofertami współpracy. Aktualizowała także prowadzona stronę internetową. Przez cały ten czas starała się zdobyć nowych klientów. Co istotne, za wykonane usługi w zakresie doradztwa w 2017 r. i 2018 r. wystawiała faktury VAT (dowody w aktach ZUS), a więc z prowadzonej działalności gospodarczej osiągała dochód. Z uwagi na powyższe, w ocenie Sądu Okręgowego, nie można przyjąć stanowiska ZUS i uznać, że K. R. po 31 lipca 2013 r. zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej. Ubezpieczona w postępowaniu przed Sądem wykazała bowiem, że po ww. dniu prowadziła działalność gospodarczą w sposób nakierunkowany na osiąganie dochodu, będąc osobą aktywną w poszukiwaniu klientów i utrzymywaniem z nimi relacji. Ponadto jej działalność niewątpliwie charakteryzowała się ciągłością i stałością, pomimo licznych okresów zasiłkowych. Sąd meriti zaakcentował, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 stycznia 2005 r., sygn. akt I UK 105/04, wyraził pogląd, że okresy niewykonywania działalności do pracy z powodu niezdolności do pracy nie uzasadniają wyłączenia z obowiązkowego ubezpieczenia, mogąc jedynie stanowić dla osób objętych dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, podstawę pobierania zasiłku chorobowego. Ponadto w orzecznictwie przyjęto, że choroba może stanowić samoistną przyczynę przerwy w wykonywaniu działalności gospodarczej. Działalność gospodarcza ze swej istoty jest bowiem prowadzona w sposób ciągły i zorganizowany. Nie można zatem konsekwentnie twierdzić, że jest ona wykonywana jedynie w przypadku świadczenia danej usługi przez przedsiębiorcę (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2009 r., sygn. I UK 179/09). W konsekwencji, zdaniem Sądu pierwszej instancji, nie można zasadnie twierdzić, że ubezpieczona K. R. po dniu 31 lipca 2013 r. faktycznie zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej. Nie oznacza to jednak, że dopełniła wszystkich ciążących na niej obowiązków związanych z ponownym zgłoszeniem do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego po zakończeniu pierwszego urlopu macierzyńskiego. Z zeznań ubezpieczonej jednoznacznie wynika, że po zakończeniu urlopu macierzyńskiego nie złożyła wniosku o ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Sąd Okręgowy powołał przy tym stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uchwale z dnia 11 lipca 2019 r., sygn. III UZP 2/19, zgodnie z którym rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, która uprzednio została objęta dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym powoduje ustanie ubezpieczenia chorobowego (art. 9 ust. 1c w związku z art. 14 ust. 2 pkt 3 w związku z art. 11 ust. 2 ustawy systemowej). W konsekwencji, po zakończeniu pierwszego okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego, ubezpieczona winna była ponownie zgłosić się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego osób prowadzących działalność gospodarczą. Niedopełnienie tego obowiązku przez ubezpieczoną powoduje wyłączenie ją z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy działając na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że K. R. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu w okresie od 31 lipca 2013 r. do 31 stycznia 2019 r. oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 31 lipca 2013 r. do 29 lipca 2014 r. Na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie w pozostałym zakresie. O kosztach postępowania orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, ustalając, że organ rentowy powinien zwrócić ubezpieczonej koszty zastępstwa procesowego w kwocie 180 zł. Z mocy art. 102 k.p.c. odstąpił od obciążania ubezpieczonej kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego w zakresie oddalającym odwołanie.

Apelację od wyroku wywiodła wyłącznie ubezpieczona. Zaskarżyła wyrok w części, tj. w zakresie punktu III. Ubezpieczona nie sformułowała żadnego zarzutu apelacyjnego. Podniosła natomiast, że „zarzuty apelacji stanowią nowe fakty i dowody, których nie mogła powołać przed Sądem pierwszej instancji, tj.:

1. wydruk formularza (...) P (...) wniosku o objęcie K. R. dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od dnia 30 lipca 2014 roku wraz z informacją o potwierdzeniu i wysyłce,

2. wydruk formularza (...) z systemu informatycznego ZUS o objęcie K. R. dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od dnia 30 lipca 2014 roku,

3. wydruk formularza (...) P (...) wniosku o objęcie K. R. dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od dnia 21 kwietnia 2016 roku wraz z informacją o potwierdzeniu i wysyłce,

4. wydruk formularza (...) z systemu informatycznego ZUS o objęcie K. R. dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od dnia 21 kwietnia 2016 r.,

5. wydruk formularza (...) P (...) wniosku o objęcie K. R. dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od dnia 1 kwietnia 2018 roku wraz z informacją o potwierdzeniu i wysyłce,

6. wydruk formularza (...) z systemu informatycznego ZUS o objęcie K. R. dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od dnia 1 kwietnia 2018 r

7. wydruk formularza (...) P (...) wniosku o objęcie K. R. dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od dnia 1 stycznia 2019 roku wraz z informacją o potwierdzeniu i wysyłce,

8. wydruk formularza (...) z systemu informatycznego ZUS o objęcie K. R. dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od dnia 1 stycznia 2019 r.”

Podnosząc powyższą argumentację apelująca wniosła:

1. o zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie III oraz poprzedzającej go decyzji organu rentowego poprzez ustalenie, że K. R. jako osoba prowadząca działalność gospodarczą podlegała dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu w okresie od 30 lipca 2014 roku do 31 stycznia 2019 roku,

2. zasądzenie od organu rentowego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obydwie instancje.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od ubezpieczonej kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie apelacyjne według norm przepisanych. Organ rentowy nie złożywszy apelacji, w swojej odpowiedzi przede wszystkim kwestionował ustalony przez Sąd Okręgowy fakt podlegania ubezpieczonej ubezpieczeniom społecznym podnosząc, że Naczelnik Urzędu Skarbowego w B. poinformował, iż w składanych przez ubezpieczoną dokumentach w okresie lat 2013 - 2018 ubezpieczona wykazywała zerowy podatek z tytułu PIT - 36 oraz VAT - 7. Ubezpieczona z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej dokonała zgłoszenia siebie, ale bez osób zatrudnionych. W okresie działalności ubezpieczona przebywała na licznych zasiłkach chorobowych i macierzyńskich w okresach wskazanych w decyzji. Ubezpieczona jako dowód prowadzenia działalności przedłożyła jedynie ogłoszenia poszukiwaniu klientów, oferty oraz faktury, które nie zostały ujęte w księdze przychodów i rozchodów. Podatkowa księga przychodów i rozchodów od stycznia 2016 r. do maja 2018 r. nie uwzględniała faktur sprzedaży, a jedynie wpływy gotówkowe. Wpływy gotówkowe nie zostały udokumentowane raportami kasowymi czy innymi dokumentami księgowymi. Wątpliwości organu rentowego budziło także to, że mimo rzekomych faktur i wpływów, ubezpieczona nie wykazywała podatku dochodowego ani należnego podatku VAT. W świetle powyższego zgłoszone przez ubezpieczoną dowody nie mają żadnego znaczenia w sprawie. Zdaniem organu rentowego, przedmiotem sporu jest fakt prowadzenia przez ubezpieczoną działalności gospodarczej, a nie wnioski o objęcie jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym zaś fakt objęcia ubezpieczeniem jest faktem następczym wobec ustalenia, czy ubezpieczona faktycznie prowadziła działalność gospodarczą.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonej okazała się zasadna.

Wobec niezłożenia przez organ rentowy apelacji co do rozstrzygnięcia ustalającego podleganie ubezpieczeniom społecznym w spornym okresie, Sąd odwoławczy nie był uprawniony do oceny tego faktu, a zatem podnoszone w odpowiedzi na apelację argumenty dotyczące wyłącznie tej kwestii nie mogły zostać wzięte pod uwagę.

Analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w tym zarzutów apelacyjnych, doprowadziła Sąd Apelacyjny do wniosku, że wyrok Sądu Okręgowego, po przeprowadzeniu uzupełniającego postępowania dowodowego, wymagał niezbędnej korekty w zaskarżonym zakresie, tj. co punktu III.

Sąd odwoławczy w pierwszej kolejności podnosi, że celem postępowania apelacyjnego jest wszechstronne zbadanie sprawy pod względem faktycznym i prawnym. Sąd Apelacyjny jest bowiem przede wszystkim instancją merytoryczną, sądem orzekającym na podstawie całego materiału dowodowego zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym (art. 382 k.p.c.; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2014 r., sygn. I CSK 497/13, Lex nr 1521311, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2002r., sygn. IV CKN 1574/00, Lex nr 78327). W związku z tym zobowiązany jest poczynić własne ustalenia faktyczne, które mogą być nawet odmienne od tych, które uprzednio przyjęto przez Sąd orzekający w pierwszej instancji. Sąd drugiej instancji musi bowiem samodzielnie dokonać również jurydycznej oceny żądania i skonfrontować ją z zaskarżonym orzeczeniem oraz stojącymi za nim motywami; rozpoznaje sprawę w taki sposób, w jaki mógł i powinien uczynić to sąd pierwszej instancji, tyle że uwzględnia szerszy materiał, zebrany w postępowaniu przed sądami dwu instancji (art. 382 k.p.c.). Stosownie więc do wyników tych ustaleń, powinien zastosować właściwe przepisy prawa materialnego, a więc także usunąć ewentualne błędy prawne Sądu pierwszej instancji, niezależnie od tego, czy zostały one wytknięte w apelacji (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2010 r., sygn. II UK 194/09, Lex nr 590239). Przypomnieć należy, że postępowanie apelacyjne ma merytoryczny charakter i jest dalszym ciągiem postępowania rozpoczętego przed sądem pierwszej instancji. Zgodnie z treścią art. 378 § 1 k.p.c., sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Rozważając zakres kognicji sądu odwoławczego, Sąd Najwyższy stwierdził, iż sformułowanie „w granicach apelacji” wskazane w tym przepisie oznacza, iż sąd drugiej instancji między innymi rozpoznaje sprawę merytorycznie w granicach zaskarżenia, dokonuje własnych ustaleń faktycznych, prowadząc lub ponawiając dowody albo poprzestaje na materiale zebranym w pierwszej instancji, ustala podstawę prawną orzeczenia niezależnie od zarzutów podniesionych w apelacji oraz kontroluje poprawność postępowania przed sądem pierwszej instancji, pozostając związany zarzutami przedstawionymi w apelacji, jeżeli są dopuszczalne, ale biorąc z urzędu pod uwagę nieważność postępowania, orzeka co do istoty sprawy stosownie do wyników postępowania (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. akt III CZP 49/07, niepubl.).

Przenosząc powyższe rozważania na płaszczyznę niniejszej sprawy, podnieść należy, że Sąd pierwszej instancji przeprowadził zasadniczo prawidłowe postępowanie dowodowe, tj. respektujące procesową zasadą koncentracji materiału dowodowego. Dopiero bowiem złożone przez ubezpieczoną wraz z apelacją dodatkowe dokumenty, tj. zgłoszenia (...) P (...) o objęcie wymienionej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym: z 28.08.2014 r., z 22.04.2016 r., z 3.09.2018 r. i z 8.01.2019 r., mogły stanowić podstawę przeprowadzenia uzupełniającego postępowania dowodowego. Jakkolwiek ubezpieczona istotnie spóźniła się ze zgłoszeniem wniosków dowodowych (ze skutkami wskazanymi w art. 207 § 6 k.p.c. – w zakresie sądu pierwszej instancji), to jednak nie można pominąć, iż choć art. 6 k.c. wyznacza reguły przeprowadzania dowodów na gruncie materialnoprawnym, to nie stanowi on samodzielnej podstawy prawnej rozstrzygnięcia. Zasady przewidziane w tym przepisie dotyczą negatywnych konsekwencji związanych z nieudowodnieniem przez stronę faktów, z których wywodzi ona skutki prawne, natomiast poza jego dyspozycją pozostaje aspekt procesowy (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 19 listopada 1997 r., OSNAPiUS 1998 nr 18, poz. 537; z dnia 12 stycznia 1999 r., I PKN 536/98, OSNAPiUS 2000 nr 5, poz. 176; z dnia 15 lutego 2007 r., OSNP 2008 nr 5-6, poz. 78 i z dnia 24 sierpnia 2010 r., I UK 74/10, LexPolonica nr 2577749 oraz postanowienie z dnia 5 lutego 2013 r., II UK 277/12, Legalis nr 722379). Przepis art. 6 k.c. formułuje jedynie ogólną zasadę rozkładu ciężaru dowodu, natomiast jego istotą nie jest objęte, czy określona strona wywiązała się z tego obowiązku, a więc rzeczywiście udowodniła konkretne fakty (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 12 maja 2011 r., 228/2010, LexPolonica nr 3873560, LEX nr 896458; z dnia 9 sierpnia 2011 r., I BP 3/2011, OSNP 2012 nr 19-20, poz. 240; z dnia 1 grudnia 2011 r., LEX nr 1131109 oraz postanowienie z dnia 15 lutego 2012 r., I PK 130/2011, LEX nr 1215258). Regulacja zawarta w art. 6 k.c. koresponduje wyłącznie z etapem, w którym odtwarza się fakty, jej wpływ na subsumcję ma charakter wtórny, zachodzi tylko wówczas, gdy sąd uzna, że określone okoliczności faktyczne powoływane przez stronę nie mają pokrycia w materiale dowodowym. Wynika to stąd, że ciężar udowodnienia ( onus probandi) pozwala rozstrzygnąć sprawę merytorycznie, także wówczas, gdy sąd nie zdołał w ogóle (w pewnej części) wyjaśnić stanu faktycznego sprawy. Wówczas konsekwencje procesowe tego ponosi strona, na której dowód spoczywał. Jeżeli natomiast istotne fakty zostaną ustalone, to podlegają one ocenie z punktu widzenia przepisów prawa materialnego, niezależnie od tego, która ze stron podjęła w tym zakresie inicjatywę dowodową, czy nawet dowód został przeprowadzony z urzędu (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 4 stycznia 2008 r., I UK 223/2007, LEX nr 442836 i z dnia 12 stycznia 2011 r., 129/2010, LEX nr 737385). W takiej sytuacji sąd, oceniając materiał dowodowy, kieruje się metodą poznawczą z art. 233 § 1 k.p.c., i na tej podstawie dokonuje wiążących ustaleń stanu faktycznego, które „podciągane” są pod odtworzony zakres desygnatów normy prawa materialnego. W tym wypadku nie pojawia się problem właściwego lub niewłaściwego „rozłożenia ciężaru dowodowego”. Wymaga podkreślenia, że na gruncie procedury cywilnej obowiązuje zasada prawdy materialnej wynikająca z art. 3 k.p.c. W sytuacji zaś, gdy organ rentowy w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji przemilczał kwestię składanych przez ubezpieczoną zgłoszeń (...) P (...) o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym: z dnia 28.08.2014 r., z dnia 22.04.2016 r., z dnia 3.09.2018 r. i z dnia 8.01.2019 r., jak również fakt opłacania z tego tytułu należnych składek, to tym bardziej zaistniała potrzeba wyjaśnienia istoty sporu w zakresie podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowego po dniu 29.07.2014 r.

Sąd Apelacyjny na podstawie art. 382 k.p.c. zwrócił się więc do (...) Oddziału w K. o ustosunkowanie się do treści apelacji ubezpieczonej i ww. wniosków (...) P (...) oraz o udzielenie odpowiedzi, czy w związku z wnioskami ubezpieczona terminowo uiszczała składki oraz w prawidłowych wysokościach, względnie, czy ubezpieczona złożyła wniosek o wyrażenie zgody na opłacenie składki po terminie i czy udzielono jej zgody na ich opłacenie po terminie.

Podstawę prawną rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie stanowi art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 266, ze zm.; zwanej dalej ustawą systemową) określające, że osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym oraz wypadkowemu od dnia rozpoczęcia wykonywania tej działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, a nadto na swój wniosek mogą podlegać o dobrowolnemu ubezpieczenia chorobowego.

Sąd Apelacyjny przyjął, że ubezpieczona K. R., po zakończonych okresach zasiłkowych (urlopach macierzyńskich i rodzicielskich) nie tylko kontynuowała działalność gospodarczą (co wynika z prawomocnego ustalenia podlegania ubezpieczeniom społecznym) , ale składała wnioski z dnia 28.08.2014 r., z dnia 22.04.2016 r., z dnia 3.09.2018 r. i z dnia 8.01.2019 r. o objęcie jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym i opłacała terminowo należne składki (vide pismo ZUS z dnia 7.07.2020 r.). Organ rentowy za wyjątkiem marca 2018 r. każdorazowo stwierdzał (bez wydawania odrębnej decyzji) objęcie wymienionej dobrowolnym ubezpieczeniem społecznym a odnośnie marcowej składki wydał w dniu 5 maja 2018 zgodę na opłacenie jej po terminie co wynika z pisma organu rentowego z dnia 7 lipca 2020 r. (k. 231). Z prawomocnych ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że po zakończeniu urlopu macierzyńskiego trwającego do dnia 29.07.2014 r. a początkiem niezdolności do pracy od dnia 12.08.2014 r., w związku z kolejną ciążą ubezpieczonej, wymieniona podejmowała czynności poszukiwania kolejnych klientów (zezania świadków: K. T., D. C., M. G. (1), K. N., M. M., P. K., K. B., K. S., L. B., M. K. (k.70-73)). Kolejne przerwy w prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej, związane z czasowymi zwolnieniami lekarskimi, w oczywisty sposób rzutowały na wysokość osiąganych przez ubezpieczoną przychodów. Wbrew jednak stanowisku organu rentowego, wyrażonego w odpowiedzi na apelację, powyższe okoliczności nie mogą być badane przez Sąd Apelacyjny. Ewentualne braki w zakresie udokumentowania wpłat gotówkowych w raportach kasowych mogą stanowić podstawę poniesienia konsekwencji na gruncie regulacji podatkowych, ale są niewystarczające do stwierdzenia w niniejszej sprawie, że ubezpieczona tylko pozorowała kontynuowanie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

Ubezpieczona zarazem wykazała, że zgłaszała się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego i opłaciła należne składki za sporne okresy (dowód: k. 204-2016) i organ rentowy potwierdził tę okoliczność (pismo z dnia 7 lipca 2020 r. k. 231). Organ rentowy przyjął wówczas, że z wnioskiem o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym z terminowym opłaceniem należnej składki, był zgłoszony tzw. wniosek dorozumiany, tj. o przywrócenie terminu do wskazanego zgłoszenia z datą wskazaną we wniosku (...) P (...). Organ rentowy wyraził też zgodę odnośnie marca 2018 r. Twierdzenie, że organ najpierw w tym zakresie wyraził zgodę, a potem zmieniał zdanie, pozostaje prawnie obojętne, gdyż pierwotne oświadczenie tym zakresie nie było dotknięte wadą oświadczenia woli. Zmiana stanowiska organu z tego powodu, że ubezpieczona była na zwolnieniu lekarskim i skorzystała ze świadczenia z ubezpieczenia chorobowego niewątpliwie nie stanowi podstawy do cofnięcia złożonego oświadczenia woli.

Mając na uwadze przedstawione wyżej ustalenia i rozważania, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekając co do istoty sprawy zmienił zaskarżony wyrok (tj. w zaskarżonej części) i na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił poprzedzającą go decyzję organu rentowego z dnia 22.10.2018 roku, przesądzając,
że ubezpieczona podlega w okresie od 30.07.2014 r. do 31.01.2019 r., tj. do zakończenia prowadzenia pozarolniczej jednoosobowej działalności gospodarczej, dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.

O kosztach zastępstwa procesowego za obie instancje orzeczono na podstawie art. 108 § 1 k.p.c., zgodnie z wyrażoną w art. 98 § 1 k.p.c. zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego należnych ubezpieczonej ustalono na podstawie § 9 ust. 1 (w pierwszej instancji) i § 10 ust. 1 pkt 2 (w drugiej instancji) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tj. Dz.U. z 2018 r. poz. 265).

B. G. H. J. H.