Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 18 czerwca 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. stwierdził, że K. B. w okresie od 10 września 2015 r. do 28 lutego 2019 r. nie podlega ubezpieczeniom społecznym : emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu jako pracownik u płatnika składek (...) s.c. J. F. , M. M. (1). W uzasadnieniu organ rentowy wskazał ,że pomiędzy K. B. , a płatnikiem zawarto umowę , której strony nadały nazwę umowy o pracę na czas określony od 10 września 2015 r. do 10 września 2017 r. i mocą której K. B. powierzono obowiązki konsultanta telefonicznego , w pełnym wymiarze czasu pracy z wynagrodzeniem w wysokości 1 750,00 zł. Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaznaczył ,że K. B. od 1 października 2014 r. jest zgłoszona do ubezpieczeń społecznych jako pracownik u innego płatnika w ramach ¾ etatu. W ocenie organu rentowego , u płatnika nie zaistniała potrzeba zatrudnienia pracownika na stanowisku konsultanta telefonicznego , a nadto ,że wątpliwym wydaje się , aby w krótkim okresie przed wystawieniem zaświadczeń o niezdolności do pracy w związku z ciążą , K. B. miałaby być zatrudniona w dwóch firmach w pełnym wymiarze czasu pracy i na ¾ etatu. W ocenie organu rentowego działania polegające na zgłoszeniu do ubezpieczeń K. B. w charakterze pracownika świadczą o chęci świadomego osiągnięcia korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych i skorzystanie ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego w związku z chorobą.

/decyzja k.43 – 46 akt ZUS/

W dniu 24 lipca 2019 r. K. B. złożyła odwołanie od ww. decyzji wnosząc o jej uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. K. B. podniosła ,że w okresie wskazanym przez organ rentowy wykonywała powierzone jej obowiązki pracownicze , a zatem brak jest podstaw do uznania ,że nie podlega ona ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu.

/odwołanie k.3/

W odpowiedzi na odwołanie pełnomocnik organu rentowego wniósł o jego oddalenie.

/odpowiedź na odwołanie k.5 – 6 odwrót/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawczyni K. B. urodziła się (...) , legitymuje się wykształceniem średnim.

/okoliczności bezsporne/

Od dnia 1 października 2014 r. wnioskodawczyni jest zatrudniona na czas nieokreślony w (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością , gdzie w wymiarze ¾ etatu wykonuje obowiązki pracownicze eksperta w sieci restauracji.

/dokumentacja osobowa wnioskodawczyni k.60 , zeznania wnioskodawczyni min.00:17:14 – 00:25:43 rozprawy z dnia 20 stycznia 2021 r. w związku z jej informacyjnymi wyjaśnieniami min.00:05:24 – 00:24:26 rozprawy z dnia 12 sierpnia 2020 r. , płyta CD k.48/

Płatnik składek (...) s.c. J. F. , M. M. (1) w zakresie prowadzonej działalności zajmowała się sprzedażą materiałów stomatologicznych. Firma płatnika zawiesiła prowadzenie działalności we wrześniu 2018 r.

/okoliczność bezsporna/

Z treści umowy nazwanej przez strony umową o pracę zawartej w dniu 9 września 2015 r., na czas określony do dnia 10 września 2017 r. , wynika ,że z dniem 9 września 2015 r. płatnik składek powierzył K. B. obowiązki pracownicze konsultanta telefonicznego z miesięcznym wynagrodzeniem w wysokości 1 750,00 zł w pełnym wymiarze czasu pracy.

/umowa o pracę w dokumentacji osobowej wnioskodawczyni k.76/

Z treści orzeczenia lekarskiego z dnia 8 września 2015 r. wynika ,że wnioskodawczyni była zdolna do wykonywania obowiązków pracowniczych na stanowisku konsultanta telefonicznego.

/orzeczenie lekarskie w dokumentacji osobowej wnioskodawczyni k.76/

Od 13 października 2015 r. wnioskodawczyni była niezdolna do pracy z powodu choroby przypadającej w czasie ciąży. W dniu 26 października 2015 r. wnioskodawczyni znajdowała się w 18 tygodniu ciąży. Pierwsze dziecko urodziła w dniu 23 marca 2016 r.

/okoliczności bezsporne , karta ciąży k.50/

Po pierwszym porodzie wnioskodawczyni nie powróciła do pracy w firmie płatnika . W pierwszej części 2017 r. wnioskodawczyni przebywała na zwolnieniu macierzyńskim.

/zeznania zainteresowanej M. M. (1) min.00:05:31 – 00:28:58 rozprawy z dnia 25 listopada 2020 r. , płyta CD k.69/

Drugie dziecko wnioskodawczyni urodziła w dniu 21 października 2017 r. , a trzecie w dniu 16 grudnia 2019 r.

/okoliczności bezsporne/

Z treści umowy nazwanej przez strony umową o pracę zawartej w dniu 11 września 2017 r. na czas określony do dnia 10 września 2019 r. wynika ,że z dniem 11 września 2017 r. płatnik składek powierzył K. B. obowiązki pracownicze konsultanta telefonicznego z miesięcznym wynagrodzeniem w wysokości 2 000,00 zł w pełnym wymiarze czasu pracy.

/umowa o pracę w dokumentacji osobowej wnioskodawczyni k.76/

Podczas nieobecności wnioskodawczyni w pracy , płatnik składek nie zatrudnił innego pracownika na jej miejsce.

/okoliczność bezsporna/

Powyższy stan faktyczny został ustalony na podstawie dowodów z dokumentów zawartych zarówno w aktach organu rentowego , jak i w aktach sprawy , a jedynie w niewielkim zakresie w oparciu o zeznania wnioskodawczyni i zainteresowanej M. M. (1).

Sąd przede wszystkim odmówił wiary zeznaniom wnioskodawczyni , zainteresowanych J. F. i M. M. (1) oraz świadka M. M. (2) w zakresie w jakim wskazywali oni na zatrudnienie wnioskodawczyni na podstawie umowy o pracę z uwagi na istnienie rzeczywistej potrzeby pracodawcy. Podkreślić należy ,że zebrany w sprawie materiał nie wskazuje , aby u płatnika składek kiedykolwiek pojawiła się potrzeba zatrudnienia pracownika na stanowisku konsultanta telefonicznego , a brak zatrudnienia pracownika podczas długotrwałej nieobecności wnioskodawczyni jedynie potwierdza ten fakt. Wątpliwym wydaje się również , aby pracodawca , który nie mógł korzystać z usług zatrudnionego pracownika przez tak długi okres jak w niniejszej sprawie i ponosił z tego tytułu znaczne koszty , zdecydowałby się zawrzeć z takim pracownikiem kolejną umowę o pracę i to na kolejne dwa lata w dodatku w sytuacji , gdyż żaden z obowiązując przepisów prawa takiego obowiązku na niego nie nakładał. Wprawdzie przepisy prawa pracy chronią kobietę w ciąży , to jednak z całą pewnością umowa o pracę jaką strony zawarły w dniu 9 września 2015 r. uległaby przedłużeniu od dnia drugiego porodu wnioskodawczyni tj. maksymalnie do 21 października 2017 r. , co z kolei wykluczało konieczność zawarcia kolejnej umowy o pracę z dnia 11 września 2017 r. Nie sposób również uznać za wiarygodne złożone w niniejszej sprawie zeznania , w których wskazywano na faktyczne wykonywanie przez wnioskodawczynię powierzonych jej obowiązków. Zawierając bowiem sporną umowę o pracę z dnia 9 września 2015 r. wnioskodawczyni z całą pewnością wiedziała o fakcie zajścia w ciążę ( w dniu 26 października 2015 r. wnioskodawczyni znajdowała się w 18 tygodniu ciąży) , a zatem powinna była ona dążyć do ograniczania swojej aktywności zawodowej , a nie nakładać na siebie kolejne obowiązki i to pomimo świadczenia pracy u innego płatnika. Niemniej jednak , poza zeznaniami osób , które były zainteresowane rozstrzygnięciem niniejszej sprawy , a także dokumentacji osobowej wnioskodawczyni , nie przedstawiono żadnych dowodów , które potwierdziłyby faktyczne wykonywanie przez wnioskodawczynię powierzonych jej prac.

S ąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jako niezasadne podlegało oddaleniu.

Zgodnie z treścią art.6 ust.1 punkt 1, art.8 ust.1 i art.11 ust.1 i art.12 ust.1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2020 roku, poz.266) pracownicy, to jest osoby pozostające w stosunku pracy, podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym tj. emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu w okresie od nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania.

Definicja pracownika na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych została zawarta w przepisie art.8 ust.1 ww. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który stanowi, iż za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy.

Pojęcie stosunku pracy, o jakim mowa w art.8 ust.1 ww. ustawy jest równoznaczne z pojęciem stosunku pracy definiowanym przez art. 22 k.p. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 roku, I UK 296/04, OSNP 2006/9-10/157).

Stosownie do treści art.22§1 k.p. przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Stosunek pracy posiada szczególne cechy, które pozwalają na jego odróżnienie od innych stosunków prawnych do niego zbliżonych.

Stosunek pracy wyróżnia się:

1) koniecznością osobistego wykonania pracy,

2) podporządkowaniem pracownika pracodawcy,

3) wykonywaniem pracy na rzecz pracodawcy

4) i na jego ryzyko,

5) a ponadto odpłatnością pracy.

W razie ustalenia, że w łączącym strony stosunku prawnym występowały elementy obce stosunkowi pracy nie jest możliwa ocena, że zawarta została umowa o pracę.

Spór w niniejszej sprawie sprowadza się do ustalenia, czy K. B. faktycznie świadczył pracę na rzecz (...) s.c. J. F. , M. M. (1) , czy też strony zawarły kwestionowaną umowy o pracę wyłącznie w celu wyłudzenia świadczeń z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a więc dla pozoru, ewentualnie czy czynność ta nie zmierzała do obejścia prawa i nie była sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

O pozorności umowy o pracę wnioskować należy z całokształtu okoliczności dotyczących momentu zawarcia umowy, jak i przez pryzmat zdarzeń późniejszych. Do cech pojęciowych pracy stanowiącej przedmiot zobowiązania pracownika w ramach stosunku pracy należą osobiste i odpłatne jej wykonywanie w warunkach podporządkowania. Zgodnie ze stanowiskiem judykatury stosunek ubezpieczeniowy jest następczy wobec stosunku pracy i powstaje tylko wówczas, gdy stosunek pracy jest realizowany. Jeżeli stosunek pracy nie powstał bądź też nie jest realizowany, wówczas nie powstaje stosunek ubezpieczeniowy, nawet jeśli jest odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 17 stycznia 2006 r. III AUa 433/2005). Podleganie pracowniczemu tytułowi ubezpieczenia społecznego jest uwarunkowane nie tyle opłacaniem składek ubezpieczeniowych, ile legitymowaniem się statusem pracownika rzeczywiście świadczącego pracę w ramach ważnego stosunku pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2005 r. o sygn. akt II UK 43/05, OSNAPiUS rok 2006/15 – 16/251).

W przedmiotowej sprawie organ rentowy stanął na stanowisku, że umowa o pracę z dnia 9 września 2015 r. zawarta między wnioskodawczynią , a płatnikiem składek jest nieważna, bowiem została zawarta dla pozoru.

Zgodnie z art.83§1 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Z czynnością prawną pozorną mamy do czynienia wówczas, gdy występują, łącznie następujące warunki: oświadczenie woli musi być złożone tylko dla pozoru, oświadczenie woli musi być złożone drugiej stronie, adresat oświadczenia woli musi zgadzać się na dokonanie czynności prawnej jedynie dla pozoru, czyli być aktywnym uczestnikiem stanu pozorności. Pierwsza i zasadnicza cecha czynności pozornej wyraża się brakiem zamiaru wywołania skutków prawnych, jakie prawo łączy z tego typu i treścią złożonego oświadczenia. Jest to zatem z góry świadoma sprzeczność między oświadczonymi a prawdziwymi zamiarami stron, czyli upozorowanie stron na zewnątrz i wytworzenie przeświadczenia dla określonego kręgu (otoczenia), nie wyłączając organów władzy publicznej, że czynność o określonej treści została skutecznie dokonana. Jednakże zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, wyrażonym w wyroku z dnia 14 marca 2001 r. (III UKN 258/00, opubl. OSNAP 2002/21/527), nie można przyjąć pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę, gdy pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca świadczenie to przyjmował. Nie wyklucza to rozważenia, czy w konkretnym przypadku zawarcie umowy zmierzało do obejścia prawa (art.58§1 k.c. w związku z art.300 k.p.).

O czynności prawnej mającej na celu obejście ustawy można mówić wówczas, gdy czynność taka pozwala na uniknięcie zakazów, nakazów lub obciążeń wynikających z przepisu ustawy i tylko z takim zamiarem została dokonana. Nie jest natomiast obejściem prawa dokonanie czynności prawnej w celu osiągnięcia skutków, jakie ustawa wiąże z tą czynnością prawną. Skoro z zawarciem umowy o pracę ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych wiąże obowiązek ubezpieczenia emerytalno-rentowego, chorobowego i wypadkowego, podjęcie zatrudnienia w celu objęcia ubezpieczeniem i ewentualnego korzystania ze świadczeń z tego ubezpieczenia nie może być kwalifikowane jako obejście prawa.

W sytuacji, gdy wolą stron zawierających umowę było faktyczne nawiązanie stosunku pracy i doszło do świadczenia pracy za wynagrodzeniem, sama świadomość jednej ze stron umowy, a nawet obu stron, co do wystąpienia w przyszłości zdarzenia uprawniającego do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, nie daje podstawy do uznania, że umowa miała na celu obejście prawa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2008 r., sygn. akt II UK 334/07).

Sąd Okręgowy w całości podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 24 lutego 2010 r. w sprawie o sygn. akt II UK 204/09 (Lex nr 590241), iż o tym czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy stanowiący tytuł ubezpieczeń społecznych nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, wystawienie świadectwa pracy, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, a wynikających z art.22§1 k.p. Istotne więc jest, aby stosunek pracy zrealizował się przez wykonywanie zatrudnienia o cechach pracowniczych.

Z kolei w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2010 roku w sprawie o sygn. akt I UK 43/10 (Lex nr 619658) wskazano, że umowa o pracę jest zawarta dla pozoru, a przez to nie stanowi tytułu do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a podmiot wskazany jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy, czyli strony z góry zakładają, iż nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wypełniających treść stosunku pracy. Skoro z zawarciem umowy o pracę ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych wiąże obowiązek ubezpieczenia emerytalnego i rentowych oraz wypadkowego i chorobowego, to podjęcie zatrudnienia w celu objęcia tymi ubezpieczeniami i ewentualnie korzystania z przewidzianych nimi świadczeń nie jest obejściem prawa. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia 2010 roku w sprawie o sygn. akt I UK 74/10 (Lex numer 653664) stwierdzono zaś, że podstawą ubezpieczenia społecznego jest rzeczywiste zatrudnienie, a nie sama umowa o pracę (art. 22 k.p., art. 6 ust.1 punkt 1 i art.13 punkt 1 ww. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Umowa o pracę nie jest czynnością wyłącznie kauzalną, gdyż w zatrudnieniu pracowniczym chodzi o wykonywanie pracy. Brak pracy podważa sens istnienia umowy o pracę. Innymi słowy jej formalna strona, nawet połączona ze zgłoszeniem do ubezpieczenia społecznego, nie stanowi podstawy takiego ubezpieczenia.

Z powyższego jednoznacznie wynika, że motywacja skłaniająca do zawarcia umowy o pracę nie ma znaczenia dla jej ważności przy tym wszak założeniu, że nastąpiło rzeczywiste jej świadczenia zgodnie z warunkami określonymi w art.22§1 k.p. Tym samym nie można byłoby czynić odwołującej zarzutów, że zawarł kwestionowaną umowę o pracę jedynie w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczeń społecznych, pod tym wszakże warunkiem, że na podstawie tej umowy realizowałaby zatrudnienie o cechach pracowniczych.

Mając na uwadze dotychczas poczynione rozważania prawne należy podkreślić, że w realiach niniejszej sprawy w celu dokonania kontroli prawidłowości zaskarżonej decyzji organu rentowego należało ustalić czy pomiędzy ubezpieczoną , a płatnikiem składek istotnie doszło do nawiązania i realizacji stosunku pracy w warunkach określonych w art.22§1 k.p., czy K. B. osobiście świadczyła pracę podporządkowaną pracodawcy (pod kierownictwem pracodawcy) w sposób ciągły, odpłatny, na rzecz i ryzyko pracodawcy. Dokonanie powyższego ustalenia miało bowiem znaczenie dla objęcia ubezpieczonego obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi: emerytalnym, rentowymi, chorobowym oraz wypadkowym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. W realiach niniejszej sprawy odpowiedź na powyższe pytanie jest negatywna.

W ocenie Sądu o pozorności umowy o pracę świadczą już same okoliczności jej zawarcia. W chwili zawierania spornej umowy o pracę wnioskodawczyni wiedziała ,że jest w ciąży , a zatem oceniając realnie taką sytuację nie sposób przyjąć ,że poszukiwała ona dodatkowego zatrudnienia.

W tej sytuacji w przypadku wzmożonego wysiłku fizycznego związanego z podjęciem nowego zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, poza pracą na rzecz innego płatnika składek tj. (...) sp. z o.o. istniało wysokie prawdopodobieństwo, że mogą pojawić się komplikacje zdrowotne, które w przyszłości uniemożliwią ubezpieczonej świadczenie pracy. Wnioskodawczyni w momencie zawarcia umowy o pracę wiedząc, że jest w ciąży zapewne zdawała sobie sprawę z obciążania stanu zdrowia , a zatem przyjęcia na siebie więcej, niż 8 godzinnego dnia pracy, co w jej przypadku nie odpowiada realiom związanym z wytrzymałością organizmu ludzkiego, co samo w sobie świadczy o braku zamiaru wykonywania przez nią przedmiotowego zatrudnienia (por. wyrok SA w Łodzi z dnia 8.10.2013 r., sygn. akt III AUa 46/13, opubl. LEX nr 1386119).

Wskazać należy, że zatrudnienie wnioskodawczyni na specjalnie utworzonym u płatnika składek stanowisku pracy na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy nie było uzasadnione rzeczywistymi potrzebami pracodawcy. W okresie usprawiedliwionej nieobecności w pracy wnioskodawczyni pracodawca nie zatrudnił bowiem nikogo na jej miejsce.

W świetle wskazanych okoliczności przyjąć należy, zgodnie z twierdzeniem organu rentowego, że przedmiotowa umowa o pracę z dnia 9 września 2015 r. była pozorną umową o pracę. Pozorność jej polegała na tym, że strony sporządziły umowę wyłącznie w celu objęcia wnioskodawczyni ubezpieczeniem pracowniczym, a w konsekwencji zapewnienia świadczeń z ubezpieczenia społecznego w związku z ciążą. Nie zostało bowiem wykazane, by fakt zatrudnienia K. B. wynikał z rzeczywistej potrzeby pracodawcy oraz nie wykazano również, iż w spornym okresie faktycznie świadczyła ona pracę w ramach stosunku pracy.

W ocenie Sądu Okręgowego, w świetle poczynionych ustaleń faktycznych, wątpliwości organu rentowego, co do rzeczywistego celu i zamiaru stron nawiązujących ten stosunek prawny były uzasadnione, a zatem zaskarżona decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odpowiada prawu. Tym samym przedmiotowa umowa jako pozorna w okresie jest nieważna w świetle art. 83 § 1 k.c. i nie wywołuje skutku w postaci objęcia K. B. obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi w okresie od 10 września 2015 r. do 28 lutego 2019 r.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie pierwszym sentencji wyroku na podstawie art. 477 14 § 1 k.p.c.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art.98 k.p.c. zasądzając od K. B. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w Ł. kwotę 180 (sto osiemdziesiąt) złotych, tytułem zwrotu kosztów procesu. Wysokość wynagrodzenia pełnomocnika Sąd ustalił zgodnie z § 9 ust.2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U z 2018 r. poz. 265 ).

S.B.