Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 11 stycznia 2021 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 11 stycznia 2021 r. w Olsztynie,

na posiedzeniu niejawnym,

sprawy z wniosku I. B. i R. B.

z udziałem (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w G.

o ustanowienie służebności przesyłu,

na skutek apelacji wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Rejonowego w Szczytnie z dnia 5 sierpnia 2020 r., sygn. akt I Ns 26/19,

p o s t a n a w i a :

I.  oddalić apelację;

II.  koszty postępowania odwoławczego wnioskodawcy i uczestniczka ponoszą każdy w zakresie związanym ze swoim udziałem w sprawie.

Jacek Barczewski Ewa Dobrzyńska-Murawka Aneta Dawidziuk

Sygn. akt IX Ca 904/20

UZASADNIENIE

Wnioskiem z dnia 31 stycznia 2019 r. I. B. i R. B. wnieśli o ustanowienie na należącej do nich nieruchomości składającej się z działek ewidencyjnych o numerze (...), położonych w miejscowości S. w gminie S., dla których Sąd Rejonowy w Szczytnie V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...), na rzecz uczestnika (...) S.A. z siedzibą w G. Oddział w O. służebności przesyłu obciążającej ww. nieruchomość, polegającej na prawie do utrzymanie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych linii przesyłowej, prawie okresowego przejścia przez nieruchomość wraz z niezbędnym sprzętem celem wykonania czynności w zakresie eksploatacji urządzeń, ich konserwacji, usuwania awarii, remontów, modernizacji, zobowiązaniu właścicieli nieruchomości do niepodejmowania działań mogących utrudnić lub uniemożliwić wykonywanie uprawnień Zakładu (...) wynikających ze służebności - za coroczną opłatą. Jednocześnie wnieśli o powołanie biegłego celem określenia wartości służebności przesyłu, którą wstępnie szacują na kwotę 3.450 złotych rocznie.

W uzasadnieniu wniosku wskazano, że wnioskodawcy od 2009 roku są właścicielami działki nr (...), a od 2017 roku działki (...), przez które została przeprowadzona linia energetyczna wysokiego napięcia oraz słup kratownicowy będące własnością uczestnika. Ani oni, ani poprzedni właściciele nie wyrażali zgody na korzystanie z ich gruntów przez uczestnika, zaś posadowienie słupa i przebieg linii utrudniają powodom korzystanie z ich gruntu, a uczestnik nie dysponuje tytułem prawnym do korzystania z nieruchomości wnioskodawców.

W odpowiedzi na wniosek uczestnik postępowania (...) S.A. z siedzibą w G. w pierwszej kolejności wniósł o odrzucenie wniosku z uwagi na to, że właścicielem nieruchomości jest I. D., a z wnioskiem wystąpili I. B. i R. B., a w przypadku nieuwzględnienia powyższego wniósł o oddalenie wniosku w całości.

Uczestnik podniósł, że legitymuje się tytułem prawnym do korzystania z nieruchomości wnioskodawców w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu. Tytułem tym jest wydana na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz.U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64 ze zm.; dalej: ustawa wywłaszczeniowa z 1958 roku) w dniu 6 czerwca 1982 r. przez Naczelnika Gminy S. decyzja zezwalająca na kapitalny remont linii elektroenergetycznej i jej eksploatację, w której to właściciele zostali ograniczeni w prawie własności. W wykazie właścicieli gruntów, nad którymi przebiega linia, stanowiącym załącznik do decyzji, pod pozycją 4 wymieniony został poprzedni właściciel działki nr (...) w S., J. Ś. (1). W dalszej części postepowania uczestnik postępowania podniósł zarzut zasiedzenia, najpóźniej w dniu 3 listopada 2013 r. prawa odpowiadającego prawu nieodpłatnej służebności przesyłu. Uczestnik wskazał, że jest to linia poniemiecka istniejąca tam od 1942 roku, od 1962 roku istnieje jako linia 110 kV, a ostatni znaczący remont miał miejsce w 1982 roku. Linia nie zmieniła swojego biegu i cały czas jest eksploatowana przez uczestniczkę i jej poprzedników prawnych.

Postanowieniem z dnia 5 sierpnia 2020r. Sąd Rejonowy w Szczytnie, w sprawie I Ns 26/19 w pkt 1 wniosek oddalił; w pkt 2 zasądził od wnioskodawców solidarnie na rzecz uczestnika (...) S. A. Oddział w O. kwotę 480 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne:

I. B. (poprzednio D.) jest właścicielem nieruchomości składającej się z działki ewidencyjnej o numerze (...) położonej w S. Gmina S., dla której Sąd Rejonowy w Szczytnie V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW (...), a działkę tę zakupiła w dniu 23 stycznia 2009 roku. Poprzednim właścicielem nieruchomości był S. Ż., który z kolei nabył ją w dniu 7 listopada 1984 roku od J. W. i J., małżonków Ś., którzy uprzednio powyższą nieruchomość nabyli 30 października 1975 roku . Oznaczenie ewidencyjne działki na przestrzeni tych lat nie zmieniło się.

I. B. oraz R. B., jako małżonkowie nabyli w dniu 17 stycznia 2016 roku przylegającą do ww. działki nieruchomość składającą się z działki ewidencyjnej o numerze (...) położonej w S. Gmina S., dla której Sąd Rejonowy w Szczytnie V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW (...) i została objęta wspólnością ustawową małżeńską.

Przez nieruchomość składającą się z działki ewidencyjnej (...) przebiega linia elektroenergetyczna o napięciu 110 kV relacji O. - S. stanowiąca własność (...) S.A. z siedzibą w G.. Na powyższej działce znajduje się też stanowisko ze słupem kratownicowym mocnym. W swoim przebiegu linia ta nie przekracza granic działki (...). Linia została wybudowana w latach 40-tych XX wieku jako linia napowietrzna 60kV relacji O.-S.-N., w 1965 roku linia ta została przeizolowana z napięcia 60kV na 110 kV, a odbioru technicznego po tych pracach dokonano w dniu 28 maja 1965 roku.

Dalej Sąd Rejonowy ustalił, że 31 lipca 1982 r. Dyrektor Wojewódzkiego Biura (...)-Budowlanego wydał decyzje nr (...) o zatwierdzeniu planu realizacyjnego remontu kapitalnego linii 110 kV oraz pozwoleniu na remont kapitalny linii energetycznej na trasie O.-S., a 6 czerwca 1982 r. - Naczelnik Gminy S. wydał, na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości decyzję znak(...) zezwalającą Zakładowi (...) w O. na wstęp na nieruchomości wymienionych w tej decyzji właścicieli lub użytkowników w celu przeprowadzenia niezbędnych prac remontowych i modernizacyjnych linii elektroenergetycznej 110kV na odcinku S.-T.. Pośród właścicieli, których decyzja dotyczyła, wskazano m.in. w załączniku nr 4 dotyczącym miejscowości S. pod poz. 1 J. Ś. (1) dla działki nr (...). Powyższa decyzja została przesłana sołtysom wsi, na terenie których miały być wykonywane prace z poleceniem wywieszenia na tablicy ogłoszeń i poinformowania zainteresowanych na najbliższym spotkaniu.

Zarządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 17.05.1945 r. utworzono Zjednoczenie (...), następnie Zarządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 19.08.1949 r. utworzono Zjednoczenie (...) – przedsiębiorstwo państwowe wyodrębnione. Zarządzeniem Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 25.11.1958 r. utworzone zostało przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakłady (...), które przejęło cały majątek przedsiębiorstw wymienionych w § 12 pkt. 2-14 tegoż zarządzenia. Zgodnie z § 16 Przedsiębiorstwo Zakłady (...) prowadziło zakłady, w tym Zakład (...) w O.. Zarządzeniem Ministra Przemysłu z dnia 16.01.1989 r. zostało utworzone przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...), któremu przydzielono składniki mienia powstałego z podziału przedsiębiorstwa pod nazwą (...) w B.. Postanowieniem Sądu z dnia 7.07.1989 r. dokonano rejestracji zakładu w rejestrze przedsiębiorstw. Zarządzeniem nr (...) Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 9.07.1993 r. dokonano podziału przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakład (...) w O. i przekształcenia Zakładu (...) w O. w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa pod nazwą Zakład (...) Spółka Akcyjna w O.. Spółka weszła we wszelkie prawa majątkowe i niemajątkowe Zakładu (...) w O.. Postanowieniem Sądu z dnia 31.07.1993 r. dokonano rejestracji Spółki. W dniu 26.11.2004 r. nastąpiło połączenie spółek akcyjnych w tym Zakładu (...) Spółka Akcyjna w O. z siedzibą w O. i utworzono (...) Spółka Akcyjna. W wyniku podziału spółki uchwałą Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia z dnia 21.05.2008 r. powstała (...) Spółka Akcyjna.

Od czasu wzniesienia opisanej linii 110kV jej przebieg na terenie wspomnianej nieruchomości nie uległ zmianie, służy ona stale dostawom prądu. Na długości opisanej wyżej nieruchomości zlokalizowany jest wyżej opisany słup, ponad gruntem przebiegają przewody służące przesyłaniu energii. Linia ta podlega bieżącym przeglądom i konserwacjom.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd I instancji uznał, iż wniosek jest bezzasadny.

Sąd ten, odnosząc się do podnoszonej przez uczestnika kwestii co do odrzucenia wniosku w niniejszej sprawie wskazał, że wbrew stanowisku uczestnika I. B. jest właścicielem nieruchomości, na którą składa się działka (...) położona w S.. Nawet gdyby było inaczej, to ta okoliczność doprowadziłaby do oddalenia wniosku wobec braku interesu prawnego, a nie jego odrzucenia. Natomiast R. B. istotnie nie jest właścicielem wymienionej nieruchomości, nie przysługuje mu wobec tego prawo do żądania ustanowienia służebności przesyłu zgodnie z art. 305 ²§2 k.c. i z tej przyczyny wniosek wymienionego podlegał oddaleniu.

W ocenie Sądu Rejonowego, uczestnik postępowania posiada tytuł prawny do korzystania z posadowionego na nieruchomości wnioskodawczyni urządzenia w postaci linii elektroenergetycznej i nie potrzebuje do tego ustanowienia na jego rzecz służebności przesyłu: tytułem tym jest decyzja Naczelnika Gminy S. z dnia 6 czerwca 1982 r., wydana na podstawie art. 35 ww. ustawy z 1958 roku.

Sąd ten wskazał na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2014 r. (III CZP 107/13), w której przyjęto, że jeżeli przedsiębiorca będący właścicielem urządzeń wymienionych w art. 49 § 1 k.c. wykonuje uprawnienia wynikające z decyzji wydanej na rzecz jego poprzednika prawnego na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości , właściciel nieruchomości nie może żądać ustanowienia służebności przesyłu.

Odnosząc to do ustalonego stanu faktycznego Sąd Rejonowy stwierdził, że z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy wynika, iż powołana wyżej decyzja Naczelnika Gminy S. dotyczyła objętej wnioskiem nieruchomości, bowiem w załączniku nr 4, pod poz. 1 wymieniony został J. Ś. (1) – ówczesny właściciel nieruchomości, jak i działka nr (...), której dotyczy wniosek w rozpoznawanej sprawie. Decyzja została wydana na rzecz podmiotu, który jest poprzednikiem prawnym uczestnika i jest ostateczna, ogłoszona ówczesnym właścicielom gruntów przez ogłoszenie. Dlatego w stosunku do działki objętej wnioskiem występują skutki wydania opisanej wyżej decyzji w postaci przyznania każdoczesnemu właścicielowi urządzeń przesyłowych prawa do utrzymywania tychże urządzeń na obciążonej nimi nieruchomości oraz prawo ich konserwacji i eksploatacji, wobec czego uczestnik niniejszego postępowania może korzystać z urządzeń w postaci linii elektroenergetycznej 110kV posadowionej na nieruchomości wnioskodawcy, bez konieczności ustanowienia służebności przesyłu.

Niezależnie od powyższych wniosków, w ocenie Sądu Rejonowego zasadny był również podniesiony przez uczestnika zarzut zasiedzenia.

Sąd ten wskazał, że, jak wynika z poczynionych ustaleń, budowa urządzeń przesyłowych na gruncie (obecnie wnioskodawczyni) oznaczonym jako działka nr (...) oraz przystąpienie do ich eksploatacji nastąpiło w latach 40-tych XX wieku, a w połowie lat 60-tych zostały wykonane prace na linii przesyłowej i przeizolowanie jej do obecnego stanu i napięcia 110kV. Natomiast najpóźniej w roku 1983 zakończono kapitalny remont linii, który mógł mieć wpływ na jej przebieg i z tymi faktami – wzniesieniem urządzeń przesyłowych i rozpoczęciem i prowadzeniem ich eksploatacji należy wiązać moment objęcia w posiadanie nieruchomości przez przedsiębiorstwo państwowe – Zakład (...), działające wówczas w imieniu Skarbu Państwa. Zarówno dokumentacja techniczna uczestnika dotycząca modernizacji linii, jak i protokół ze sprawdzenia usunięcia usterek z dnia 3.11.1983 r. wskazują, że najpóźniejszą możliwą do przyjęcia datą, od której rozpocząłby bieg termin zasiedzenia jest 4 listopada 1983 r., przy czym, co najmniej od 1975 roku wiadomym było, że urządzenia przesyłowe posadowione są na nieruchomości niestanowiącej własności Skarbu Państwa, ale osób fizycznych (małżonków J. i J. Ś. (2), a w kolejnych latach S. Ż., od którego następnie nabyła działkę wnioskodawczyni). Podważać to może domniemanie, że objęcie nieruchomości w posiadanie (w związku z przystąpieniem do eksploatacji wybudowanych urządzeń przesyłowych) nastąpiło w dobrej wierze, czyli okres niezbędny do zasiedzenia wynosiłby lat 30. Okres ten upłynął więc najpóźniej z dniem 4 listopada 2011 r., ale w związku z tym, że najprawdopodobniej („historia” przed 1953 rokiem nie została udokumentowana) są to linie „poniemieckie”, modernizowane kolejno w latach 50 i 60 i omówionych dokładnie latach 1982-1983, zasiedzenie mogłoby nastąpić znacznie wcześniej.

Sąd Rejonowy podzielił poglądy, że co do zasady nie ma przeszkód w doliczeniu wcześniejszych okresów posiadania na podstawie art. 176 § 1 k.c., co wynika z istoty posiadania i wiążących się z posiadaniem domniemań uregulowanych w przepisach art. 339-341 k.c.

W ocenie Sądu Rejonowego nie obala domniemania ciągłości posiadania zasada jednolitego funduszu własności państwowej jaka obowiązywała w polskim porządku prawnym przed 1 lutego 1989 r. i która była wyrażona w obowiązującym wówczas art. 128 § 1 k.c.

Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania stanowił art. 520 § 3 k.p.c.

Wnioskodawczyni wniosła apelację od powyższego orzeczenia, zaskarżając je w całości i zarzucając mu:

1.  naruszenie prawa materialnego poprzez:

- nie zastosowanie art. 305 ¹ k.c. i oddalenie wniosku o ustanowienie służebności przesyłu na nieruchomości wnioskodawców za stosownym wynagrodzeniem, w sytuacji gdy istnieją przesłanki faktyczne i prawne do ustanowienia takiego prawa na przedmiotowej nieruchomości;

- błędną wykładnię art. 172 k.c. w zw. z art. 292 k.c. w zw. z art. 305 ⁴ k.c. w zw. z art. 441 k.c. polegającą na uwzględnieniu nabycia przez uczestnika (...) S.A. przez zasiedzenie prawa służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu, podczas gdy nie zostały spełnione przesłanki takiego nabycia;

2.  naruszenie prawa procesowego tj.:

- art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328§ 1 k.p.c. poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę materiału dowodowego, dokonaną z naruszeniem logiki o doświadczenia życiowego, a w konsekwencji błąd w ustaleniach faktycznych polegający na uznaniu, iż przedmiotowy wniosek nie zasługuje na uwzględnienie, a zarzut zasiedzenia podniesiony przez uczestnika został skutecznie dowiedziony;

- art. 520 § 1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i art. 520 § 2 i 3 k.p.c. poprzez ich zastosowanie w sytuacji gdy w sprawie nie wystąpiły okoliczności przemawiające za odstąpieniem od ogólnej zasady rozkładu kosztów postępowania nieprocesowego wyrażonej w pierwszym z tych przepisów;

a w konsekwencji, nie rozpoznanie istoty sprawy poprzez zaniechanie ustalenia stosownego wynagrodzenia mającego przysługiwać wnioskodawcom w ramach ekwiwalentu za ustanowienie takiego prawa.

W oparciu o powyższe zarzuty skarżąca domagała się uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu apelacji wskazano, że orzeczenie nie jest prawidłowe, a zasiedzenie zostało stwierdzone wbrew obowiązującym przepisom i orzecznictwu Sadu Najwyższego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie była zasadna.

Ustalenia faktyczne, jak również ocena prawna przedstawiona w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia przez Sąd Rejonowy, znajdują pełną akceptację Sądu Okręgowego.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż w niniejszym postępowaniu nie można było zarzucić Sądowi Rejonowemu nierozpoznania istoty sprawy.

Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem Sądu Najwyższego, nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi wówczas, gdy sąd pierwszej instancji nie odniósł się do tego, co było przedmiotem sprawy, bądź gdy zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony (uczestnika), niezasadnie uznając, że konieczność taka nie zachodzi ze względu na występowanie materialnoprawnych lub procesowych przesłanek, które unicestwiają zgłoszone roszczenie (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, Nr 1, poz. 22 oraz z dnia z dnia 13 marca 2014 r., I CZ 10/14 i z dnia 6 sierpnia 2014 r., I CZ 48/14, niepublikowane). Taka sytuacja nie miała miejsca w niniejszej sprawie.

Nie mógł także odnieść zamierzonego skutku w tej sprawie zarzut dotyczący naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.

W orzecznictwie ugruntowane jest bowiem stanowisko, że zarzut naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów wymaga wskazania, które zasady oceny dowodów zostały naruszone i w jaki sposób oraz jaki miało to wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Jedynie wykazanie istotnych błędów logicznego rozumowania, sprzeczności z doświadczeniem życiowym lub pominięcia dowodów prowadzących do odmiennych wniosków może doprowadzić do oceny naruszenia przez sąd art. 233 k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 września 2005 r., sygn. akt IV CK 86/05, opubl. Lex nr 187100). Za niewystarczające dla odniesienia oczekiwanego skutku uznać przy tym należało oparcie zarzutów apelacji na własnym przekonaniu strony o innej, niż przyjął sąd wadze, doniosłości poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 1998 r., sygn. akt II CKN 4/98, niepubl.). Ocena mocy i wiarygodności dowodów może być bowiem skutecznie podważona w postępowaniu odwoławczym tylko wówczas, gdy wykaże się, że zawiera ona błędy logiczne, wewnętrzne sprzeczności, jest niepełna, itp. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 31 sierpnia 2005 r., sygn. akt I ACa 456/05, opubl. Lex nr 177026). Uchybień takich w dokonanej przez Sąd Rejonowy ocenie dowodów nie sposób się jednak dopatrzeć.

W rozpoznawanej sprawie, wnioskodawcy domagali się ustanowienia na swej nieruchomości służebności przesyłu za odpowiednim wynagrodzeniem. Dla obrony przed dochodzonym roszczeniem uczestnik postępowania wskazał, że dysponuje tytułem prawnym uprawniającym do korzystania z gruntów objętych wnioskiem w postaci decyzji z dnia 6 czerwca 1982 r. wydanej przez Naczelnika Gminy S. na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości . Ponadto - niezależnie od powyższego - uczestnik zgłosił zarzut zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu.

Wyjaśnić trzeba, że ustanowienie służebności przesyłu jest możliwe tylko wówczas, gdy przedsiębiorca przesyłowy nie posiada tytułu prawnego niezbędnego dla wykonywania ciążących na nim obowiązków związanych z własnością urządzeń przesyłowych.

W pierwszej kolejności należało zatem odnieść się do znajdującej się w aktach sprawy, decyzji Naczelnika Gminy S. z 6 czerwca 1982 r., dotyczącej zezwolenia Zakładowi (...) na wstęp celem przeprowadzenia niezbędnych prac remontowych i modernizacyjnych sieci energetycznej przebiegającej przez działkę (...).

Podstawę prawną powyższej decyzji, stanowił przepis art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości .

Zgodnie z ust. 1 powołanego przepisu, organy administracji państwowej, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe mogą za zezwoleniem prezydium powiatowej rady narodowej zakładać i przeprowadzać na nieruchomościach - zgodnie z zatwierdzoną lokalizacją szczegółową - ciągi drenażowe, przewody służące do przesyłania płynów, pary, gazu i elektryczności oraz urządzenia techniczne łączności i sygnalizacji a także inne podziemne lub nadziemne urządzenia techniczne niezbędne do korzystania z tych urządzeń lub przewodów.

Z kolei ust. 2 omawianej regulacji stanowił, że osobom upoważnionym przez właściwy organ, instytucję lub przedsiębiorstwo państwowe przysługuje prawo dostępu do tych przewodów i urządzeń w celu wykonywania czynności związanych z ich konserwacją.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtował się pogląd dotyczący kwestii skutków prawnych objęcia nieruchomości decyzją wydaną na podstawie art. 35 omawianej ustawy.

W uchwale z dnia 18 kwietnia 2014 r. - wydanej w składzie 7 sędziów - Sąd Najwyższy stwierdził, że wykonywanie uprawnień w zakresie wynikającym z decyzji wydanej na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości , stanowiącej tytuł prawny do ich wykonywania, nie prowadzi do nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu (III CZP 87/13 , Legalis numer 797812).

Z powyższej uchwały wynika, że ustanowienie służebności przesyłu jest możliwe tylko wówczas, gdy przedsiębiorca nie posiada tytułu prawnego niezbędnego dla wykonywania ciążących na nim obowiązków związanych z własnością urządzeń przesyłowych. W przypadku posiadania decyzji administracyjnej ograniczającej własność, nie ma konieczności ustanawiania służebności przesyłu, gdyż przedsiębiorca może na podstawie decyzji oraz przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami wykonywać czynności związane z konserwacją, remontami i usuwaniem awarii. Ustanowienie służebności przesyłu jest w taki przypadku zbędne, gdyż tworzyłoby dodatkowy tytuł prawny. Wskazano również, że decyzja administracyjna z art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości nie kreuje tytułu tylko na czas budowy, lecz daje możliwość wykonania określonych czynności eksploatacyjno- konserwacyjnych, stąd też w razie legitymowania się przez przedsiębiorcę przesyłowego taką decyzja zbędne jest ustanawianie służebności przesyłu.

Przedstawione stanowisko zostało zaaprobowane również w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2014 r. (III CZP 107/13, Legalis numer 897444), jak również w postanowieniu z dnia 10 maja 2017 r. I CSK 499/16 LEX nr 2334896) w których stwierdzono, że jeżeli przedsiębiorca będący właścicielem urządzeń wymienionych w art. 49 § 1 k.c. wykonuje uprawnienia wynikające z decyzji wydanej na rzecz jego poprzednika prawnego na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości , właściciel nieruchomości nie może żądać ustanowienia służebności przesyłu (art. 305 ² § 2 k.c.).

W niniejszej sprawie przedsiębiorca przesyłowy – uczestnik postepowania taką decyzją dysponuje i decyzja taka została przedłożona.

Jak wynika z załącznika nr 4, stanowiącego jej część, dotyczyła ona objętej wnioskiem w rozpoznawanej sprawie działki, to jest działki nr (...).

Decyzja z 8 czerwca 1982 r. nie tylko upoważniała do wstępu i przeprowadzenia niezbędnych prac remontowych i modernizacyjnych odcinka linii energetycznej 110 kv na trasie S.-T., posadowienia słupów energetycznych i wyłącznego z nich korzystania oraz rozciągnięcia i zamocowania na posadowionych słupach przewodów energetycznych, ale również ustalono w niej ograniczenie prawa własności w ten sposób, że bezpośrednio pod remontowaną linią oraz w odległości 4 m od linii właściciele i użytkownicy gruntów nie mogą utrzymywać żadnych budynków i drzew o wysokości większej niż 4 m. Wskazano również, że upoważnieni przez Dyrektora Zakładu (...) w O. pracownicy resortu energetyki będą posiadali możliwość wykonywania niezbędnych czynności związanych z konserwacją i eksploatacją ww. odcinka linii energetycznej (decyzja i załącznik – k. 84-85, załącznik – k. 89).

W decyzji widnieje również informacja o możliwości odwołania od decyzji do Wojewody (...) za pośrednictwem Naczelnika Gminy S. w terminie 14 dni od dnia jej wywieszenia w urzędzie gminy oraz na tablicy ogłoszeń u sołtysów (k. 84-85) – a przepisy kodeksu postępowania administracyjnego przewidywały (i przewidują) doręczenie przez ogłoszenie.

Jak wynika z zebranego w sprawie materiału dowodowego powyższa procedura doręczenia została zachowana. Decyzja jest więc ostateczna i obowiązuje, nie traci ona bowiem mocy obowiązującej wskutek upływu czasu. Nadto, decyzja wydana przez właściwy organ we właściwym postępowaniu administracyjnym wiąże sąd (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 7 czerwca 2018 r., I ACa 150/17).

Dodać również trzeba, że w powołanej powyżej uchwale Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2014 r. (III CZP 87/13) wskazano, iż wydanie decyzji mającej podstawę w art. 35 ust. 1 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości prowadzi do trwałego ograniczenia prawa własności nieruchomości, gdyż sprawia, że jej właściciel ma obowiązek znoszenia stanu faktycznego ukształtowanego przebiegiem urządzeń przez strefę, w której było lub mogło być wykonywane jego prawo. Samo uchylenie ustawy z dnia 12 marca 1958 r. nie pozbawia mocy wiążącej decyzji wydanych na jej podstawie, a trwałość skutków takiej decyzji w postaci ograniczenia prawa własności nieruchomości w konkretny sposób oznacza, że dotyczą one nie tylko tej osoby, która była właścicielem nieruchomości w chwili prowadzenia postępowania administracyjnego zakończonego wydaniem decyzji, lecz każdego kolejnego jej właściciela. Na uprawnienia w stosunku do wywłaszczonej w ten sposób nieruchomości może się powoływać nie tylko przedsiębiorca wykorzystujący urządzenia przesyłowe, który instalował je w związku z wydaniem decyzji, ale każdy kolejny, który uzyskał do tych urządzeń tytuł i w związku z tym jest odpowiedzialny za ich utrzymanie i eksploatację.

Tym samym słusznie Sąd I instancji przyjął, że decyzja ta stanowi tytuł prawny uczestnika postępowania do władania gruntem wnioskodawcy w zakresie służebności przesyłu, a skoro tak - nie ma potrzeby ustanawiania służebności przesyłu i wniosek zasadnie został oddalony.

Odnosząc się do kwestii wpływu opisywanej decyzji i istniejącego tytułu przedsiębiorcy na prawo własności wnioskodawczyni, wskazać należy, iż decyzja wydana na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości prowadzi do swoistego „wywłaszczenia” właściciela nieruchomości - przez trwałe ograniczenie jego prawa, natomiast nie jest tak, że właściciel zostaje tego prawa całkowicie pozbawiony. Decyzja wydana wobec objętej przedmiotowym wnioskiem nieruchomości (jej części) nie pozbawiła właściciela prawa własności, a jedynie uszczupliła treść prawa własności poprzez konieczność znoszenia jej obciążenia w postaci korzystania przez przedsiębiorcę z urządzeń przesyłowych. Przedsiębiorca wykonywać może więc jedynie uprawnienia, jakie dla niego wynikają z ustawy i nie może dysponować nieruchomością w innym celu niż realizacja własnych zadań.

Niezależnie od powyższego, w niezbędnym zakresie odnieść się należało do uznania przez Sąd Rejonowy, że gdyby nawet uznać, że uczestnik nie posiada tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości wnioskodawczyni w postaci decyzji, to ziściły się przesłanki do stwierdzenia zasiedzenia służebności przesyłu. A zwrócić uwagę trzeba, ze apelacja wnioskodawczyni przede wszystkim dotyczyła właśnie tej kwestii.

Kwestia istnienia trwałych i widocznych urządzeń na przedmiotowej nieruchomościach nie była sporna między stronami na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego, gdyż stanowiła podstawę żądania wnioskodawców.

Prawidłowo Sąd I instancji ustalił początek biegu terminu zasiedzenia oraz jego długość, a chybionym był zarzut dotyczący samoistnego posiadania przez uczestnika i jego poprzednika prawnego.

Zgodnie z treścią art. 305 ⁴ k.c. do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych.

Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 9 sierpnia 2011 r. (III CZP 10/11 LEX nr 862939) wskazał, iż w przypadku posiadania służebności gruntowej w rachubę nie wchodzi, jak przy nabyciu własności, posiadanie samoistne, lecz posiadanie w zakresie odpowiadającym treści służebności.

Z kolei, w postanowieniu z dnia 11 lutego 2010 r. (I CSK 181/09 LEX nr 564748) Sąd Najwyższy podkreślił, że zawarte w zdaniu drugim art. 292 k.c. odesłanie do przepisów o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie obejmuje tylko (verba legis - "poza tym…") kwestie nie uregulowane w zdaniu pierwszym tego artykułu i pozwala na stosowanie do zasiedzenia służebności gruntowej przepisów o nabyciu nieruchomości przez zasiedzenie jedynie "odpowiednio". Do zasiedzenia służebności gruntowej nie ma zatem zastosowania wymaganie posiadania samoistnego (art. 172 § 1 w zw. z art. 336 k.c.)

Bezpodstawne były również argumenty zawarte w apelacji co do braku możliwości doliczenia do okresu zasiedzenia posiadania przed rokiem 1989.

Należy podzielić poglądy judykatury, zgodnie z którymi, jeżeli w okresie przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1989 roku nowelizującej kodeks cywilny, przedsiębiorstwo państwowe korzystało bez tytułu prawnego z cudzej nieruchomości (niepaństwowej) w zakresie niezbędnym do obsługi i eksploatacji wybudowanych przez to przedsiębiorstwo urządzeń przesyłowych, to było ono posiadaczem służebności gruntowej podobnej do służebności przesyłu w rozumieniu art. 352 § 1 k.c. (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasady prawnej - z dnia 18 czerwca 1991 r., III CZP 38/91, OSNC 1991, nr 10-12, poz. 118; wyrok siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2009 r., I CSK 333/07, , OSNC-ZD 2009, nr 4, poz. 15 wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 10 maja 2013 r., I CSK 495/12, postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2008 r., I CSK 171/08, OSNC 2010, nr 1, poz. 15, z dnia 12 stycznia 2012 r., IV CSK 183/11 i z dnia 12 stycznia 2012 r., IV CSK 183/11).

Opisany stan faktyczny mógł prowadzić do nabycia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu w drodze zasiedzenia z tym zastrzeżeniem, że jeśli przed dniem 1 lutego 1989 roku zrealizowały się przesłanki pozwalające na stwierdzenie zasiedzenia tej służebności, zwłaszcza gdy upłynął stosowny okres posiadania, służebność tę nabywał Skarb Państwa, a nie przedsiębiorstwo państwowe (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2009 r., III CZP 70/09, OSNC 2010, nr 5, poz. 64, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2009 r., IV CSK 291/09, postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2008 r., II CSK 314/08, z dnia 9 maja 2003 r., V CK 24/03, z dnia 10 lipca 2008 r., III CSK 73/08, i z dnia 16 października 2009 r., II CSK 103/09).

Jeżeli do tego nie doszło, a po dniu 1 lutego 1989 roku utrzymywał się na nieruchomości niepaństwowej opisany dotychczasowy stan faktyczny, po upływie stosownego czasu, determinowanego dobrą lub złą wiarą posiadacza służebności, możliwe było nabycie przez zasiedzenie przez przedsiębiorstwo państwowe lub jego następcę prawnego, służebności gruntowej podobnej do przesyłu, a po dniu 3 sierpnia 2008 roku - służebności przesyłu. Okres występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu przed wejściem w życie art. 305-305 ⁴ k.c. podlega bowiem doliczeniu do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności (por. uchwała składu siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2013 r., III CZP 18/13, OSNC 2013, nr 12, poz. 139).

Uczestnik mógł zatem doliczyć do okresu posiadania służebności czas przed 1989 rokiem.

Reasumując, stwierdzić należy, że uczestnik postępowania – przedsiębiorca przesyłowy dysponuje tytułem do wykonywania czynności związanych z przesyłem energii w postaci decyzji wydanej na mocy art. 35 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości , co musi skutkować oddaleniem wniosku o ustanowienie służebności, nadto, gdyby nawet można było uznać, iż decyzja taka nie dawała skutecznego prawa, to doszło do zasiedzenia po upływie 30 lat, to jest 4 listopada 2013 r. (nie 2011 r. jak zapewne omyłkowo wskazał Sad Rejonowy, słusznie przyjmując 30 lat licząc od 4 listopada 1981 r.).

Podkreślenia wymaga również, że posiadanie służebności przesyłu nie pozbawiało i nie pozbawia właściciela całkowicie władztwa nad nieruchomością obciążoną.

Treść uprawnień, jakie służebność przesyłu daje przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia określone w art. 49 k.c., polega na tym, że przedsiębiorca może korzystać z obciążonej nieruchomości w granicach określonych przeznaczeniem tych urządzeń, a więc ich bieżącą eksploatacją, konserwacją i dozorem.

W postanowieniu Sądu Najwyższego z 9 lipca 2015 r. (I CSK 629/14 LEX nr 1766001) wskazano, że „ustalenie tytułu do korzystania z cudzej nieruchomości na rzecz przedsiębiorcy korzystającego z urządzeń przesyłowych prowadzi do ograniczenia prawa właściciela nieruchomości obciążonej i powinno dotyczyć tylko takiego zakresu korzystania z jego nieruchomości, jaki okaże się niezbędny dla osiągnięcia celów, które przedsiębiorca zamierza realizować przy wykorzystaniu tych urządzeń".

Na uwzględnienie nie zasługują również argumenty skarżącego, kwestionujące rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji w przedmiocie kosztów postępowania.

Przepis art. 520 § 1 k.p.c. wprowadza zasadę ponoszenia przez każdego uczestnika kosztów postępowania związanych z jego udziałem w sprawie, z tym, że w § 3 powołanego przepisu, wprowadzono wyjątek od przedstawionej reguły.

Otóż, jeżeli interesy uczestników są sprzeczne, sąd może wyłożyć na uczestnika, którego wnioski zostały oddalone lub odrzucone, obowiązek zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez innego uczestnika. Przepis ten stosuje się również odpowiednio, gdy uczestnik postępował niesumiennie lub oczywiście niewłaściwie.

Sprzeczność interesów pomiędzy uczestnikami w rozumieniu art. 520 § 2 i 3 k.p.c. występuje natomiast wtedy, gdy postanowienie kończące postępowanie w sprawie wywiera wpływ dla jednych zainteresowanych na zwiększenie, a dla innych na zmniejszenie ich praw (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 148/12, Legalis numer 584429).

W niniejszej sprawie, wnioskodawczyni domagała się ustanowienia na swej nieruchomości służebności przesyłu za wynagrodzeniem, a spór pomiędzy zainteresowanymi dotyczył konieczności ustanowienia służebności przesyłu, gdy uczestnik powoływał się na istniejący tytuł prawny, dodatkowo podnosząc zarzut zasiedzenia. Stanowiska uczestników w tym zakresie były więc zupełnie odmienne. Zatem - w ocenie Sądu Okręgowego - w sprawie zaistniały okoliczności umożliwiające oparcie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania na podstawie art. 520 § 3 k.p.c.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c., uznając, że na tym etapie, jakkolwiek te interesy nadal pozostają sprzeczne, uczestnik nie złożył odpowiedzi na apelację i wniosku o zasądzenie takich kosztów.

Jacek Barczewski Ewa Dobrzyńska-Murawka Aneta Dawidziuk