Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 listopada 2021 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Renata Gąsior

Protokolant Oliwia Kuter

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 listopada 2021 r. w Warszawie

sprawy D. M. (poprzednie nazwisko W.), A. D. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym

na skutek odwołania D. M. (poprzednie nazwisko W.) i A. D. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 26 listopada 2020 r. nr (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 26 listopada 2020 r. nr (...) w zakresie pkt 2), w ten sposób, że stwierdza, że Pani D. M. (poprzednie nazwisko W.) jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek Pana A. D. (1) podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu) oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 5 sierpnia 2020 r.

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. na rzecz D. M. (z domu W.) i A. D. (1) kwoty po 180,00 zł (sto osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

SSO Renata Gąsior

UZASADNIENIE

D. W. (obecnie M.) i A. D. (1) , działając przez pełnomocnika będącego radcą prawnym wnieśli 28 grudnia 2020 r. odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z 26 listopada 2020 r. nr (...), zaskarżając decyzję w części, tj. co do stwierdzenia, że D. M. jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek A. D. (1) nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 5 sierpnia 2020 r., tj. w zakresie punktu 2 decyzji. Odwołujący zarzucili decyzji naruszenie:

1)  art. 7, 77 i 80 k.p.a. poprzez błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych
za podstawę rozstrzygnięcia, polegający na nieustaleniu okoliczności sprawy, że w spornym okresie ubezpieczona faktycznie wykonywała pracę na rzecz płatnika oraz że pracę tę w dalszym ciągu wykonuje, które to fakty wprost wynikają z dowodów złożonych w toku postępowania wyjaśniającego, a skutkiem powyższego naruszenia – uznanie, że istniejący pomiędzy stronami stosunek zlecenia, będący podstawą dla ubezpieczeń społecznych, miał charakter pozorny;

2)  art. 107 § 3 k.p.a. poprzez brak wskazania w uzasadnieniu faktycznym decyzji dowodów, na których organ się oparł oraz przyczyn, z powodu których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, skutkiem czego skarżona decyzja wymyka się kontroli instancyjnej w zakresie postępowania dowodowego;

co skutkowało naruszeniem prawa materialnego:

3)  art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 11 ust. 2, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 2 ustawy systemowej – poprzez jego niezastosowanie i stwierdzenie, że ubezpieczona jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 5 sierpnia 2020 r.;

4)  art. 58 § 2 i art. 83 § 1 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie
i nieprawidłowe uznanie, że zawarty między stronami aneks do umowy zlecenia z 5 sierpnia 2020 r. był czynnością prawną pozorną i jako taki był nieważny.

Pełnomocnik odwołujących wniósł o zmianę skarżonej decyzji i stwierdzenie, że ubezpieczona D. M. jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek A. D. (1) podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 5 sierpnia 2020 r., z podstawą wymiaru składki w wysokości 3.600,00 zł brutto, czyli równą wynagrodzeniu uzgodnionemu w aneksie z 5 sierpnia 2020 r. do umowy zlecenia z 13 grudnia 2019 r. nr 01/01/2020/DW oraz o zasądzenie na rzecz odwołujących od organu rentowego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Ubezpieczona i płatnik uzasadnili odwołanie tym, że organ rentowy w sposób nieprawidłowy uznał zawartą przez nich umowę z 5 sierpnia 2020 r. za pozorną, a jej wykonywanie przez D. M. za nieudowodnione, ponieważ w toku postępowania wyjaśniającego złożyli wyjaśnienia i dokumentację potwierdzające wykonywanie umowy przez ubezpieczoną. W szczególności wyjaśnili przyczyny zawarcia umowy, tj. potrzebę po stronie płatnika dotyczącą wykonania przez ubezpieczoną prac administracyjnych polegających na wykonaniu zestawień klientów w systemie (...) i chęć zagwarantowania obsadzenia obsługi fryzjerskiej przez ubezpieczoną po zakończeniu urlopu macierzyńskiego. Wskazano, że niezdolność D. M. do pracy w okresie ciąży dotyczyła wykonywania usług fryzjerskich, które są świadczone w pozycji stojącej, w związku z czym zdaniem odwołujących nie było przeciwwskazań, aby D. M. w niewielkim wymiarze czasu wykonywała czynności administracyjne za pomocą telefonu komórkowego lub komputera ( k. 3-10 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie z 28 stycznia 2021 r. organ rentowy wniósł o jego oddalenie i zasądzenie od odwołujących na rzecz ZUS zwrotu kosztów zastępstwa procesowego radcy prawnego wg norm przepisanych. Organ rentowy wskazał, że poza sporem pozostaje świadczenie przez D. M. pracy w okresie od 1 do 15 marca 2020 r. Za okres od 16 marca do 1 września 2020 r. ubezpieczona wystąpiła o zasiłek chorobowy, czyli dysponowała zaświadczeniem lekarskim o niezdolności do pracy. Zdaniem ZUS z tego względu, odwołująca nie mogła świadczyć pracy na podstawie umowy zlecenia w okresie od 5 sierpnia 2020 r. Ponadto, organ rentowy wskazał, że strony nie przedstawiły dowodów na potwierdzenie okoliczności, że D. M. pracowała po 5 sierpnia 2020 r. na rzecz A. D. (1) – zarówno oświadczenia świadków E. P. i P. J. wskazują na wykonywanie przez ubezpieczoną pracy w okresie od stycznia do marca, a następnie od listopada 2020 r., zaś wydruki z aplikacji (...) nie obejmują okresu od sierpnia do października 2020r., a dopiero listopad. Organ przytoczył ponadto wyjaśnienia stron dotyczące pracy o charakterze administracyjnym, która odwołująca miała wykonywać od 5 sierpnia 2020 r., dostrzegając przy tym, że notatka stanowiąca załącznik nr 18 wskazuje „Zgodnie ze zleceniem z 1.10.2020 r.”, a A. D. (1) przy podpisie wskazał datę 1 września 2020 r.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

D. M. (zd. W.) w 2016 r. ukończyła (...) Szkołę Zawodową w L. z przygotowaniem do zawodu fryzjera. Następnie pracowała w zawodzie, w tym do końca 2019 r. w ramach własnej działalności gospodarczej pracowała w salonie (...) ( świadectwo – nienumerowane a.r.).

A. D. (1) w listopadzie 2018 r. kupił salon (...) przy al. (...) w W. i rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej w dniu 5 listopada 2018 r. ( wydruk z CEIDG – nienumerowane a.r.).

W salonie fryzjerskim płatnika pracowały jednocześnie dwie lub trzy fryzjerki, m.in. E. P. i P. J.. Do końca października 2019 r. jedną z fryzjerek była A. W. – w związku z jej rezygnacją z pracy, A. D. (1) umieścił w serwisie (...) ogłoszenie o poszukiwaniu nowej pracownicy. D. M. odpowiedziała na ogłoszenie, wskutek czego strony 13 grudnia 2019 r. zawarły umowę zlecenia na okres od 1 stycznia do 31 marca 2020 r. Zakres obowiązków ubezpieczonej określono jako samodzielne prace fryzjerskie w zakresie strzyżenia, farbowania i modelowania dla pań i panów, wynagrodzenie ustalono
na kwotę 3.183,74 zł miesięcznie. W dniu 17 grudnia 2019 r. płatnik zgłosił D. M. do ubezpieczeń społecznych ( umowa z 13.12.2019 r., zgłoszenie ZUS ZUA z 17.12.2019 r. – nienumerowane a.r., zeznania świadków E. P. k. 73-75 a.s., P. J. k. 75-76 a.s., zeznania A. D. (1) k. 89-93 a.s., D. M. k. 93-95 a.s.).

Ubezpieczona rozpoczęła pracę w salonie (...) 1 stycznia 2020 r. i pracowała do 15 marca 2020 r., kiedy salony fryzjerskie zostały zamknięte z uwagi na pandemię koronawirusa. Otrzymała wynagrodzenie na rachunek bankowy – po 2.500 zł za styczeń i luty, 1.177,86 zł za marzec. D. M. od 16 marca 2020 r. przebywała na zwolnieniu lekarskim z powodu ciąży ( potwierdzenia przelewów, listy zapisów, rachunki – nienumerowane a.r.).

A. D. (1) od 16 marca 2020 r. zawiesił prowadzenie działalności gospodarczej w związku z tzw. lockdownem. Płatnik wznowił działalność 18 maja 2020 r. D. M. nie powróciła do pracy – silne zapachy farb do włosów wywoływały u niej mdłości. Od maja 2020 r. do pracy w salonie wróciła jedynie E. P.. W lipcu 2020 r. płatnik zatrudnił K. S., a we wrześniu A. D. (2), jednak ze względu na niewielkie doświadczenie ww. fryzjerek, a także spadek zainteresowania takimi usługami w czasie pandemii (i istotny spadek obrotów w salonie), każda z nich pracowała przez miesiąc – płatnik nie przedłużał z nimi współpracy ( zeznania świadka E. P. k. 73-75 a.s., zeznania A. D. (1) k. 89-93 a.s. D. M. k. 93-95 a.s.).

W sierpniu 2020 r. A. D. (1) porozumiał się z D. M., aby wykonała dla niego prace administracyjne w serwisie (...), co wynikało z dobrych umiejętności ubezpieczonej w obsłudze tego systemu, a także brakiem zainteresowania po stronie pozostałych fryzjerek, aby wykonać taką pracę. W tym celu płatnik zaproponował ubezpieczonej zawarcie nowej umowy zlecenia w dniu 5 sierpnia 2020 r. Strony umówiły się również, że D. M. wróci do pracy w salonie po urodzeniu dziecka. Poza obowiązkami związanymi z usługami fryzjerskimi, ubezpieczonej powierzono wykonywanie prac administracyjnych związanych z przyjmowaniem klientów. Wynagrodzenie zleceniobiorczyni ustalono na kwotę 3.600 zł brutto miesięcznie, tj. po 30 zł za godzinę, z maksymalną liczbą godzin w miesiącu – 120. Umowę zawarto na okres od 6 sierpnia do 30 września 2020 r. W dniu 7 sierpnia 2020 r. A. D. (1) dokonał zgłoszenia D. M. do ubezpieczeń społecznych ( aneks do umowy zlecenia z 5.08.2020 r., zgłoszenie ZUS ZUA z 7.08.2020 r. – nienumerowane a.r., zeznania D. M. k. 93-95 a.s.).

W dniach 6-8 sierpnia 2020 r. D. M. dokonała sprawdzenia wszystkich (ok. 1100) użytkowników (...) zarejestrowanych jako klienci salonu (...) pod kątem podwójnych kont użytkowników i wykonała zestawienie tych kont. Ubezpieczona wykonała powyższą pracę logując się w serwisie (...) z własnego telefonu komórkowego, a ponieważ nie posiadała drukarki, zestawienie napisała ręcznie. D. M. poświęciła na pracę ok. 6 godzin, w związku z czym wystawiła rachunek na kwotę 180 zł, przyjmując stawkę godzinową 30 zł, zgodnie z aneksem ( zestawienie, rachunek z 8.08.2020 r., potwierdzenie przelewu – nienumerowane a.r., zeznania świadka P. M. k. 72-73 a.s., zeznania A. D. (1) k. 89-93 a.s., zeznania D. M. k. 93-95 a.s.).

1 września 2020 r. odwołująca na zlecenie A. D. (1) dokonała sprawdzenia bazy klientów pod kątem klientów zablokowanych, tj. takich, którzy nie pojawili się w salonie na umówioną wizytę. Na podstawie tej listy płatnik miał podjąć decyzję, czy usunąć konta z bazy klientów, co umożliwiłoby im ponowny zapis, czy pozostawić te konta zablokowane. Ubezpieczona poświęciła na te czynności ok. 6 godzin i wystawiła rachunek na 180 zł ( zestawienia, rachunki z 1.09.2020 r., potwierdzenia przelewów, aneks do umowy zlecenia z 5.08.2020 r., zgłoszenie ZUS ZUA z 7.08.2020 r. – nienumerowane a.r. zeznania świadka P. M. k. 72-73 a.s., zeznania D. M. k. 93-95 a.s.).

D. M. 2 września 2020 r. urodziła syna – A. M.
i 9 września 2020 r. ubezpieczona złożyła wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego ( wniosek z 9.09.2020 r. – nienumerowane a.r., odpis skrócony aktu urodzenia k. 37 a.s.).

W październiku 2020 r. ubezpieczona wykonała pracę polegającą na wykonaniu zestawieniu klientów salonu, którzy nie umawiali się na wizytę przez 10 miesięcy ( zeznania D. M. k. 93-95 a.s.).

Z uwagi na wszczęcie przez ZUS postępowania wyjaśniającego i wstrzymanie wypłaty zasiłku macierzyńskiego, ubezpieczona 7 listopada 2020 r. wróciła do pracy. Początkowo pracowała popołudniami – po powrocie narzeczonego z pracy, stopniowo rozszerzając godziny pracy w miarę zdobywania nowych klientek ( zeznania świadków E. P. k. 73-75 a.s., G. P. k. 87-88 a.s., zeznania D. M. k. 93-95 a.s.).

W dniu 21 października 2020 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. zawiadomił A. D. (1) i D. M. o wszczęciu postępowania w sprawie ustalenia prawidłowości zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i podstaw wymiaru składek na te ubezpieczenia D. W. z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia zawartej z płatnikiem składek A. D. (1) w okresach od 1 stycznia do 31 marca 2020 r. i od 5 sierpnia 2020 r. Skarżoną decyzją z 26 listopada 2020 r. nr (...) organ rentowy stwierdził, że D. W. jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek A. D. (1) 1) podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu) oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 1 stycznia 2020 r. do 31 marca 2020 r., 2) nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu) oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 5 sierpnia 2020 r. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że strony nie przedstawiły dowodów świadczenia pracy przez D. W. po 5 sierpnia 2020 r., a przedłożone dokumenty zostały sporządzone na potrzeby prowadzonego postępowania. ZUS podkreślił, że do zawarcia umowy 5 sierpnia 2020 r. oraz do jej wykonywania przez D. M. w dniach 6-8 i 30 sierpnia 2020 r. i 1 września 2020 r. doszło w trakcie okresu niezdolności do pracy, wobec czego ubezpieczona nie mogła faktycznie podjąć pracy na rzecz płatnika składek. Ponadto, D. M. bezpośrednio przed zgłoszeniem do ubezpieczeń przez płatnika nie posiadała ochrony ubezpieczeniowej i nie była zgłoszona z jakiegokolwiek tytułu ubezpieczeń. W ocenie organu rentowego, brak dowodów na świadczenie pracy po 5 sierpnia 2020 r., brak ochrony ubezpieczeniowej we wcześniejszym okresie, zgłoszenie do ubezpieczeń i zawarcie umowy w okresie niezdolności do pracy oraz brak świadków mogących potwierdzić wykonywanie przez D. M. pracy po 5 sierpnia 2020 r. wskazują, że dokonanie zgłoszenia od tej daty miało na celu wyłącznie uzyskanie prawa do świadczeń ( pisma z 21.10.2020 r., decyzja – nienumerowane a.r.).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny w oparciu o wymienione dokumenty, zgromadzone w aktach rentowych (a.r.) i w aktach sprawy (a.s.)
oraz na podstawie zeznań świadków E. P., P. M., G. P., odwołujących ubezpieczonej D. M. i płatnika A. D. (1).

Dokumenty w zakresie, w jakim potwierdzają wynikające z nich okoliczności, zostały ocenione jako wiarygodne, tym bardziej że ich treść koresponduje z tym na co wskazują osobowe środki dowodowe. Sąd dał wiarę zeznaniom przesłuchanych świadków (za wyjątkiem świadka P. J.) którzy w sposób przekonujący i spójny przedstawili okoliczności dotyczące wykonywania przez D. M. obowiązków służbowych, wskazując, że ubezpieczona przed porodem, tj. w dniach 6-8 sierpnia 2020 r. i 1 września 2020 r., a następnie również jednorazowo w październiku 2020 r. wykonała na rzecz A. D. (1) prace administracyjne polegające na opracowaniu zestawienia na podstawie bazy klientów w systemie (...). Świadek P. M. potwierdził przy tym, że D. M. wykonywała zlecenie z użyciem prywatnego telefonu komórkowego, a zestawienia spisywała odręcznie, na co wskazywali w swoich zeznaniach również odwołujący. Należy jednocześnie zauważyć, że okoliczności te znalazły potwierdzenie w dokumentach przedłożonych do akt rentowych i akt sprawy – odwołujący bowiem przedstawili sporządzone przez D. M. zestawienia klientów zdublowanych, zablokowanych i nieaktywnych od co najmniej 10 miesięcy.

Na uwzględnienie zasługiwały ponadto zeznania świadka G. P., który potwierdził, że ubezpieczona w listopadzie 2020 r. ponownie pracowała w salonie (...) jako fryzjerka. Zeznania te były dodatkowo uwiarygodnione przedłożonym wydrukiem – zestawieniem wizyt umówionych w serwisie (...).

Sąd nie dał wiary zeznaniom świadka P. J. w części,
tj. co do wskazania przez świadka, że nie widziała, aby od listopada 2020 r. D. M. wykonywała pracę fryzjerki w salonie (...). Przeczą temu bowiem zeznania świadka G. P., który zeznał, że był strzyżony przez ubezpieczoną w listopadzie 2020 r. i zeznania te znalazły potwierdzenie w wydruku zapisów w serwisie (...).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Przystępując do oceny prawnej przedmiotu sporu, w pierwszej kolejności wskazać należy, że dokonywana przez organ rentowy kontrola zgłoszeń
do ubezpieczenia oraz prawidłowości i rzetelności obliczenia składki oznacza przyznanie Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych kompetencji do badania samego tytułu ubezpieczenia wynikającego z zawarcia umowy o pracę, a zatem badania również ważności takiej umowy ( por. postanowienia Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 10.01.2013 r., III AUa 1039/12 oraz z 25.09.2012 r., III AUa 398/12).

Sporne w rozpatrywanej sprawie było to, czy D. M. od 5 sierpnia 2020 r. realizowała umowę zlecenia u płatnika składek A. D. (1) i czy z tego tytułu powinna podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Tytułem wstępu wskazać należy, że praca realizowana na podstawie umowy zlecenia stanowi jeden z tytułów do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniem emerytalnym, rentowymi i wypadkowym, jak stanowi bowiem art. 6 ust. 1 pkt 4 oraz art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U.
z 2021 r., poz. 423 ze zm. – dalej jako ustawa systemowa lub u.s.u.s.) ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym obowiązkowo podlegają osoby fizyczne wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia, jako podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym, podlegają ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie. Z przepisu art. 11 ust. 2 powołanej ustawy wynika, że przystąpienie do ubezpieczenia chorobowego jest zależne od złożenia przez te osoby stosownego wniosku.

Jeśli chodzi zaś o samą umowę zlecenia, to art. 734 § 1 k.c. wskazuje,
że poprzez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Choć treść przepisu wyraźnie wskazuje czynności prawne, to doktryna i orzecznictwo zgodnie wskazują, że umowa zlecenia może obejmować również zlecenie na wykonywanie czynności faktycznych. Zlecenie jest umową konsensualną, a jej essentialia negotii obejmują jedynie określenie czynności, którą przyjmujący zlecenie ma wykonać. Umowa zlecenia należy do kategorii umów o świadczenie usług, a więc do wykonywania czynności mieszczących się w zakresie określonym wolą stron. Strony zawierające umowę zlecenia, stosownie do treści art. 353 ¹ k.c., mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Wedle woli stron umowy zlecenie może dotyczyć tak pojedynczego wykonania konkretnej czynności, jak i wykonywania wielokrotnego, powtarzalnego, rozciągniętego w czasie. Odpowiedzialność osoby przyjmującego zlecenie jest rozpatrywana w zakresie jej starannego działania przy wykonywaniu przedmiotu zlecenia, co oznacza, że czynnikiem decydującym przy ocenie pracy tej osoby jest kryterium wykonywania przez nią czynności na określonym, ustalonym przez strony stosunku prawnego, poziomie. Oświadczenia woli zawarte w umowie zlecenia należy, zgodnie z treścią art. 65 § 1 k.c., tłumaczyć tak, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których zostały złożone, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. Należy mieć również na uwadze przepis art. 65 § 2 k.c., z którego wynika, że przy umowach, a więc i w przypadku zlecenia, należy raczej badać jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu. Istotne jest wreszcie i to, że dla umowy zlecenia nie została przewidziana forma szczególna. Zlecenie może zostać udzielone w dowolnej formie (art. 60 k.c.), w tym także
w sposób dorozumiany.

Zgodnie z art. 83 § 1 k.c., na który powołał się organ rentowy, nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Pozorność umowy wyraża się w braku zamiaru wywołania skutków prawnych przy jednoczesnym zamiarze stworzenia okoliczności mających na celu zmylenie osób trzecich. Nieważność spowodowaną pozornością czynności prawnej należy odróżnić od nieważności czynności prawnej mającej na celu obejście ustawy czy sprzecznej z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 1 i 2 k.c.), o której organ rentowy również wspomina w swojej argumentacji. Czynność prawna mająca na celu obejście ustawy polega na takim ukształtowaniu jej treści, które z formalnego punktu widzenia nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez ustawę zakazane. Pojęcia obejścia prawa i pozorności są sobie znaczeniowo bliskie i niejednokrotnie pokrywają się. Czynność prawna może być sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, przez które rozumie się na ogół obowiązujące w stosunkach między ludźmi reguły postępowania, które za podstawę mają uzasadnienie ocenne, a nie prawne. Odwołują się one do powszechnie uznawanych w całym społeczeństwie lub w danej grupie społecznej wartości i ocen właściwego, przyzwoitego, rzetelnego, lojalnego czy uczciwego zachowania. Zasady te obejmują nie tylko reguły moralne, lecz także obyczajowe (por. np. Z. Radwański (w:) System prawa prywatnego, t. 2, 2002, s. 240 i n.; M. Safjan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. I, 2008, s. 327).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że przy ocenie istnienia tytułu do ubezpieczenia społecznego nacisk kładzie się na ustalenie faktycznego wykonywania umowy czy działalności (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 26.02.2013 r., I UK 472/12, z 24.08.2010 r. I UK 74/10, z 13.11.2008 r., II UK 94/08, postanowienie Sądu Najwyższego z 18.10.2011 r., III UK 43/11). Nie wystarczy zatem zawarcie samej umowy, lecz konieczne jest rozpoczęcie jej wykonywania. Umowa taka powinna mieć, przynajmniej w zamiarze, realne znaczenie gospodarcze, w innym bowiem przypadku można by mówić jedynie o relacji grzecznościowej, a nie stosunku prawnym. Sąd podziela stanowisko Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, który w uzasadnieniu wyroku z 30 kwietnia 2015r. podkreślił, że „jakkolwiek orzecznictwo Sądu Najwyższego z reguły dotyczy umowy o pracę lub działalności gospodarczej,
to powyższe stwierdzenie ma walor ogólniejszy, gdyż obowiązek ubezpieczenia jest co do zasady powiązany z działalnością zapewniającą środki utrzymania. Celem ubezpieczenia jest ochrona przed skutkami zdarzeń losowych powodujących z reguły niezdolność do pracy, czyli ochrona dochodu uzyskiwanego z danego rodzaju działalności” (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 30.04.2014 r., III AUa 1630/14).

W rozpoznawanej sprawie organ rentowy argumentował, że zawarcie przez D. M. ponownej umowy zlecenia 5 sierpnia 2020 r. z płatnikiem składek miało na celu wyłącznie objęcie odwołującej ubezpieczeniem społecznym i uzyskanie zasiłku macierzyńskiego, bowiem w czasie zawarcia umowy i jej wykonywania D. M. była w zaawansowanej ciąży i dodatkowo była niezdolna do pracy. Według argumentacji ZUS, strony nie przedłożyły dowodów wykonywania przez ubezpieczoną umowy po 5 sierpnia 2020 r. W ocenie Sądu nie można zgodzić się ze stanowiskiem ZUS, bowiem w pierwszej kolejności należy wskazać, że A. D. (1) i D. M. już na etapie postępowania administracyjnego przedłożyli sporządzone przez ubezpieczoną odręczne zestawienia klientów.

Zdaniem Sądu argumentacja ubezpieczonej i płatnika co do zadań zleconych D. M. w okresie od sierpnia do października 2020 r. była spójna i znalazła potwierdzenie zarówno w przedłożonych dokumentach, jak i w zeznaniach stron i świadka P. M.. Wprawdzie w czasie zawarcia umowy zlecenia 5 sierpnia 2020 r. (nazwanej aneksem) D. M. była niezdolna do pracy z powodu ciąży, jednak wyjaśnienia ubezpieczonej co do jej przekonania o możliwości wykonania pracy o charakterze nie fryzjerskim, a administracyjnym, były wiarygodne, podobnie jak okoliczność zlecenia wykonania tej pracy przez płatnika składek. Odwołujący wyjaśnił bowiem w swoich zeznaniach, że ze względu na wiek (67 lat) nie dokonuje wszystkich czynności w serwisie (...) i w tym zakresie poprosił o pomoc pracownicę.

W toku procesu zostało ponadto udowodnione, że od 7 listopada 2020 r. D. M. wróciła do pracy w salonie (...) jako fryzjerka. Ubezpieczona i jej mąż wyjaśnili, że zadecydowała o tym ich sytuacja finansowa, tj. wstrzymanie wypłaty świadczeń, a jednocześnie konieczność utrzymania rodziny i opłacenia kosztów najmu mieszkania. Okoliczność powrotu D. M. do pracy zawodowej została dodatkowo potwierdzona zeznaniami świadka G. P., który został 23 listopada 2020 r. ostrzyżony przez ubezpieczoną, a także wydrukiem z serwisu (...).

Zdaniem Sądu, argumentacja organu rentowego, że ubezpieczona zawarła umowę zlecenia będąc w zaawansowanej ciąży w celu uzyskania prawa
do ubezpieczeń społecznych w związku ze zbliżającym się macierzyństwem nie zasługiwała na uwzględnienie. W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że nie można uznać za sprzeczny z ustawą lub zmierzający do jej obejścia, zamiaru zawarcia umowy o pracę polegającego na uzyskaniu świadczeń z ubezpieczenia społecznego, nawet gdyby był to jedyny cel przyświecający przystępującemu do umowy pracownikowi. Nie jest bowiem obejściem prawa dokonanie czynności prawnej w celu osiągnięcia skutków, jakie ustawa wiąże z tą czynnością prawną. Skoro z zawarciem umowy o pracę ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych wiąże obowiązek ubezpieczenia emerytalno-rentowego, chorobowego i wypadkowego, podjęcie zatrudnienia w celu objęcia ubezpieczeniem i ewentualnego korzystania ze świadczeń z tego ubezpieczenia nie może być kwalifikowane jako obejście prawa. O czynności prawnej mającej na celu obejście ustawy można mówić wówczas, gdy czynność taka pozwala na uniknięcie zakazów, nakazów lub obciążeń wynikających z przepisu ustawy i tylko z takim zamiarem została dokonana. O ważności umowy o pracę nie decyduje zamiar dyktujący potrzebę jej zawarcia, lecz to, czy zawierające ją strony miały zamiar wzajemnego zobowiązania się – pracownik do świadczenia pracy, a pracodawca do dania mu pracy i wynagrodzenia za nią – oraz czy umowa była w rzeczywistości realizowana. ( por. wyroki SN: z 5.10.2005r. I UK 32/05, LEX 191088, z 2.07.2008 r. II UK 334/07).

Z opisanych przyczyn sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję, zgodnie z żądaniem odwołujących się.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd Okręgowy orzekł w pkt 2 sentencji wyroku na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w związku z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2017 r. poz. 1797), zasądzając od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. na rzecz odwołujących się kwoty po 180,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

SSO Renata Gąsior