Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 grudnia 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Katarzyna Jakubowska - Pogorzelska

Protokolant: Marta Grzeszczyk

po rozpoznaniu w dniu 15 grudnia 2021 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa D. K. i A. N.

przeciwko (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę ewentualnie ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 3 września 2020 r., sygn. akt I C 530/17

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym częściowo w ten sposób, że oddala powództwo D. K. o zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 160 867,28 zł (sto sześćdziesiąt tysięcy osiemset sześćdziesiąt siedem złotych i dwadzieścia osiem groszy) oraz od kwoty 61 546,68 CHF (sześćdziesiąt jeden tysięcy pięćset czterdzieści sześć franków szwajcarskich i sześćdziesiąt osiem centymów) za okres od dnia 31 maja 2017 roku do dnia 10 lipca 2020r.,

II.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

III.  zasądza od (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz D. K. i A. N. kwotę 8100 zł (osiem tysięcy sto złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Katarzyna Jakubowska - Pogorzelska

Sygn. akt I ACa 179/21

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 31 maja 2017 roku D. K. oraz A. N. (uprzednio: K.) domagali się zasądzenia od (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 154.464,13 zł, wskutek uznania umowy nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF z dnia 24 czerwca 2008 roku za nieważną, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 31 maja 2017 roku do dnia zapłaty. W przypadku nieuwzględnienia tego żądania, powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwoty 152.523,56 zł na skutek uznania niektórych zapisów umowy kredytu za bezskuteczne wobec powodów, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 31 maja 2017 roku do dnia zapłaty. Ewentualnie powodowie wnieśli o ustalenie, że nie są związani nieuczciwymi postanowieniami umownymi na przyszłość. Ponadto powodowie domagali się zasądzenia na ich rzecz od pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych oraz kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w kwocie 34 zł.

W odpowiedzi na pozew (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od każdego z powodów na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego strony pozwanego według norm przepisanych.

Pismem procesowym z dnia 9 stycznia 2020 roku powodowie zmodyfikowali powództwo w ten sposób, że wnieśli o: 1) ustalenie, że umowa kredytu zawarta przez powodów z pozwanym jest nieważna i zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na rzecz powodów kwoty 160.867,28 zł oraz 61.546,68 CHF, jako zwrotu świadczeń nienależnych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 31 maja 2017 roku do dnia zapłaty; 2) ewentualnie, na wypadek nieuznania ww. żądania, powodowie wnieśli o ustalenie, że zapisy umowy, stanowiące tzw. klauzule indeksacyjne, tj. § 1 ust. 3, § 1 ust. 3A. § 10 ust. 2 zdanie drugie, § 10 ust. 4, § 12 ust. 5 oraz § 15 ust. 4, są bezskuteczne wobec powodów oraz zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na rzecz powodów kwoty 151.974,19 zł, wskutek pobierania przez pozwanego od powodów zawyżonych rat spłaty kredytu przez stosowanie bezskutecznych zapisów umowy, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 31 maja 2017 roku do dnia zapłaty. Pozostałe żądania pozwu powodowie pozostawili bez zmian.

Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 3 września 2020 r. ustalił, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 24 czerwca 2008 roku zawarta pomiędzy D. K. i A. N. a (...) S.A. z siedzibą w W. (uprzednio: (...) Bank S.A. z siedzibą w W.) jest nieważna i zasądził od pozwanego na rzecz D. K. kwotę 160 867,28 zł oraz kwotę 61 546,68 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 31 maja 2017 roku do dnia zapłaty. Oddalił natomiast powództwo A. N. o zapłatę. Ponadto Sąd orzekł o kosztach postępowania.

Ustalił, że zasady, warunki i tryb udzielania przez (...) S.A. z siedzibą w W. kredytów i pożyczek hipotecznych określał Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach (...) (dalej jako: Regulamin). Zgodnie z jego zapisami (...) są planami finansowymi dającymi prawo do skorzystania z oferty produktowej (...) na zasadach określonych w oddzielnych regulaminach, lecz zgodnie z tabelą oprocentowania oraz taryfą prowizji i opłat bankowych ustalonych dla (...). W ramach (...) występują dwie rożne oferty, tj. w złotych oraz w walutach (Rozdział I ust. 1 i 2 Regulaminu). Warunek skorzystania z uprawnień (...) w walutach stanowiło zaciągnięcie kredytu na cele mieszkaniowe/kredytu konsolidacyjnego lub pożyczki hipotecznej na zasadach określonych w Regulaminie (Rozdział I ust. 4 Regulaminu). Kredytobiorcy nabywali uprawnienia właściwe dla (...) z chwilą uruchomienia kredytu na cele mieszkaniowe/kredytu konsolidacyjnego/pożyczki hipotecznej (Rozdział I ust. 5 Regulaminu). Rozdział II Regulaminu określał podstawowe sformułowania używane na potrzeby Regulaminu takie jak: 1) dom jednorodzinny – budynek mieszkalny wolnostojący lub w zabudowie szeregowej wraz z pomieszczeniami przynależnymi, stanowiącymi jego części składowe; 2) inwestycja – a) budowa domu jednorodzinnego, realizowana przez kredytobiorcę lub przez inwestora zastępczego; b) budowa lokalu mieszkalnego, realizowana przez inwestora zastępczego; c) zakup działki z rozpoczętą budową domu jednorodzinnego i dokończenie jego budowy; d) nadbudowa lub rozbudowa domu jednorodzinnego lub lokalu mieszkalnego oraz przebudowa domu jednorodzinnego lub lokalu mieszkalnego; e) adaptacja pomieszczenia niemieszkalnego na cele mieszkalne; f) modernizacja domu jednorodzinnego lub lokalu mieszkalnego; g) remont domu jednorodzinnego lub lokalu mieszkalnego; h) budowa domów przeznaczonych na cele mieszkalne z częściami handlowo-usługowymi; 3) kredyt mieszkaniowy, kredyt konsolidacyjny, pożyczka – a) kredyt na cel mieszkaniowy, zabezpieczony hipoteką; b) pożyczka na cel dowolny, zabezpieczona hipoteką; c) kredyt konsolidacyjny, na spłatę zobowiązań w innych bankach z tytułu kredytów konsumpcyjnych, kredytów mieszkaniowych, linii odnawialnych w rachunku i kart kredytowych – udzielane na warunkach określonych w umowie o kredyt i Regulaminie; 4) kredytobiorca – osoba fizyczna lub osoby fizyczne z którą/z którymi Bank podpisał umowę o kredyt; 5) lokal mieszkalny – mieszkanie w budynku wielorodzinnym, wraz z pomieszczeniami przynależnymi, stanowiącymi jego części składowe; 6) nieruchomość – a) dom jednorodzinny wraz z częścią powierzchni ziemskiej, stanowiącą odrębny przedmiot własności, z którą jest trwale związany; b) dom jednorodzinny trwale związany z gruntem będącym w użytkowaniu wieczystym; c) lokal mieszkalny stanowiący odrębną własność; d) lokal użytkowy o przeznaczeniu usługowo-handlowym, stanowiący odrębną własność; e) część powierzchni ziemskiej, stanowiąca odrębny przedmiot własności; 7) prawne zabezpieczenie kredytu – prawna forma zabezpieczenia wierzytelności Banku z tytułu udzielenia kredytu po spełnieniu przez wnioskodawcę warunków określonych w tym dokumencie; 8) wnioskodawca – osoba fizyczna lub osoby fizyczne ubiegająca się/ubiegające się wspólnie o kredyt/pożyczkę; 9) zdolność kredytowa – zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu/pożyczki wraz z odsetkami w umownych terminach spłaty. W ust. 2 § 1 Rozdziału III Regulaminu wskazano, iż Bank udziela kredytów i pożyczek złotowych waloryzowanych kursem następujących walut wymienialnych: USD/EUR/CHF/GBP/SEK według tabeli kursowej (...) Banku S.A. Kredyty/pożyczki waloryzowane mogą być udzielane zarówno posiadaczom (...), jak i osobom nieposiadającym takiego rachunku. Kredyt waloryzowany udzielany jest w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu na wybraną przez kredytobiorcę walutę (Rozdział III § 1 ust. 3 Regulaminu). Bank może udzielić kredytu/pożyczki z przeznaczeniem na: 1) zakup domu jednorodzinnego; 2) zakup lokalu mieszkalnego; 3) nabycie prawa odrębnej własności lokalu w spółdzielni mieszkaniowej; 4) nabycie własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego (tylko na rynku wtórnym); 5) nabycie prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej; 6) przekształcenie lokatorskiego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego w prawo odrębnej własności lokalu stanowiące przeniesienie własności lokalu przez spółdzielnię na członka, któremu przysługuje spółdzielcze lokatorskie prawo do tego lokalu; 7) wykup mieszkania komunalnego lub zakładowego; 8) zakup działki budowlanej; 9) budowę domu jednorodzinnego; 10) zakup działki z rozpoczętą budową domu jednorodzinnego i dokończenie tej budowy; 11) budowę domów i mieszkań na wynajem; 12) spłata kredytów przeznaczonych na cele mieszkaniowe; 13) nadbudowę, rozbudowę, przebudowę, adaptację, remont domu jednorodzinnego lub lokalu mieszkalnego; 14) finansowanie przedpłat na poczet nabycia od Spółdzielni/Dewelopera domu jednorodzinnego lub lokalu mieszkalnego; 15) budowę domów przeznaczonych na cele mieszkalne z częściami handlowo-usługowymi; 16) refinansowanie nakładów poniesionych na cele określone powyżej z wyłączeniem punktu 14; 17) spłatę zobowiązań w innych bankach z tytułu kredytów konsumpcyjnych, kredytów mieszkaniowych, linii odnawialnych w rachunku i kart kredytowych; 18) inne cele mieszkaniowe, zaakceptowane przez Bank; 19) na nieokreślony w umowie cel konsumpcyjny (Rozdział III § 2 Regulaminu). Kredyt może być udzielony osobie fizycznej, która posiada: 1) pełną zdolność do czynności prawnych; 2) obywatelstwo polskie lub jest cudzoziemcem, posiadającym zezwolenie na osiedlenie się w Polsce lub na zamieszkanie na czas oznaczony albo w przypadku obywatela Unii Europejskiej ma zarejestrowany pobyt na terytorium Polski; 3) udokumentowane dochody ze źródeł zaakceptowanych przez Bank; 4) uregulowany stosunek do służby wojskowej; 5) zdolność kredytową zgodnie z obowiązującymi w Banku przepisami. W przypadku, gdy o kredyt/pożyczkę hipoteczną występuje osoba fizyczna pozostająca w związku małżeńskim kredyt/pożyczka hipoteczna może być udzielony/a wyłącznie obojgu małżonkom (umowę zawierają oboje małżonkowie), za wyjątkiem sytuacji, gdy małżonkowie udokumentują rozdzielność majątkową lub separację orzeczoną prawomocnym wyrokiem Sądu (Rozdział III § 4 Regulaminu). Bank uzależnia udzielenie kredytu od: 1) przedstawienia przez wnioskodawcę wymaganych informacji oraz dokumentów niezbędnych do dokonania oceny zdolności kredytowej; 2) przedstawienia przez wnioskodawcę prawnego zabezpieczenia kredytu/pożyczki hipotecznej zaakceptowanego przez Bank (Rozdział III § 5 ust. 1 Regulaminu). Obowiązkowymi prawnymi zabezpieczeniami udzielonego kredytu waloryzowanego kursem waluty są: 1) hipoteka kaucyjna ustanowiona na nieruchomości/ograniczonym prawie rzeczowym należącej/-ym do wnioskodawcy lub osoby trzeciej; 2) przelew na rzecz Banku praw z umowy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości obciążonej hipoteką (Rozdział IV § 14 ust. 1 Regulaminu). Bank uruchamia kredyt po: 1) podpisaniu umowy; 2) uiszczeniu wpłaty z tytułu prowizji za udzielenie kredytu w wysokości określonej w Taryfie Prowizji i Opłat Bankowych Banku; 3) spełnieniu warunków zawartych w umowie; 4) ustanowieniu prawnych zabezpieczeń kredytu określonych w umowie (Rozdział VI § 20 Regulaminu). Spłata kredytu może następować poprzez wpłatę gotówki w Banku bądź pobieranie środków pieniężnych z rachunku (...) i rachunku bilansującego kredytobiorcy prowadzonego w Banku, na podstawie udzielonego przez kredytobiorcę upoważnienia bądź wpłatę dokonaną przelewem. Wysokość każdej raty odsetkowej lub kapitałowo-odsetkowej kredytu waloryzowanego kursem przyjętej waluty określona jest w tej walucie, natomiast jej spłata dokonywana jest w złotych po uprzednim jej przeliczeniu wg kursu sprzedaży danej waluty, określonym w tabeli kursowej (...) Banku S.A. na dzień spłaty. Wysokość rat odsetkowych i kapitałowo-odsetkowych kredytu waloryzowanego wyrażona w złotych, ulega comiesięcznej modyfikacji, w zależności od kursu sprzedaży waluty, według tabeli kursowej (...) Banku S.A. na dzień spłaty. Termin spłaty kredytu jest zachowany, jeżeli w dniu spłaty raty, wynikającym z harmonogramu spłaty, nastąpi uznanie rachunku kredytowego pełną kwotą raty (Rozdział VII § 23 Regulaminu). Szczegółowe warunki kredytowania zawarte są w umowie kredytu, zaś przedmiotowy Regulamin ma charakter wiążący dla jej stron (Rozdział X § 48 i 49 Regulaminu) .

W dniu 29 maja 2008 roku (data prezentaty) D. K. oraz A. K. (obecnie J. N.) zwrócili się do Banku o udzielenie kredytu hipotecznego, celem refinansowania innego kredytu hipotecznego oraz sfinansowania remontu, w kwocie 700.000 zł. Jako walutę kredytu wskazano franka szwajcarskiego (CHF). Wnioskowany okres spłaty kredytu oznaczono na 360 miesięcy. System spłaty określono jako równe raty kapitałowo-odsetkowe, płatne 13 dnia każdego miesiąca kalendarzowego. Wnioskodawcy wskazali, iż są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, przy czym D. K. oznaczył miejsce wykonywanej pracy jako Spółka Akcyjna w sektorze turystyka i hotelarstwo, zaś A. K. wskazała, iż pracuje w firmie prywatnej, w sektorze bankowość i finanse. Wysokość średniomiesięcznego dochodu z tytułu wynagrodzenia (za okres 3 miesięcy) wnioskodawca określił na kwotę 4.419,00 USD. Jednocześnie wnioskodawcy oświadczyli, iż w chwili obecnej nie prowadzą żadnej działalności gospodarczej.

Decyzją kredytową nr (...) Bank wyraził zgodę na udzielenie powodom kredytu w wysokości 709.800,00 zł, m.in. w celu refinansowania kredytu hipotecznego udzielonego przez Bank (...) S.A. (następca prawny Banku (...) S.A.), umową nr (...) w dniu 12 czerwca 2007 roku z późniejszym aneksem .

W dniu 24 czerwca 2008 roku powodowie zawarli z pozwanym Bankiem umowę kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem CHF. Kwota udzielonego kredytu wyniosła 709.800 zł, zaś okres kredytowania 360 miesięcy poczynając od dnia zawarcia umowy do dnia 13 czerwca 2038 roku. W § 1 ust. 3A umowy kredytu wskazano, iż kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 4 czerwca 2008 roku, według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku S.A. wynosi 345.822,16 CHF. Kwota ta ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu może być różna od podanej w niniejszym punkcie. Jako cel powziętego kredytu oznaczono: 1) refinansowanie kredytu hipotecznego udzielonego przez Bank (...) S.A., następca prawny Banku (...) S.A., umową nr (...) w dniu 12 czerwca 2007 roku z późniejszym aneksem; 2) prace remontowe; 3) opłaty okołokredytowe; 4) pokrycie części kwoty składki ubezpieczenia kredytu, w zakresie poważnego zachorowania oraz pobytu w szpitalu, w wyniku choroby i nieszczęśliwego wypadku. Na mocy § 3 umowy kredytu ustanowiono prawne zabezpieczenia kredytu w postaci: 1) hipoteki kaucyjnej do kwoty 1.064.700,00 zł ustanowionej na nieruchomości przy ul. (...) w G., dla której Sąd Rejonowy Gdańsk-Północ w Gdańsku, Wydział Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą o numerze KW (...); 2) ubezpieczenie niskiego wkładu własnego kredytu (...) S.A. na 36 miesięczny okres ubezpieczenia; 3) przelew praw z tytułu umowy grupowego ubezpieczenia spłaty rat kredytu, w zakresie poważnego zachorowania oraz pobytu w szpitalu w wyniku choroby i nieszczęśliwego wypadku dokonany na warunkach określonych w oświadczeniu o przystąpieniu do umowy ubezpieczenia zawartych we wniosku kredytowym; 4) prawne zabezpieczenie kredytu na okres przejściowy do czasu przedłożenia w Banku odpisu księgi wieczystej nieruchomości potwierdzającego prawomocny wpis hipoteki, o której mowa powyżej, ustanowionej na rzecz Banku, tj. ubezpieczenie spłaty kredytu w (...) S.A., na okres przejściowy określony powyżej. Jednocześnie kredytobiorcy złożyli oświadczenie o poddaniu się egzekucji do kwoty 1.419.600,00 zł (§ 4 ust. 1 umowy kredytu). Wypłata przyznanej kwoty kredytu miała nastąpić w dwóch transzach, przy czym pierwsza z nich obejmowała kwoty 590.000,00 zł oraz 9.800,00 zł, zaś druga 10.000,00 zł oraz 100.000,00 zł (§ 5 umowy kredytu). Uruchomienie kredytu miało nastąpić po spełnieniu następujących warunków: 1) podpisaniu umowy kredytu; 2) uiszczeniu przez kredytobiorców wpłaty z tytułu prowizji i opłat określonych w § 1 umowy; 3) ustanowieniu prawnych zabezpieczeń spłaty kredytu określonych w umowie kredytu; 4) złożeniu pisemnego oświadczenia o poddaniu się egzekucji przez ewentualnych poręczycieli; 5) po spełnieniu dodatkowych warunków określonych w umowie kredytu (§ 7 ust. 1 umowy kredytu). Zgodnie z § 10 ust. 1 i 2 umowy kredytu kredytobiorcy zobowiązują się do spłaty kapitału wraz z odsetkami miesięcznie, w ratach kapitałowo-odsetkowych, w terminach i kwotach zawartych w Harmonogramie spłat, stanowiącym załącznik nr 1 i integralną część umowy. Harmonogram spłat sporządzany jest w CHF. Na mocy ust. 4 rzeczonego paragrafu raty kapitałowo-odsetkowe podlegają płaceniu w złotych po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży z Tabeli kursowej (...) Banku S.A., obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50. Jednocześnie strony ustaliły, iż wcześniejsza spłata całości kredytu lub raty kapitałowo-odsetkowej, a także spłata przekraczająca wysokość raty powoduje, że kwota spłaty jest przeliczana po kursie sprzedaży CHF z Tabeli kursowej (...) Banku S.A., obowiązującym na dzień i godzinę spłaty (§ 12 ust. 5 umowy kredytu). Zgodnie z treścią § 15 ust. 4 umowy kredytu z chwilą wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego/od dnia wytoczenia powództwa o zapłatę wierzytelności Banku z tytułu umowy kredytowej, Bank dokonuje przeliczenia wierzytelności na złote po kursie sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. z dnia wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego lub wytoczenia powództwa .

Na mocy aneksów z dnia 6 czerwca 2016 roku oraz 9 grudnia 2016 roku do zawartej umowy kredytu, strony postanowiły o odroczeniu następujących po ich zawarciu sześciu rat kredytu, w związku z czym ustaliły także o odroczeniu w spłacie kapitału kredytu udzielonego na podstawie umowy, co oznaczało jednoczesne zawieszenie spłaty rat kapitałowych w okresie odroczenia spłaty. Ustalone odroczenie w spłacie kapitału kredytu nie powodowało zawieszenia spłaty rat odsetkowych w okresie odroczenia spłaty .

Pismem z dnia 4 maja 2017 roku powodowie wezwali pozwany Bank do zwrotu na ich rzecz kwoty 154.464,13 zł oraz 61.546,68 CHF, tytułem nienależnie pobranych świadczeń, z uwagi na nieważność umowy kredytu, ewentualnie do zwrotu kwoty 145.571,04 zł tytułem nienależnie pobranych rat spłaty kredytu w zawyżonej wysokości, w związku z tym, iż zawarta przez strony umowa kredytowa zawiera nieuczciwe postanowienia umowne bezskuteczne wobec powodów. Ponadto kredytobiorcy zażądali także zwrotu na ich rzecz kwoty 6.403,15 zł tytułem nienależnie pobranej składki na tzw. ubezpieczenie niskiego wkładu własnego. Powodowie oznaczyli 7-dniowy termin na spełnienie świadczenia przez pozwanego. Pozwany Bank odebrał wezwanie do zapłaty w dniu 23 maja 2017 roku.

W okresie od 27 czerwca 2008 roku do dnia 13 marca 2017 roku tylko - powód D. K. - uiścił na rzecz pozwanego Banku kwoty: 154.464,13 zł oraz 61.546,68 CHF – tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych oraz łączną kwotę 6.403,15 zł - tytułem składek na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego .

D. K. ma 50 lat. Obecnie jest zatrudniony jako technik technolog żywienia zbiorowego. Nie prowadzi działalności gospodarczej. Ukończył studia licencjackie, a następnie magisterskie z zakresu turystyki i rekreacji. A. N. ma 44 lata. W chwili zawarcia umowy pracowała w biurze doradztwa podatkowego. Nigdy nie prowadziła działalności gospodarczej. W dacie zawarcia umowy kredytu z 2008 roku powodowie posiadali już jeden kredyt hipoteczny zaciągnięty w Banku (...) S.A. Pozwany przygotował umowę w oparciu o własne standardowe formularze z naniesionymi elementami indywidualnymi w postaci: wysokości kredytu, okresu kredytowania, danych osobistych klientów, danych nieruchomości kredytowanej i stanowiącej zabezpieczenie. Kredytobiorcy nie mieli możliwości ingerencji w treść przygotowanej umowy, a także nie mieli możliwości negocjowania jakiegokolwiek z jej zapisów. Kredytobiorcy nie uzyskali również informacji związanych ze znaczeniem samej istoty umowy, ryzyk – w tym ryzyka walutowego i stopy procentowej – oraz związanych z nimi konsekwencjami. Powodowie nie otrzymali wcześniej projektu umowy kredytu w celu zapoznania się z nim. Treść umowy powódka przeczytała dopiero w dniu jej podpisania. W imieniu powodów umowę kredytu podpisała powódka w Oddziale Banku w S.. Od początku umowy to jedynie powód spłacał należności wynikające z zawartej umowy kredytu ze swoich prywatnych środków pieniężnych, a więc z majątku osobistego. W chwili podpisywania umowy małżonkowie pozostawali w umownej rozdzielności majątkowej małżeńskiej. W styczniu 2010 roku małżeństwo powodów zostało rozwiązane przez rozwód .

Ustalając stan faktyczny sprawy Sąd Okręgowy oparł się o dowody z dokumentów złożonych do akt sprawy oraz z zeznań powodów przesłuchanych w charakterze strony. Za nieprzydatne uznał zeznania świadków M. D. i E. R., wskazując, że M. D. nie brał udziału w procesie zawierania przez strony analizowanej umowy kredytu, zaś E. R., pomimo uczestniczenia w procesie zawarcia umowy przez strony, nie pamięta szczegółów rzeczonego procesu, a złożone przez nią zeznania ograniczyły się do ogólnego opisania jej postępowania z klientami Banku.

Podstawą ustaleń faktycznych uczynił także opinię biegłego z zakresu finansów, ekonomii, bankowości i rachunkowości R. P., gdyż zawiera ona odpowiedzi na postawione w tezie dowodowej pytania.

Analizując ustalenia faktyczne, Sąd Okręgowy uznał, iż powodowie posiadają interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności umowy kredytu z dnia 24 czerwca 2008 r. na podstawie art. 189 k.p.c., bowiem umowa wygenerowała długoterminowy stosunek prawny, który - zgodnie z jego pierwotną treścią - nie został dotychczas wykonany. Sąd stanął na stanowisku, że ewentualne uwzględnienie wyłącznie roszczenia o zapłatę, tj. o zwrot należności spełnionych dotychczas na rzecz banku, nie doprowadziłoby do uregulowania w sposób definitywny wzajemnych relacji stron.

Opierając się na treści art. 58 k.c., art. 353 ¹ k.c. oraz art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe, Sąd Okręgowy stwierdził, że umowa kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem CHF jest nieważna, z uwagi na brak określenia wysokości świadczenia, do spełniania którego zobowiązani byli kredytobiorcy, nie określono kwot rat, w których miał być spłacany kredyt, ani obiektywnego i weryfikowalnego sposobu ich ustalenia, a także z uwagi na zastosowany w umowie sposób indeksacji, który powodował, że kredytobiorcy byli zobowiązani do zwrócenia bankowi kwoty innej niż kwota przekazanego im wcześniej kredytu.

Sąd Okręgowy stwierdził, że sporna umowa kredytu jest nieważna również z tego względu, że abuzywne są jej postanowienia w zakresie, w jakim przewidują przeliczanie należności kredytowych według kursów ustalonych w tabeli sporządzanej przez bank. Zdaniem Sądu klauzule waloryzacyjne kształtują prawa i obowiązki powodów (konsumentów) w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. Wyjaśnił, że pozwany przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu indeksowanego do waluty CHF i wysokości całej wierzytelności. Nie ma znaczenia okoliczność, że tabele kursów walut nie są przez pozwanego sporządzane specjalnie na potrzeby waloryzacji świadczeń określonych kredytobiorców, ale mają generalny charakter i odnoszą się do całej działalności banku. Podobnie jak to, że te same tabele bank wykorzystuje też w innych sferach swojej działalności, a nie tylko do waloryzacji kredytów.

Stosując wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. w zgodzie z art. 4 i 6 art. dyrektywy 93/13 Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, Sąd Okręgowy stwierdził, że klauzule waloryzacyjne stanowią główne świadczenia umowy kredytu indeksowanego ( essentialia negotii). Uwzględniając okoliczności zawarcia umowy, uznał, że pozwany nie dopełnił wymogu sformułowania postanowień umownych zawierających ryzyko wymiany (klauzula waloryzacyjna) w sposób jasny i zrozumiały dla powodów. Informacje udzielone przez pozwanego sprowadzały się do formalnego pouczenia o ryzyku kursowym i możliwości wzrostu kosztów obsługi kredytu w razie niekorzystnych wahań kursów walut i w formie przygotowanych do podpisu oświadczeń niejako „w pakiecie” z innymi dokumentami do podpisu, np. z wnioskiem o kredyt. Taki zakres informacji nie pozwalał powodom rozeznać się w ryzyku zmiany kursu CHF na przestrzeni wieloletniego okresu związania się z bankiem umową kredytu oraz ocenić całkowity koszt kredytu.

W dalszych wywodach Sąd Okręgowy zważył, że uznanie nieważności umowy o kredyt hipoteczny skutkowało uwzględnieniem żądania zwrotu tego, co na jej podstawie świadczono na podstawie art. 410 § 2 k.c., aczkolwiek zaznaczył, iż tylko w odniesieniu do D. K.. Rozpatrując roszczenie o zapłatę, uwzględnił bowiem zarzut braku legitymacji czynnej A. N.. Wyjaśnił, że w zakresie żądania zapłaty po stronie małżonków nie występuje współuczestnictwo konieczne, co wynika z faktu zawarcia przez powodów umowy o rozdzielności majątkowej, a zatem raty kredytu spłacane po zawarciu tej umowy nie mogły być objęte tą wspólnością, a także z tego, że kredyt był spłacany wyłącznie przez powoda. W konsekwencji Sąd oddalił powództwo A. N. o zapłatę jako niezasadne.

Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutu przedawnienia części roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia w postaci spłaconych rat kapitałowo-odsetkowych oraz składek na ubezpieczenie niskiego wkładu. Przyjął, że roszczenie to nie ma charakteru okresowego, dlatego zastosowanie ma 10 – letni okres przedawnienia, co wynika z art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104). Roszczenie zgłoszone w toku niniejszego postępowania dotyczy żądania zwrotu świadczeń uiszczonych przez powoda w okresie od czerwca 2008 roku, podczas gdy powództwo zostało wytoczone 31 maja 2017 roku.

Sąd pierwszej instancji podał, że z tytułu zawartej umowy o kredyt hipoteczny powód w okresie od dnia zawarcia umowy do dnia 13 marca 2017 roku, uiścił na rzecz banku kwoty: 154.464,13 zł oraz 61.546,68 CHF – tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych oraz łączną kwotę 6.403,15 zł - tytułem składek na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego. Wobec tego Sąd zasądził od pozwanego na rzecz D. K. kwoty 160.867,28 zł oraz 61.546,68 CHF.

O odsetkach od zasądzonego na rzecz powoda świadczenia orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. oraz art. 455 k.c., mając na uwadze, że termin na spełnienie świadczenia upłynął bezskutecznie pozwanemu 30 maja 2017 roku, wobec doręczenia mu wezwania 23 maja 2017 roku.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., art. 100 k.p.c. zdanie 1 k.p.c. oraz art. 108 § 1 k.p.c.

Apelację od wyroku wniósł pozwany, zaskarżając wyrok w części, w której ustalono nieważność umowy o kredyt hipoteczny nr (...), zasądzono kwoty 160 867,28 zł i 61 546,68 CHF oraz rozstrzygnięto o kosztach procesu.

Pozwany zarzucił naruszenie:

1. art. 3 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. i w zw. z art. 232 k.p.c. poprzez nieuzasadnione przyjęcie przez Sąd pierwszej instancji, że strona powodowa udowodniła, że kwestionowane przez stronę powodową postanowienia umowne spełniają przesłanki abuzywności, tj. że są sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz że rażąco naruszają interesy powodów w niniejszej sprawie, podczas gdy powodowie nie zaoferowali na tę okoliczność żadnego dowodu, poza odwołaniem się do literalnego brzmienia spornych postanowień umownych oraz do motywów orzeczeń sądów powszechnych oraz Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, co jednak nie zastępuje dowodu w sprawie, wskutek czego roszczenie strony powodowej winno zostać uznane za nieudowodnione;

2. art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez:

a) niezasadne pominięcie w ustaleniach faktycznych sprawy dowodu z zeznań świadka E. R., pracownika pozwanego banku, uczestniczącego w procedurze kredytowej powodów, w zakresie, w jakim z zeznań tych wynikało, że:

- powodowie zostali poinformowani o ryzyku kursowym oraz o ryzyku zmiennej stopy procentowej

- powodom zaprezentowano jak przedstawiał się kurs CHF w latach poprzedzających zawarcie umowy kredytu

- powodowie nie byli zapewniani, że kurs waluty CHF jest stabilny i że nie wzrośnie ponad określony poziom

- powodowie zostali poinformowani gdzie publikowana jest Tabela kursowa pozwanego banku

powodom zaprezentowano symulację spłaty kredytu

- powodowie byli informowani o zastosowaniu dwóch kategorii kursów: kursu kupna CHF przy uruchomieniu kredytu oraz kursu sprzedaży CHF przy spłacie kredytu

- umowa kredytu została szczegółowo omówiona z powodami

- powodowie nie byli przez pozwanego zachęcani do zaciągnięcia kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej, a decyzja o wyborze konkretnej oferty zależała od samych powodów;

podczas gdy zeznania te były wiarygodne, spójne i logiczne, a dotyczyły procedur stosowanych przez świadka przy udzielaniu kredytów, w tym kredytów waloryzowanych kursem waluty obcej, a zatem także przy udzielaniu kredytu powodom, a tym samym miały istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy;

b) niezasadne pominięcie w ustaleniach faktycznych sprawy dowodu z zeznań świadka M. D., dyrektora pozwanego banku odpowiedzialnego za portfel kredytów hipotecznych, w tym również indeksowanych kursem waluty obcej, w pozwanym banku, w zakresie, w jakim z zeznań tych wynikało, że:

- wedle obowiązujących procedur pracownicy pozwanego banku mieli obowiązek szczegółowego informowania o ryzyku kursowym jakie wiąże się z kredytem hipotecznym indeksowanym kursem waluty obcej oraz objaśnienia samego mechanizmu Indeksacji kredytu - zdolność kredytowa kredytobiorcy była niższa w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej

- wedle obowiązujących procedur pracownicy banku mieli obowiązek przedstawić kredytobiorcom ofertę kredytu w PLN bez mechanizmu indeksacji

- pozwany bank nie premiował w żaden szczególny sposób sprzedaży kredytów hipotecznych indeksowanych kursem waluty obcej

- bank informuje na bieżąco o wysokości kursów walut, w tym również w ujęciu archiwalnym

- zastosowanie dwóch kategorii kursów (kursu kupna i kursu sprzedaży) przy indeksacji kredytu oraz przy jego spłacie było uzasadnione sposobem finansowania kredytu indeksowanego kursem waluty obcej

- stosowany przez bank spread ma charakter rynkowy i konkurencyjny

- bank nie miał i nie ma dowolności w kształtowaniu kursów walut,

podczas gdy zeznania te były wiarygodne, spójne i logiczne, a dotyczyły procedur stosowanych przez pozwanego przy udzielaniu kredytów oraz sposobu funkcjonowania produktu bankowego jakim jest kredyt hipoteczny waloryzowany kursem waluty obcej, sposobu określania kursów walut i spreadu, a zatem, bez względu na okoliczność, iż świadek nie uczestniczył w procedurze kredytowej powodów, miały istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, bowiem pozwalały prawidłowo ocenić wzajemny rozkład praw i obowiązków stron;

c) zaniechanie dokonania wszechstronnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i pominięcie w ustaleniach faktycznych sprawy okoliczności wynikających z dowodów z dokumentów, tj. z przedłożonych przez pozwanego wykresów obrazujących porównanie kursów pozwanego banku z kursami konkurencyjnych banków komercyjnych oraz z kursami NBP (płyta CD), podczas gdy z ww. dokumentów wynikały okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, tj. okoliczność rynkowości kursów walut z tabeli pozwanego banku, jak również korelacji kursów pozwanego banku z kursami NBP, co potwierdza okoliczność, iż bank nie miał dowolności w ustalaniu kursów walut, a zapisy umowne odsyłające do tabel kursowych nie przyznają pozwanemu prawa do dowolnego kształtowania kursów walut, a tym samym nie oddziałują negatywnie na sytuację powodów, tym bardziej nie naruszają ich interesów w stopniu rażącym;

d) zaniechanie dokonania wszechstronnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a w konsekwencji czynienie ustaleń faktycznych w sprawie w sposób sprzeczny ze zgromadzonym materiałem dowodowym, bez jednoczesnego wyjaśnienia podstawy pominięcia tychże dowodów przy dokonywaniu ustaleń faktycznych, tj.:

- z ekspertyzy „Tabela kursowa (...) oraz analiza porównawcza” z czerwca 2016r. sporządzonej przez dr hab. A. R., byłego doradcę Prezesa (...),

- dowodu ze sporządzonej przez pozwanego symulacji kredytu zlotowego,

- z pisma okólnego nr (...) wraz z załącznikiem nr (...) do w/w pisma okólnego - Regulaminem udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach (...), w brzmieniu obowiązującym u pozwanego od dnia 1.04.2009 r., wraz z wydrukiem komunikatu kierowanego do klienteli banku w przedmiocie zmiany w/w regulaminu poprzez serwis (...)

- z pisma okólnego nr (...) wraz z załącznikiem nr (...) - Regulaminem udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach (...), w brzmieniu obowiązującym u pozwanego od dnia 1.07.2009 r. oraz wzoru aneksu do umowy kredytu wraz z wydrukiem komunikatu kierowanego do klienteli banku w przedmiocie zmiany w/w regulaminu poprzez serwis (...)

- oględzin zawartości płyty CD,

- raportu Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pt. Raport dotyczący spreadów z września 2009 r

- uchwały zarządu NBP nr (...)z dnia 23.09.2002r. w sprawie sposobu wyliczania i ogłaszania bieżących kursów walut obcych,

- tabeli „Bilans kredytów walutowych oraz spread dla CHF” opracowanej na podstawie danych uzyskanych ze (...) Banków (...)

- pisma pozwanego banku z dnia 13 kwietnia 2015 r. skierowanego do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów dotyczącego wyjaśnień złożonych przez Bank na wystąpienie UOKIK w sprawie kredytów waloryzowanych kursem CHF,

podczas gdy z dowodów tych wynikało, że pozwany bank nie mógł i nie ustalał kursów w sposób dowolny, metodyka ustalania kursów była weryfikowalna (poprzez sposób ustalania kursów oparty na przenoszeniu kursów średnich z serwisów (...)), zasady ustalania spreadów także były weryfikowalne i pozbawione dowolności, a nadto pozytywnie ocenione przez Prezesa UOKiK-u, informacje o ryzyku kursowych i kursach walut były powszechnie dostępne (także dla powodów), a pozwany wprowadził do umowy powodów do spłaty kredytu bezpośrednio w walucie waloryzacji już w 2009 r.,

e) nieprzydanie należytej wagi okoliczności wynikającej ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, tj. okoliczności posiadania przez powodów zobowiązań powiązanych z walutą obcą CHF (umowa pożyczki hipotecznej waloryzowanej kursem waluty CHF zawarta w dniu 15 lipca 2005 r.) przed datą zawarcia spornej umowy kredytu, podczas gdy okoliczność ta miała istotne znaczenie dla rozpoznania przedmiotowej sprawy, bowiem wskazywała na doświadczenie powodów w obsłudze produktu bankowego (pożyczki) waloryzowanego kursem waluty obcej, świadomość ryzyka kursowego jakie wiąże się z tego rodzaju produktem bankowym, świadomość wpływu wahań kursów waluty na wartość zobowiązań wynikających z umowy, co winno zostać uwzględnione przez Sąd przy ocenie wystąpienia przesłanek abuzywności w sprawie, jak również wpływać na ocenę wiarygodności dowodu z przesłuchania powodów w zakresie w jakim dotyczył on świadomości ryzyka kursowego po stronie powodów;

f) nieprzydanie należytej wagi okoliczności wynikającej ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, tj. okoliczności uzyskiwania przez powoda dochodów w walucie obcej (USD), podczas gdy okoliczność ta miała istotne znaczenie dla rozpoznania przedmiotowej sprawy, bowiem wskazywała na świadomość ryzyka kursowego, a także na ocenę rażącego naruszenia interesów konsumenta, jak również ocenę wiarygodności dowodu z przesłuchania powoda w zakresie, w jakim dotyczył on świadomości ryzyka kursowego przez powoda;

g) poprzez nieprzydanie należytej wagi okoliczności wynikającej ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, tj. okoliczności refinansowania przez powodów kredytu zlotowego zaciągniętego w konkurencyjnym względem pozwanego banku, kredytem hipotecznym indeksowanym kursem waluty obcej (sporna umowa kredytu), podczas gdy okoliczność ta miała istotne znaczenie dla rozpoznania przedmiotowej sprawy, bowiem wskazywała na motywację powodów w zawarciu umowy kredytu oraz ne ocenę spornej umowy kredytu z punktu widzenia interesów powodów, na moment zawarcia spornej umowy kredytu, co winno zostać uwzględnione przez Sąd przy ocenie wystąpienia przesłanek abuzywności w sprawie;

h) nieprzydanie należytej wagi dowodowi w dokumentu w postaci aneksu do umowy kredytu zawartego przez strony postępowania w dniu 18 listopada 2011 r., mocą którego wprowadzono do umowy kredytu powodów możliwość jego spłaty bezpośrednio w walucie waloryzacji (CHF), a w konsekwencji błędną ocenę, iż ww. aneks nie ma żadnego znaczenia dla oceny zarówno ważności i skuteczności umowy kredytu, jak również dla oceny abuzywności kwestionowanych przez powodów postanowień umownych, podczas gdy ww. dokument zgodnie z wolą obu stron stosunku prawnego modyfikował treść umowy kredytu, w tym w zakresie okoliczności, które zdaniem Sądu l instancji legły u podstaw uznania kwestionowanych postanowień umownych za abuzywne, zaś brak jest dostatecznych podstaw prawnych dla pominięcia ważnie dokonanych i prawnie skutecznych czynności prawnych dokonywanych przez strony stosunku prawnego;

3. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie wadliwej, sprzecznej z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, oceny dowodu z zeznań powodów, jako wiarygodnego, w szczególności w zakresie w jakim z zeznań tych wynika, że powodów zapewniano o stabilności waluty CHF, oferta kredytu hipotecznego indeksowanego kursem waluty CHF była jedyną przedstawioną powodom, powodów nie poinformowano o możliwości wzrostu całego zadłużenia w przypadku niekorzystnej zmiany kursu waluty, jak również że powodów nie informowano o ryzyku kursowym czy tabeli kursowej pozwanego, podczas gdy zeznania te są rażąco sprzeczne ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, w tym w szczególności z treścią zeznań świadków oraz treścią dokumentów zgromadzonych w sprawie;

4. art. 228 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. zaniechanie uwzględnienia w ustaleniach faktycznych sprawy faktów powszechnie znanych i mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, tj. że kursy walut obcych są zmienne, a rozpiętość wahań oraz kierunek zmian nie są możliwe do przewidzenia, co w konsekwencji doprowadziło do wadliwego ustalenia, że przeciętny konsument, w tym powodowie, mogli nie uświadamiać sobie i nie uświadamiali sobie hipotetycznej możliwości znacznego wzrostu kursu waluty, a tym samym wzrostu zadłużenia wynikającego z udzielonego kredytu;

5. art. 278 k.p.c. poprzez dokonanie we własnym zakresie i na podstawie własnych tylko wnioskowań Sądu pierwszej instancji ustaleń wymagających wiadomości specjalnych, w tym m.in. co do:

a) faktycznej możliwości dowolnego (arbitralnego) kształtowania wysokości kursów walut oraz spreadu walutowego w tabeli kursowej pozwanego banku, ocenianej przy uwzględnieniu otoczenia regulacyjnego, jak i społeczno- gospodarczego w jakim funkcjonują banki, jak również zasad oraz zwyczajów panujących w tym zakresie na rynkach finansowych, których uczestnikiem jest bank;

b) okoliczności, że „stosowanie jakichkolwiek praktyk w określaniu kursu waluty było swobodną decyzją pozwanego jako kredytodawcy i w każdej chwili mogło być dowolnie zmienionej

c) okoliczności, iż nie „ma żadnych prawnych ani faktycznych przeszkód, pomijając swobodę w ustalaniu dowolnej ilości tabel dla różnych potrzeb, aby bank w przypadku uznania za potrzebne dokonał transakcji po kursach innych niż wskazane w jego własnych tabelach";

d) okoliczności, iż „inne kursy wymiany stosuję podmioty, których podstawowa działalność polega na wymianie walut, a inne te, dla których taka wymiana to tylko dodatkowa działalność. Te pierwsze faktycznie liczy się z konkurencję i dostosowuję się do sytuacji rynkowej. Inaczej jest z podmiotami, a do takich należę banki, dla których obrót walutami stanowi margines działalności. Ostatnio wymienione podmioty mogę znacznie swobodniej kształtować stosowane przez nie kursy walut, gdyż ich globalna rentowność"

e) okoliczności, iż „nie znajduje żadnego uzasadnienia wprowadzenie dwóch mierników indeksacji, tj. przeliczenie kwoty przekazanej przez bank powodowi kursem kupna, a następnie stosowanie do rozliczeń kupna sprzedaży. Takie rozwiązanie w nieuczciwy sposób gwarantowało pozwanemu dodatkowe korzyści)"

f) okoliczności, iż „mechanizm spreadu walutowego pozwalał bankowi na sztuczne zaniżanie kursu kupna oraz podwyższanie kursu sprzedaży we własnej tabeli, a tym samym prowadził do uzyskiwania nieuzasadnionych korzyści kosztem powoda",

podczas gdy czynienie tego rodzaju ustaleń wymagało zasięgnięcia wiadomości specjalnych z uwagi na profesjonalną materię której dotyczyły, a Sąd nie był władny dokonać takich ustaleń we własnym zakresie, wyłącznie na podstawie językowej analizy treści umowy kredytu, z pominięciem ww. okoliczności dotyczących pozwanego;

6. art. 299 § 1 k.p.c. poprzez przydanie dowodowi z przesłuchania strony kluczowego znaczenia przy ustalaniu okoliczności faktycznych sprawy, jak i przy ocenie zasadności roszczenia, tj. wystąpienia przesłanek abuzywności, w tym przesłanki rażącego naruszenia interesów powodów, jak i w zakresie informacji o ryzyku kursowym udzielonych powodom na etapie procedury kredytowej, podczas gdy dowód z przesłuchania strony ma charakter subsydiarny względem innych środków dowodowych znanych procedurze cywilnej i winien zostać przeprowadzony dopiero po ich wyczerpaniu, a nadto w okolicznościach sprawy dowód z przesłuchania powodów był sprzeczny ze zgormadzonym w sprawie materiałem dowodowym, w tym z treścią zgromadzonych dokumentów oraz zeznań świadków, a zatem wbrew ocenie Sądu I instancji nie korzystał z przymiotu wiarygodności i nie mógł stanowić podstawy ustaleń faktycznych w sprawie, ani też podstawy uwzględnienia powództwa;

7. art. 189 k.p.c. poprzez błędną wykładnię polegającą na pozbawionym podstaw przyjęciu, iż powodom w niniejszej sprawie służy interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytu, w sytuacji, gdy powodowie wystąpili jednocześnie z roszczeniem dalej Idącym, tj. roszczeniem o zapłatę i roszczenie to zostało przez Sąd pierwszej instancji uwzględnione, podczas gdy prawidłowa wykładnia winna prowadzić do wniosku, że wobec służącego powodom dalej idącego roszczenia o zapłatę interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy po stronie powodowej nie występuje;

8. art. 65 § 1 i § 2 k.c. w z zw. z art. 56 k.c. w zw. z art. 353 § 1 k.c. poprzez zaniechanie dokonania wykładni oświadczeń woli stron umowy w zakresie rzeczywistej woli stron co do ukształtowania wzajemnych praw i obowiązków stron wynikających z umowy kredytu oraz dokonanie oceny wyłącznie literalnej treści umowy kredytu, podczas gdy ocena ważności i skuteczności dokonanej przez strony czynności prawnej nie może abstrahować od ogólnych reguł rządzących prawem zobowiązań, w tym reguły wykładni oświadczeń woli stron, czy też uwzględniania skutków czynności;

9. art. 58 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 353 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 pr. bank, poprzez ich niewłaściwe zastosowanie w okolicznościach przedmiotowej sprawy będące skutkiem błędnego ustalenia, że strony postępowania nie określiły w umowie kredytu głównych świadczeń stron, podczas gdy umowa kredytu stanowiąca przedmiot postępowania określa zarówno świadczenia banku na rzecz kredytobiorców, jak i świadczenia kredytobiorców na rzecz banku, w tym, co o świadczeń przyszłych, także oznaczenie kryteriów pozwalających na ustalenie ich rozmiaru najpóźniej w momencie ich spełnienia, a zatem brak jest podstaw do stwierdzenia nieważności umowy kredytu z powołaniem na argument nieokreślenia głównych świadczeń stron;

10. art. 65 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 354 k.c. poprzez ich wadliwą wykładnię, wyrażającą się w dokonaniu wykładni oświadczeń woli stron umowy o kredyt z naruszeniem zasady życzliwej interpretacji umowy benigna interpretatio oraz favor contractus, co w konsekwencji doprowadziło Sąd pierwszej instancji do oceny oświadczeń woli stron umowy o kredyt z pominięciem powziętego przez nie zamiaru gospodarczego i bez uwzględnienia celu zawartej umowy i przedsięwziętych środków dla jej wykonania;

11. art. 58 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 65 § 2 k.c. poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że dla ważności postanowień umowy kredytu nie ma znaczenia normatywna treść umowy wynikająca z zawartych przez strony aneksów do umowy, na mocy których sporne postanowienia umowy odwołujące się do tabel kursowych banku w pierwotnym brzmieniu nie miały już zastosowania w stosunku do stron, czyli w konsekwencji:

a) nieuwzględnieniu okoliczności, że na skutek zawarcia przez strony sporu aneksu z dnia 18 listopada 2011 r., nawet przy hipotetycznym założeniu pierwotnej nieskuteczności postanowień umowy, umowa o kredyt uległa takiej zmianie, która przy uwzględnieniu zgodnej woli stron (dobrowolny charakter zawartego aneksu do umowy), a także zamiaru i celu gospodarczego związanego z zawartym aneksem (chęć dalszego wykonywania umowy przez założony okres umowny), pozwalała na utrzymanie w dalszym ciągu umowy zawartej pomiędzy stronami co jest zgodne z zasadą trwałości umowy,

b) pominięcie skutków zawartego pomiędzy stronami w dniu 18 listopada 2011 r. aneksu do umowy, w którym strony ustaliły nowe, inne od pierwotnego brzmienia zasady spłaty kredytu, spowodowało, że Sąd pierwszej instancji całkowicie w oderwaniu od zmiany dokonanej przez strony w umowie orzekł w konsekwencji o nieważności umowy, mimo że powód kwestionował w pozwie jedynie postanowienia umowy w ich pierwotnym brzmieniu, w żadnym razie nie kwestionując zmian wprowadzonych do umowy, na zgodny przecież wniosek obu jej stron. Uwzględnienie tej okoliczności - zmiany umowy - skutkowałoby oddaleniem żądania pozwu albowiem zgodnym zamiarem stron, wobec zawarcia aneksu, było utrzymanie w mocy istniejącej pomiędzy stronami umowy kredytu, tym razem na nowych warunkach, które obie strony akceptowały chcąc zachować ciągłość istniejącego stosunku prawnego.

12. art. 5 ust. 2 pkt 7 w zw. z art. 111 ust. 1 pkt 4 prawa bankowego poprzez jego niezastosowanie i pominięcie, że banki na podstawie upoważnienia ustawowego są uprawnione do publikowania własnych tabel kursowych, będących podstawą przeliczeń, a działalność bankowa poddawana jest kontroli, co winno doprowadzić Sąd do konkluzji, że pozwany nie miał dowolności w zakresie ustalania kursów walut, a dokonywał tego na podstawie i w granicach ustawy, pod kontrolą organów nadzoru;

13. art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez:

a) jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż o ziszczeniu się przesłanki rażącego naruszenia interesów konsumenta świadczy okoliczność jakiegokolwiek nierównomiernego rozłożenia praw i obowiązków pomiędzy stronami umowy, tj. w okolicznościach sprawy wykonywania przez bank uprawnienia do stosowania własnych kursów walut ogłaszanych w tabeli kursowej oraz wpływania na wartość zobowiązania kredytobiorcy, podczas gdy istnieje konieczność ustalenia, czy, w oparciu o uwarunkowania rynkowe, jak i kontekst społeczno - gospodarczy w chwili zawarcia umowy kredytu, owa nierównowaga ma prawnie relewantne znaczenie dla konsumenta;

b) poprzez wadliwą ich wykładnię polegającą na nieprawidłowej interpretacji pojęcia rażącego naruszenia interesu konsumenta poprzez brak rozważenia czy w tej konkretnej sprawie doszło do rażącego interesu powodów jako kredytobiorców, w tym interesu ekonomicznego, z uwagi na to, że Sąd I instancji w zasadzie ograniczył się do oceny hipotetycznego naruszenia interesów konsumenta, oceniając wyłączne treść kwestionowanych postanowień umowy kredytu, bez uwzględniania okoliczności zaistniałych przy zawieraniu umowy kredytu, a jeśli chodzi o interes ekonomiczny powodów z pominięciem jakichkolwiek okoliczności dotyczących zawarcia umowy, w tym ujmowanej obiektywnie, a posiadanej przez powodów wiedzy co do produktu zaoferowanego im przez pozwanego bank (wzorzec przeciętnego konsumenta), wysokości kursów stosowanych przez pozwany bank i sposobu ich ustalania, nieodbiegania tych kursów od kursów rynkowych i kursów Narodowego Banku Polskiego, a więc bez rozważenia czy ukształtowanie praw i obowiązków konsumenta w spornych klauzulach spowodowało po stronie powodów powstanie szkody oraz z pominięciem interesu pozwanego banku, którego Sąd nie wziął pod uwagę w najmniejszym stopniu;

c) jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż o ziszczeniu się przesłanki rażącego naruszenia interesów konsumenta świadczy zastosowanie w umowie kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem waluty obcej dwóch kategorii kursów, tj.kursu kupna przy wypłacie kredytu oraz kursu sprzedaży przy jego spłacie, bez uwzględnienia przy dokonywanej ocenie specyfiki oraz konstrukcji kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem waluty obcej, jak również kontekstu społeczno - gospodarczego oraz praktyk rynkowych panujących w tym zakresie w momencie zawierania umowy kredytu;

14. art. 385 ² k.c. poprzez jego niezastosowanie i sprowadzenie oceny przesłanki sprzeczności z dobrymi obyczajami, jak I przesłanki rażącego naruszenia interesów powodów do literalnego brzmienia kwestionowanych postanowień umownych, bez uwzględnienia okoliczności zawarcia umowy w przedmiotowej sprawie, w tym bez uwzględnienia otoczenia społeczno - gospodarczego z chwili zawarcia umowy kredytu, jak i z pominięciem zwyczajów i zasad panujących na rynkach finansowych, a w konsekwencji dokonanie błędnej i powierzchownej oceny wystąpienia przesłanek abuzywności w okolicznościach przedmiotowej sprawy, podczas gdy Sąd rozpoznający zarzut niedozwolonego charakteru postanowień umownych obowiązany jest rozpoznać tenże zarzut z uwzględnieniem okoliczności sprawy, bowiem dopiero wówczas możliwa staje się ocena, czy w sprawie występuje nierównowaga praw i obowiązków stron, ale taka, która jest znacząca i prawnie relewantna względem pozycji konsumenta, jak również pozwala zrealizować w pełni cel Dyrektywy Rady 93/13/EWG, tzn. zapewnić konsumentowi ochronę, przy równoczesnym poszanowaniu interesów przedsiębiorcy, nie doprowadzając w sposób nieuzasadniony do uprzywilejowania konsumenta;

15. art, 385 ¹ k.c. w związku z art.3 ust.1 oraz art.4 ust.1 dyrektywy Rady 93/13 z 5.04.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz art. 385 ² k.c. w związku z art. 6 k.c. poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż w ramach kontroli indywidualnej postanowienia umownego pod kątem jego abuzywności nie jest konieczne dowodzenie przez powoda przesłanki rażącego naruszenia interesu konsumenta czyli kwalifikowanej postaci naruszenia oraz nie jest konieczne badanie przez Sąd sytuacji konsumenta ukształtowanej w oparciu o obowiązujące przepisy prawa z pominięciem spornych postanowień umowy kredytu w porównaniu do sytuacji, w której znajduje się on przy obowiązywaniu tej klauzuli w umowie;

16. art. 385 ¹ k.c. oraz art. 385 ² k.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c. w zw. art. 3 Dyrektywy Rady 93/13/EWG w oraz zw. z art. 6 Dyrektywy Rady 93/13/EWG poprzez ich błędną wykładnię, polegającą na utożsamieniu pojęcia „postanowienie umowy", o którym mowa w powołanych przepisach, z jednostką redakcyjną umowy, nie zaś z treścią normatywną jaka płynie z danej jednostki redakcyjnej umowy, co w konsekwencji doprowadziło Sąd i instancji do błędnego przekonania, że na skutek uznania kwestionowanych postanowień umownych odnoszących się do tabeli kursowej pozwanego banku za niedozwolone, z umowy należy „usnąć" całe jednostki redakcyjne odnoszące się do mechanizmu waloryzacji, pozbawiając tym samym umowę kredytu jej indeksowanego charakteru, jak również ryzyka kursowego, podczas gdy prawidłowa wykładania powołanych przepisów winna prowadzić do konkluzji, że ewentualna abuzywność kwestionowanych postanowień ogranicza się wyłącznie do tej treści normatywnej postanowienia, która umożliwia dokonywanie przeliczeń według kursu waluty z tabeli kursowej pozwanego banku, zaś w pozostałym zakresie postanowienia te są wiążące dla powoda i nie podlegają „usunięciu" w całości z umowy kredytu, a zatem umowa kredytu w dalszym ciągu zachowuje swój waloryzowany charakter, jak i nadal związane jest z nią ryzyko kursowe;

17. art. 385 ¹ § 1 k.c. oraz art. 385 ² k.c. w zw. z art. 3 Dyrektywy Rady 93/13/EWG w zw. z art. 6 Dyrektywy Rady 93/13/EWG oraz w zw. z art. 353 ¹ k.c. poprzez ich błędną wykładnię co do zakresu ewentualnej abuzywności postanowienia umownego, polegającą na uznaniu, że owa abuzywność „rozciąga się" nie tylko na niedozwoloną treść normatywną postanowienia, ale na całą jednostkę redakcyjną w której jest ono ujęte, a w konsekwencji przyjęcie, Iż „usunięcie" z umowy kredytu postanowień dotkniętych abuzywnością prowadzi do pozbawienia umowy kredytu jej indeksowanego charakteru, jak i ryzyka kursowego z nią związanego, podczas gdy prawidłowa wykładnia winna prowadzić do wniosku, że po wyłączeniu z umowy kredytu niedozwolonych postanowień umownych, umowa ta nadal ma charakter waloryzowany i nadal związane jest z nią ryzyko kursowe, zaś nieokreślony pozostaje wyłącznie sposób określania kursu walut do której kredyt jest indeksowany;

18. art. 358 § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie, w sytuacji gdy umowa kredytu po wyłączeniu z niej niedozwolonych postanowień umownych nadal pozostaje umową kredytu indeksowanego kursem waluty CHF, a nieokreślony pozostaje wyłącznie sposób określania tego kursu, zaś w tym zakresie zastosowanie winien znaleźć właśnie art. 358 § 2 k.c., jako przepis dyspozytywny, stosowany w zakresie nieuregulowanym przez strony stosunku prawnego;

19. art. 32 w zw. z art. 24 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że w dacie zawarcia umowy i w okresie późniejszym nie istniała podstawa normatywna do ustalenia sposobu wykonywania umowy po stwierdzeniu bezskuteczności postanowień odnoszących się do przeliczeń kursowych wedle tabel kursowych pozwanego banku, a jego zastosowanie winno doprowadzić Sąd do przyjęcia, że nawet w razie bezskuteczności postanowień odnoszących się do tabel kursowych umowa jest ważna i wykonalna (także w zakresie ustalenia salda kredytu), w oparciu o normę prawną istniejącą w dacie zawarcia umowy;

20. art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 4 ust 2 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r, w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. L 95 z 21.4.1993) poprzez wadliwą wykładnię pojęcia „główne świadczenia stron” i w konsekwencji uznanie, że sporne postanowienia umowy odsyłające do tabei kursowych, określają główny przedmiot umowy kredytu, podczas gdy z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wynika obowiązek każdorazowej indywidualnej oceny tego, czy warunek umowy określa główny przedmiot umowy przy jednoczesnym obowiązku przyjęcia wykładni zawężającej to pojęcie, jako wyjątku od generalnej zasady, że ocenie przez pryzmat przesłanek abuzywności podlegają wszystkie postanowienia umów;

21. art. 411 pkt 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie i zasądzenie na rzecz powodów kwot dochodzonych pozwem, podczas gdy świadczenie powoda na rzecz pozwanego czyniło zadość zasadom współżycia społecznego, tj. stanowiło w istocie zwrot środków przekazanych przez pozwanego na rzecz powoda bez podstawy prawnej (przy przyjęciu niepodzielanej przez pozwanego koncepcji nieważności umowy kredytu), co w konsekwencji wyłączało możliwość żądania zwrotu świadczenia i winno uzasadniać oddalenie powództwa o zapłatę;

W oparciu o powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa o ustalenie, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) jest nieważna oraz o zapłatę kwot 160 867,28 zł i 61 546,68 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 31 maja 2017 roku do dnia zapłaty. Pozwany wniósł także o zmianę rozstrzygnięcia o kosztach procesu zawartego w wyroku oraz o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postepowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Powodowie domagali się oddalenia apelacji oraz zasądzenia na ich rzecz od pozwanego kosztów postepowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego zasługiwała na uwzględnienie jedynie w części dotyczącej zasądzonych przez Sąd Okręgowy odsetek, natomiast podlegała oddaleniu w pozostałym zakresie, pomimo zasadności niektórych z podniesionych w niej zarzutów naruszenia prawa materialnego.

Nietrafne okazały się zarzuty naruszenia przepisów prawa procesowego, w tym art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. Strona skarżąca upatrywała tego naruszenia w pominięciu przez Sąd Okręgowy jako podstawy ustaleń faktycznych dowodu z zeznań świadków E. R. oraz M. D. oraz uznaniu za wiarygodne zeznań powodów. Należy jednak wskazać, że Sąd Okręgowy jasno i precyzyjnie wyłożył przesłanki jakimi kierował się dokonując oceny powyższych dowodów, nie wykraczając poza kryteria wynikające z art. 233 § 1 k.p.c. Przeprowadzona ocena dowodów jest wszechstronna, zgodna z zasadami doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania (art. 233 § 1 k.p.c.). Słusznie Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że zeznania powyższych świadków byłyby nieprzydatne dla ustalenia okoliczności zawarcia umowy i przekazanych powodom informacji, skoro świadek D. nie uczestniczył w zawarciu tej umowy, zaś świadek R. umowy tej nie pamiętała. Nie było jednocześnie podstaw by kwestionować wiarygodność zeznań powodów, które nie zostały podważone przez inne dowody przeprowadzone w sprawie. Korespondowały one jednocześnie z treścią dokumentów, w tym umową zawartą w dniu 24 czerwca 2008 roku, z której wynikało, że pouczenie powodów o ryzyku kursowym miało ogólny, w istocie blankietowy charakter, bez wskazania zakresu informacji udzielonych kredytobiorcom. W kontekście zgłoszonego zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. trzeba jednocześnie podkreślić, że byłby on skuteczny jedynie w przypadku wykazania, że ocena przeprowadzona przez sąd jest nielogiczna, sprzeczna z doświadczeniem życiowym i wskazaniami wiedzy, gdy zaś skarżący ogranicza się do prezentowania własnej alternatywnej oceny dowodów, zarzut nie może być uznany za skuteczny.

Nie doszło także do naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. poprzez zaniechanie uwzględnienia w ustaleniach faktycznych dowodów z przedstawionych przez pozwanego wykresów obrazujących porównanie kursów pozwanego banku z kursami konkurencyjnych banków komercyjnych oraz z kursami NBP, ekspertyz i symulacji, uchwały NBP, tabel oraz pisma pozwanego, bowiem były one pozbawione znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Należy wskazać, że z punktu widzenia oceny abuzywności klauzul umownych dotyczących przeliczania wysokości kredytu według kursu z tabeli kursowej banku będącego kredytodawcą, nieistotna pozostaje kwestia jak w praktyce był ustalany kurs CHF, gdyż okoliczność ta odnosi się do okresu po podpisaniu umowy i sposobu jej wykonania, tymczasem abuzywność postanowienia umownego należy badać według stanu na datę podpisania umowy. Sąd Najwyższy w uchwale z 20 czerwca 2018 r., (III CZP 29/17) przesądził, że dla oceny, czy prawa i obowiązki stron umowy zostały określone z uwzględnieniem równowagi kontraktowej i abuzywności postanowień umowy (art. 385 ^{( 1)} k.c.) bez znaczenia pozostaje sposób wykonywania umowy (por. także wyrok TSUE z 26 stycznia 2017 r.,C -421/14 (...) SA (...), Legalis).

W ten sam sposób należy ocenić fakt zawarcia przez strony w dniu 18 listopada 2011 r., aneksu do umowy kredytu, mocą którego wprowadzono do umowy kredytu powodów możliwość jego spłaty bezpośrednio w walucie waloryzacji (CHF), gdyż nie miał on znaczenia z punktu widzenia oceny abuzywności klauzuli odwołującej się do tabel kursowych banku, ocenianej na datę zawarcia umowy. Wyeliminowanie takiej klauzuli ze skutkiem ex tunc powoduje, że późniejsze zmiany nie mogą prowadzić do jej konwalidacji, w sytuacji gdy na mocy aneksu kredytobiorca nie sanował wadliwości klauzul występujących w pierwotnie zawartej umowie.

W związku z podniesionymi wyżej argumentami nietrafny był też zarzut naruszenia art. 228 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez zaniechanie uwzględnienia w ustaleniach faktycznych sprawy powszechnie znanego faktu zmienności kursów walut obcych. Trzeba zauważyć, że o ile wahania kursów walut obcych są istotnie faktem notoryjnym, to jednak nie zmienia to faktu, iż pozwany nie dopełnił obowiązków informacyjnych względem powodów, biorąc pod uwagę możliwą skalę tej zmiany oraz jej wpływ na wysokość zobowiązania powodów. Przeciwnie, przy zawarciu umowy powodowie byli zapewniani, że frank szwajcarski jest stabilną walutą, a oferta pozwanego jest korzystna dla kredytobiorców. Informacja o ryzyku kursowym przekazana konsumentom była lakoniczna i nie towarzyszyła jej jakakolwiek symulacja obrazująca wysokość raty i zadłużenia w przypadku silnej zmiany kursu waluty obcej. Powodowie nie zostali uświadomieni co do wpływu zmiany kursu na wysokość ich zadłużenia, a jedynie wskazywano na możliwość podwyższenia wysokości bieżącej raty.

Nie można zgodzić się z pozwanym, że Sąd pierwszej instancji nie przydał należytej wagi okoliczności posiadania przez powodów zobowiązań powiązanych z walutą obcą CHF przed datą zawarcia spornej umowy kredytu, gdyż nie miała ona znaczenia z punku widzenia wypełnienia przez pozwanego obowiązków informacyjnych względem konsumentów, ani sposobu kształtowania kursu CHF według własnych tabel kursowych pozwanego banku. Posiadanie zobowiązania z innego kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej w żaden sposób nie zmieniało sytuacji powodów jako konsumentów w badanym stosunku prawnym i nie zwalniało pozwanego z obowiązku pouczenia konsumentów o ryzyku kursowym w sposób, o jakim mowa w orzecznictwie TSUE. W tej mierze należy zaś wskazać, że warunek dotyczący ryzyka kursowego musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, jak i w odniesieniu do jego konkretnego zakresu, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości spadku wartości waluty krajowej względem waluty obcej, w której kredyt był denominowany, ale również oszacować – potencjalnie istotne – konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych (wyrok z 20 września 2018 r. C -51/17 TSUE, wyrok z 20 września 2017 r., C 186/16). Chodzi zatem o takie pouczenie, w oparciu o które kredytobiorca zostanie poinformowany, że podpisując umowę kredytu denominowanego w walucie obcej ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku spadku wartości waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie w stosunku do waluty obcej, w której kredyt został udzielony. Ponadto przedsiębiorca, w niniejszym przypadku instytucja bankowa, musi przedstawić ewentualne wahania kursów wymiany i ryzyko wiążące się z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej (zob. podobnie wyrok z dnia 20 września 2017 r., C 186/16, pkt 50). Z kolei w wyroku z dnia 10 czerwca 2021 r. (C- 776/19), TSUE wyjaśnił, że nie spełnia wymogu przejrzystości przekazywanie konsumentowi informacji, które opierają się na założeniu, że równość między walutą rozliczeniową a walutą spłaty pozostanie stabilna przez cały okres obowiązywania tej umowy. Jest tak w szczególności wówczas, gdy konsument nie został powiadomiony przez przedsiębiorcę o kontekście gospodarczym mogącym wpłynąć na zmiany kursów wymiany walut, tak że konsument nie miał możliwości konkretnego zrozumienia potencjalnie poważnych konsekwencji dla jego sytuacji finansowej, które mogą wyniknąć z zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej. Trzeba wskazać, że sama wiedza o zależności rat kredytu od waluty obcej nie świadczy jeszcze o świadomości poziomu tego ryzyka oraz prawdopodobieństwa jego ziszczenia się, zaś „nawet najbardziej staranny konsument nie był w stanie przewidzieć konsekwencji ekonomicznych kredytu hipotecznego we frankach szwajcarskich” (por. wyrok Sądu Najwyższego z 27.02.2019 r., sygn. akt II CSK 19/18).

W świetle zgromadzonego materiału dowodowego, który Sąd Okręgowy prawidłowo ocenił, nie ulegało więc wątpliwości, że pouczenie zawarte w informacji pisemnej przekazanej powodom przy zawarciu umowy nie spełniało standardów, o jakich mowa powyżej.

Także fakt uzyskiwania przez powoda dochodów w walucie obcej (USD), nie zmieniał jego sytuacji, skoro spłata zobowiązań względem pozwanego miała następować w złotych polskich po przeliczeniu kwoty wyrażonej w CHF według kursu stosowanego przez pozwany bank. Pozwany nie ma także racji, odwołując się do motywacji towarzyszącej powodom przy podejmowaniu decyzji o zaciągnięciu kredytu w pozwanym banku. Potrzeba uzyskania środków na refinansowanie kredytu w złotych polskich wynikała bowiem z problemów z uzyskaniem polisy ubezpieczeniowej, a wybór oferty pozwanego był podyktowany brakiem zdolności kredytowej powodów w innych bankach, a także atrakcyjną w tamtym okresie wysokością raty kapitałowo - odsetkowej. Nie może więc dziwić, że w sytuacji zaakceptowania zdolności kredytowej powodów przez pozwanego, byli oni skłonni skorzystać z oferty kredytowej pozwanego, zwłaszcza że towarzyszyła jej informacja, że frank jest stabilną walutą, a kredyt waloryzowany kursem franka jest korzystną ofertą.

Nie można zgodzić się z zarzutem pozwanego dotyczącym naruszenia art. 278 k.p.c. poprzez samodzielne dokonanie przez Sąd Okręgowy oceny faktycznej możliwości dowolnego (arbitralnego) kształtowania wysokości kursów walut oraz spreadu walutowego w tabeli kursowej pozwanego banku, bez odwołania się do wiedzy biegłego sądowego. Wbrew stanowisku pozwanego, w oparciu o samą tylko analizę treści umowy zawartej przez strony oraz regulaminu stanowiącego jej integralna część, Sąd Okręgowy miał podstawy by dokonać oceny abuzywności klauzul, zwłaszcza, że należało tej oceny dokonywać z punktu widzenia interesów konsumentów i poziomu ich świadomości na datę zawarcia umowy oraz przystępności udzielonej informacji, nie zaś wiedzy specjalistycznej zastrzeżonej dla analityków z zakresu bankowości. O swobodzie pozwanego w kształtowaniu kursu waluty we własnych tabelach znajdujących zastosowanie do przeliczenia świadczeń obu stron, świadczyły wprost postanowienia umowy kredytu, która nie precyzowała parametrów ekonomicznych uwzględnianych przez pozwanego przy ustalaniu kursów waluty obcej, zatem mechanizm ustalenia kursu nie był możliwy do zweryfikowania przy użyciu obiektywnych kryteriów. Z umowy nie wynikało także, że ma być to kurs rynkowy, a praktyka banków polegająca na prowadzenia kilku tabel kursowych stosowanych przy rozliczeniach różnych transakcji z udziałem walut zagranicznych, pozwala na kształtowanie kursów w sposób uwzględniających interes banku z uwagi na brak transparentnych dla kontrahentów zasad ustalania kursów. Nie można było także założyć, że kursy określane w tabelach banku są kursami rynkowymi ze względu na ustawowy obowiązek banku prowadzenia tabel kursowych (art. 111 prawa bankowego). Skoro zaś umowa nie określała kryteriów stosowanych przez bank przy ustalaniu kursy waluty, to musiało to prowadzić do wniosku, że umożliwiała mu dobór parametrów finansowych wedle własnego uznania. Prawidłowa była więc ocena Sądu Okręgowego, że powodowie w dacie podpisania umowy nie wiedzieli jakie będzie ich zadłużenie z tytułu umowy we frankach szwajcarskich, skoro umowa nie określała jasnych kryteriów i metod, według których pozwany tworzył tabele kursowe, w oparciu o które wyliczana była wysokość każdej kolejnej raty kapitałowo-odsetkowej. Niezależnie od powyższego, jak to już wyżej sygnalizowano, sposób kształtowania tabel przez bank odnosi się do etapu wykonania umowy, w związku z czym nie ma ostatecznie istotnego znaczenia dla oceny zapisów umowy rozpatrywanych pod kątem abuzywności na datę zawarcia umowy.

W świetle nieskutecznych zarzutów procesowych należało zgodzić się z Sądem Okręgowym co do zaprezentowanej oceny dowodów, a także poczynionych na tej podstawie ustaleń faktycznych, które Sąd Apelacyjny w całości podziela i przyjmuje za własne. W szczególności, wbrew stanowisku skarżącego, zebrany materiał dowodowy nie dawał podstaw do zakwestionowania ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego dotyczących niewystarczającego poinformowania powodów przez pozwanego o ryzyku kursowym, jak również ustalania przez pozwanego kursu wymiany walut w sposób dowolny.

Przechodząc do oceny zarzutów naruszenia prawa materialnego, za nietrafny trzeba uznać zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. Pozwany zarzucił błędną wykładnię tego przepisu polegającą na przyjęciu, iż powodom w niniejszej sprawie służy interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytu.

Z powyższym zarzutem nie można się zgodzić. Konieczną przesłanką uwzględnienia powództwa było istnienie interesu prawnego, który jest kategorią obiektywną i wyraża się w prawnej potrzebie uzyskania wyroku odpowiedniej treści, w sytuacji gdy doszło do rzeczywistego naruszenia albo zagrożenia naruszenia określonej sfery prawnej. Przyjmuje się, że interes prawny występuje wtedy, gdy sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, a jednocześnie interes ten nie podlega ochronie w drodze innego środka (wyroki SN: z 11.07.2019 r., V CSK 23/18, LEX nr 2712226; z 24.05.2017 r., III CSK 155/16, LEX nr 2329437; z 4.10.2001 r., I CKN 425/00, LEX nr 52719; z 8.05.2000 r., V CKN 29/00, LEX nr 52427; z 9.02.2012 r., III CSK 181/11, OSNC 2012/7–8, poz. 101; z 14.03.2012 r., II CSK 252/11, OSNC 2012/10, poz. 120; z 19.09.2013 r., I CSK 727/12, LEX nr 1523363; wyrok SA w Poznaniu z 5.04.2007 r., III AUa 1518/05, OSA 2008/9, poz. 30; postanowienie SA w Poznaniu z 28.09.2012 r., I ACz 1611/12, LEX nr 1220598). Z kolei brak interesu prawnego w rozumieniu komentowanego przepisu ma miejsce wówczas, gdy stan niepewności prawnej może być usunięty w drodze dalej idącego powództwa o świadczenie (ewentualnie innego powództwa, np. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym) bądź w drodze podjęcia obrony w toku już wytoczonej przez pozwanego w procesie o ustalenie odrębnej sprawy o świadczenie (zob. np. wyroki SN: z 29.02.1972 r., I CR 388/71, LEX nr 7066; z 4.03.2011 r., I CSK 351/10, LEX nr 785272; z 16.04.2010 r., IV CSK 453/09, LEX nr 578163; z 9.01.2019 r., I CSK 711/17, LEX nr 2618479; z 17.05.2018 r., V CSK 322/17, LEX nr 2552678; z 8.05.2018 r., V CSK 111/18, LEX nr 2499962; wyrok SA w Katowicach z 28.09.2012 r., V ACa 415/12, LEX nr 1223195). Wyjątkowo interes prawny zachowany jest w niektórych sytuacjach, gdy ze spornego stosunku wynikają jeszcze dalsze skutki, których dochodzenie powództwem o świadczenie nie jest możliwe bądź nie jest jeszcze aktualne.

W okolicznościach niniejszej sprawy należało uwzględnić, że nawet zasądzenie dochodzonego przez powodów roszczenia o zapłatę, obejmującego zwrot należności spełnionych dotychczas na rzecz banku, nie doprowadziłoby do uregulowania w sposób definitywny wzajemnych relacji stron. W tym kontekście trzeba bowiem uwzględnić, że umowa kredytu zawarta przez strony w dniu 24 czerwca 2008 roku opiewała na kwotę 709 800 zł, zaś okres kredytowania określono na 360 miesięcy. Do daty orzekania nie doszło do spłaty powyższej kwoty, a pozwany, nie podzielając stanowiska powodów co do nieważności umowy, domaga się jej realizacji zgodnie z zapisami zawartymi w umowie, w dalszym ciągu potrącając z rachunku powoda kolejne raty kredytu. Ponieważ pozwany domaga się od powodów świadczeń pieniężnych opiewających na wynikające z harmonogramu raty kapitałowo-odsetkowe, zgodnie z zawartą umową, w tym klauzulą waloryzacyjną wiążącą wysokość zadłużenia z kwotą wyrażoną w walucie obcej przy odwołaniu do tabel kursowych banku, zaś nieruchomość będąca własnością powodów jest obciążona na rzecz pozwanego hipoteką, której celem jest zabezpieczenie spłaty kredytu, wystąpienie przez powodów z żądaniem zapłaty dotychczas spłaconych kwot, nie rozwiązałoby istniejącego między stronami sporu prawnego. Jedynym skutecznym instrumentem pozostaje więc w tym przypadku powództwo oparte na treści art. 189 k.p.c..

Mając powyższe na uwadze, nie budziło wątpliwości Sądu Apelacyjnego, że po stronie powodów istnieje interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy.

Sąd Apelacyjny nie aprobuje jednak stanowiska Sądu Okręgowego, wedle którego umowa zawarta przez strony w dniu 24 czerwca 2008r. jest sprzeczna z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r., bo nie zawiera określenia kwoty kredytu oraz jest sprzeczna z naturą stosunku zobowiązaniowego, co czyni ją nieważną jako sprzeczna z bezwzględnie obowiązującymi przepisami.

Zgodnie z art. 69 ustawy Prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r., w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia spornej umowy przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu” (ust. 1). Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: 1) strony umowy; 2) kwotę i walutę kredytu; 3) cel, na który kredyt został udzielony; 4) zasady i termin spłaty kredytu; 5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany; 6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu; 7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu; 8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych; 9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje; 10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy (ust. 2). W powołanym przepisie zostały określone zasadnicze elementy stosunku prawnego w zakresie kredytu bankowego, a przedmiotowa umowa wypełniała dyspozycję art. 69 ust. 1 i 2 prawa bankowego. Do zasadniczych elementów tego stosunku prawnego należy zaliczyć określenie kwoty i waluty kredytu, cel, na który kredyt został udzielony; zasady i termin spłaty kredytu; wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany; sposób zabezpieczenia spłaty kredytu. Powyższy przepis w ust. 2 pkt. 4a wskazał jednocześnie wprost na możliwość udzielenia kredytu indeksowanego do waluty obcej, stanowiąc, że w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, umowa o kredyt powinna zawierać szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu; Punkt 4a art. 69 ust. 2 został wprawdzie dodany nowelą z dnia 29 lipca 2011r., która weszła w życie z dniem 11 sierpnia 2011r., jednak we wcześniejszym okresie, w świetle utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego, dopuszczano możliwość zawierania umów o kredyt waloryzowany kursem waluty obcej, uzasadniając to zasadą swobody umów wyrażoną w art. 353 ¹ k.c.

Podpisana przez strony umowa spełnia przywołane powyżej ustawowe wymogi prawa bankowego, gdyż określa kwotę, walutę kredytu, zasady jego zwrotu, a także jego oprocentowanie. Umowa przewidywała obowiązek banku do oddania do dyspozycji kredytobiorców kwoty 709 800 złotych polskich, jednakże wyrażonej w walucie waloryzacji na koniec dnia 4 czerwca 2008 r. według kursu kupna walut z tabeli kursowej (...) Banku S.A. stanowiącej wówczas równowartość kwoty 345 822,16 CHF. Odpowiadało temu zobowiązanie kredytobiorców do zwrotu kwoty kredytu (kapitału) wraz z odsetkami, marżą i prowizją, w ratach kapitałowo-odsetkowych, w terminach i kwotach zawartych w harmonogramie spłat, przy czym także spłata miała być dokonywana w walucie polskiej po jej przeliczeniu na CHF wg. kursu sprzedaży tej waluty, określonym w tabeli kursowej (...) Banku S.A. na dzień spłaty (klauzula waloryzacyjna). Celem zawartej umowy było uzyskanie przez powodów określonej kwoty w złotych polskich przy jak najniższym oprocentowaniu co gwarantowała stopa procentowa LIBOR właściwa dla kredytów w walucie obcej. W omawianym wariancie umowy kredytu, waluta obca pełniła zatem jedynie rolę klauzuli waloryzacyjnej w rozumieniu art. 358 ^{( 1 )}k.c., która zabezpieczała kredytodawcę przez spadkiem siły nabywczej pieniądza oraz pozwalała na zastosowanie oprocentowania wg stawki LIBOR, przy zachowaniu złotowego charakteru zobowiązania i kwoty kredytu określonego w umowie na 709 800 złotych polskich. Towarzyszyło temu także ustanowienie zabezpieczeń w postaci hipoteki i cesji polisy na życie określonych w walucie polskiej. Także faktyczne przepływy środków obejmowały wypłatę kwoty kredytu, a następnie jej spłatę w ratach kapitało - odsetkowych dokonywanych każdorazowo w walucie polskiej. Nie miała zatem ostatecznie przesądzającego znaczenia dla oznaczoności świadczenia okoliczność, że suma spłat z tytułu rat kapitałowo-odsetkowych, nie musiała odpowiadać kwocie udzielonego kredytu. Należy wskazać, że mechanizm indeksacji zastosowany w przedmiotowej umowie nie zmieniał kwoty ani waluty kredytu wyrażonej w PLN, a stanowił jedynie klauzulę przeliczeniową, mocą której strony ustaliły, że zobowiązanie wyrażone w walucie polskiej w dniu uruchomienia kredytu, zostanie przeliczone na walutę obcą – CHF, co mieści się w granicach określonych przez art. 358 ^{( 1 )}k.c., zgodnie z którym strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości, ale także w definicji umowy kredytu ujętej w art. 69 § 1 pr. bankowego, który określa essentialia negotii umowy kredytu. Zawarcie umowy kredytu indeksowanego kursem franka szwajcarskiego musi być uznane za dopuszczalne zarówno na gruncie zasady swobody umów (art. 353 ^{( 1)} k.c.), jak też przewidziane przez ustawodawcę w przepisie art. 358 ^{( 1)} § 2 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16, wyrok z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, Legalis, wyrok z dnia 22 stycznia 2016 roku, I CSK 1049/14, Legalis 1450586).

Podstawy nieważności umowy nie stanowiły przepisy art. 58 § 2 w zw. z art. 353 ¹ k.c. i 358 ¹ § 2 i 5 k.c. Uzgodnienie przez strony, że kredyt zostanie rozliczony w innej walucie niż waluta kredytu nie pozostaje co do zasady w sprzeczności z naturą zobowiązania, którego źródłem jest umowa, nie narusza również prawa ani zasad współżycia społecznego. Nie można dopatrzeć się w klauzuli waloryzacyjnej sprzeczności z naturą stosunku zobowiązaniowego. Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym sprawę podziela przy tym wyrażane już w orzecznictwie stanowisko, w myśl którego klauzula przyznająca uprawnienie do określenia wysokości świadczenia służy uelastycznieniu zobowiązania, wymaga jednak obiektywizacji kryteriów. Powyższe należy odczytywać w granicach zakreślonych przez zasadę swobody umów wyrażoną w art. 353 ¹ k.c. Z kolei jak przewiduje art. 358 ¹ § 2 k.c., strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Odwołanie się do tabeli kursów banku, która ma charakter ogólny i reguluje stosunki danego rodzaju, analogicznie jak w przypadku cenników powszechnie stosowanych przez przedsiębiorców w relacjach z ich kontrahentami, do zasady nie może być uznane za sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa. Tym niemniej rozwiązania przewidujące możliwość dokonania jednostronnej zmiany warunków umowy w oparciu o arbitralne działanie profesjonalnego kontrahenta, uznawano za godzące w zasady słuszności kontraktowej i skutkujące nieważnością umowy ze względu na naruszenie zasad współżycia społecznego (por. uchwały z dnia 22 maja 1991 r., III CZP 15/91 czy z dnia 6 marca 1992 r., III CZP 141/9). W tym właśnie należy upatrywać wadliwości umowy, która podlega także ocenie przez pryzmat przepisów o ochronie konsumenckiej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, po wejściu w życie art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. przepis ten należy traktować jako uregulowanie autonomiczne, stanowiące normę szczególną w relacji do art. 58 § 2 k.c., gdyż badanie umowy pod kątem naruszenia dobrych obyczajów i rażącego naruszenia interesów konsumenta w istocie stanowi klauzulę zbliżoną do zasad współżycia społecznego (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 1 marca 2017 r. IV CSK 285/16 czy z 27 listopada 2019r. II CSK 483/18, wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 2 listopada 2021r. I ACa 524/21). Trzeba też uwzględnić, że sankcja określona w tym przepisie przewidziana została na korzyść konsumenta, w związku z czym pozwala na utrzymanie umowy, o ile konsument wyrazi na to zgodę. Nie zawsze bowiem stwierdzenie nieważności umowy musi być dla konsumenta korzystne. W konsekwencji w orzecznictwie Sądu Najwyższego klauzule zastrzegające kształtowania kursu waluty indeksacyjnej przez bank bez wskazania w umowie obiektywnych kryteriów ustalania tych kursów, traktowano jako niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. W orzecznictwie za ukształtowany należy uznać pogląd, że postanowienia umowy określające zarówno zasady przeliczenia kwoty udzielonego kredytu na złotówki przy wypłacie kredytu, jak i spłacanych rat na walutę obcą, pozwalające bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej, mają charakter niedozwolonych postanowień umownych, bowiem kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (wyroki Sądu Najwyższego: z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14; z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, z 2 czerwca 2021r. akt I CSKP 55/21). Stanowisko to Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela.

Pomimo częściowej zasadności zarzutów pozwanego związanych z naruszeniem powołanych wyżej przepisów, zaskarżony wyrok odpowiadał prawu, gdyż analizowana umowa zawierała postanowienia o niedozwolonym charakterze w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c., których wyeliminowanie skutkować musiało upadkiem całej umowy. Należy wskazać, że przepisy kodeksu cywilnego dotyczące klauzul abuzywnych stanowią implementację art. 3 i 6 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. WE L Nr 95, s. 29 ze zm.). Mają one na celu ochronę interesów konsumenta, jako podmiotu słabszego w relacji z przedsiębiorcą i zmierzają do przywrócenia równowagi kontraktowej. Celem art. 385 ^{( 1 )}k.c., nie jest jednak unieważnienie wszystkich umów zawierających nieuczciwe warunki, lecz zastąpienie formalnej równowagi, jaką umowa ustanawia między prawami i obowiązkami stron umowy, rzeczywistą równowagą pozwalającą na przywrócenie równości między nimi, przy czym uściślono, że dana umowa musi co do zasady nadal obowiązywać bez zmian innych niż wynikające ze zniesienia nieuczciwych warunków. O ile ten ostatni warunek jest spełniony, dana umowa może, zgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, zostać utrzymana w mocy, pod warunkiem że zgodnie z przepisami prawa krajowego takie utrzymanie w mocy umowy bez nieuczciwych postanowień jest prawnie możliwe, co musi zostać zweryfikowane przy zastosowaniu obiektywnego podejścia (zob. podobnie wyrok z dnia 14 marca 2019 r., (...), C 118/17, EU:C:2019:207, pkt 40, 51; a także wyrok z dnia 26 marca 2019 r., (...), C 70/17 i C 179/17, EU:C:2019:250, pkt 57).

Jak stanowi art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Należało zgodzić się z Sądem Okręgowym co do nieważności umowy kredytu zawartej przez strony w dniu 24 czerwca 2008 roku r. ze względu na abuzywność zawartych w niej klauzul waloryzacyjnych, w których odwołano się do odpowiednich tabel kursowych (...) Bank S.A. tj. kursu kupna w przypadku wyrażenia kwoty kredytu w walucie waloryzacji i kursu sprzedaży w odniesieniu do określenia wysokości spłacanych rat kapitałowo-odsetkowych, w zakresie w jakim przyznają bankowi uprawnienie do określenia wysokości raty w złotych polskich z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu zgodnie z tabelą kursów walut obcych pozwanego banku.

Słusznie kwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu nie tylko sankcjonowały nietransparentny oraz sprzeczny z dobrymi obyczajami i interesami konsumentów mechanizm przeliczania kwoty kredytu i raty odsetkowo-kapitałowej według kursu waluty ustalonej w tabeli kursowej pozwanego banku lecz przede wszystkim obejmowały one zapisy wprowadzające do umowy ryzyko kursowe, odnosząc się do głównego przedmiotu umowy, bez należytego pouczenia konsumenta o zakresie tego ryzyka.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 września 2020 r., I CSK 556/18, Legalis, stwierdził, że zastrzeżone w umowie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej klauzule, a zatem także klauzule zamieszczone we wzorcach umownych kształtujące mechanizm indeksacji określają główne świadczenie kredytobiorcy. W konsekwencji w ten sposób należy też ocenić postanowienie stanowiące część mechanizmu indeksacyjnego, określające sposób oznaczenia kursu miarodajnego dla przeliczenia walutowego. Także odnośnie do kategorii warunków umowy wchodzących w zakres pojęcia „głównego przedmiotu umowy” w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazywał wielokrotnie, że za te warunki należy uważać takie, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę. Natomiast warunki, które wykazują charakter posiłkowy względem warunków definiujących samą istotę stosunku umownego, nie mogą być objęte tym pojęciem (por. wyrok z dnia 3 października 2019 r., (...), C-621/17, EU:C:2019:820, pkt 32 i przytoczone tam orzecznictwo). Trybunał wyjaśnił, że postanowienia umowy odnoszące się do ryzyka kursowego definiują główny przedmiot tej umowy (wyroki: z dnia 20 września 2018 r., (...) Bank (...), C-51/17, EU:C:2018:750, pkt 68 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 14 marca 2019 r., (...), C-118/17, EU:C:2019:207, pkt 48, wyrok dnia 20 września 2017 r., (...), C-186/16, EU:C:2017:703, pkt 38).

Tym niemniej możliwe było badanie klauzul walutowych pod kątem abuzywności na podstawie art. 385 ¹ k.c., gdyż nie zostały one sformułowane w sposób jednoznaczny. Konsument pozbawiony był bowiem łatwej oceny co do rozmiarów swojego świadczenia oraz rozmiarów odpowiadającego mu świadczenia drugiej strony. Brak jednoznaczności wynikał z odwołania do tabeli kursów pozwanego banku, a w konsekwencji wysokość świadczeń stron uzależniona została od kursu waluty ustalanego przez pozwany bank, przy czym kurs ten z założenia jest zmienny i możliwy do określenia dopiero w momencie spełniania świadczenia. W okolicznościach niniejszej sprawy postanowienia określające główne świadczenia stron mogły być oceniane pod kątem ich nieuczciwego charakteru, ponieważ nie zostały one wyrażone prostym i zrozumiałym językiem.

W świetle art. 385 ¹ k.c. przyjmuje się, że postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, jeżeli kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy, słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby takie postanowienie w drodze negocjacji indywidualnych. Natomiast w celu ustalenia, czy klauzula rażąco narusza interesy konsumenta, należy wziąć przede wszystkim pod uwagę, czy pogarsza ona jego położenie prawne w stosunku do tego, które, w braku odmiennej umowy, wynikałoby z przepisów prawa, w tym dyspozytywnych (zob. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17). Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję - na niekorzyść konsumenta - praw i obowiązków wynikających z umowy, skutkujące niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelne traktowanie (wyroki Sądu Najwyższego: 2 czerwca 2021r. akt I CSKP 55/21, z 3 lutego 2006 r., I CK 297/05; z 29 sierpnia 2013 r., I CSK 660/12; z 30 września 2015 r., I CSK 800/14; z 27 listopada 2015 r., I CSK 945/14; z 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15).

Jak wyjaśnił TSUE w wyroku z dnia 3 września 2020 r., (...), C-84/19, C-222/19 i C-252/19) w odniesieniu do kwestii, czy warunek umowny tworzy - wbrew istnieniu dobrej wiary i ze szkodą dla konsumenta - znaczną nierównowagę praw i obowiązków stron wynikających z danej umowy, sąd krajowy powinien sprawdzić, czy przedsiębiorca, traktując konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny, mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby taki warunek w drodze negocjacji indywidualnych.

Jak to już wyżej wskazano, Sąd Apelacyjny podziela te wypowiedzi Sądu Najwyższego, wedle których postanowienia umowy określające zarówno zasady przeliczenia kwoty udzielonego kredytu na złotówki przy wypłacie kredytu, jak i spłacanych rat na walutę obcą, pozwalające bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej, mają charakter niedozwolonych postanowień umownych, gdyż kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Takie postanowienia, które uprawniają bank do jednostronnego ustalenia kursów walut, są nietransparentne i pozostawiają pole do arbitralnego działania banku. W ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron (wyroki Sądu Najwyższego: z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14; z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, z 2 czerwca 2021r. akt I CSKP 55/21). (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14; z 1 marca 2017 r„ IV CSK 285/16; z 19 września 2018 r„ I CNP 39/17; z 24 października 2018 r., II CSK 632/17; z 13 grudnia 2018 r„ V CSK 559/17; z 27 lutego 2019 r„ II CSK 19/18; z 4 kwietnia 2019 r„ III CSK 159/17; z 9 maja 2019 r., I CSK 242/18; z 29 października 2019 r., IV CSK 309/18; z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18; z 30 września 2020 r„ I CSK 556/18).

Abuzywność klauzul walutowych odnosi się jednak przede wszystkim do braku dostatecznego pouczenia konsumenta przez bank o ryzyku kursowym wynikającym z powiązania świadczeń w złotych polskich z walutą obcą. Chodzi w tym wypadku o niezachowanie wymogu przejrzystości warunków umownych, wynikającego z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, którego nie można zawężać do zrozumiałości tych warunków pod względem formalnym i gramatycznym, lecz ów wymóg wyrażenia warunków umownych prostym i zrozumiałym językiem i w konsekwencji przejrzystości musi podlegać wykładni rozszerzającej (por. wyroki: z dnia 30 kwietnia 2014 r.,(...) C 26/13, EU:C:2014:282, pkt 71, 72; z dnia 9 lipca 2015 r., (...), C 348/14, EU:C:2015:447, pkt 52). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej na tle stosowania dyrektywy 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, w zakresie dotyczącym wymogu przejrzystości i obowiązków informacyjnych banku, poinformowanie przed zawarciem umowy o warunkach umownych i skutkach owego zawarcia ma fundamentalne znaczenie dla konsumenta. To w szczególności na podstawie tej informacji konsument podejmuje decyzję, czy zamierza w umowie związać się warunkami sformułowanymi uprzednio przez przedsiębiorcę (wyrok z dnia 3 marca 2020 r., (...), C-125/18, EU:C:2020:138, pkt 49, wyrok z dnia 3 marca 2020 r., (...), C-125/18, EU:C:2020:138, pkt 50 i przytoczone tam orzecznictwo). W konsekwencji rzeczony wymóg należy rozumieć jako nakładający obowiązek, aby dany warunek umowny nie tylko był zrozumiały dla konsumenta pod względem formalnym i gramatycznym, ale również umożliwić przeciętnemu konsumentowi właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i rozsądnemu zrozumienie konkretnego działania metody obliczania tej stopy procentowej i oszacowanie tym samym w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria - potencjalnie istotne - konsekwencji ekonomicznych takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych (wyrok z dnia 3 marca 2020 r., (...), C-125/18, EU:C:2020:138, pkt 51, wyrok z dnia 27 stycznia 2021 r., (...), C-229/19 i C-289/19, EU:C:2021:68, pkt 50 i przytoczone tam orzecznictwo). Chodzi o ustalenie czy konsumentowi podano wszystkie informacje mogące mieć wpływ na zakres jego obowiązków i pozwalające mu ocenić między innymi całkowity koszt kredytu. Decydującą rolę w ramach tej oceny odgrywają, po pierwsze, kwestia, czy warunki umowne zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem, w taki sposób, że umożliwiają przeciętnemu konsumentowi, takiemu jak ten opisany w pkt 43 niniejszego wyroku, ocenę tego kosztu, i po drugie, okoliczność związana z brakiem wskazania w umowie kredytu informacji uważanych w świetle charakteru towarów i usług będących jego przedmiotem za istotne (zob. podobnie wyrok z dnia 3 marca 2020 r., (...), C-125/18, EU:C:2020:138, pkt 52 i przytoczone tam orzecznictwo). Wskazuje się, że instytucje finansowe powinny zapewniać kredytobiorcom informacje wystarczające do podejmowania przez kredytobiorców świadomych i rozważnych decyzji oraz powinny wyjaśniać co najmniej, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłyby silna deprecjacja środka płatniczego państwa członkowskiego, w którym kredytobiorca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę, i wzrost zagranicznej stopy procentowej (Zalecenie A - Świadomość ryzyka wśród kredytobiorców, pkt 1) (wyrok z dnia 20 września 2018 r., (...) Bank (...), C-51/17, EU:C:2018:750, pkt 7). Kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, iż podpisując umowę kredytu denominowaną w obcej walucie, ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku deprecjacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie (zob. podobnie wyrok z dnia 20 września 2018 r., (...) Bank (...), C-51/17, EU:C:2018:750, pkt 75 i przytoczone tam orzecznictwo).

Z powyższego wynika, że dla spełnienia wymogu przejrzystości, informacje przekazane przez przedsiębiorcę powinny umożliwić przeciętnemu konsumentowi właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i rozsądnemu, nie tylko zrozumienie, że w zależności od zmian kursu wymiany zmiana parytetu pomiędzy walutą rozliczeniową a walutą płatniczą może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, lecz również zrozumieć, rzeczywiste ryzyko, na które narażony jest on w trakcie całego okresu obowiązywania umowy w razie silnej deprecjacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie, względem waluty rozliczeniowej kredytu. Przedstawianie przez instytucję finansową, dysponującą profesjonalną wiedzą ekonomiczną, pozwalającą jej analizować dane spływające z rynku i prognozować zachowania kursów walut oraz zabezpieczać się przed ich gwałtownymi zmianami, np. za pomocą kontraktów (...), konsumentowi zarabiającemu w miejscowej walucie kredytu indeksowanego do CHF jako rozwiązania korzystniejszego z uwagi na formalnie niższe koszty (niższe oprocentowanie franka), a jednocześnie zatajenie przed nim, że wzrost kursu zniweczy te korzyści i narazi na ponoszenie kosztów kredytowania znacznie wyższych od tych na etapie zawierania umowy, musi być ocenione jako działanie nielojalne wobec konsumenta. Prowadzi ono do ukształtowania praw i obowiązków kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, naruszając przy tym rażąco jego interesy, przy czym owo rażące naruszenie interesów konsumenta wyraża się w tym, że nie jest on w stanie ocenić ryzyka, z jakim wiąże się zawarcie umowy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 września 2021r. I ACa 479/21).

W oparciu o zgromadzony materiał dowodowy należało zatem zgodzić się z Sądem Okręgowym, że pozwany nie wypełnił w należyty sposób obowiązków informacyjnych wobec konsumentów i nie uświadomił im rzeczywistej skali ryzyka jaką na siebie przyjmują, zawierając umowę kredytu w złotych polskich waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego.

Oceniając skutki abuzywności klauzuli ryzyka kursowego i klauzuli indeksacyjnej określającej mechanizm waloryzacji, trzeba stwierdzić, że w świetle art. 385 ¹ k.c. nie wiążą one powodów. Przepis art. 385 ¹ § 2 k.c. stanowi zaś, że jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie wyjaśnił, że brak związania konsumenta niedozwolonym postanowieniem umownym, o którym mowa w art. 385 ^{( 1)} § 1 zd. 1 k.c., oznacza, że nie wywołuje ono skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, co sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07, OSNC 2008, nr 7-8, poz. 87 i uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019, nr 1, poz. 2 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2014 r., III CSK 204/13, "Monitor Prawa Bankowego" 2015, nr 1, s. 22, z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16, z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, OSNC 2018, nr 7 -8, poz. 79, z dnia 24 października 2018 r., II CSK 632/17, nie publ., z dnia 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, nie publ., z dnia 13 grudnia 2018 r., V CSK 559/17, nie publ., z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115), chyba że konsument następczo udzieli "świadomej, wyraźnej i wolnej zgody" na to postanowienie i w ten sposób jednostronnie przywróci mu skuteczność (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16 i z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115, wyrok TSUE z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko (...) Bank (...), pkt 54, 66-67; por. też uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2018 r., III CZP 114/17, OSNC 2019, nr 3, poz. 26).

W odniesieniu do skutków abuzywności klauzul walutowych dla możliwości utrzymania umowy, w wyroku z dnia 3 października 2019 r. (C-260/18) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej przyjął, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, iż ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy. Jako że klauzule indeksacyjne odnoszą się do ryzyka kursowego i w związku z tym określają główny przedmiot umowy kredytu, ich unieważnienie doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic walutowych, ale również pośrednio do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją kredytu do waluty. Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, nr 11, poz. 134).

W związku z czym, zdaniem Sądu Apelacyjnego, abuzywność klauzul dotyczących głównego przedmiotu umowy musiała skutkować jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością) (por. wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2019r. V CSK 382/18, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021r. III CZP 6/21).

W uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021r. III CZP 6/21, mającej moc zasady prawnej, stwierdzono, że niedozwolone postanowienie umowne (art. 385 ¹ § 1 k.c.) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może jednak udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną. We wspomnianej uchwale Sąd Najwyższy przesądził też, że jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.). Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna. Sąd Najwyższy, nawiązując do wyroku z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18 oraz uchwały z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, wyjaśnił, że ze względu na przyznaną kredytobiorcy- konsumentowi możliwość podjęcia wiążącej decyzji co do sanowania niedozwolonej klauzuli i co do zaakceptowania konsekwencji całkowitej nieważności umowy (i sprzeciwienia się zarazem udzieleniu mu ochrony przed tymi konsekwencjami przez wprowadzenie regulacji zastępczej), należy uznać, iż co do zasady termin przedawnienia tych roszczeń może rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę-konsumenta wiążącej decyzji w tym względzie. Dopiero wtedy bowiem można uznać, że brak podstaw| prawnej świadczenia stał się definitywny (podobnie jak w przypadku condictio causa finita), a strony mogły zażądać skutecznie zwrotu nienależnego świadczenia (por. art. 120 § 1 zd. 1 k.c.). Oznacza to w szczególności, że kredytobiorca- konsument nie może zakładać, iż roszczenie banku uległo przedawnieniu w terminie liczonym tak jakby wezwanie do zwrotu udostępnionego kredytu było możliwe już w dniu jego udostępnienia. Sąd Najwyższy przypomniał, że do chwili w której należycie poinformowany konsument wyrazi zgodę na związanie niedozwolonym postanowieniem umownym albo zgody tej odmówi, umowa kredytu, która bez tego postanowienia nie może wiązać, znajduje się w stanie bezskuteczności zawieszonej i nie wywołuje skutków prawnych, choć skutki te może nadal wywołać pod warunkiem wyrażenia zgody na postanowienie albo - jeżeli są spełnione przesłanki - w razie jego zastąpienia regulacją zastępczą. Jak długo trwa stan zawieszenia, kredytodawca nie może domagać się spełnienia uzgodnionych w tej umowie świadczeń. Przed postawieniem roszczeń restytucyjnych w stan wymagalności zgodnie z art. 455 k.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1976 r., III CRN 289/76, niepubl., z dnia 16 lipca 2003 r„ V CK 24/02, OSNC 2004, Nr 10, poz. 157, z dnia 28 kwietnia 2004 r., V CK 461/03, IC 2004, nr 11, s. 43, z dnia 18 stycznia 2017 r., V CSK 198/16, niepubl. oraz uchwały Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1991 r., III CZP 2/91, OSNCP 1991, Nr 7, poz. 93, z dnia 26 listopada 2009 r„ III CZP 102/09, OSNC 2010, Nr 5, poz. 75, z dnia 2 czerwca 2010 r., III CZP 37/10, OSNC 2011, Nr 1, poz. 2 i z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20), rozpoczęcie biegu ich przedawnienia nie powinno mieć miejsca. Sytuacja ulega zmianie dopiero w razie potwierdzenia klauzuli abuzywnej przez konsumenta, kiedy to klauzula oraz umowa stają się skuteczne z mocą wsteczną, albo odmowy jej potwierdzenia, kiedy to dochodzi do całkowitej i trwałej bezskuteczności (nieważności) umowy. Ze względu na przyznaną kredytobiorcy- konsumentowi możliwość podjęcia wiążącej decyzji co do sanowania niedozwolonej klauzuli i co do zaakceptowania konsekwencji całkowitej nieważności umowy (i sprzeciwienia się zarazem udzieleniu mu ochrony przed tymi konsekwencjami przez wprowadzenie regulacji zastępczej), należy uznać, iż co do zasady termin przedawnienia tych roszczeń może rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę-konsumenta wiążącej decyzji w tym względzie. Dopiero wtedy bowiem można uznać, że brak podstaw| prawnej świadczenia stał się definitywny (podobnie jak w przypadku condictio causa finita), a strony mogły zażądać skutecznie zwrotu nienależnego świadczenia (por. art. 120 § 1 zd. 1 k.c.). Trwała bezskuteczność (nieważność) jest równoznaczna ze stanem, w którym „czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia” w rozumieniu art. 410 § 2 in fine k.c. (condictio sine causa) oraz „nieważnością czynności prawnej” w rozumieniu art. 411 pkt 1 k.c. a decyzja co do związania postanowieniem i umową leży co do zasady w rękach konsumenta. Wystąpienie przez konsumenta z żądaniem restytucyjnym opartym na twierdzeniu o całkowitej i trwałej bezskuteczności (nieważności) umowy kredytu nie może być uznane za równoznaczne z zakończeniem stanu bezskuteczności zawieszonej tej umowy, jeżeli nie towarzyszy mu wyraźne oświadczenie konsumenta, potwierdzające otrzymanie wyczerpującej informacji. Sąd Najwyższy uznał w konsekwencji, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się o niedozwolonym charakterze postanowienia. Dopiero wówczas mógł wezwać przedsiębiorcę do zwrotu świadczenia (por. art. 455 k.c.), tj. podjąć czynność, o której mowa w art. 120 § 1 k.c.

Co do zasady zatem - w braku sanującego działania konsumenta - jeżeli umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna (nieważna), świadczenia spełnione na jej podstawie powinny być postrzegane jako świadczenia nienależne w rozumieniu art. 410 § 2 k.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115, z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, niepubl. i z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, niepubl., uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, niepubl., wyrok z dnia 4 kwietnia 2019 r.).

Przyjmując, że skutkiem abuzywności klauzuli waloryzacyjnej jest konieczność jej wyeliminowania ze stosunku prawnego, za niezasadne należało uznać zarzuty pozwanego związane z naruszeniem art. 65 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 354 k.c. Skarżący oczekiwał dokonania wykładni oświadczeń woli stron umowy o kredyt z uwzględnieniem zasady życzliwej interpretacji umowy benigna interpretatio oraz favor contractus, wskazując, że Sąd Okręgowy pominął powzięty przez strony zamiar gospodarczy i nie uwzględnił celu zawartej umowy i przedsięwziętych środków dla jej wykonania. Skoro jednak skutkiem zastosowania bezwzględnie obowiązującej normy prawnej związanej z ochroną konsumencką było wyeliminowanie przedmiotowo istotnych elementów umowy, a zarazem z uwagi na wyraźną wolę konsumenta brak było możliwości utrzymania jej w mocy, nie zachodziły przesłanki do dokonywania wykładni oświadczeń woli stron w myśl art. 65 k.c. w kierunku postulowanym przez skarżącego.

Uznanie, że umowa o kredyt hipoteczny z dnia 24 czerwca 2008 roku zawiera klauzule abuzywne, powodowało konieczność uwzględnienia stanowiska powodów, którzy nie godzili się na utrzymanie umowy w mocy, co musiało skutkować jej trwałą bezskutecznością (nieważnością). Powodowie oświadczyli, że nie godzą się na utrzymanie umowy, domagają się ustalenia jej nieważności i są świadomi poniesienia finansowych skutków tej decyzji. O ile wcześniej prezentowane przez powodów stanowisko pozostawiało pole do interpretacji, a ewentualnie zgłoszone roszczenia, opierały się na twierdzeniu o wiążącym charakterze umowy jednakże bez klauzul waloryzacyjnych, co ostatecznie nie mogło być zaakceptowane z uwagi na wynikającą stąd zmianę charakteru umowy na skutek zaniknięcia ryzyka walutowego, dopiero za jednoznaczne stanowisko co do braku akceptacji abuzywnych klauzul i żądania nieważności umowy należało uznać oświadczenie złożone przed Sądem Okręgowym w dniu 10 lipca 2020 roku, z czym wiązać należy postawienie wierzytelności powodów w stan wymagalności. Zostało ono następnie potwierdzone przed Sądem Apelacyjnym, chociaż nie wpływało to już na wymagalność żądania powodów.

W tym stanie rzeczy roszczenie powodów o zasądzenie od pozwanego kwot wpłaconych na poczet nieważnej umowy kredytu zasługiwało na uwzględnienie, jedynie z korektą dotyczącą daty naliczania odsetek ustawowych za opóźnienie, które należne były od daty dotarcia oświadczenia powodów do wiadomości pozwanego w sposób w jaki mógł zapoznać się z jego treścią (art. 61 k.c.), tj. od 11 lipca 2020r.

W tym zakresie apelacja pozwanego zasługiwała na uwzględnienie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto w myśl art. 98 k.p.c.

Katarzyna Jakubowska-Pogorzelska